Βικιπαίδεια:Κατηγορίες, κατάλογοι και πρότυπα πλοήγησης

Η Βικιπαίδεια παρέχει διάφορες μεθόδους για την ομαδοποίηση λημμάτων. Υπάρχουν οι Κατηγορίες (για παράδειγμα Κατηγορία:Νησιά του Αργοσαρωνικού), λήμματα με μορφή καταλόγου όπου συμπεριλαμβάνονται και οι κατάλογοι-λίστες μέσα σε λήμματα (για παράδειγμα Κατάλογος Βυζαντινών αυτοκρατόρων), αλλά και τα Πρότυπα Πλοήγησης τα οποία μπαίνουν με την μορφή κουτιών πλοήγησης στο τέλος του λήμματος ή στη γωνία δεξιά πάνω (για παράδειγμα το Πρότυπο:Λίμνες της Ελλάδας χρησιμοποιείται στο λήμμα Λίμνη Κερκίνη στο κάτω μέρος του λήμματος). Η ομαδοποίηση των λημμάτων με μία από τις παραπάνω μεθόδους δεν απαγορεύει, αλλά ούτε και επιβάλλει, τη χρήση, ταυτόχρονα, και των άλλων μεθόδων για την ίδια ομαδοποίηση της πληροφορίας. Η κάθε μέθοδος οργάνωσης της πληροφορίας/λημμάτων έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα και χρησιμοποιείται ανεξάρτητα από τις υπόλοιπες μεθόδους, ακολουθώντας τις οδηγίες της Βικιπαίδειας.

Η κάθε μέθοδος δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε σύγκρουση με τις υπόλοιπες μεθόδους, αλλά αλληλοσυμπληρώνοντας η μια την άλλη. Για παράδειγμα, κάποιοι συντάκτες προτιμούν να δημιουργούν σελίδες, όπου η πληροφορία οργανώνεται σε μορφή καταλόγου, ενώ άλλοι προτιμούν να οργανώνουν την πληροφορία με τη μορφή κατηγοριών.

Κατηγορίες, κατάλογοι και πρότυπα πλοήγησης δεν αλληλοεπικαλύπτονται

Δεν είναι λάθος, ούτε ασυνήθιστο, να υπάρχει παράλληλα μια κατηγορία, ένας κατάλογος και ένα πρότυπο πλοήγησης για να καλυφθεί ταυτόχρονα ένα θεματικό αντικείμενο. Δεν θεωρείται λάθος, όταν οι τρεις μέθοδοι οργάνωσης της πληροφορίας που περιγράψαμε, χρησιμοποιούνται παράλληλα αλληλοσυμπληρώνοντας η μια την άλλη. Έτσι δεν θεωρείται επιχείρημα σε μια αίτηση διαγραφής ότι μια κατηγορία αναπαράγει έναν κατάλογο ή ένα πρότυπο πλοήγησης. Στις αιτήσεις διαγραφής κατηγοριών, καταλόγων ή προτύπων πλοήγησης τα επιχειρήματα αυτής της μορφής θα πρέπει να αποφεύγονται.

Θεωρείστε ότι τα λήμματα-κατάλογοι μπορεί να έχουν βελτιωμένα χαρακτηριστικά, τα οποία δεν υπάρχουν στις κατηγορίες. Ένα λήμμα-κατάλογος, με στοιχειώδεις συνδέσμους σε άλλα λήμματα, είναι το απαραίτητο πρώτο βήμα για να δημιουργηθεί ένας κατάλογος με αναβαθμισμένα χαρακτηριστικά. Η διαγραφή καταλόγων με στοιχειώδεις συνδέσμους, με χρήση του επιχειρήματος της δημιουργίας κατηγοριών, μπορεί να λειτουργήσει ως αντικίνητρο στους χρήστες. Ένας χρήστης μπορεί να αποφασίσει τη δημιουργία ενός καταλόγου, άσχετα με το αν υπάρχει η αντίστοιχη κατηγορία πάνω στο ίδιο θέμα.

Παρακάτω βλέπουμε να συγκρίνονται οι μέθοδοι οργάνωσης της πληροφορίας με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους.

Κατηγορίες

Γενικά

Παράδειγμα κατηγορίας: Λίμνες της Ελλάδας.

