Εθνική Οργάνωση Νεολαίας

Η Εθνική Οργάνωσις Νεολαίας (συντομογραφία: ΕΟΝ ή Ε.Ο.Ν.) ήταν κυβερνητική εθνικιστική οργάνωση νέων που ιδρύθηκε από το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά το 1936 και διαλύθηκε τον Απρίλιο του 1941, τρεις μήνες μετά το θάνατό του, με την κατάρρευση του μετώπου από τη γερμανική εισβολή.

Εθνική Οργάνωση Νεολαίας

Ίδρυση	7  Οκτωβρίου 1936
Διάλυση	Απριλίου 1941
Έδρα	Αθήνα, Βασίλειο της Ελλάδας
Πολυμέσα
δεδομένα ()

Σκοπός της οργάνωσης αναφέρεται: για την «επωφελή διάθεσιν του ελευθέρου από της εργασίας χρόνου των νέων, προς προαγωγήν της σωματικής και ψυχικής καταστάσεως αυτών, ανάπτυξιν του εθνικού φρονήματος και της πίστεως προς την θρησκείαν, δημιουργίαν πνεύματος συνεργασίας και κοινωνικής αλληλεγγύης...».

Ο Ιωάννης Μεταξάς είχε σαν σκοπό του μέσα από την οργάνωση αυτή να διαμορφώσει τους νέους σε εθνικιστές αλλά και υποστηρικτές του καθεστώτος.

Κατάταξη στην ΕΟΝ

Στις 21 Ιουνίου 1939 στην οργάνωση εντάχθηκαν υποχρεωτικά και οι πρόσκοποι. Στην περίοδο 1939-1940 στην οργάνωση συμμετείχαν πολλοί νέοι ηλικίας 8 έως 25 ετών (αναφέρονται 15.000 μέλη στις αρχές Ιανουαρίου 1938, 750.000 το 1939, 1.250.000 το 1940). Η εγγραφή των νέων δεν ήταν υποχρεωτική, αλλά γινόταν με επιτυχία συστηματική προσπάθεια με διάφορα μέσα να ενταχθεί στην οργάνωση το μεγαλύτερο τμήμα των νέων. Όπως αναφερόταν στον εσωτερικό κανονισμό: «Η εγγραφή ολοκλήρου της ελληνικής νεολαίας εις την Ε.Ο.Ν. αποτελεί καθήκον όλων». Η ένταση της προσπάθειας φαίνεται από το ότι 65 χρόνια αργότερα, αναφέρεται σε μεγάλη εφημερίδα του Αθηναϊκού Τύπου ότι «επιβλήθηκε η υποχρεωτική συμμετοχή στις εκδηλώσεις και στις οργανώσεις του καθεστώτος, ιδιαίτερα της νεολαίας με την ΕΟΝ (Εθνική Οργάνωση Νεολαίας)», κάτι που τυπικά είναι λανθασμένο, δεδομένου ότι το καθεστώς αγωνιζόταν για να γίνει εθελοντικά η κατάταξη (υποχρεωτική απορρόφηση της οργάνωσης των προσκόπων, διάλυση άλλων οργανώσεων νέων, προσφορά πλεονεκτημάτων στα μέλη της ΕΟΝ), αλλά δείχνει ότι σε αρκετές περιπτώσεις η συμμετοχή των νέων στην ΕΟΝ ήταν αυτονόητη - σχεδόν υποχρεωτική. Αναφέρεται ότι «οι καθηγηταί των σχολείων διατάχθηκαν να οδηγήσουν στην ΕΟΝ τους νέους ομαδικά επίσης και τα σωματεία, υπαλληλικά, εργατικά κλπ. υποχρεώθηκαν να στείλουν στην οργάνωση τα παιδιά των μελών τους».

