Βικιπαίδεια

Χαΐκ

θρυλικός ιδρυτής του Αρμενικού έθνους

Ο Χαΐκ (αρμενικά: Հայկ‎‎), επίσης γνωστός ως Χαΐκ Ναχαπέτ (Հայկ Նահապետ, Χαΐκ, = "επικεφαλής της οικογένειας" ή πατριάρχης[1]), είναι ο θρυλικός γενάρχης και ιδρυτής του αρμενικού έθνους. Πληροφορίες για τον Χαΐκ περιέχει το βιβλίο Ιστορία της Αρμενίας, το οποίο φαίνεται ότι γράφτηκε από τον Μοβσές Χορενατσί (έζησε περίπου από το 410 μέχρι το 490 μ.Χ.).

Άγαλμα του Χαΐκ του Μέγα στο Ερεβάν της Αρμενίας

Ετυμολογία Επεξεργασία

Το όνομα του γενάρχη, Հայկ (Χαΐκ), δεν είναι ακριβώς ομόηχο με το όνομα της Αρμενίας, αρμ. Χαγιαστάν. Μάλιστα ο όρος Հայք, που προφέρεται Χαΐκ', είναι η ονομαστική πληθυντικού της λέξης հայ (χαΐ) η οποία στα αρμενικά είναι λέξη για τον Αρμένιο. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η προέλευση της λέξης Χαΐκ' (Հայք) από τη Χαΐκ (Հայկ) είναι αδύνατη και ότι η προέλευση του όρου Χαΐ ("Αρμένιος") είναι επαληθεύσιμη. Παρ'όλα αυτά, το όνομα Χαΐκ συνδέεται με τα ονόματα Χαΐ και Χαγιέρ (հայեր, ονομαστική πληθυντικού στα σύγχρονα αρμενικά), τον αυτοπροσδιορισμό των Αρμένιων. Ο Αρμέν Πετροσιάν πιστεύει ότι είναι πολύ ρεαλιστική η προέλευση του όρου Χαΐκ από την ινδοευρωπαϊκή λέξη "πότι", που σημαίνει κύριος, άρχοντας, κύριος του σπιτιού, σύζυγος.[2]

Στην προκειμένη περίπτωση ο Χαΐκ είναι το αιτιολογικό ιδρυτικό πρόσωπο στο Αρμένικο έθνος, υπηρετώντας έναν ανάλογο ρόλο όπως ο Ασσούρ για τους Ασσυρίους. Ένας από τους πιο γνωστούς απογόνους του Χαΐκ, ο Αράμ, εγκαταστάθηκε στην Ανατολική Αρμενία προερχόμενος από το βασίλειο των Μιτάνι (Δυτική Αρμενία). Ο Σαργών Β΄ αναφέρει ένα βασιλιά, τον Μπαγκαντάντι (όνομα με αρμενοϊνδοϊρανική προέλευση που έχει την ανάλογη σημασία με ονόματα όπως τον Θεόδωρος και τον Ιωνάθαν) που βασίλευε σε μια περιοχή της Αρμενίας.[3] Ορισμένες πηγές ισχυρίζονται ότι ο Χαΐκ προέρχεται από την ουράρτια θεότητα Χαλντί.[4]

Επί Σοβιετικής εποχής η αρμενική ιστοριογραφία συνέδεε τον Χαΐκ με τον Χαγιάσα, πρόσωπο για το οποίο γίνεται αναφορά σε επιγραφές των Χετταίων.[5]

Η αρμενική λέξη Χαϋκακάν ή Χαϊγκαγκάν (αρμενικά: հայկական‎‎, που σημαίνει "αυτός που σχετίζεται με τους Αρμένιους") προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη Χαΐκ. Επιπλέον, τα αρμενικά ποιητικά ονόματα για τους Αρμενίους, Χαϊκαζούν (հայկազուն) και χαϊκάζν (հայկազն), προέρχονται από το όνομα του γενάρχη Χαΐκ.