Στη Βικιπαίδεια κάθε λήμμα θα πρέπει να ανήκει –τουλάχιστον– σε μια κατηγορία. Οι κατηγορίες θα πρέπει να καλύπτουν ένα κύριο θέμα και θα πρέπει να είναι χρήσιμες σε κάποιον αναγνώστη που διαβάζει το λήμμα.

Λήμμα: Λίμνη Κερκίνη

Χρήσιμη κατηγορία: Κατηγορία:Λίμνες της Ελλάδας

Μη χρήσιμη κατηγορία: Κατηγορία:Λίμνες στις οποίες το πρώτο γράμμα είναι το Κ

Μια κατηγορία είναι ακατάλληλη όταν η απάντηση στην επόμενη ερώτηση είναι "όχι":

• Είναι δυνατόν να γραφούν λίγες παράγραφοι ή και περισσότερες για το θέμα της κατηγορίας, περιγράφοντάς το;
• Εάν πας σε ένα λήμμα μιας κατηγορίας, είναι αυτονόητο (χωρίς καμία αμφιβολία) γιατί βρίσκεται στην κατηγορία αυτή;

Ένα λήμμα μπορεί να βρίσκεται σε παραπάνω από μια κατηγορίες. Όμως γενικά πρέπει να υπάρχει κάποιος περιορισμός στον αριθμό των κατηγοριών που χρησιμοποιούνται. Οι κατηγορίες είναι λιγότερο χρήσιμες όταν είναι πολλές για ένα συγκεκριμένο λήμμα.

Συνήθως ένα λήμμα δεν βρίσκεται σε μια κατηγορία και ταυτόχρονα σε μια υποκατηγορία της ίδιας κατηγορίας. Για παράδειγμα το λογισμικό Microsoft Office βρίσκεται στην Κατηγορία:Microsoft και όχι στην Κατηγορία:Λογισμικό. Εξαιρέσεις μπορεί να υπάρξουν όταν ένα λήμμα ορίζει μια κατηγορία και θα πρέπει να ανήκει και σε ανώτερη κατηγορία. Για παράδειγμα το λήμμα Νομός Ροδόπης βρίσκεται στην Κατηγορία:Νομός Ροδόπης (το θέμα του λήμματος ορίζει μια νέα ξεχωριστή κατηγορία), αλλά και στην ανώτερη Κατηγορία:Νομοί της Ελλάδας.

Οι κατηγορίες θα πρέπει να εμφανίζονται χωρίς σημειώσεις, και είναι πολύ βασικό να τηρείται η Βικιπαίδεια:Ουδετερότητα, όταν δημιουργούνται κατηγορίες ή εισάγονται λήμματα στις κατηγορίες. Μόνο στις περιπτώσεις όπου λήμματα με αυτονόητο-τετριμμένο τρόπο, χωρίς την παραμικρή αμφισβήτηση, ανήκουν σε μια κατηγορία, θα πρέπει να εισάγονται στην κατηγορία αυτή.

Όταν προστίθενται λήμματα βιογραφιών σε κατηγορίες, οι κατηγορίες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με ιδιαίτερη προσοχή. Ιδιαίτερα δε, όταν αυτές αντιπροσωπεύουν προσωπικά δεδομένα (θρησκεία, προσωπικές συνειδήσεις, σεξουαλικό προσανατολισμό κ.λπ.). Γενικά θα πρέπει να αποφεύγονται κατηγοριοποιήσεις με βάση τη ράτσα. Για παράδειγμα, κατηγοριοποιήσεις σεξουαλικού προσανατολισμού, όπως π.χ. ΛΟΑΤ (= Λεσβιακά, Ομοφυλόφιλα, Αμφισεξουαλικά και Τρανσεξουαλικά άτομα), θα πρέπει να γίνεται μόνο σε άτομα που οι ίδιοι το έχουν δηλώσει ανοικτά. Κατηγοριοποιήσεις με βάση τη θρησκεία μπορεί να γίνεται σε βιογραφίες ιερέων, αλλά, για παράδειγμα, θα πρέπει να αποφεύγεται σε ποδοσφαιριστές ή άλλα πρόσωπα.

