Χρήστης:Sintro F/πρόχειρο

Οι αιτίες της έκβασης του Εμφυλίου πολέμου

Σύμφωνα με κάποιους ιστοριογράφους και πολιτικούς αναλυτές, το "κομμουνιστικό εγχείρημα" στην Ελλάδα (1946-1949) κρίθηκε ουσιαστικά από τη μη ανατροπή των ζωνών επιρροής, όπως είχαν καθοριστεί στη Διάσκεψη της Γιάλτας. Αυτή η εξήγηση θεωρεί de facto ιστορικά σωστές τις εξιστορήσεις του Τσώρτσιλ περί "μυστικής συμφωνίας" στη διάσκεψη της Γιάλτας, δεν εξηγεί όμως ικανοποιητικά τις εξελίξεις τόσο στην Ελλάδα όσο και σε μια σειρά από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ταυτόχρονα, με τον όρο "κομμουνιστικό εγχείρημα", η μια πλευρά αναφέρεται στον κίνδυνο απώλειας της Δημοκρατίας και των ελευθεριών των πολιτών που αυτή παρέχει από τις δυνάμεις του ΚΚΕ καθώς και του ελέγχου της χώρας, ειδικά Μακεδονίας και Θράκης από τον Τίτο της Γιουγκοσλαβίας στα πλαίσια μιας κομμουνιστικής Βαλκανικής Ομοσπονδίας, ενώ το ίδιο το ΚΚΕ, με τον όρο αυτό, αναφέρεται, στα κείμενα του, στην πρώτη απόπειρα επαναστατικής αλλαγής στην Ελλάδα, σε σοσιαλιστική κατεύθυνση. Ο περιορισμός, σύμφωνα με τις πηγές αυτές, τελικά του ΔΣΕ, το χειμώνα του (1948-1949), στα ορεινά συγκροτήματα της Δυτικής Μακεδονίας, στα σύνορα της χώρας με την Αλβανία και τη Γιουγκοσλαβία, η αποτυχημένη προσπάθεια της μάχης της Φλώρινας (11-15 Φεβρ. 1949) και η φυγή προς τη Γιουγκοσλαβία περίπου 5.000 Σλάβων, μέχρι τα τέλη του Ιουλίου 1949, αποτέλεσαν τον αποφασιστικό προπομπό της επερχόμενης ήττας.

Ο Εμφύλιος Πόλεμος κρίθηκε, στην πράξη, από τους ίδιους τους συσχετισμούς δυνάμεων. Αν συνυπολογίσουμε όμως, τις απώλειες και τη στρατολογία, προκύπτει ότι από τις τάξεις του ΔΣΕ πέρασαν περίπου 100.000 αντάρτες, σε όλη τη διάρκεια της δράσης του. Από την άλλη, στο "εθνικό" στρατόπεδο, αν συνυπολογίσουμε όλες τις φίλιες με το στρατό δυνάμεις, πέρασαν, στα 3 χρόνια του εμφυλίου, πάνω από 450.000 ένοπλοι. Χαρακτηριστικές ήταν οι συγκεντρώσεις δυνάμεων, στην τελευταία φάση του εμφυλίου, στα βουνά του Γράμμου και του Βιτσίου. Εκεί παρατάχθηκαν πολλές μεραρχίες του εθνικού στρατού (σχεδόν 90.000 άνδρες), και μάλιστα η VIII ήταν ενισχυμένη με σχεδόν διπλάσια δύναμη από την οργανική της, ενάντια σε ένα σύνολο 4.500 ανταρτών στον Γράμμο και 7.500 στο Βίτσι. Πέρα από τους αριθμούς των μάχιμων, καταλυτικός παράγοντας στην ήττα του ΔΣΕ ήταν η πενιχρή δυνατότητα ανεφοδιασμού του, η ανυπαρξία μηχανοκίνητων μονάδων και αεροπορίας από τις τάξεις του, η μόνιμη έλλειψη ναρκών και συρματοπλεγμάτων, η πενιχρή χρήση πυροβολικού, ενώ όλα αυτά περίσσευαν στην αντίπαλη παράταξη. Πέραν τούτου, σημαντική είναι και η σύνθεση των μονάδων. Αντίθετα με την κλασική σύνθεση του εθνικού στρατού, στον δημοκρατικό στρατό, στον οποίο, τυπικά, υπήρχε παρόμοια διαρθρωτική δομή με τις δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού, υπήρχαν πολλά παιδιά και νέοι προερχόμενοι απο απαγωγές και παιδομάζωμα, από 15 ως 19 χρονών, που έπαιρναν το βάπτισμα του πυρός κατευθείαν στο πεδίο της μάχης, χωρίς να υπάρχει πολλές φορές χρόνος για την εκπαίδευσή τους.

