Ψυχή (Μολιέρος)

Ψυχή (γαλλικός τίτλος: Psyché) είναι πεντάπρακτο θεατρικό έργο με μπαλέτο διάρκειας πέντε ωρών, γραμμένο από τον Μολιέρο σε συνεργασία με τον Πιέρ Κορνέιγ και τον Φιλίπ Κινώ με συμμετοχές μπαλέτου και μουσικά ιντερμέδια που συνέθεσε ο Ζαν-Μπατίστ Λυλί, θεαματικά σκηνικά και ειδικά εφέ. Παρουσιάστηκε, κατόπιν παραγγελίας του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ΄, στο θέατρο του ανακτόρου του Κεραμεικού κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού του έτους 1671 και γνώρισε αμέσως τεράστια επιτυχία.

Ψυχή

Εξώφυλλο της έκδοσης του 1671
Συγγραφέας	Πιέρ Κορνέιγ Μολιέρος Philippe Quinault
Γλώσσα	Γαλλικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1671
Πολιτιστικό κίνημα	κλασικισμός μπαρόκ μουσική
Μορφή	opéra-ballet
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Η πλοκή βασίζεται στην ιστορία του Έρωτα και της Ψυχής που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Απουλήιου Μεταμορφώσεις (2ος αιώνας μ.Χ.).

Για να μπορέσει να ανεβάσει τη μεγαλοπρεπή παράσταση στο θέατρο του Παλαί Ρουαγιάλ, ο θίασος του Μολιέρου πραγματοποίησε σημαντικές εργασίες ανακαίνισης και το έργο παρουσιάσθηκε στο παριζιάνικο κοινό από τον Ιούλιο 1671 έως τον Ιανουάριο 1672. Όταν ανέβηκε στην Κομεντί Φρανσαίζ από τον Οκτώβριο έως το τέλος του 1684, η μουσική ήταν του Μαρκ-Αντουάν Σαρπαντιέ (χαμένη).

Το έργο

Το έργο του Μολιέρου ήταν ένα από τα πολλά πολυτελή θεάματα που παρουσιάσθηκαν στο Παρίσι για τον εορτασμό της συνθήκης του Άαχεν. Η συνθήκη υπογράφηκε το 1668, αλλά οι εορτασμοί συνεχίστηκαν μέχρι το 1671.

Ο Μολιέρος δεν είχε χρόνο να ολοκληρώσει το έργο, έτσι συνεργάστηκε με τον Φιλίπ Κινώ και τον Πιέρ Κορνέιγ, ο οποίος ποτέ δεν το συμπεριέλαβε στα έργα του.

Η υπόθεση βασίζεται στην ιστορία του Έρωτα και της Ψυχής που περιλαμβάνεται στο μυθιστόρημα του Απουλήιου Μεταμορφώσεις (2ος αιώνας μ.Χ.), αν και οι συγγραφείς έχουν κάνει αρκετές τροποποιήσεις, μεταξύ των οποίων η εισαγωγή των δύο μνηστήρων της Ψυχής, η αφαίρεση της σκηνής με τη λάμπα όπου η κοπέλα ανακαλύπτει το πρόσωπο του Έρωτα και τον τραυματίζει και η μείωση των τεσσάρων άθλων που επιβλήθηκαν από την Αφροδίτη μόνο σε ένα, την κάθοδο στον Κάτω Κόσμο.

Υπόθεση

Στον πρόλογο, μια χορωδία θεών προσκαλεί την Αφροδίτη να κατέβει στη γη (για τον εορτασμό της ειρήνης που έφερε στον κόσμο ο Λουδοβίκος ΙΔ') αλλά η θεά υποφέρει γιατί επισκιάζεται από τη νεαρή Ψυχή, μια απλή θνητή, πλανεύτρα των καρδιών. Για να την εκδικηθεί, η θεά της Ομορφιάς απαιτεί από τον γιο της τον Έρωτα, να κάνει την Ψυχή να τον αγαπήσει χωρίς αυτός να ανταποκρίνεται. Χαμένος κόπος.