Κάθε κατηγορία θα πρέπει να είναι υποκατηγορία σε κάποια άλλη κατηγορία. Η βασική ρίζα της ιεραρχίας είναι η Κατηγορία:Θεμελιώδης.

Πλεονεκτήματα των κατηγοριών

1. Αυτόματη δημιουργία συνδέσμου. Όταν προστίθεται το λήμμα σε μια κατηγορία αυτόματα το λήμμα εμφανίζεται με μορφή συνδέσμου στη σελίδα της κατηγορίας.
2. Πολυδιάστατη κατηγοριοποίηση. Μια κατηγορία μπορεί να περιέχει πολλαπλές υποκατηγορίες και μπορεί να είναι μέρος αρκετών άλλων κατηγοριών.
3. Οι κατηγορίες είναι εύχρηστες, όταν κάποιος θέλει να πλοηγηθεί στα λήμματα της Βικιπαίδειας.
4. Στις κατηγορίες μπαίνουν μόνο λήμματα της Βικιπαίδειας. Έτσι αποφεύγονται οι ενοχλητικοί (σπαμ - διαφημιστικοί) σύνδεσμοι σε εξωτερικές ιστοσελίδες.
5. Οι κατηγορίες λειτουργούν διακριτικά και δεν ενοχλούν τη ροή των λημμάτων. Εμφανίζονται σε ξεχωριστή σελίδα, σε αντιδιαστολή με τα πρότυπα πλοήγησης που εμφανίζονται μέσα στο λήμμα.

Μειονεκτήματα των κατηγοριών

1. Δεν μπορεί να γίνει κατευθείαν επεξεργασία μιας κατηγορίας. Αφαίρεση ή πρόσθεση λήμματος/ων στην κατηγορία θα πρέπει να γίνει κάνοντας ξεχωριστά επεξεργασία σε κάθε λήμμα.
2. Οι οντότητες μέσα στην κατηγορία δεν μπορούν να επεξεργαστούν, προσθέτοντας παραπομπές ή σημειώσεις. Σε αντιδιαστολή με τα λήμματα-καταλόγους, όπου μπορεί κάποιος να προσθέσει παραπομπές και σημειώσεις.
3. Δεν υπάρχει πρόβλεψη στις κατηγορίες ώστε να μπουν παραπομπές ή ένας μηχανισμός που να υποδεικνύει ξεκάθαρα πότε ένα λήμμα τηρεί τα κριτήρια για να βρίσκεται σε μια κατηγορία.
4. Ο χώρος των ονομάτων των κατηγοριών δεν είναι προεπιλεγμένος, όταν κάποιος χρησιμοποιεί την αναζήτηση της Βικιπαίδειας. Όταν γίνονται αναζητήσεις στον χώρο των ονομάτων των κατηγοριών, στην πράξη δεν γίνεται αναζήτηση στις κατηγορίες, αλλά μόνο στις σελίδες που περιέχονται στις κατηγορίες.
5. Οι οντότητες των κατηγοριών ταξινομούνται μόνο αλφαβητικά (αν και υπάρχει η δυνατότητα προσαρμογής της ταξινόμησης). Δεν είναι δυνατή η οργάνωση σε θεματικές κατηγορίες και υποκατηγορίες επεξεργάζοντας μόνο μια σελίδα. Θα πρέπει χειροκίνητα να γίνει σε κάθε λήμμα ξεχωριστά η τροποποίηση.
6. Είναι δύσκολη η συντήρηση των κατηγοριών:
   1. Μια κατηγορία μπορεί να περιέχει εκατοντάδες λήμματα και τα λήμματα αυτά είναι δύσκολο να μετακινηθούν σε κάποια άλλη κατηγορία. Θα πρέπει χειροκίνητα να μεταφερθούν τα λήμματα κάνοντας επεξεργασία του κάθε λήμματος της κατηγορίας (όμως για αυτήν τη δουλειά έχουν αναπτυχθεί bots).
   2. Η παρακολούθηση αλλαγών σε μια κατηγορία είναι αδύνατη:
      1. Δεν υπάρχει ιστορικό αλλαγών για κάθε προσθήκη και αφαίρεση σε κάποια κατηγορία. Δεν υπάρχει κάποιος εύκολος τρόπος να ενημερωθεί ένας χρήστης όταν ένα λήμμα αφαιρείται από μια κατηγορία ή απλώς εξαφανίζεται ή μια ένδειξη ότι το λήμμα ανήκε στο παρελθόν στην κατηγορία.
      2. Η κατηγορία εμφανίζεται στο τέλος του κάθε λήμματος και είναι δύσκολη η παρακολούθηση αλλαγών της κατηγορίας. Αλλαγές στην κατηγορία δεν εμφανίζονται στα ιστορικά των λημμάτων.
7. Στις κατηγορίες δεν μπορούν να προστεθούν μελλοντικά λήμματα, που συνήθως εμφανίζονται με κόκκινο (κενό) σύνδεσμο σε ένα λήμμα.
8. Στην κατηγορία εμφανίζεται μόνο το όνομα του κάθε λήμματος, χωρίς τη δυνατότητα προσθήκης περισσότερων συμπληρωματικών στοιχείων.
9. Για να εμφανιστούν τα εναλλακτικά ονόματα στην κατηγορία, θα πρέπει το λήμμα ανακατεύθυνσης να προστεθεί στην κατηγορία.
10. Σε ένα νέο χρήστη δεν είναι ξεκάθαρη η ύπαρξη των κατηγοριών. Επίσης, για τον νέο χρήστη είναι δυσνόητο το πώς δουλεύουν οι κατηγορίες, αλλά και πώς γίνεται ο χειρισμός ουδετερότητας.
11. Η κάθε κατηγορία έχει ένα όριο 200 λημμάτων, τα οποία μπορεί να εμφανίσει σε μια σελίδα.

