Βήσα
Η Βήσα[1][2] ή Βήσσα[2] ή Βησηίς (αρχαία ελληνικά: Βῆσα ή Βῆσσα), (ο δήμος: Βήσας) ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Αντιοχίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας).
| Γενικά στοιχεία | |
|---|---|
| Ονομασία | Βῆσα |
| Άλλες ονομασίες | Βήσσα, Βησηίς |
| Κύριος οικισμός | Βήσα |
| Διοικητικά στοιχεία | |
| Ταυτότητα | δήμος της αρχαίας Αθήνα |
| Ονομασία δήμου | Δήμος Βήσας |
| Ονομασία δημότη | Βησαιεύς |
| Φυλή | Αντιοχίδα Αδριανίδα |
| Τριττύς | Παραλίας |
| Σύστημα εξουσίας | Πόλη–κράτος |
| Πολιτικό σύστημα | Αθηναϊκή Δημοκρατία |
| Τίτλος ηγέτη | δήμαρχος |
| Λήψη αποφάσεων | Αρχαία Βουλή & Δήμος |
| Αριθμός βουλευτών | |
| 1η περίοδος 508 – 307/306 π.Χ. | 2 |
| 2η περίοδος 307/306–224/223 π.Χ. | 2 |
| 3η περίοδος 224/223–201/200 π.Χ. | 2 |
| 4η περίοδος 201/200 π.Χ.– 126/127 | άγνωστος |
| 5η περίοδος 126/127–3ος αιώνας | άγνωστος |
| Ιστορική εξέλιξη | |
| Ίδρυση | 508 ΠΚΕ |
| Λήξη | 3ος αιώνας |
| Αντικαταστάθηκε από | Δήμος Λαυρεωτικής |
| Λατρευτικές παραδόσεις | |
| Αρχαιολογία | |
| Φρούρια–οχυρά | Φρούριο Βήσας |
| Περιοχή | |
| Αρχαία Αττική Σήμερα: θέση Συντερίνα Αττικής | |
_Attica_Demos_II-el.svg) | |
| Οι δήμοι της αρχαίας Αθήνας | |
Ονομασία Επεξεργασία
Ο δήμος πήρε πιθανώς το όνομά του, σύμφωνα με μια εκδοχή, από τη λέξη «βήσσα», η οποία σημαίνει τόπο, ο οποίος βρισκόταν υψηλά,[2] πάνω από βαθιά κοιλάδα ή χαράδρα με πυκνή βλάστηση ή από την ομοιότητα της μορφής του τόπου, με το ομώνυμο είδος ποτηριού, το οποίο ονομαζόταν επίσης «βήσσα».[3] Είναι άγνωστο αν υπήρχε κάποια μορφή σύνδεσης των δημοτών με τους Βησσούς ή Βεσσούς, οι οποίοι ήταν λαός της Θράκης, που κατοικούσε από τον Αίμο ως την Ιλλυρία, καθώς και αν κατά την ρωμαϊκή εποχή υπήρχε παράλληλη λατρεία για τον Αιγύπτιο θεό Βησά, αλλά δεν φαίνονται ιδιαίτερα πιθανές οι υποθέσεις αυτές. Κατά τον Στράβωνα, το όνομα αυτού του δήμου ήταν γραμμένο με ένα "σ",[4] ως «Βήσα» και αυτό επιβεβαιώνεται και από τις επιγραφές, αλλά σε διάφορες πηγές, κυρίως μεταγενέστερες, συναντάται και ο τύπος γραφής του ονόματος σε παραλλαγή με 2 "σ", ως «Βήσσα».
Τοποθεσία του αρχαίου δήμου Επεξεργασία
Ο δήμος της Βήσας, ήταν δήμος της Παραλίας.[5] Στα νοτιοδυτικά η Βήσα συνόρευε με τον δήμο της Αναφλύστου, στα νότια με τον δήμο της Αμφιτροπής, στα βόρεια με τον δήμο του Θορικού και στα νοτιανατολικά με τον δήμο του Σουνίου. Βρισκόταν περίπου 300 στάδια νοτιοανατολικά από την αρχαία Αθήνα, στην περιοχή των ορυχείων του Λαυρίου, όπου υπήρχαν εικοσιτέσσερα μεταλλεία, συμπεριλαμβανομένων αυτών των δήμων της Αναφλύστου και του Θορικού. Οι σύγχρονοι ερευνητές θεωρούν ότι βρισκόταν στην περιοχή την γνωστή κατά την αρχαιότητα ως περιοχή της Μαρώνειας Αττικής, δηλαδή στην περιοχή της προγενέστερης Καμάριζας και σήμερα στον οικισμό που είναι γνωστός ως Άγιος Κωνσταντίνος Λαυρεωτικής, καθώς και την περιοχή της Συντερίνας, χωριό παλαιότερα των πρώην δήμων των Θορικίων και της Κερατέας και σήμερα του Δήμου Λαυρεωτικής.[6] Αναφέρεται επίσης η τοποθεσία Μπαρμπαλιάκι[7] ή Μπαρμπαλιάκη.[8] Οι περιοχές αυτές ανήκουν διοικητικά στον Δήμο Λαυρεωτικής.