Οργάνωση και ιεραρχία

Η ιεραρχία της ΕΟΝ αποτελείται από τους εξής:

1. Γενικός αρχηγός
2. Γενικός επιθεωρητής
3. Κυβερνητικός επίτροπος
4. Επιτελάρχης
5. Γενικός επόπτης
6. Διοικητής
7. Υποδιοικητής
8. Φαλαγγάρχης
9. Λοχίτης

ή σύμφωνα με άλλη πηγή:

1. Γενικός Επόπτης
2. Περιφερειακός Διοικητής
3. Περιφερειακός Υποδιοικητής
4. Φαλαγγάρχης
5. Υποφαλαγγάρχης
6. Τετράρχης
7. Λοχίτης
8. Ομαδάρχης
9. Ενωμοτάρχης
10. Υπενωμοτάρχης

Οι νεολαίοι είχαν τους βαθμούς Σκαπανείς και Φαλαγγίτες. Οι νεότεροι (8-14 ετών) ονομαζόταν Σκαπανείς και Σκαπάνισσες και οι μεγαλύτεροι (14-25 ετών) Φαλαγγίτες και Φαλαγγίτισσες.

Η οργάνωση είχε στρατιωτικό χαρακτήρα και τα μέλη της φορούσαν χαρακτηριστικές στολές μπλε σκούρου χρώματος, χαιρετούσαν στρατιωτικά με την παλάμη ανοικτή και το χέρι προτεταμένο όπως και στο φασιστικό χαιρετισμό. Σύμφωνα με το Άρθρο 30 των Γενικών Διατάξεων του Κανονισμού Εσωτερικής Υπηρεσίας, «Ο χαιρετισμός αποδίδεται δια ζωηράς προτάσεως της δεξιάς χειρός τεταμένης με δακτύλους ηνωμένους και την παλάμην εις το ύψος του δεξιού οφθαλμού, κατά το πρότυπον του καθαρώς αρχαίου ελληνικού χαιρετισμού»

Χαιρετισμός της ΕΟΝ (1938)

Σαν επέτειος δημιουργίας της οργάνωσης είχε καθιερωθεί η 7η Νοεμβρίου 1937. Το πρώτο επίσημα αναγνωρισμένο τμήμα της ΕΟΝ ήταν οι 500 Φαλαγγίτες της Αθήνας που ορκίστηκαν στις 31 Δεκεμβρίου 1937.

Δραστηριότητες

Κάποιες από τις δραστηριότητες της ΕΟΝ ήταν η στρατιωτική εκπαίδευση, οι αθλητικές διοργανώσεις (γυμναστικές επιδείξεις), επιβλητικές παρελάσεις και γιορτές, αναδασώσεις, εκδρομές, κοινωνικό έργο. Στον πόλεμο του 40΄ συγκέντρωσε ήδη πρώτης ανάγκης για τους στρατιώτες και της οικογένειές τους στα μετόπισθεν αλλά και για τους τραυματίες που νοσηλεύονταν στα νοσοκομεία. Το περιοδικό της οργάνωσης ήταν «Η Νεολαία». Κυκλοφορούσε σε εβδομαδιαία βάση. Άρχισε την κυκλοφορία του τον Ιανουάριο του 1938 και το 1939 είχε φτάσει στα 70.000 αντίτυπα.