Κατάλογοι

Γενικά

Παράδειγμα καταλόγου: Κατάλογος Πρωθυπουργών της Ελλάδας.

Πλεονεκτήματα των καταλόγων

1. Οι κατάλογοι είναι καλοί για να εξερευνά-πλοηγείται ένας χρήστης στη Βικιπαίδεια.
2. Οι κατάλογοι είναι συνοπτικοί, γιατί μπορούν να συντηρηθούν κεντρικά (σε μια σελίδα).
3. Οι κατάλογοι μπορούν να μορφοποιηθούν με διάφορους τρόπους, ώστε να παρουσιάζεται με τον επιθυμητό τρόπο το περιεχόμενο. Για παράδειγμα, ένας κατάλογος μπορεί να έχει αρκετά επίπεδα ιεραρχίας, όπως αρκετές στήλες κατάλληλα διαμορφωμένες.
4. Οι κατάλογοι είναι πιο εύκολοι στη δημιουργία από τις κατηγορίες.
5. Στους κατάλογους υπάρχει η δυνατότητα προσθήκης σημειώσεων και παραπομπών. Για παράδειγμα, σε έναν κατάλογο πρωθυπουργών μπορούν να προστεθούν και επιπλέον εγκυκλοπαιδικά στοιχεία κ.λπ.
6. Η λειτουργία της αναζήτησης στη Βικιπαίδεια δουλεύει και στους καταλόγους (στην πράξη ένας κατάλογος είναι ένα λήμμα). Η αναζήτηση στους καταλόγους είναι προεπιλεγμένη στις αναζητήσεις. Οι κατάλογοι είναι προσπελάσιμοι και από εξωτερικές μηχανές αναζήτησης του διαδικτύου.
7. Οι κατάλογοι μπορούν να τεκμηριωθούν με παραπομπές, για να δικαιολογήσουν την εισαγωγή λημμάτων σε αυτούς.
8. Οι κατάλογοι μπορούν να περιέχουν πληροφορίες ή λήμματα τα οποία ακόμη δεν έχουν δημιουργηθεί. Σε έναν κατάλογο πρωθυπουργών μπορεί να υπάρχει ένας πρωθυπουργός, ο οποίος δεν έχει μέχρι στιγμής λήμμα στη Βικιπαίδεια (κόκκινος σύνδεσμος).
9. Οι οντότητες των καταλόγων μπορούν να ταξινομηθούν χειροκίνητα με οποιονδήποτε τρόπο. Ένα λήμμα μπορεί να εμφανίζεται στον κατάλογο αρκετές φορές σε διαφορετικά σημεία.
10. Οι κατάλογοι μπορεί να περιέχουν συνδέσμους σε παραγράφους/υποενότητες λημμάτων.
11. Οι κατάλογοι μπορεί να έχουν μη ορατούς συνδέσμους σε σελίδες συζητήσεως λημμάτων.
12. Οι κατάλογοι είναι πιο φιλικοί σε νέους χρήστες, οι οποίοι δεν είναι εξοικειωμένοι με την γλώσσα wiki.
13. Ο κατάλογος μπορεί να περιέχει εικόνες.
14. Πρότυπα πλοήγησης μπορούν να υπάρχουν και μέσα σε έναν κατάλογο.
15. Ένας θεματικός κατάλογος μπορεί να έχει οντότητες, οι οποίες από μόνες τους δεν είναι εγκυκλοπαιδικές, για να έχουν ξεχωριστά λήμματα. Ένας χρήστης, που κρίνει ότι μια οντότητα δικαιούται λήμμα και είναι εγκυκλοπαιδική, μπορεί εύκολα να δημιουργήσει σύνδεσμο και να ξεκινήσει το νέο λήμμα.

