Έλληνες Ορθόδοξοι Παλαιοημερολογίτες

Σχισματικές χριστιανικές κοινότητες που ακολουθούν το Ιουλιανό ημερολόγιο
(Ανακατεύθυνση από ΓΟΧ)

Οι Γνήσιοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί (Γ.Ο.Χ.)[1] ή όπως είναι ευρύτερα γνωστοί ως Παλαιοημερολογίτες, είναι χριστιανοί στην Ελλάδα και το εξωτερικό, οι οποίοι ακολουθούν το Ιουλιανό ημερολόγιο.[2] Από το 1935, δεν βρίσκονται σε κοινωνία με την Εκκλησία της Ελλάδος, ούτε με την υπόλοιπη Ορθόδοξη Εκκλησία ανά τον κόσμο, καθώς τη θεωρούν οικουμενιστική.

Σύγχρονη αφίσα που αναφέρεται σε δημοσίευμα της εφημερίδας Σκριπ (1925) με εικόνα που υποστηρίζει την εμφάνιση του σημείου του Σταυρού στον ουρανό σε μοναστήρι που παρεβρέθηκαν υποστηρικτές του παλαιού ημερολογίου.

Οι μοναχοί του Αγίου Όρους,[3] όπως και τα περισσότερα Πατριαρχεία και οι Αυτοκέφαλες Εκκλησίες, εορτάζουν με βάση το Ιουλιανό ημερολόγιο, ωστόσο δεν θεωρούνται παλαιοημερολογίτες.

Ιστορικό υπόβαθρο

Επεξεργασία

Το 1924, ιερείς, λαϊκοί και μοναχοί αντέδρασαν έναντι της κρατούσας Εκκλησίας της Ελλάδος επειδή αυτή προσάρμοσε το εορτολόγιο της στις 10 Μαρτίου, ώστε να συμπίπτει με το κρατικό-πολιτικό Γρηγοριανό ημερολόγιο που είχε υιοθετήσει το Βασίλειο της Ελλάδας ένα χρόνο νωρίτερα, στις 16 Φεβρουαρίου 1923 σε αντικατάσταση του Ιουλιανού ημερολογίου. Σε αυτό το ενδιάμεσο διάστημα, οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν δύο ημερολόγια, ένα πολιτικό και ένα εκκλησιαστικό. Τότε οι Παλαιοημερολογίτες θεώρησαν την αλλαγή του ημερολογίου ως πρώτο βήμα για την υποταγή της Εκκλησίας στον Πάπα και πως η Εκκλησία της Ελλάδος αποκτά οικουμενιστικό χαρακτήρα. Εξαιτίας αυτών των διαφωνιών, αλλά και άλλων, δημιουργήθηκαν αρκετές παρατάξεις παλαιοημερολογιτών οι οποίες σήμερα δεν βρίσκονται σε ευχαριστιακή κοινωνία μεταξύ τους. Παλαιοημερολογίτες υπάρχουν επίσης σε Κύπρο, ΗΠΑ, Αυστραλία, Ρουμανία[4] και υπόλοιπη Ευρώπη.

Ημερολογιακή μεταρρύθμιση στην Ελλάδα

Επεξεργασία

Πολιτική μεταρρύθμιση

Επεξεργασία

Με το ξεκίνημα του 20ου αιώνα, οι διεθνείς σχέσεις της Ελλάδας επέβαλαν την ανάγκη στην πολιτεία να μεταρρυθμίσει το πολιτικό ημερολόγιό της, όπως άλλωστε έκαναν και άλλες ορθόδοξες χώρες εκείνη την εποχή. Όμως, οι αντιδράσεις που προκαλούνταν, ύστερα από κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης του ημερολογίου, είχαν ως αποτέλεσμα την αναβολή της. Από το 1920 και έπειτα έγιναν πιο αποφασιστικές κινήσεις με πρωταγωνιστή τον διακεκριμένο αστρονόμο Δημήτριο Αιγινήτη. Ο ίδιος ο Αιγινήτης συμμετείχε σε εκκλησιαστική επιτροπή σχετικά με το ημερολογιακό ζήτημα, της οποίας πρόεδρος ήταν ο επίσκοπος Δημητριάδος Γερμανός Μαυρομμάτης. Η επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν θα υπήρχε εκκλησιαστικό πρόβλημα στην υιοθέτηση του Γρηγοριανού ημερολογίου εκ μέρους της πολιτείας. Αργότερα, με απόφασή της, η Εκκλησία της Ελλάδος επέτρεψε στην πολιτεία να μεταρρυθμίσει το πολιτικό ημερολόγιο, διατηρώντας ασάλευτο το εκκλησιαστικό της ημερολόγιο, μέχρι να ληφθεί μια οριστική απόφαση από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. [εκκρεμεί παραπομπή]