Η Ψυχή δείχνει στις αδελφές της τα δώρα του ΈρωταΖαν Ονορέ Φραγκονάρ (1753)

Πράξη πρώτη: Οι αδερφές της Ψυχής ζηλεύουν τη μικρή αδελφή τους και προσπαθούν να γοητεύσουν τους δύο τελευταίους υποψήφιους μνηστήρες της, χωρίς επιτυχία. Η Ψυχή αρνείται και τους δύο μνηστήρες. Στη συνέχεια, ο αγγελιοφόρος ενημερώνει τις αδερφές της ότι η Ψυχή πρέπει να θυσιαστεί στην κορυφή του βουνού και να καταβροχθιστεί από ένα τέρας. Οι αδερφές δεν κρύβουν τη χαρά τους. Για το πρώτο ιντερμέδιο, μια χορωδία εμφανίζεται στη σκηνή και θρηνεί. Πράξη δεύτερη: Ο βασιλιάς πατέρας της ενημερώνει την Ψυχή για τη μοίρα της. Αυτή την αποδέχεται αδιαμαρτύρητα, αν και ο πατέρας της θα προτιμούσε να αψηφήσει τους θεούς. Αφού την αποχαιρετά, οι αδερφές της φτάνουν και δείχνουν απρόθυμες να την αφήσουν μόνη. Η Ψυχή τις διώχνει για να σωθούν, αλλά της απαντούν ότι οι χρησμοί είναι πάντα μυστηριώδεις και ίσως η μοίρα της να μην είναι τόσο μαύρη. Τελικά φεύγουν και η Ψυχή πιστεύει ότι είναι πια μόνη για να αντιμετωπίσει την καταδίκη της όταν οι μνηστήρες της εμφανίζονται για να την υπερασπισθούν. Η κοπέλα καταδικάζει την ασέβειά τους. Η προσπάθειά τους να την υπερασπιστούν είναι σε κάθε περίπτωση μάταιη, καθώς η Ψυχή παρασύρεται από τον Ζέφυρο.

Το σκηνικό αλλάζει για την τρίτη πράξη, παρουσιάζεται ένα υπέροχο παλάτι. Ο Ήφαιστος τραγουδά το δεύτερο ενδιάμεσο, ενθαρρύνοντας τους εργάτες του Κύκλωπες να ολοκληρώσουν την κατασκευή του παλατιού.

Πράξη τρίτη: Ο Ζέφυρος ενημερώνει τον Έρωτα ότι έφερε την Ψυχή στο καινούργιο παλάτι και εκφράζει την έκπληξή του για τη νέα, ενήλικη εμφάνιση του Έρωτα. Η Ψυχή ξυπνά και απορεί για το υπέροχο περιβάλλον. Αντί να δεχθεί επίθεση από ένα τέρας, βλέπει τον πανέμορφο Έρωτα που της εκφράζει την αγάπη του. Μετά από μια ερωτική σκηνή, η Ψυχή λέει στον Έρωτα (την ταυτότητα του οποίου δεν γνωρίζει ακόμη) ότι πρέπει να μοιραστεί την ευτυχισμένη μοίρα της με τις αδερφές και τον πατέρα της. Ο Έρως αντιστέκεται, αλλά τελικά το δέχεται και στέλνει τον Ζέφυρο να φέρει τις αδερφές της Ψυχής. Για το τρίτο ιντερμέδιο, ο Έρως προσκαλεί έναν Έρωτα και έναν Ζέφυρο να τραγουδήσουν προς τιμήν του έρωτα.

Έρως και Ψυχή, Ουιλιάμ-Αντόλφ Μπουγκερώ (1889)

