Ηθικά (Πλουτάρχου)
Τα Ηθικά (λατ. Moralia) είναι μια συλλογή κειμένων, που σώζονται σε χειρόγραφα χρονολογούμενα από τον 10ο έως τον 13ο αιώνα και η πατρότητά τους αποδίδεται στον Έλληνα ιστορικό, βιογράφο, φιλόσοφο και δοκιμιογράφο του 1ου αιώνα μ.Χ. Πλούταρχο. Η συλλογή αρχικώς περιείχε 183 κείμενα (σύντομες πραγματείες-δοκίμια και καταγραμμένους λόγους), από τα οποία σώζονται οι 78. Τα Ηθικά παρέχουν στοιχεία για τον βίο των αρχαίων Ρωμαίων και Ελλήνων, αλλά αρκετά περιέχουν και διαχρονικές αποφάνσεις για τον ανθρώπινο βίο. Θεωρείται ότι ο Πλούταρχος τα έγραψε πριν από το γνωστότερο έργο του, τους Βίους παραλλήλους, οι οποίοι τον απασχόλησαν σε μεγάλο μέρος από τις δύο τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Πολλές γενεές Ευρωπαίων έχουν διαβάσει, ή και μιμηθεί, τα Ηθικά, όπως ο συγγραφέας Μισέλ ντε Μονταίν, οι ουμανιστές της Αναγεννήσεως και φιλόσοφοι του Διαφωτισμού.
Περιεχόμενα Επεξεργασία
Γενικά Επεξεργασία
Τα Ηθικά περιλαμβάνουν το ιστορικό δοκίμιοΠερὶ τῆς Ἀλεξάνδρου τύχης ἢ ἀρετῆς, μια σημαντική προσθήκη στη βιογράφηση του μεγάλου στρατηλάτη που δίνει ο Πλούταρχος στους Βίους παραλλήλους. Από την άλλη, το Περί Ίσιδος και Οσίριδος συνιστά σημαντική πηγή πληροφοριών για τα αιγυπτιακά λατρευτικά τελετουργικά τυπικά και τον συγκερασμό τους με τις ελληνικές λατρείες[1], ενώ στο Περί της Ηροδότου κακοηθείας (πιθανώς μία ρητορική άσκηση)[2] ο Πλούταρχος επικρίνει αυτό που θεωρεί συστηματική μεροληψία στις Ιστορίες του Ηροδότου.[3]. Υπάρχουν και μάλλον φιλοσοφικές πραγματείες στα Ηθικά, όπως οι Περὶ τῶν ἐκλελοιπότων χρηστηρίων, Περὶ τῶν ὑπὸ τοῦ θείου βραδέως τιμωρουμένων, Περὶ εὐθυμίας. Από την άλλη υπάρχουν και πιο ελαφρά αναγνώσματα, όπως το Περὶ τοῦ τὰ ἄλογα λόγῳ χρῆσθαι (αποδιδόμενο σε μετάφραση και ως «Οδυσσέας και Γρύλος»), ένας διάλογος ανάμεσα στον θρυλικό Οδυσσέα και έναν από τους συντρόφους του που έχει μεταμορφωθεί σε γουρούνι από τα μάγια της Κίρκης.