Έτσι, σύμφωνα, με το βασιλικό διάταγμα «Περί του νέου Πολιτικού Ημερολογίου» του Γεωργίου του Β',[5] που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ. ΦΕΚ 24, την 25η Ιανουαρίου 1923, η πολιτεία υιοθέτησε το Γρηγοριανό ημερολόγιο, μόνο για τις πολιτικές σχέσεις του κράτους, ενώ η Εκκλησία διατήρησε το Ιουλιανό ημερολόγιο στις θρησκευτικές εορτές.[6] Επίσης, αναφερόταν ρητά ότι η εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου και γενικά οι θρησκευτικοί εορτασμοί, εξακολουθούν να ρυθμίζονται από το Ιουλιανό ημερολόγιο. Επομένως, από την 16η Φεβρουαρίου/1η Μαρτίου 1923, μέχρι και την 09η/22α Μαρτίου 1924 το πολιτικό και το εκκλησιαστικό ημερολόγιο απέκλιναν κατά 13 ημέρες, ενώ απο τις 23 Μαρτίου 1924 το εκκλησιαστικό και το πολιτικό ημερολόγιο συνταυτίστηκαν.

Εκκλησιαστική μεταρρύθμιση

Επεξεργασία
 
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Μελέτιος Δ΄

Από τις 10 Μαΐου μέχρι τις 8 Ιουνίου του 1923, επί Οικουμενικού Πατριάρχη Μελετίου Δ΄, συγκαλείται Πανορθόδοξο Συνέδριο αρχιερέων και επιστημόνων με σκοπό, μεταξύ άλλων, την μεταρρύθμιση του ισχύοντος τότε εκκλησιαστικού ημερολογίου με την εισαγωγή ενός νέου ημερολογίου. Τότε ο Σέρβος μαθηματικός και αστρονόμος Μιλουτίν Μιλάνκοβιτς, πρότεινε στο συνέδριο ένα νέο ημερολόγιο ακριβέστερο του Γρηγοριανού στο οποίο υπήρχε και μεταρρύθμιση του πασχαλίου. Αυτό το νέο ημερολόγιο ονομάστηκε Αναθεωρημένο Ιουλιανό Ημερολόγιο, αστρονομικά ακριβέστερο, σύμφωνα με πολλούς, του Γρηγοριανού. Πρακτικά, το νέο ημερολόγιο ταυτίζεται με το Γρηγοριανό ημερολόγιο μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου του 2800. Το συνέδριο αποδέχθηκε την πρόταση του Μιλάνκοβιτς περί του νέου ημερολογίου και πασχαλίου και έθεσε ως ημερομηνία εφαρμογής του την 1η Οκτωβρίου 1923. Με την πρόσθεση δεκατριών ημερών στο μηνολόγιο θα λογιζόταν ως 14η Οκτωβρίου, τελικά όμως αυτή η απόφαση δεν εφαρμόστηκε από καμία εκκλησία, ούτε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ούτε από την Εκκλησία της Ελλάδος.

Επειδή ορισμένοι αρχιερείς και πιστοί θεώρησαν, ότι πίσω από την αλλαγή, βρισκόταν η κεκαλυμμένη επιδίωξη του Πάπα να επιβληθεί των Ορθοδόξων, δεν υπήρξε ομόφωνη αποδοχή της αντικατάστασης του ισχύοντος ημερολογίου και έτσι αποφασίστηκε πως κάθε εκκλησία ήταν ελεύθερη να ακολουθήσει όποιο ημερολόγιο ήθελε, διαταράσσοντας, με αυτό τον τρόπο, το κοινό εορτολόγιο, που είχαν διατηρήσει οι Ορθόδοξες Εκκλησίες μέχρι τότε.[7]

Η Εκκλησία της Ελλάδος στις 23 Μαρτίου 1924, λίγες μέρες μετά την ενθρόνιση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου Α΄ αποφάσισε τον συναυτισμό του εκκλησιαστικού ημερολογίου προς το πολιτικό (Γρηγοριανό) ώστε οι ακίνητες εορτές όπως για παράδειγμα τα Χριστούγεννα να συμπίπτουν με αυτό, ενώ για την εορτή του Πάσχα και τις λοιπές κινητές εορτές διατήρησε και διατηρεί έως σήμερα το Ιουλιανό ημερολόγιο.