Σύμβολα της οργάνωσης - ύμνος

Το έμβλημα της ΕΟΝ

Η σημαία της ΕΟΝ

Σήμα της ΕΟΝ ήταν ένας διπλός μινωικός πέλεκυς που περιβαλλόταν από φύλλα δάφνης (την ίδια εποχή, αντίστοιχο σήμα της φασιστικής Ιταλίας ήταν ο αρχαίος Ρωμαϊκός πέλεκυς ανάμεσα σε δέσμες από τις οποίες -fasces- πήρε το όνομά του ο φασισμός). Σκήπτρο των Μινώων, έμβλημα του αιγαιατικού πολιτισμού, σύμβολο της αιωνιότητας της ελληνικής φυλής και έμβλημα τόσο της βασιλικής (επίγειας), όσο και της θρησκευτικής (θείας) εξουσίας. Πάνω από τον διπλό πέλεκυ υπήρχε ένα στέμμα, σύμβολο του βασιλιά. Το σήμα κοσμούσε και τη σημαία της οργάνωσης αλλά και σαν χάλκινο έμβλημα στο πηλήκιο της στολής που φορούσαν οι νέοι. Άλλο σύμβολο της Μεταξικής νεολαίας ήταν η Σπάρτη: η αρχαία πατρίδα της Ε.Ο.Ν. σύμβολο δράσης (σωματικής και πνευματικής), δόξας και μεγαλείου, σωστής αγωγής, κυριαρχίας επί του εαυτού και επί του εξωτερικού κόσμου, σεβασμού προς τους μεγαλύτερους, χαλύβδινης πειθαρχίας, εγκράτειας και αγάπης προς τη φύση. Η στολή συμβόλιζε την ένταξη στην οικογένεια της Ε.Ο.Ν. και την αναγνώριση του ανθρώπου-μάζα, μέρος του κοινωνικού συνόλου, καθώς και την πειθαρχία. Αντιπροσωπεία της Ε.Ο.Ν. θα την αποστείλει συμβολικά στην νεογέννητη βασιλική πριγκίπισσα. Ο ύμνος της ΕΟΝ, αναφερόταν στην πατρίδα, την ιστορία της, τον Κυβερνήτη (αναφερόμενος στον Μεταξά), στο Βασιλιά και παρότρυνε για μια νέα Ελλάδα.

Στην γλυκιά μας την Πατρίδα
την τρανή κι ηρωική
σ' είσαι πάντοτε η ελπίδα Νεολαία Ελληνική.

Την ολόθερμη ψυχή σου
εθνική φωτίζει αυγή
κι ο Μεγάλος Κυβερνήτης πάντα εμπρός θα σ' οδηγεί.

Εμπρός για μιαν Ελλάδα νέα,
εμπρός, μ' ελληνική καρδιά,
εμπρός, περήφανα, γενναία,
ναι, της Ελλάδος τα παιδιά.

Εμπρός, η δόξα η παληά μας
να ξαναζήση είναι καιρός
με τον μεγάλο Βασιληά μας,
εμπρός, πάντοτε εμπρός!

Στίχοι: Σ. Π. Μεταξά,

Μουσική: Αχ. Παπαδημητρίου

Ρόλος της ΕΟΝ

Ο Ιωάννης Μεταξάς θεωρούσε ιδιαίτερα σημαντικό όπλο την ΕΟΝ για τη διαμόρφωση των νέων σε υποστηρικτές του καθεστώτος και για το λόγο αυτό την υποστήριξε ιδιαίτερα μέσα από συστηματικές ενέργειες και ισχυρή χρηματοδότηση. Μέσα από την ΕΟΝ, γινόταν συστηματική προσπάθεια διαπαιδαγώγησης και προπαγάνδας υπέρ του καθεστώτος, αν και η ίδια η ΕΟΝ επηρέασε τελικά το αποτέλεσμα της προπαγάνδας αυτής. Ένα μεγάλο μέρος της προπαγάνδας του καθεστώτος κατείχαν οι φωτογραφίες, κι όχι τυχαία, μια και «αιχμαλώτιζαν» την στιγμή μετατρέποντας την σε αιωνιότητα. Εμπνευσμένη από την αρχαία εικονογραφία δείχνει τις νέες αρετές των Ελλήνων και τον δρόμο προς τα "εμπρός". Αυτός ο « μεταξικός ρεαλισμός » μέσα από τις εφημερίδες, τα περιοδικά και τα κινηματογραφικά επίκαιρα εισχωρούσε σε πολλούς χώρους.

Ο Βασιλιάς Γεώργιος Β' θεωρούσε την ΕΟΝ όργανο του καθεστώτος και αρχικά είχε φέρει αρκετά προσκόμματα. Στις 9 Δεκεμβρίου 1938 ο Μεταξάς και τα ανάκτορα συμβιβάζονται και ο διάδοχος Παύλος γίνεται «Γενικός Αρχηγός» της ΕΟΝ και οι πριγκίπισσες Φρειδερίκη και Ειρήνη αναλαμβάνουν την «επίτιμον ανωτάτην διοίκησιν και την γενικήν επιθεώρησιν» των γυναικείων σχηματισμών της νεολαίας του Μεταξά. .