Μερικές εκδόσεις των Ηθικών περιέχουν και αρκετά κείμενα που είναι γνωστό σήμερα ότι δεν γράφηκαν από τον Πλούταρχο (ψευδεπίγραφα), π.χ. το Βίοι δέκα ρητόρων (βιογραφίες των Αττικών ρητόρων), το Περί ποταμῶν, το Στρωματεῖς, το Περὶ τῶν ἀρεσκόντων φιλοσόφοις φυσικῶν δογμάτων, το Περὶ εἰμαρμένης και το Περὶ μουσικῆς.[4] Αυτά αποδίδονται σε κάποιον άγνωστο συγγραφέα, που συμβατικά ονομάζεται «Ψευδοπλούταρχος», μπορεί όμως να ανήκουν και σε περισσότερους του ενός συγγραφείς.[4] Αν και οι σκέψεις και γνώμες που παρουσιάζονται δεν είναι του Πλουτάρχου και αναφέρονται σε μία λίγο μεταγενέστερη εποχή, θεωρούνται κλασικές και έχουν αξία για τους ιστορικούς μελετητές.[5]
Βιβλία και πραγματείες Επεξεργασία
Από την έκδοση του Ερρίκου Στεφάνου του 1572 και μετά, τα Ηθικά κατανέμονται παραδοσιακά σε 14 βιβλία και έτσι παρουσιάζονται στον κατάλογο που ακολουθεί και περιέχει τον πρωτότυπο ελληνικό τίτλο, τον λατινικό τίτλο και απόδοση στη νέα ελληνική όπου αυτή δεν διαφαίνεται από το πρωτότυπο[6]:
- Βιβλίο I (1a – 86a)
- 1. Περὶ παίδων ἀγωγῆς (De liberis educandis)
- 2. Πῶς δεῖ τὸν νέον ποιημάτων ἀκούειν (Quomodo adolescens poetas audire debeat, «Πώς πρέπει οι νέοι να μελετούν ποίηση»)
- 3. Περὶ τοῦ ἀκούειν (De recta ratione audiendi)
- 4. Πῶς ἄν τις διακρίνοιε τὸν κόλακα τοῦ φίλου (Quomodo adulator ab amico internoscatur)
- 5. Πῶς ἄν τις αἴσθοιτο ἑαυτοῦ προκόπτοντος ἐπ᾿ ἀρετῇ - (Quomodo quis suos in virtute sentiat profectus, «Πώς θα μπορούσε να καταλάβει κάποιος την πρόοδό του στην αρετή»)
- Βιβλίο IΙ (86b – 171e)
- 6. Πῶς ἄν τις ὑπ᾿ ἐχθρῶν ὠφελοῖτο (De capienda ex inimicis utilitate, «Πώς θα μπορούσε κάποιος να ωφεληθεί από τους εχθρούς του»)
- 7. Περὶ πολυφιλίας (De amicorum multitudine, «Σχετικώς με το να έχεις πολλούς φίλους»)
- 8. Περὶ τύχης (De fortuna)
- 9. Περὶ ἀρετῆς καὶ κακίας (De virtute et vitio)
- 10. Παραμυθητικὸς πρὸς Ἀπολλώνιον (Consolatio ad Apollonium, «Συλλυπητήρια επιστολή προς τον Απολλώνιο»)
- 11. Ὑγιεινὰ παραγγέλματα (De tuenda sanitate praecepta, «Συμβουλές σχετικώς με τη διατήρηση της υγείας»)
- 12. Γαμικὰ παραγγέλματα (Coniugalia praecepta, «Συμβουλές προς νύφες και γαμπρούς»)
- 13. Ἑπτά σοφῶν συμπόσιον (Septem sapientium convivium)
- 14. Περὶ δεισιδαιμονίας (De superstitione)
- Βιβλίο IΙΙ (172a – 263c)
- 15. Βασιλέων καὶ στρατηγών ἀποφθέγματα (Rregum et imperatorum apophthegmata)
- 16. Ἀποφθέγματα Λακωνικά (Apophthegmata Laconica)
- 17. Τὰ παλαιὰ τῶν Λακεδαιμονίων ἐπιτηδεύματα (Instituta Laconica, «Οι παλαιοί θεσμοί των Σπαρτιατών»)
- 18. Λακαινῶν ἀποφθέγματα (Lacaenarum apophthegmata, «Αποφθέγματα από Σπαρτιάτισσες»)
- 19. Γυναικῶν ἀρεταί (Mulierum virtutes)
- Βιβλίο IV (263d – 351b)