 
Ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄

Η απόφαση αυτή του Χρυσοστόμου Α' δεν βρήκε σύμφωνους ορισμένους ιερείς και πιστούς. Ομάδες κληρικών και λαϊκών αντέδρασαν στην εισαγωγή του νέου ημερολογίου, την οποία θεώρησαν ως πρώτο βήμα για την «ένωση των Εκκλησιών». Έτσι αρνήθηκαν να το ακολουθήσουν εμμένοντας στο παλαιό ημερολόγιο. Ιερείς που δεν συμμορφώνονταν με την απόφαση της Εκκλησίας της Ελλάδος αποσχηματίζονταν. Ακολούθησαν τοπικές σποραδικές αναταραχές με επεισόδια και επέμβαση της αστυνομίας.[εκκρεμεί παραπομπή] Οι αποσχηματισμένοι ιερείς (που δεν συμφώνησαν με το νέο ημερολόγιο) τελούσαν μυστικά σε σπίτια, σε υπόγεια και σε ορισμένα έρημα εξωκκλήσια. Δεν είχαν επίσκοπο και αυτό τους δημιουργούσε πρόβλημα, γιατί σύμφωνα με τους Ιερούς Κανόνες δεν υφίσταται Εκκλησία χωρίς επίσκοπο αλλά και γιατί μόνο ο επίσκοπος μπορεί να χειροτονήσει νέους πρεσβυτέρους.

Ημερολογιακή μεταρρύθμιση στις υπόλοιπες Εκκλησίες

Επεξεργασία

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και οι Εκκλησίες της Κύπρου και της Ρουμανίας υιοθέτησαν το Νέο ημερολόγιο ταυτόχρονα με την Ελλάδα, με την προσθήκη δεκατριών ημερών στο ήδη υπάρχον. Για να μη συμβεί, όμως, ό,τι συνέβη με το Πασχάλιο των Λατίνων, προτάθηκε ως ενδιάμεση λύση, το Πάσχα και όσες εορτές εξαρτώνται από αυτό, να ρυθμίζονται από το Ιουλιανό ημερολόγιο.[εκκρεμεί παραπομπή]

O Πατριάρχης Αλεξανδρείας Φώτιος Πέρογλου είχε ταχθεί κατά της ημερολογιακής μεταρρύθμισης στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, όμως ο διάδοχός του Μελέτιος Μεταξάκης, το 1928, προχώρησε στην αλλαγή του ημερολογίου.

Η Βουλγαρία υιοθέτησε το νέο ημερολόγιο το 1968. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (OCU) το υιοθέτησε το 2023, σε μια προσπάθεια αποστασιοποίησης από τη Ρωσία. [8] Στους Ουκρανούς δόθηκε το δικαίωμα επιλογής, σε κάθε κοινότητα, για το πότε θα εορτάζουν.[9]

Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων διατηρεί το Ιουλιανό ημερολόγιο μέχρι σήμερα, επειδή θεωρήθηκε ότι ενδεχόμενη αλλαγή θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στον θρησκευτικό τουρισμό του Παναγίου Τάφου.

Ακόμη, το Ιουλιανό ημερολόγιο διατήρησαν τα Πατριαρχεία Μόσχας, Γεωργίας, Σερβίας, η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος, το Όρος Σινά και όλες οι μονές και οι σκήτες του Αγίου Όρους.

Δημιουργία παρατάξεων των Παλαιοημερολογιτών

Επεξεργασία

Το 1934, η κοινότητα των Παλαιοημερολογιτών είχε επαφές με την Ιεραρχία των Ρώσων της διασποράς, στη Σερβία, με αίτημα την απόκτηση κανονικών χειροτονημένων επισκόπων, οι οποίοι θα ηγούνταν των Γ.Ο.Χ. στην Ελλάδα.