Μειονεκτήματα των καταλόγων

1. Δεν υπάρχει αυτόματη λειτουργία δημιουργίας συνδέσμων λημμάτων σε καταλόγους. Όταν υπάρχει ένας κατάλογος, θα πρέπει σε κάθε λήμμα χειροκίνητα να δημιουργηθεί σύνδεσμος προς τον κατάλογο.
2. Δεν υπάρχει η ευκολία δημιουργίας ιεραρχίας καταλόγων σε υποκαταλόγους, όπως γίνεται στις κατηγορίες.
3. Δεν είναι εύκολο να γίνουν αλλαγές στους καταλόγους με τη χρήση bots, όπως γίνεται στις κατηγορίες.
4. Δεν υπάρχει λειτουργία αυτόματης ταξινόμησης και η ταξινόμηση πρέπει να γίνει χειροκίνητα κάθε φορά που προστίθεται ένα νέο στοιχείο.
5. Η ύπαρξη καταλόγων δημιουργεί προβλήματα εγκυκλοπαιδικότητας, όταν ο κατάλογος περιέχει οντότητες στις οποίες δεν μπορούν να βρεθούν αξιόπιστες παραπομπές, για να δικαιολογούν την ύπαρξή τους μέσα στην εγκυκλοπαίδεια.

Πρότυπα πλοήγησης

Γενικά

Τα πρότυπα πλοήγησης, ονομάζονται και "κουτιά πλοήγησης", είναι κουτιά τα οποία περιέχουν συνδέσμους σε μια ομάδα συσχετισμένων λημμάτων. Τα πρότυπα πλοήγησης εμφανίζονται με δύο μορφές: οριζόντια πρότυπα πλοήγησης (συχνά βρίσκονται στο κάτω μέρος των λημμάτων) και κάθετα πρότυπα πλοήγησης (συχνά εμφανίζονται στην πάνω-δεξιά γωνία των λημμάτων).

Παραδείγματα προτύπων πλοήγησης:

• Πρότυπο:Λίμνες της Ελλάδας, οριζόντιο πρότυπο πλοήγησης μεσαίου μεγέθους (δείτε το λήμμα Λίμνη Βιστωνίδα, όπου κάτω χρησιμοποιείται το πρότυπο αυτό).
• Πρότυπο:Πρωθυπουργοί της Ελλάδας, οριζόντιο πρότυπο πλοήγησης μεγάλου μεγέθους (δείτε το λήμμα Ιωάννης Καποδίστριας, όπου χρησιμοποιείται το πρότυπο αυτό).
• Πρότυπο:Οδηγός μορφοποίησης λήμματος, κάθετο πρότυπο πλοήγησης (δείτε την οδηγία Βικιπαίδεια:Εγχειρίδιο μορφής, όπου πάνω δεξιά χρησιμοποιείται το πρότυπο αυτό).