Πράξη τέταρτη: Οι αδερφές της Ψυχής, έχοντας δει το νέο σπίτι της αδελφής τους, ζηλεύουν και προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο να της καταστρέψουν την ευτυχία. Της τρέφουν την περιέργεια σχετικά με την ταυτότητα του εραστή της και την κάνουν να φοβάται, λέγοντας ότι όλο το παλάτι μπορεί να είναι μόνο ένα ψέμα. Ο Ζέφυρος τις παίρνει μακριά. Η Ψυχή ζητάει να μάθει την ταυτότητα του εραστή της. Ο Έρωτας αντιστέκεται, λέγοντάς της ότι αν μάθει ποιος είναι σημαίνει ότι θα τον χάσει για πάντα. Εκείνη επιμένει και ο Έρωτας ομολογεί την ταυτότητά του και μετά εξαφανίζεται παίρνοντας μαζί του το παλάτι. Μόνη σε ένα θλιβερό σκηνικό, η Ψυχή θρηνεί για τη μοίρα της και αποφασίζει να πνιγεί στο ποτάμι. Ο ποταμός Θεός της το απαγορεύει, λέγοντας ότι οι ουρανοί μπορεί να της επιφυλάσσουν μια καλύτερη μοίρα. Αλλά στο μεταξύ, η Αφροδίτη φτάνει για να τιμωρήσει την Ψυχή. Στο τέταρτο ιντερμέδιο η Ψυχή κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο, όπου οκτώ Ερινύες χορεύουν σε μπαλέτο για την οργή που έχουν προκαλέσει σε μια τόσο γλυκιά θεά όπως η Αφροδίτη. Η Ψυχή περνάει στη βάρκα του Χάροντα με το κουτί που η Αφροδίτη την διέταξε να πάρει από την Προσερπίνα.

Πράξη πέμπτη: Η Ψυχή βρίσκεται στο βασίλειο του Άδη και συναντά τους δύο υποψήφιους μνηστήρες της. Της αφηγούνται ότι έπεσαν από τον βράχο στον οποίο θυσιάστηκε η Ψυχή, αφού δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το θάνατό της. Αφηγούνται επίσης τον θάνατο των αδελφών της, οι οποίες έπεσαν από έναν γκρεμό, πιστεύοντας ότι ο Ζέφυρος θα τις μετέφερε πίσω στο παλάτι του Έρωτα. Η Ψυχή, αποφασισμένη να ξανακερδίσει την αγάπη του Έρωτα, ανοίγει το κουτί της Προσερπίνας, ελπίζοντας να ενισχύσει την ομορφιά της. Όμως ένας δηλητηριώδης ατμός βγαίνει από το κουτί και τη σκοτώνει. Ο Έρωτας κατεβαίνει για να θρηνήσει τον θάνατό της και τη συγχωρεί. Η Αφροδίτη κατεβαίνει για να τιμωρήσει τον γιο της για την εξέγερσή του αλλά αυτός την κατηγορεί για τη σκληρότητά της απέναντι στην αγαπημένη του. Καλεί τον Δία για βοήθεια, ο οποίος παίρνει το μέρος του και δίνει στην Ψυχή αθανασία. Η σκηνή αλλάζει από τον Κάτω κόσμο στον Ουρανό και ένα μπαλέτο από ακόλουθους του Απόλλωνα, του Διόνυσου, του Μώμου και του Άρη χορεύει για να γιορτάσουν την ένωση του Έρωτα και της Ψυχής.

Υποδοχή

«Η γοητεία του μύθου, η εκπληκτική ευρηματικότητα των σκηνικών και των μηχανικών κατασκευών, ο πλούτος των κοστουμιών, η γοητεία της μουσικής, η τελειότητα μιας ορχήστρας 300 μουσικών και ενός μπαλέτου 70 χορευτών, όλα αυτά έκαναν την Ψυχή την πιο εξαιρετική από τις παραστάσεις που ανέβηκαν μέχρι τότε και το μεγάλο θέμα συζήτησης στα σαλόνια του Παρισιού και στις βασιλικές αυλές της Ευρώπης. »

Ο Μολιέρος συνέχισε να παρουσιάζει το έργο στον συνηθισμένο χώρο του, το θέατρο του Παλαί Ρουαγιάλ. Χρειάστηκε ωστόσο να ανακαινίσει το θέατρό του για να ανεβάσει το έργο. Αυτές οι ανακαινίσεις, που αποτελούνταν κυρίως σε μηχανήματα σκηνής, στοίχισαν στον θίασο πάνω από 4000 λίιβρς (περίπου 50.000 ευρώ σήμερα), χωρίς να περιλαμβάνεται το κόστος των επιπλέον μουσικών, τραγουδιστών και χορευτών. Η επένδυση όμως αποδείχθηκε αξιόλογη, αφού η επιτυχία του έργου ήταν θεαματική. Κατά τη διάρκεια της ζωής του Μολιέρου (δηλαδή κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο ετών), το έργο ανέβηκε 82 φορές (χωρίς τις αρχικές παραστάσεις στο παλάτι του Κεραμεικού) με συνολική είσπραξη 79.128 λιβρών.