Γενεαλογία Επεξεργασία

Το βιβλίο του Μοβσές Χορενατσί παραθέτει τα εξής στοιχεία αναφορικά με την καταγωγή Χάυκ: "Οι πρώτοι θεοί ήταν τρομεροί και εξαιρετικοί και ήταν οι αιτίες για τις ευλογίες του κόσμου, οδηγώντας στην αρχή του κόσμου και του πληθυσμού. Από αυτούς τους θεούς κατάγονταν οι γίγαντες... Ένας από αυτούς ήταν ο Γιαπετοστεανός Χάυκ". Στη χριστιανική εποχή ο αρμενικός θρύλος άλλαξε λόγω της Βίβλου, σύμφωνα με την οποία μετά τον κατακλυσμό ολόκληρο το ανθρώπινο είδος προερχόταν από τους τρεις γιους του Νώε, τον Ιαφέθ, Χαμ και Σεμ. Σύμφωνα με την εκχριστιανισμένη εκδοχή ο Χάυκ Ναχαπέτ κατάγεται από τον Τοργκόμ ναχαπέτ, τον πατριάρχη, απόγονο του Ιαφέθ. Σε μεσαιωνικές πηγές αναφέρεται το μεσαιωνικό αρμενικό όνομα Τοργκόμα τουν (Οίκος των Τοργκόμ) και Τοργκομιάν αζγκ (ο λαός του Τοργκόμ) που αναφέρεται στην Αρμενία προέρχεται από εκεί.[6]

Ο Μωυσής της Χωρήνης (Μοβσές Χορενατσί) αναφέρει ότι ο Χάυκ κατάγεται από τα βιβλικά πρόσωπα Ιαφέθ, Γαμέρ, Θείρα και Θοργαμά. Ως απόγονοι του Χάυκ δίνονται οι παρακάτω: Αμάσεια, Άρα, Αράμ, Αραμάις, Αρμανάκ, Γκεγάμ, Χάρμα.[7] Ο Χάυκ ήταν ιδρυτής της δυναστείας των Χαϋκαζούνι. Σύμφωνα με τον Τζουανσέρ, ο Χάυκ "ήταν ο πρίγκιπας επτά αδελφών και βρισκόταν στην υπηρεσία του γίγαντα Νιμρόντ (Νεμπρόβτ) που βασίλευε τον κόσμο ως βασιλιάς.[8]"

Σύμφωνα με τον Χορενατσί, η αρμενική οικογένεια ευγενών, οι Χαϊκαζούνοι, περιλάμβανε πολλούς θρυλικούς βασιλιάδες (π.χ. Αράμ, Αρά, Σκαγιορντί, Παριούρ, Βαχέ) με καταγωγή από τον Χάυκ.

Λαογραφία Επεξεργασία

Χάυκ και Βασιλιάς Μπελ Επεξεργασία

 
Απεικόνιση του Χάυκ από τον Μρκτουμ Χοβνατανιάν (1779-1846). Ο θρυλικός ιδρυτής του αρμενικού έθνους στέκεται δίπλα στον τάφο του Μπελ με το βέλος του Χάυκ να βρίσκεται ακόμα στο στήθος του Μπελ. Ο χάρτης απεικονίζει τη Λίμνη Βαν με τα περίχωρα της και το όρος Αραράτ, με την κιβωτό του Νώε.

Σύμφωνα με τις αναφορές του Μοβσές Χοβενατσί και του Σέξτου Ιούλιου Αφρικανού, η μάχη έγινε μεταξύ της δυναστείας του Χάυκ και της τρίτης γενιάς μιας χαλδαϊκής δυναστείας, η οποία ήλεγχε τη Βαβυλώνα και κάποια εναπομείναντα εδάφη στην Ακκαδία υπό τον βασιλιά Μπέλους, τον συμβολικό Βαβυλωνιακό/Ακκαδικό θεό του πολέμου, ή τον ιδρυτή της Βαβυλώνας ανάλογα με τη μυθολογική παράδοση.[9] Η σύγκρουση έλαβε χώρα το 2492 π.Χ. ή περίπου τέσσερις αιώνες αργότερα, το 2107 π.Χ. Ο Μπελ ίσως συμβολίζει την γκουτιανή δυναστεία των Σουμέρ, μια τυρανική δυναστεία που κυβερνούσε κάποια κατάλοιπα της Ακκαδίας κατά τη διάρκεια της σκοτεινής εποχής που ακολούθησε τη διάλυση της αυτοκρατορίας των Ακκαδίων το 2154 π.Χ. Η Γκουτία επίσης επικαλύπτεται με κάποια χαλδαϊκά εδάφη.