Η Βήσα σύμφωνα με παλαιότερες αναφορές ερευνητών του 19ου αιώνα (Διονύσιος Σουρμελής), θεωρείτο ότι βρισκόταν στην περιοχή Παναρέτη.[2]
Δήμοι της Λαυρεωτικής Επεξεργασία
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ανδρέα Καπετάνιο, ο οποίος αναφέρεται στο χώρο και τους ανθρώπους με βάση την αρχαία τοπογραφία των οικισμών και των δήμων της Λαυρεωτικής: «Οι αρχαίοι δήμοι της Λαυρεωτικής, συναπαρτίζονται από την Ανάφλυστο, τους Φρεαρρίους, τη Βήσα, την Αμφιτροπή, το Θράσυμο, το Λαύρειο, τη Μαρώνεια, τον Θορικό, το Σούνιο (με τη Νάπη και την Σκοπιά) και την Ατήνη. Κάποια από τα ονόματα αυτά φαίνεται να είναι τοπωνύμια που προσδιορίζουν θέσεις μεταλλείων εντός των ορίων των δήμων, όπως η Σκοπιά και η Νάπη εντός του Δήμου Σουνίου. Κάποια άλλα πιθανώς να αντιστοιχούν σε "δορυφορικούς" οικισμούς, που συναπαρτίζουν έναν δήμο, όπως έχει προταθεί για τους Φρεαρρίους ως οικιστικό πυρήνα εντός της Αναφλύστου».[9]
Σε διάφορες περιοχές, οι οποίες υπάγονταν παλαιότερα στον πρώην Δήμο Κερατέας, ο οποίος έχει ενσωματωθεί σήμερα στον Δήμο Λαυρεωτικής, βρίσκονταν οι αρχαίοι δήμοι των Δειραδιωτών, του Ποταμού Δειραδιωτών (θέση Άγιος Γιάννης-Φοβόλες), της Αμφιτροπής (Μητροπήσι), της Βήσας (Μπαρμπαλιάκη), της Αιγιλίας (Όλυμπος), των Κυρτιαδών ή Κυρτειδών (κοντά στη Κακή Θάλασσα ή το Δασκαλειό), του Θορικού, των Φρεαρίων (Αρί ή Μαρκάτι ή Όλυμπος) και της Κεφαλής (περιοχή Αγίου Σεραφείμ Ρουτζέρι Μεσοχώρι).[8]
Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή Επεξεργασία
Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[10] ως μέλος αρχικά της Αντιοχίδας φυλής, συμμετείχε με 2 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν επίσης από 2 βουλευτές στη Βουλή των 600, ενώ κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) ο αριθμός των βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου είναι άγνωστος. Κατά την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας), ο δήμος ενσωματώθηκε στην Αδριανίδα φυλή, αλλά είναι επίσης άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου και για την τελευταία αυτή περίοδο.
Οι κάτοικοι της Βήσας Επεξεργασία
Ο δημότης της αρχαίας Βήσας ονομαζόταν Βησαιεύς ή Βησαίος ή Βησσαίος,[11] Ο δήμος δεν ήταν από τους πολύ ονομαστούς δήμους της αρχαίας Αθήνας και μάλλον περισσότερο χρησίμευε για τη διαμονή ή/και την ανάπαυλα των εργαζομένων στα Μεταλλεία του Λαυρίου.[2] Η Βήσα ήταν από τους λίγους δήμους, στους οποίους γίνονταν επιτόπιες συνελεύσεις ξεχωριστές από ότι στην ίδια την πόλη.