Παρά τις αδυναμίες του ΔΣΕ, ο Νίκος Ζαχαριάδης, που ουσιαστικά ήταν ο ηγέτης του, επέμενε στη μετατροπή της σύγκρουσης από αγώνα φθοράς σε τακτική εκ παράταξης αναμέτρηση, στοιχείο το οποίο, με δεδομένες τις τεράστιες ελλείψεις του ΔΣΕ, βάρυνε καταλυτικά στην τελική έκβαση. (Το ΚΚΕ το 1948 αποφάσισε πως ο ανταρτοπόλεμος έπρεπε να μετατραπεί σε τακτικό, αν ο ΔΣΕ ήθελε να έχει ελπίδες νίκης, άσχετα με το πώς κατέληξε αυτή η προσπάθεια). Μάλιστα, η διαφωνία του Ζαχαριάδη με τον, επικεφαλής της κυβέρνησης του βουνού και αρχιστράτηγο, Μάρκο Βαφειάδη, για το κρίσιμο αυτό ζήτημα στρατηγικού σχεδιασμού, οδήγησε στην περιθωριοποίηση του δεύτερου.Σημαντική ακόμη αιτία της ήττας του ΔΣΕ ήταν η μόνιμη αδυναμία εύρεσης εφεδρειών, καθώς σε συνθήκες τακτικού πολέμου, κερδίζει συνήθως ο στρατός με τις περισσότερες εφεδρείες, αν οι αντίπαλοι είναι ίσης ικανότητας.

Η Ελληνική κυβέρνηση, την άνοιξη του 1947, με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που διεξήγαγε, φρόντισε να αποκόψει τον αντίπαλό της από την ίδια την κοινωνία, με την υποχρεωτική μετακίνηση των κατοίκων των περιοχών μεικτού ελέγχου. Η μοίρα κάθε αντάρτικου στρατού, που έδρασε μέχρι σήμερα, ήταν στενά συνδεδεμένη με τη σχέση του με τους τοπικούς πληθυσμούς. Ο ΔΣΕ, από το χειμώνα του 1947-1948 και έπειτα, ήταν πλήρως αποκομμένος από την κοινωνία. Βρισκόταν στην ιδιόρρυθμη κατάσταση που από τη μία δε μπορούσε να σταματήσει τον πόλεμο (γιατί τους μαχητές του τους περίμενε η θανατική ποινή) και από την άλλη δεν έβρισκε τρόπο να τον συνεχίσει (γιατί δεν υπήρχε κοινωνία στα "μετόπισθεν" για να τον στηρίξει με την παραγωγή της και τη στρατολογία). Ήταν ένα σύνολο 30.000 ανταρτών που πολεμούσαν μέσα σε ερήμους. Με αυτόν τον τρόπο ο ΔΣΕ στάθηκε ανήμπορος να ανεφοδιάζεται (μέθοδος που απέδωσε τα μέγιστα το 1946) και ο μόνος τρόπος γι' αυτό ήταν τα λάφυρα από τον αντίπαλο (σε περίπτωση επιτυχίας επιθετικών επιχειρήσεων από μεριάς του). Το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι αυτές οι επιτυχίες ήταν αριθμητικά λιγότερες από τις αντίστοιχες της κυβερνητικής παράταξης οδήγησε, με μαθηματική ακρίβεια, στη συρρίκνωση των μαχητικών δυνατοτήτων του ΔΣΕ και στο αναπόφευκτο τέλος του, το καλοκαίρι του 1949.

Οργάνωση και βάσεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, καθώς και δίοδοι εισόδου στην Ελλάδα.