- 20. Αἴτια Ῥωμαϊκά (Quaestiones Romanae, «Ρωμαϊκά ζητήματα»)
- 21. Αἴτια Ἑλληνικά (Quaestiones Graecae, «Ελληνικά ζητήματα»)
- 22. Συναγωγὴ ἱστοριῶν παραλλήλων Ἑλληνικῶν καὶ Ρωμαϊκῶν (Parallela minora) - Ψευδοπλούταρχος
- 23. Περὶ τῆς Ῥωμαίων τύχης (Περὶ τῆς Ῥωμαίων τύχης – De fortuna Romanorum)
- 24. Περὶ τῆς Ἀλεξάνδρου τύχης ἢ ἀρετῆς (De Alexandri magni fortuna aut virtute)
- 25. Πότερον Ἀθηναῖοι κατὰ πόλεμον ἢ κατὰ σοφίαν ἐνδοξότεροι (De gloria Atheniensium)
- Βιβλίο V (351c – 438e)
- Βιβλίο VI (439a - 523b)
- 30. Εἰ διδακτὸν ἡ ἀρετή (An virtus doceri possit, «Μπορεί να διδαχθεί η αρετή;»)
- 31. Περὶ ἠθικῆς ἀρετῆς (De virtute morali)
- 32. Περὶ ἀοργησίας (De cohibenda ira)
- 33. Περὶ εὐθυμίας (De tranquillitate animi)
- 34. Περὶ φιλαδελφίας (De fraterno amore, «Περί της αγάπης προς τα αδέλφια»)
- 35. Περὶ τῆς εἰς τὰ ἔγγονα φιλοστοργίας (De amore prolis, «Περί της αγάπης προς τα τέκνα»)
- 36. Εἰ αὐτάρκης ἡ κακία πρὸς κακοδαιμονίαν (An vitiositas ad infelicitatem sufficiat, «Αν η κακία είναι αρκετή για να επιφέρει δυστυχία»)
- 37. Περὶ τοῦ πότερον τὰ ψυχῆς ἢ τὰ σώματος πάθη χείρονα (Animine an corporis affectiones sint peiores)
- 38. Περὶ ἀδολεσχίας (De garrulitate, «Περί φλυαρίας»)
- 39. Περὶ πολυπραγμοσύνης (De curiositate)
- Βιβλίο VII (523c – 612b)
- 40. Περὶ φιλοπλουτίας (De cupiditate divitiarum)
- 41. Περὶ δυσωπίας (De vitioso pudore)
- 42. Περὶ φθόνου καὶ μίσους (De invidia et odio)
- 43. Περὶ τοῦ ἑαυτὸν ἐπαινεῖν ἀνεπιφθόνως (De laude ipsius)
- 44. Περὶ τῶν ὑπὸ τοῦ θείου βραδέως τιμωρουμένων (De sera numinis vindicta)
- 45. Περὶ εἰμαρμένης (De fato) - Ψευδοπλούταρχος
- 46. Περὶ τοῦ Σωκράτους δαιμονίου (De genio Socratis, 575a – 598e)
- 47. Περὶ φυγῆς (De exilio)
- 48. Παραμυθητικὸς πρὸς τὴν γυναῖκα (Consolatio ad uxorem, παρηγορητικός λόγος του Πλουτάρχου προς τη σύζυγό του)
- Βιβλίο VIII (612c – 748)
- 49. Συμποσιακά (Quaestiones convivales)
- 'Βιβλίο IX (748 – 771)
- 50. Ἐρωτικός (Amatorius, «Διάλογος περί έρωτος»)
- Βιβλίο X (771e – 854d)
- 51. Ἐρωτικαὶ διηγήσεις (Amatoriae narrationes)
- 52. Περὶ τοῦ ὅτι μάλιστα τοῖς ἡγεμόσι δεῖ τὸν φιλόσοφον διαλέγεσθαι (Maxime cum principibus philosopho esse disserendum, «Περί του ότι ο φιλόσοφος πρέπει να συζητεί κυρίως με τους ανθρώπους της εξουσίας»)
- 53. Πρὸς ἡγεμόνα ἀπαίδευτον (Ad principem ineruditum)
- 54. Εἰ πρεσβυτέρῳι πολιτευτέον (An seni respublica gerenda sit)
- 55. Πολιτικὰ παραγγέλματα (Praecepta gerendae reipublicae)
- 56. Περὶ μοναρχίας καὶ δημοκρατίας καὶ ὀλιγαρχίας (De unius in republica dominatione, populari statu, et paucorum imperio)
- 57. Περὶ τοῦ μὴ δεῖν δανείζεσθαι (De vitando aere alieno)
- 58. Βίοι τῶν δέκα ῥητόρων (Vitae decem oratorum) - Ψευδοπλούταρχος