Οχυρώσεις Επεξεργασία
Η Βήσα φαίνεται επίσης, ότι εκτός από χώρος κατοικιών των εργατών των μεταλλείων, είχε ως κύριο σκοπό να ελέγχει τα Μεταλλεία Λαυρίου και να περιορίσει τυχόν επεκτατικές βλέψεις διαφόρων ανταγωνιστών της αρχαίας Αθήνας. Δεδομένου ότι σε κάθε έναν από τους δήμους που συνόρευαν με αυτήν (στα δυτικά ο δήμος Αναφλύστου, στα βόρεια ο δήμος του Θορικού και στα νότια ο δήμος του Σουνίου), βρισκόταν και από ένα φρούριο, ο Ξενοφών ενημέρωνε και για ένα οχυρωματικό έργο–φρούριο στο υψηλότερο σημείο της Βήσας,[12] το οποίο οι σύγχρονοι ερευνητές θεωρούν ότι βρίσκεται στην τοποθεσία Βίγλα Ριμπάρι, στα μισά του δρόμου μεταξύ των αρχαίων δήμων της Αναφλύστου και του Θορικού.
Επιτύμβια στήλη του Ερμεία από την Βήσα Επεξεργασία
Το 2003 σε ανασκαφές στην Ιερά Πύλη, στον Κεραμεικό βρέθηκε η επιτύμβια στήλη του εφήβου κατά το έτος 163/4, Ερμεία από την Βήσα.[13][14]
Προσωπικότητες από την Βήσα Επεξεργασία
Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο της Βήσας, όπως ο βουλευτής Γάιος ο Βησαιεύς, ο άρχων Γάιος (Ιούλιος Αντίοχος Επιφανής Φιλόπαππος) ο Βησαιεύς, ο βουλευτής Γάιος (Μάρκιος) ο Βησαιεύς, ο Γλαύκος ο Βησαιεύς, ο βουλευτής Δημήτριος ο Βησαιεύς, ο Δημοκράτης ο Βησαιεύς γιος του Εράστου, ο Δημοχάρης ο Βησαιεύς γιος του Επικράτους, ο αγορανόμος Διονυσόδωρος ο Βησαιεύς γιος του Διονυσοδώρου, ο Διότειμος (Τιβέριος Κλαύδιος) ο Βησαιεύς, ο άρχων Διότειμος (Τιβέριος Κλαύδιος) ο Βησαιεύς γιος του Τιβερίου Κλαυδίου Θεοφίλου, ο βουλευτής Διότιμος (Κλαύδιος) ο Βησαιεύς, ο βουλευτής & άρχων Δομετιανός (Κλαύδιος) ο Βησαιεύς, ο βουλευτής Δωνάτος ο Βησαιεύς γιος του Δωνάτου, ο γυμνασίαρχος Δωριεύς (Αίλιος) ο Βησαιεύς κ.α.[15] Από τους πλέον γνωστούς, οι οποίοι είχαν κάποιου είδους σχέση με το δήμο ή την περιοχή του ήταν επίσης οι:
- Φιλόπαππος, γιος του Επιφανούς, εγγεγραμμένος πολίτης στο δήμο της Βήσας. Δες και: Μνημείο Φιλοπάππου, στον ομώνυμο λόφο.
Δείτε επίσης Επεξεργασία
Παραπομπές - σημειώσεις Επεξεργασία
- ↑ Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, "Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της αρχαίας και νέας Ελλάδος. Συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους. Ων ο Α' διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα, ο Β' την Πελοπόννησον και ο Γ' τας νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον πίνακα, και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου."... τόμοι 1-3, Εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου. Εν Αθήναις 1853-1854, Ta Hellenkika: etoi perigraphe, geographike, historike, archaiologike, kai statistike tes archaias kai neas Hellados, Iakobos R. Rankabes, Ek tou typ. K. Antoniadou, 1853, Τόμος 1, σελ. 266: [...] "Βήσα, δήμος φυλής Αντιοχίδος ή Αδριανίδος επί της χώρας των μεταλλείων ως και η Αμφιτροπή, μεταξύ Θορικού και Αναφλύστου (7 = Ξενοφ. π. προσόδ. 4, 43.)". [...]
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Διονύσιος Σουρμελής, "Αττικά: ή περί δήμων Αττικής εν οις και περί τινων μερών του Άστεως". Υπό Διονύσιου Σουρμελή. Έκδοσις πρώτη. Τύποις Αλεξάνδρου Κ. Γκαρπολά, Εν Αθήναις 1854 και "Attika hē peri dēmōn Attikēs en hois kai peri tinōn merōn asteōs", Dionysios Surmelēs, Gkarpola, 1854, σελ. 56: [...] "Βήσσα και δι' ενός σ• Βησαιεύς ο δημότης και Βησαίος. Βήσσα σημαίνει τόπον ναπώδη και υψηλόν• και τοιαύτη είνε η θέσις, εν η εκείτο ο δήμος ούτος, ως εξάγεται και εκ του περί προσόδων λόγου του Ξενοφώντος. Ο δε Στράβων λέγει περί της ορθογραφίας του δήμου τούτου ταύτα• «Τον δε εν Αττική δήμον αφ' ου Βησαιείς οι δημόται λέγονται εν τω ενί σίγμα γράφουσιν• η δε εν Λοκρίδι Βήσσα δια των δύο σίγμα (β. θ'. § 5). Κείται δε μεταξύ Αναφλύστου και Αμφιτροπής. Ο δήμος ούτος δεν ήτον εκ των ονομαστών και ίσως εχρησίμευε μόνον εις ανάπαυλαν των εν τοις μεταλλείοις εργαζομένων. Καλείται δε νυν Παναρέτη, και είνε ακατοίκητος". [...]