Επίσης, σημαντικός λόγος ήταν ότι, το 1948, ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας Γιόσιπ Μπροζ Τίτο διαφώνησε με τον Ιωσήφ Στάλιν και αποπέμφθηκε από την Κομιντέρν, οπότε και σταμάτησε τη βοήθεια, έκλεισε τα σύνορα στον ΔΣΕ, και επιτέθηκε ανοιχτά στις δυνάμεις του (του ΔΣΕ), όταν το ΚΚΕ τάχθηκε με τη γραμμή Στάλιν (Ιούνιος 1949). Ως τότε, τα τμήματα του ΔΣΕ μπορούσαν να υποχωρήσουν στη Γιουγκοσλαβία, να νοσηλεύσουν τραυματίες, να ανεφοδιαστούν κάπως (όσο επέτρεπαν τα όρια της διεθνούς διπλωματίας και η πίεση του Ψυχρού πολέμου, που είχε ξεκινήσει). Με αυτόν τον τρόπο, μπήκε ένα ακόμη εμπόδιο στην άμυνα του ΔΣΕ και όσα τμήματά του κυκλώνονταν από τον αντίπαλο, κοντά στα σύνορα με τη Γιουγκοσλαβία, ήταν επόμενο να καταστραφούν ή να αιχμαλωτιστούν.

Υποστηρίζεται από πολλές πηγές ότι, ένα ακόμη αίτιο (για την ήττα του ΔΣΕ), ήταν η τοποθέτηση, από τις αρχές του 1949, στην κορυφή της στρατιωτικής ηγεσίας, κατά τις τελικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του ΕΣ, του αρχιστράτηγου Παπάγου.Αυτός ήταν εμπειροπόλεμος, καθώς είχε ηγηθεί της ελληνικής εποποιίας στα αλβανικά βουνά, το 1940-41, και θεωρούταν από τις σημαντικότερες στρατιωτικές φυσιογνωμίες. Στον αντίποδα, ο ΔΣΕ δε διέθετε στις τάξεις του, παρά ελάχιστους, παλαιούς αξιωματικούς, αφού ο Ζαχαριάδης δεν εμπιστευόταν τους βαθμοφόρους του αστικού προπολεμικού στρατού. Θεωρούσε τον τελευταίο στελεχωμένο κυρίως από βασιλόφρονες, ειδικά μετά την απόταξη όλων των δημοκρατικών στελεχών που είχαν πάρει μέρος στο αποτυχημένο κίνημα του 1935. Έτσι, την πλειοψηφία στις θέσεις ευθύνης των ανταρτών κατείχαν εμπειρικοί, αυτόκλητοι στρατηγοί, πρώην καπεταναίοι του ΕΛΑΣ, εμπειροπόλεμοι μεν στον ανταρτοπόλεμο, από τα χρόνια της Κατοχής, αλλά χωρίς την απαιτούμενη εκπαίδευση στις συνθήκες τακτικής αναμέτρησης, με ό,τι αυτό συνεπάγοταν για την τελική έκβαση της σύγκρουσης.

Σε ψυχολογικό επίπεδο, οι δύο αντίπαλοι χρησιμοποιούσαν ακόμη και εννοιολογικές διατυπώσεις, αφενός για να επηρεάσουν τις κοινωνικές ομάδες που τους υποστήριζαν, αφετέρου για να απαξιώσουν τον εχθρό. Η κυβερνητική πλευρά αποκαλούσε, επίσημα, το ΔΣΕ "Κομμουνιστοσυμμορίτες" ("Κ/Σ") και, ανεπίσημα, ως "Αναρχο-κομμουνιστο-Ληστο-Συμμορίτες", αλλά και "εαμοβούλγαρους" και "σλαβοκομμουνιστές", λόγω της εθνικής τους ανομοιογένειας. Στον αντίποδα, από το ΚΚΕ επιλέχθηκε ο όρος "Μοναρχοφασίστες" και "Μοναρχοφασιστικός Στρατός" ,αλλά και "Αμερικανόδουλοι".

Επιπλέον, ο παράγοντας "έθνος" έπαιξε ακόμη εναν κεφαλαιώδη ρόλο στην πρόγνωση της σύγκρουσης, αφού στη συλλογική συνείδηση η τριετία 1946-49, με τον ένοπλο ταξικό (κυρίως) αγώνα της Αριστεράς, απείχε παρασάγγας από την παλλαϊκή Εθνική Αντίσταση, της περιόδου 1941-44. Έντεχνα, η κυβερνητική πλευρά εκμεταλλεύτηκε τις αρνητικές εντυπώσεις, που προκάλεσαν στην κοινή γνώμη, οι αναγγελίες του Ζαχαριάδη για δικαίωση των σλαβόφωνων μαχητών του ΔΣΕ, με τη δημιουργία ανεξάρτητης Μακεδονικής κρατικής οντότητας, στοιχείο που βάρυνε αρνητικά για την πλευρά των ανταρτών, μετά το τέλος της αναμέτρησης.