Τα πρότυπα πλοήγησης είναι χρήσιμα για μικρές, σαφώς ορισμένες, ομάδες λημμάτων. Πρότυπα πλοήγησης με πάρα πολύ μεγάλο αριθμό συνδέσμων δεν απαγορεύονται, αλλά συνήθως δεν είναι εύχρηστα, τόσο στην ανάγνωση όσο και στην πλοήγηση. Τα καλά πρότυπα πλοήγησης ακολουθούν μερικές από τις παρακάτω οδηγίες:

1. Όλα τα λήμματα που υπάρχουν στο πρότυπο συσχετίζονται με ένα μοναδικό και συγκεκριμένο θέμα.
2. Η περιγραφή της θεματικής ενότητας του προτύπου πρέπει να εμφανίζεται σε κάθε λήμμα.
3. Τα λήμματα θα πρέπει να αλληλοσχετίζονται με βάση το θέμα του προτύπου πλοήγησης.
4. Θα πρέπει να υπάρχει ένα λήμμα στη Βικιπαίδεια με το θέμα του προτύπου.

Όταν μια συλλογή λημμάτων δεν ακολουθεί αυτές τις οδηγίες, δείχνει ότι τα λήμματα δεν είναι πολύ συσχετισμένα μεταξύ τους ή ότι μια κατηγορία ή ένας κατάλογος θα ήταν επιθυμητός.

Τα λήμματα μέσα στο πρότυπο πλοήγησης θα πρέπει να είναι ομαδοποιημένα σε κατηγορίες με βάση την θεματολογία ή την χρονική περίοδο κλπ. Μια απλή αλφαβητική ταξινόμηση χωρίς την ομαδοποίηση σε κατηγορίες δεν προσφέρει κάτι διαφορετικό από ότι μια κατηγορία.

Πλεονεκτήματα των προτύπων πλοήγησης

1. Παρέχει μια καλή εμφάνιση για πλοήγηση σε άλλα λήμματα της ίδιας θεματολογίας.
2. Γρηγορότερη πλοήγηση από τη χρήση μιας αντίστοιχης κατηγορίας.
3. Δίνει άμεση πληροφόρηση για παρόμοια λήμματα.
4. Τα πρότυπα πλοήγησης είναι τα καταλληλότερα, όταν θέλουμε να παρουσιάσουμε λήμματα σε χρονολογική σειρά, όπως στο παράδειγμα Πρότυπο:Πρωθυπουργοί της Ελλάδας.

Μειονεκτήματα των προτύπων πλοήγησης

1. Απλά κουτιά πλοήγησης μπορούν να αντικατασταθούν από μια κατηγορία. Είναι δύσκολο να παρουσιαστούν πολλές λεπτομέρειες, χωρίς το πρότυπο να γίνει πολύ μεγάλο και δύσκολο στη διαχείριση.
2. Τα κουτιά πλοήγησης μπορούν να γίνουν άσχημα και άχρηστα όταν χρησιμοποιούνται άσχετα χρώματα, μεγαλώνει το μέγεθος και ο αριθμός αυτών σε ένα λήμμα. Για αυτό το λόγο τα λήμματα που περιέχονται σε ένα πρότυπο θα πρέπει μόνο με το όνομά τους να δικαιολογούν την ύπαρξή τους στο πρότυπο χωρίς να χρειάζονται περισσότερες εξηγήσεις και ορισμοί.
3. Η εισαγωγή συνδέσμων λημμάτων και υπο-ενοτήτων σε ένα πρότυπο είναι πιθανόν να δημιουργήσουν αμφισβήτηση ουδετερότητας.
4. Μεταβολή στην σελίδα του πρότυπου πλοήγησης αλλάζει την εμφάνιση της σελίδας χωρίς να γίνει προεπισκόπιση στη σελίδα.
5. Το πρότυπο πλοήγησης καταλαμβάνει χώρο στο λήμμα και πολλές φορές για μια πληροφορία που μπορεί να είναι πολύ κοντινή στο αντικείμενο του λήμματος.
6. Όταν χρησιμοποιούνται πολλά πρότυπα πλοήγησης καταλαμβάνουν μεγάλο χώρο στο λήμμα, και επιλογή των πρότυπων πλοήγησης που θα χρησιμοποιηθούν στο λήμμα μπορεί να δημιουργήσει αμφισβήτηση ουδετερότητας.
7. Κάποιες στιγμές ο αναγνώστης δεν χρειάζεται να έχει πολλές επιλογές για το ποιοι σύνδεσμοι είναι σχετικοί ή σημαντικοί.

Δείτε επίσης

• Βικιπαίδεια:Κατηγοριοποίηση
• Βοήθεια:Κατηγορία