- ↑ [...] "βήσσα: βῆσσα, η (δωρ. τ. βᾱσσα) (Α): 1. κοιλάδα ή χαράδρα με πυκνή βλάστηση. 2. είδος ποτηριού που είναι πλατύ στο κάτω μέρος και στενό στο επάνω". [...], βήσσα
- ↑ Στράβων, «Γεωγραφικά», Βιβλίο Θ', 4.5: [...] "Τῶν δὲ λοιπῶν πόλεων τῶν μὲν ἄλλων οὐκ ἄξιον μεμνῆσθαι• ὧν δ᾽ Ὅμηρος μέμνηται Καλλίαρος μὲν οὐκέτι οἰκεῖται, ἑὐήροτον δὲ νῦν ἐςτι πεδίον• καλοῦσι δ᾽ οὕτως ἀπὸ τοῦ συμβεβηκότος• καὶ Βῆσσα δ᾽ οὐκ ἔστι, δρυμώδης τις τόπος• οὐδ᾽ ἇἱ Αὐγειαί, τὴν δὲ χὦραν ἔχουσι Σκαρφιεῖς• ταύτην μὲν οὖν τὴν Βῆσσαν ἐν τοῖς δυσὶ γραπτέον σίγμα ἀπὸ γὰρ τοῦ δρυμώδους ὠνόμασται ὁμωνύμως, ὥσπερ καὶ Νάπη ἐν τῶι Μηθύμνης πεδίωι, ἣν Ἑλλάνικος ἀγνοῶν . . . Λάπην ὀνομάζει , τὸν δ᾽ ἐν τῆι Ἀττικῆι δῆμον, ἀφ᾽ οὗ Βησαιεῖς οἱ δημόται λέγονται, ἐν τῶι ἑνὶ σίγμα ". [...]
- ↑ [...] "Besa: (Βῆσ(σ)α; Bês(s)a). Attic paralia-deme of the phyle Antiochis, later Hadrianis. Two bouleutai. Significant mining district in Laurion, for which 24 mining leases are attested. Probably located near today's Hagios Konstantinos (formerly Kamareza), as Xen. Vect. 4,43 recommends the construction of a fortification on the highest point of B. (= Vigla Rimbari?) halfway between Anaphlystus and Thoricus. In the south, therefore, B. adjoined Amphitrope; in the north, Thoricus; in the east and south-east, Sunium, to which it was linked by the astikè hodós". [...], Lohmann, Hans (Bochum), Besa
- ↑ John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 140.
- ↑ "Αρχαιολογικόν Δελτίον", Τόμος 49, Μέρος 2, Τεύχος 1, έκδοση: Υπουργείο Πολιτισμού, Τυπογραφείον "Εστία", Αθήνα 1999, σελ. 66.
- ↑ 8,0 8,1 Κερατέα Ιστορική Αναδρομή Αρχειοθετήθηκε 2016-03-14 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: hpolhmas.com
- ↑ Ανδρέας Καπετάνιος, "Ο χώρος και οι άνθρωποι στην αρχαία τοπογραφία της Λαυρεωτικής", σελ. 183-198, από το συλογικό έργο: "Αρχαιολογικές Συμβολές", Τόμος Α: Αττική - ΚΣΤ’ και Β’ Εφορείες Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, επιμέλεια: Μαρία Δόγκα-Τόλη, Σταυρούλα Οικονόμου, έκδοση: Ίδρυμα Νικολάου & Ντόλλης Γουλανδρή – Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2013, ISBN 978-618-5060-00-8 και ISBN 978-960-7064-99-8, σελ. 189.