- 59. Συγκρίσεως Ἀριστοφάνους καὶ Μενάνδρου ἐπιτομή (Comparationis Aristophanis et Menandri compendium)
- Βιβλίο XI (854e – 919e)
- 60. Περὶ τῆς Ἡροδότου κακοηθείας (De malignitate Herodoti)
- 61. Περὶ τῶν ἀρεσκόντων φιλοσόφοις φυσικῶν δογμάτων [επιτομή] (De placitis philosophorum) - Ψευδοπλούταρχος
- 62. Αἴτια φυσικά (Quaestiones naturales, «Αιτίες των φυσικών φαινομένων»)
- Βιβλίο XII (920a – 999b)
- 63. Περὶ τοῦ ἐμφαινομένου προσώπου τῷι κύκλῳ τῆς σελήνης (De facie in orbe lunae)
- 64. Περὶ τοῦ πρώτως ψυχροῦ (De primo frigido)
- 65. Περὶ τοῦ πότερον ὕδωρ ὴ πῦρ χρησιμώτερον (Aquane an ignis sit utilior)
- 66. Πότερα τῶν ζῴων φρονιμώτερα τὰ χερσαία ἢ τὰ ἔνυδρα (De sollertia animalium, «Ποια ζώα είναι πιο έξυπνα, τα της ξηράς ή τα θαλάσσια;»)
- 67. Περὶ τοῦ τὰ ἄλογα λόγῳ χρῆσθαι (Bruta animalia ratione uti, «Για το ότι τα ζώα είναι λογικά»)
- 68. Περὶ σαρκοφαγίας (De esu carnium)
- Βιβλίο XIII (999c - 1086b)
- 69. Πλατωνικὰ ζητήματα (Platonicae quaestiones)
- 70. Περὶ τῆς ἐν Τιμαίῳ ψυχογονίας (De animae procreatione in Timaeo, «Περί της γεννήσεως της ψυχής στον [πλατωνικό διάλογο] Τίμαιο»)
- 71. Ἐπιτομή τοῦ Περὶ τῆς ἐν τῷ Τιμαίῳ ψυχογονίας (Epitome libri de animae procreatione in Timaeo)
- 72. Περὶ Στωϊκῶν ἐναντιωμάτων (De Stoicorum repugnantiis, «Περί των εσωτερικών αντιφάσεων των Στωικών»)
- 73. Ὅτι παραδοξότερα οἱ Στωϊκοὶ τῶν ποιητῶν λέγουσιν (Stoicos absurdiora poetis dicere)
- 74. Περὶ τῶν κοινῶν ἐννοιῶν πρὸς τοὺς Στωϊκούς (De communibus notitiis adversus Stoicos, «Περί των συνηθισμένων απόψεων κατά των Στωικών»)
- Βιβλίο XIV (1086c κ.ε.)
- 75. Ὅτι οὐδὲ ἡδέως ζῆν ἔστιν κατ’ Ἐπίκουρον (Non posse suaviter vivi secundum Epicurum, «Για το ότι είναι αδύνατο να ζει κάποιος ευχάριστα με τον τρόπο που διδάσκει ο Επίκουρος»)
- 76. Πρὸς Κολώτην (Adversus Colotem, «Κατά του Κολώτη»)
- 77. Εἰ καλῶς εἴρηται τὸ λάθε βιώσας (An recte dictum sit latenter esse vivendum, «Για το εάν είναι σωστό το ρητό «Λάθε βιώσας»)
- 78. Περὶ μουσικῆς (De musica) - Ψευδοπλούταρχος
Εκδόσεις Επεξεργασία
Χειρόγραφα Επεξεργασία
Το παλαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο των Ηθικών είναι ο «Παρισινός Κώδικας» (Parisinus gr. 1678, πολύ φθαρμένος στα φύλλα που περιέχουν τον κατάλογο των πραγματειών), αντίγραφο από τον 10ο αιώνα, επί του οποίου ένα δεύτερο χέρι παρενέβη τον 12ο αιώνα προσθέτοντας τον κατάλογο των πραγματειών[7] Το μοναδικό σωζόμενο χειρόγραφο που περιέχει όλες τις (σωζόμενες) πραγματείες (78) χρονολογείται σε έτος λίγο μετά το 1302 μ.Χ..[8]
Σύγχρονες εκδόσεις Επεξεργασία
- Moralia, 16 τόμοι (ο τόμ. 13 σε 2 μέρη, ο τόμ. 16 είναι ευρετήριο), μετάφραση Frank Cole Babbitt (τόμ. 1 έως 5) και άλλοι, σειρά «Κλασική Βιβλιοθήκη Loeb» (LCL, τόμοι σειράς: 197-499), Harvard University Press κ.ά., 1927-2004