Στην περιγραφή του Χορενατσί, ο Θοργαμά (ή Τοργκόμ στο λήμμα) απέκτησε τον Αρμανάκ κατά την παραμονή του στη Βαβυλώνα. Αφού ο τιτανίδης και αλαζόνας Μπελ έγινε βασιλιάς, ο Χάυκ μετανάστευσε στην περιοχή κοντά στο Όρος Αραράτ.[10] Ο Χάυκ εγκαταστάθηκε κοντά στο Αραράτ με ένα μεγάλο νοικοκυριό που αποτελούνταν τουλάχιστον από 300 άτομα, ιδρύοντας ένα χωριό, το Χαϊκασέν.

Στον δρόμο προς το Αραράτ είχε αφήσει ένα τάγμα το οποίο είχε εγκατασταθεί σε ένα άλλο οικισμό, στον οποίο κατοικούσε ο εγγονός του Κάδμος. Ο Μπελ έστειλε έναν από τους γιους του να τον πείσει να επιστρέψει αλλά αρνήθηκε. Τότε αποφάσισε να εισβάλλει με μια μεγάλη δύναμη, αλλά ο Χάυκ ενημερώθηκε από τον Κάδμο εγκαίρως για την επικείμενη εισβολή. Συγκρότησε τον στρατό του γύρω από τη λίμνη Βαν και τους είπε ότι πρέπει να νικήσουν και να σκοτώσουν τον Μπελ ή να σκοτωθούν προσπαθώντας να ολοκληρώσουν τη διαταγή, για να μην γίνουν σκλάβοι του. Ο Χορενατσί γράφει:

Η μάχη των Γιγάντων και η ήττα του Μπελ Επεξεργασία

 
Ο Χάυκ νικά τον Μπελ ρίχνοντας ένα βέλος.

Ο Χάυκ και οι άνδρες του βρήκαν σύντομα τον στρατό του Μπελ να είναι σταθμευμένος σε ένα ορεινό πέρασμα (ο Χορενατσί αναφέρει την περιοχή με το όνομα Νταστακέρτ), με τον βασιλιά στην εμπροσθοφυλακή.

Στο Ντιουτσαζναμάρτ (αρμενικά: Դյուցազնամարտ‎‎ "Μάχη των Γιγάντων"), κοντά στο Τζουλαμέρκ νοτιοανατολικά της Λίμνης Βαν, στις 11 Αυγούστου 2492 π.Χ. (σύμφωνα με την αρμενική παραδοσιακή χρονολογία του πρώτου μήνα του αρμενικού ημερολογίου, Ναβασάρντ. Σύμφωνα με τον χρονολογικό πίνακα του Μικαέλ Τσαμτσιάν η μάχη έλαβε χώρα το 2107 π.Χ., με τον Χάυκ να χτυπά τον Μπελ σε μια σχεδόν απίθανη βολή από ένα μακρύ τόξο αποδιοργανώνωντας τον στρατό του Μπελ.

Ο λόφος στον οποίο έπεσε ο Μπελ με τους πολεμιστές του πήρε από τον Χάυκ το όνομα Γκερεζμάνκ, που στα αρμενικά σημαίνει "τάφοι".[12] Αυτός ταρίχευσε το πτώμα του Μπελ και ζήτησε να μεταφερθεί στο Χαρκ όπου θα θαφόταν σε περίοπτο μέρος, ορατό στις γυναίκες και τους γιους του βασιλιά Μπελ.