- ↑ Βησ Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org
- ↑ Δανιήλ ο Μάγνης, "Λεξικόν Ιστορικομυθικόν και Γεωγραφικόν, συντεθέν υπό Δανιήλου Δημητρίου Μάγνητος του εκ του Πηλίου όρους εκ κωμοπόλεως Αγίου Λαυρεντίου, εις χρήσιν της ελληνικής νεολαίας". Εκ της Ελληνικής τυπογραφίας Φραγκίσκου Ανδρεώλα. Εν Βενετία 1834. Lexikon historikomythikon kai geographikon (etc.)(Historisch-mythologisches und geographisches Worterbuch etc.) neograece, Daniel Demetrios Magnes, Andreola, 1834, [...] "Βήσσα, δήμος της Αττικής, εκ της Αντιοχίδος φυλής (Κάτοικ. Βησσαίος)". [...], σελ. 74.
- ↑ Ξενοφών, «Πόροι ή περί προσόδων», Κεφάλαιο 4, 43-45: [...] " [43] λογίζομαι δ᾽ ἔγωγε καὶ πολέμου γιγνομένου οἷόν τ᾽ εἶναι μὴ ἐκλείπεσθαι τὰ ἀργύρεια. ἔστι μὲν γὰρ δήπου περὶ τὰ μέταλλα ἐν τῇ πρὸς μεσημβρίαν θαλάττῃ τεῖχος ἐν Ἀναφλύστῳ, ἔστι δ᾽ ἐν τῇ πρὸς ἄρκτον τεῖχος ἐν Θορικῷ: ἀπέχει δὲ ταῦτα ἀπ᾽ ἀλλήλων ἀμφὶ τὰ ἑξήκοντα στάδια. [44] εἰ οὖν καὶ ἐν μέσῳ τούτων γένοιτο ἐπὶ τῷ ὑψηλοτάτῳ Βήσης τρίτον ἔρυμα, συνήκοι τ᾽ ἂν τὰ ἔργα εἰς ἓν ἐξ ἁπάντων τῶν τειχῶν, καὶ εἴ τι αἰσθάνοιτο πολεμικόν, βραχὺ ἂν εἴη ἑκάστῳ εἰς τὸ ἀσφαλὲς ἀποχωρῆσαι. [45] εἰ δὲ καὶ ἔλθοιεν πλείους οἱ πολέμιοι, δῆλον ὅτι εἰ μὲν σῖτον ἢ οἶνον ἢ πρόβατα ἔξω εὕροιεν, ἀφέλοιντ᾽ ἂν ταῦτα: ἀργυρίτιδος δὲ κρατήσαντες τί ἂν μᾶλλον ἢ λίθοις ἔχοιεν χρῆσθαι;" [...]
- ↑ Επιτύμβια στήλη του Ερμεία από την Βήσα, στην ιστοσελίδα: www.benaki.gr του Μουσείου Μπενάκη.
- ↑ Ελληνικές επιγραφές - IG, II2 2086, στιχ. 138
- ↑ Δημότες της Βήσας Αρχειοθετήθηκε 2019-04-04 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): BHSAIEUS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project
Πηγές – βιβλιογραφία Επεξεργασία
Πρωτογενείς πηγές
- Ξενοφών, «Πόροι ή περί προσόδων», Κεφάλαιο 4, 43-45.
- Στράβων, «Γεωγραφικά», Βιβλίο Θ', 4.5.
- Ελληνικές επιγραφές - IG Βησ Attica (IG I-III).
Δευτερογενείς πηγές
- Besa, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com,
- Ουίλλιαμ Σμιθ,
Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα:
(Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica - 85 (Besa)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray. Attica - 85 (Besa) - John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council, “Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
- John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 140.
- Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630
- Ανδρέας Καπετάνιος, "Ο χώρος και οι άνθρωποι στην αρχαία τοπογραφία της Λαυρεωτικής", σελ. 183-198, από το συλογικό έργο: "Αρχαιολογικές Συμβολές", Τόμος Α: Αττική - ΚΣΤ’ και Β’ Εφορείες Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, επιμέλεια: Μαρία Δόγκα-Τόλη, Σταυρούλα Οικονόμου, έκδοση: Ίδρυμα Νικολάου & Ντόλλης Γουλανδρή – Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2013, ISBN 978-618-5060-00-8 και ISBN 978-960-7064-99-8
Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία
- «Besa». ancientworlds.net. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2014. Αρχειοθετήθηκε 2019-07-13 στο Wayback Machine.
- Δήμος Λαυρεωτικής, στην ιστοσελίδα www.lavreotiki.gr του Δήμου Λαυρεωτικής.
- Traill, J. «Places: 579894 (Besa)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2017.
- Besa, deme and fort, Synterina, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
- Besa, Lexicon of Greek Personal Names (LGPN).
- Besa, Attic Inscriptions Online.