Μερικές ιδέες από τα Ηθικά Επεξεργασία
Το δίλημμα περί προελεύσεως Επεξεργασία
Στην πραγματεία Συμποσιακά ο Πλούταρχος γράφει για το περίφημο πρόβλημα του αν «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα».[9][10][11] Παρά το ότι δεν ήταν ο πρώτος που το επεσήμανε, καθώς ο Αριστοτέλης το είχε παρουσιάσει σε μια θεωρητική μορφή αιώνες πριν από τον Πλούταρχο[12][13][11], ωστόσο στα Ηθικά το ζήτημα διατυπώνεται για πρώτη φορά με τη σημερινή του διατύπωση.[11]
Περί μετενσαρκώσεως Επεξεργασία
Στο νο. 48 των Ηθικών βρίσκουμε έναν λόγο ή επιστολή που απευθύνεται από τον Πλούταρχο προς τη σύζυγό του, όπου την καλεί να μην υποκύπτει στο υπερβολικό πένθος εξαιτίας του θανάτου της δίχρονης κόρης τους, η οποία ονομαζόταν Τιμοξένη όπως και η μητέρα της.[14] Ο Πλούταρχος εκφράζει την πίστη του στη μετενσάρκωση[15] με τα παρακάτω λόγια:
Η ψυχή, όντας αθάνατη, είναι μετά τον θάνατο σαν ένα πουλί που λευτερώθηκε από το κλουβί του. Αν είχε μείνει για πολύ καιρό μέσα στο σώμα, και έχει «ημερέψει» από τις πολλές υποθέσεις και τη μακρά συνήθεια, τότε η ψυχή θα πάρει αμέσως ένα άλλο σώμα και θα συνδεθεί και πάλι με τα εγκόσμια. Το χειρότερο πράγμα σχετικά με τα γηρατειά είναι ότι η ανάμνηση που έχει η ψυχή από τον άλλο κόσμο εξασθενεί, ενώ ταυτοχρόνως η προσκόλλησή της στα πράγματα του κόσμου τούτου γίνεται τόσο δυνατή, ώστε η ψυχή τείνει να διατηρεί τη μορφή που είχε όταν βρισκόταν μέσα στο σώμα. Αλλά η ψυχή που έχει παραμείνει μόνο μικρό χρονικό διάστημα μέσα σε ένα σώμα, μέχρι που να ελευθερωθεί από τις ανώτερες δυνάμεις, ανακτά σύντομα τη «φωτιά» της και συνεχίζει για ανώτερα πράγματα.[14]
Περί του νου Επεξεργασία
Ο «νους» είναι ένας αρχαιοελληνικός φιλοσοφικός όρος για τις διανοητικές-λογικές λειτουργίες του ανθρώπου.[16] Στα Ηθικά ο Πλούταρχος συμφωνεί με τον Plato[17] ότι η ψυχή είναι πιο «θεϊκή» από ό,τι το σώμα, ενώ ο νους είναι πιο «θεΐκός» από ό,τι η ψυχή. Η «μίξη» ψυχής και σώματος δημιουργεί την ηδονή και τον πόνο, ενώ η σύζευξη νου και ψυχής δημιουργεί τον λόγο (λογική), ο οποίος είναι το αίτιο ή η πηγή της αρετής και της κακίας.[18]
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Tobin, Vincent Arieh (1989). Theological Principles of Egyptian Religion. P. Lang. ISBN 978-0-8204-1082-1.
- ↑ Aubrey Stewart, George Long. «Life of Plutarch». Plutarch's Lives, Volume I (of 4). The Gutenberg Project. Ανακτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2007.
- ↑ Kimball, Roger. «Plutarch and the Issue of Character». The New Criterion Online. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2006.