Αμέσως μετά, ο Χάυκ ίδρυσε το φρούριο του Χαϊκαμπέρντ στον χώρο της μάχης και την πόλη του Χαϊκασέν στην αρμενική επαρχία Βασπουρακάν (στη σύγχρονη Τουρκία). Ονόμασε την περιοχή στην οποία έλαβε η μάχη Χάυκ, ενώ ο χώρος της μάχης ονομάστηκε Χαγιότς Ντζορ.[13]

Συγκριτική μυθολογία Επεξεργασία

Η βολή που ρίχτηκε από το τόξο του Χάυκ περιγράφεται με τις ονομασίες Μπελ και Νιμρόντ. Στην αρμενική μετάφραση της βίβλου ο αστερισμός του Ωρίωνα ονομάζεται Χάυκ. Η φυγή του Χάυκ από τη Βαβυλώνα και η επακόλουθη ήττα του Μπελ έχει συγκριθεί με τη φυγή του Δία στον Καύκασο και την τελική ήττα των Τιτάνων.[14]

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ Gōsh, Mkhitʻar (2000). The Lawcode (Datastanagirk') of Mxit'ar Goš. Rodopi. σελ. 112. ISBN 9789042007901. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2016. 
  2. ↑ Petrosyan, Armen (2009). «Forefather Hayk in the Light of Comparative Mythology.». Journal of Indo-European Studies 37: 155–163. 
  3. ↑ Lukenbill, Dave(1927) "Ancient Records of Assyria and Babylonia," p.28, The University of Chicago Press
  4. ↑ The heritage of Armenian literature. Hacikyan, A. J. (Agop Jack), 1931-, Basmajian, Gabriel., Franchuk, Edward S., Ouzounian, Nourhan. Detroit: Wayne State University Press. 2005 [2000]. σελίδες 65. ISBN 0814328156. Hayk, the legendary archer, has been part of Armenian culture and history since time immemorial. He was the primary god of the most prominent group of Urartian tribes, which eventually evolved into the Armenian nation. Hayk is considered the patriarch of the Armenians, and is indeed for this reason that Armenians call themselves Hay (pronounced haï). Hayk derives from the Urartian deity Khaldi, whose divide attributes he originally assumed with the constellation Orion. The well-known epic of Hayk's fight against Bell provides substantial proof that Hayk and his people stood up against Bel and halted the unrestrained influx of Semitic peoples from the south. 
  5. ↑ Eduard L. Danielian, "The Historical Background to the Armenian State Political Doctrine," 279–286 in Nicholas Wade, Armenian Perspectives (Surrey, UK, 1997) 279, citing E. Forrer, "Hajassa-Azzi," Caucasia, 9 (1931), and P. Kretschmer, "Der nationale Name der Armenier Haik," Anzeiger der Acad. der Wiss. in Wien, phil.-his. Klasse (1932), n. 1–7
  6. ↑ Movsisyan A., “The origin and formation of the Armenian nation” Institute of Armenian Studies of Yerevan State University,http://www.armin.am/en/Encyclopedia_Armency_hay_joxovrdi_tsagumn_u_kazmavorumy
  7. ↑ History 1.5
  8. ↑ The Georgian Chronicle
  9. ↑ Russell L.L.D., Rev. Michael (1865). A Connection of Sacred and Profane History. William Tegg. σελ. 334. 
  10. ↑ Movses Khorenatsi, History of Armenia. Ed. by G. Sargsyan. Yerevan: Hayastan, 1997, pp. 83, 286.
  11. ↑ (Khorenatsi, History I.10–12, pp. 83–84.)
  12. ↑ Gerezmank: the nom. pl, Gerezmans being acc. pl., "tombs"
  13. ↑ History 1.11; a district to the southeast of Lake Van, see Hubschmann, AON, p.343
  14. ↑ Vahan Kurkjian, "History of Armenia," Michigan, 1968

Βιβλιογραφία Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Χαΐκ&oldid=10167941"