Ένα διαφορετικό αποτέλεσμα από την επιδιωκόμενη από το Μεταξά διαπαιδαγώγηση των νέων (υποστήριξη του καθεστώτος, εθνικισμός), ήταν ότι οι δραστηριότητες της οργάνωσης έφεραν σημαντικές, επαναστατικές αλλαγές στον παραδοσιακό τρόπο ζωής των νέων, οι οποίοι έβγαιναν από το σπίτι τους, μάθαιναν να ζουν σε παρέες, αγόρια και κορίτσια μαζί, να πηγαίνουν εκδρομές, να εργάζονται, να στήνουν θέατρο, να διασκεδάζουν σε χορούς ή σε «πάρτι» αντίθετα με τις μέχρι τότε παραδόσεις της εποχής.

Οργανώσεις νέων της εποχής

Οργανώσεις νέων που ιδρύθηκαν από δικτατορικά καθεστώτα της εποχής με σκοπό την ιδεολογική στήριξή τους ήταν οι:

• Νεολαία Χίτλερ (1926-1944), με διαφορά την υποχρεωτική κατάταξη μετά το 1936 όλων των νέων (και από το 1939 ακόμη και αν διαφωνούσαν οι γονείς τους), αλλά και με χαρακτηριστική ομοιότητα στη διάλυση όλων των προσκοπικών οργανώσεων για να μην υπάρχουν ανταγωνιστικές οργανώσεις νέων
• Gioventù Italiana del Littorio, η Ιταλική Νεολαία που ίδρυσε ο Μουσολίνι στις 29 Οκτωβρίου 1937 ως έναν από τους θεσμούς του φασιστικού καθεστώτος της Ιταλίας

Βιβλιογραφία

• Ελένη Μαχαίρα, Η νεολαία της 4ης Αυγούστου. Φωτογραφές, εκδ. Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας-Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα, 1987.[3]
• Αθανασία Μπαλτά, Το περιοδικό της Ε.Ο.Ν. η ΄΄Νεολαία΄΄:Σκοποί και απήχηση, στο Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου Ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και της νεότητας , Αθήνα 1-5 Οκτώβρη 1984, τομ. Β, εκδ. Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας/Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα, 1986, σελ.631-639.[4]
• Βαγγέλης Αγγελής, Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει, πατέρα... : Μαθήματα εθνικής αγωγής και νεολαιίστικη προπαγάνδα στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας, εκδ.Βιβλιόραμα, Αθήνα 2006
• Δημήτριος Ν. Ντούρος, «Όψεις της μεταξικής δικτατορίας (1936-1941) στην Πρέβεζα. Η περίπτωση της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας (Ε.Ο.Ν.)», Ψηφίδες Ιστορίας της Πρέβεζας β΄, Εκδ. Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις, Πρέβεζα, 2020, σελ. 13-52.
• Μιχάλης Φύλλας, «Η δράση της Ε.Ο.Ν. στα Τρίκαλα στα τέλη του 1940 αρχές του 1941 μέσα από τον Τρικαλινό τύπο», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τομ.78 (2020), σελ. 73-79[5]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αγγελής, Ευάγγελος, Μεταξική προπαγάνδα και νεολαία 1936-1940, Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, 2004, []
• Πλουμίδης, Σπυρίδων, Η φασιστική νεολαία Ε.Ο.Ν. του Ι. Μεταξά (1936-40), δημοσίευση βάσει του κεφαλαίου «Το καθεστώς Μεταξά, 1936-1940», στο: Ευάνθης Χατζηβασιλείου (επιμ.), Η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά 1936-1941, εφημερίδα Τα Νέα, Αθήνα 2010, σσ. 49-82.