- ↑ 4,0 4,1 Blank, D. (2011). Martínez, J., επιμ. 'Plutarch' and the Sophistry of 'Noble Lineage'. Fakes and Forgers of Classical Literature. Μαδρίτη: Ediciones Clásicas. σελίδες 33–60.
- ↑ Marietta, Don E. (1998). Introduction to Ancient Philosophy. M.E. Sharpe. σελ. 190. ISBN 9780765602169.
- ↑ Plutarch's Moralia σε 15 τόμους, τόμ. VI, μετάφρ. W.C. Helmbold, Harvard University Press, Λονδίνο 1962]
- ↑ Xenophontos, Sophia A., και Aikaterini Oikonomopoulou: Brill's Companion to the Reception of Plutarch, 2019, σελ. 174
- ↑ Manton, G.R. (Ιούλιος–Οκτώβριος 1949). «The Manuscript Tradition of Plutarch Moralia». The Classical Quarterly 43 (3/4): 97-104. doi:.
- ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2022.
- ↑ Delgaldo, José António Fernandez· Pordomingo, Francisca (2017). «Theseis rather than quaestiones convivales». Στο: Georgiadou, Aristoula· Oikonomopoulo, Katerina. Space, Time and Language in Plutarch. Βερολινο: De Gruyter. σελ. 293. ISBN 978-3-11-053811-3.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 O'Brien, Carl Séan (2015). The Demiurge in Ancient Thought. Cambridge: Cambridge University Press. σελ. 106. ISBN 978-1-107-07536-8.
- ↑ Αριστοτέλους Μεταφυσικά, IX.8
- ↑ Halper, Edward (2012). Aristotle's 'Metaphysics': A Reader's Guide. Λονδίνο και Νέα Υόρκη: Continuum. σελ. 87. ISBN 978-1-4411-1773-1.
- ↑ 14,0 14,1 Πλουτάρχου «Γράμμα παρηγοριάς».
- ↑ Rainer Hirsch-Luipold (2016): «Afterlife and Reincarnation in Plutarch», SBL Philo of Alexandria Seminar
- ↑ Rorty, Richard (1979), Philosophy and the Mirror of Nature, Princeton University Press, σελ. 38
- ↑ Kalkavage (2001), «Glossary», Plato's Timaeus, Focus Publishing.
- ↑ Κείμενο online στο LacusCurtius: «On the Face in the Moon» παρ. 28
Βιβλιογραφία Επεξεργασία
- Aalders, Gerhard J.D.: Plutarch’s Political Thought, εκδ. «North Holland», Amsterdam 1982
- Chapman, Ann: The Female Principle in Plutarch’s Moralia, Univ. of Dublin Press, Δουβλίνο 2011
- Jones, Christopher P.: «Towards a Chronology of Plutarch’s Works», Journal of Roman Studies, τόμ. 56, σσ. 61-74 (1966)
- Opsomer, Jan: «The Place of Plutarch in the History of Platonism», στο έργο Plutarco e la Cultura della sua Età, επιμ. Paola Volpe Cacciatore & Franco Ferrari, εκδ. D’Auria, Νάπολη 2007, σσ. 283-309
- Russell, Donald A.: Plutarch, εκδ. Duckworth, Λονδίνο 1973
- Titchener, Frances B. (1995): «Plutarch's Use of Thucydides in the Moralia», Phoenix, τόμ. 49.3, σσ. 189–200
- Van der Stockt, Luc: «A Plutarchan Hypomnema on Self-Love», American Journal of Philology, τόμ. 120, σσ. 575-599 (1999)
- Van Hoof, Lieve: Plutarch’s Practical Ethics: The Social Dynamics of Philosophy, Oxford Univ. Press, Οξφορδη 2010
Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία
- Κατάλογος μεταφράσεων από το Attalus.org (επιλεγμένες μεταφράσεις)
- Το Περὶ τῶν ἀρεσκόντων φιλοσόφοις φυσικῶν δογμάτων... από το ebooks@adelaide.edu.au
- Τα Ηθικά στο Project Gutenberg
- Ο Τόμος I και ο Τόμος II της ελληνολατινικής εκδόσεως του 1841 από το Google Books