Έντεκα χρόνια μετά την εισαγωγή του νέου ημερολογίου, στις 26 Μαρτίου του 1935, τρεις μητροπολίτες της Εκκλησίας της Ελλάδος αποσχίστηκαν από αυτήν και τέθηκαν επικεφαλής των Γ.Ο.Χ.. Ο πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομος Καβουρίδης, ο Δημητριάδος Γερμανός Μαυρομμάτης και ο Ζακύνθου Χρυσόστομος Δημητρίου[10], με δήλωσή τους προς την Ιερά Σύνοδο διέκοψαν κοινωνία με αυτήν και τους λοιπούς Μητροπολίτες και ανέλαβαν την ηγεσία των παλαιοημερολογιτών. Οι τρεις μητροπολίτες προέβησαν αμέσως σε χειροτονίες τεσσάρων νέων επισκόπων: του Κυκλάδων Γερμανού Βαρυκοπούλου, του Μεγαρίδος Χριστοφόρου Χατζή, του Διαυλείας Πολυκάρπου Λιώση, και του Βρεσθένης Ματθαίου Καρπαθάκη.

 
Χρονοδιάγραμμα των κύριων ομάδων των Παλαιοημερολογιτών μέχρι το 2021

Στο μεσοδιάστημα των έντεκα χρόνων πριν την απόσχιση (1924-1935), οι τρεις μητροπολίτες είχαν προσυπογράψει και οι ίδιοι την απόφαση της Ιεράς Συνόδου για την αλλαγή του ημερολογίου και ως μέλη επισκοπικών δικαστηρίων είχαν δικάσει και καταδικάσει παλαιοημερολογίτες κληρικούς «επί φατρία και τυρεία και απειθεία προς τας αποφάσεις της Εκκλησίας περί Ημερολογίου» [11][12], μη τολμώντας να αποσχισθούν, αναμένοντας είτε την μεταστροφή της επίσημης εκκλησίας είτε την μεταστροφή των παλαιοημερολογιτών. Τελικά οι τρεις μητροπολίτες προσχώρησαν σε αυτούς.

Ο Ζακύνθου Χρυσόστομος Δημητρίου, καθώς και δύο από τους τέσσερις νέους αρχιερείς, έκαναν πολύ σύντομα αίτηση επιστροφής στην Εκκλησία. Στις 14 Ιουλίου 1935, ο Ζακύνθου Χρυσόστομος δήλωσε μετάνοια στην Εκκλησία της Ελλάδος και αποκαταστάθηκε με απόφαση του Δευτεροβάθμιου Συνοδικού Δικαστηρίου (μάλιστα το 1957 εξελέγη Μητροπολίτης Τριφυλίας και Ολυμπίας της Εκκλησία της Ελλάδος).[13]

Η διάσπαση μεταξύ Φλωρινικών και Ματθαιικών

Επεξεργασία

Κατά τα έτη 1935-1937, την παλαιοημερολογιτική ηγεσία αποτελούσαν, εκτός από τους Γερμανό (Δημητριάδος) και Χρυσόστομο (Φλωρίνης), οι Γερμανός (Κυκλάδων) και Ματθαίος (Βρεσθένης). Τον Σεπτέμβριο του 1937, παρατηρήθηκε η πρώτη ρήξη μεταξύ των Γ.Ο.Χ. με εκφραστή τον επίσκοπο Βρεσθένης, Ματθαίο Καρπαθάκη, ο οποίος μαζί με τον Κυκλάδων Γερμανό, αποκήρυξε, ως μετριοπαθή, τον πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομο. Αυτό έγινε διότι ο Χρυσόστομος δεχόταν πως η Εκκλησία της Ελλάδος μετά την αποδοχή του νέου ημερολογίου ήταν μόνο "δυνάμει σχισματική" και όχι "ενεργεία σχισματική". Αυτό σήμαινε ότι η αποδοχή του νέου ημερολογίου δεν κατέστησε την Εκκλησία της Ελλάδος όντως σχισματική, απλά «υπόδικη». Έτσι θεωρούνταν έγκυρα τα Ιερά της Μυστήρια από τους Γ.Ο.Χ. και ότι οι Λειτουργίες της έχουν την Χάρη του Αγίου Πνεύματος.[14]

Από το 1941, Αρχιεπίσκοπος των Γ.Ο.Χ. ανέλαβε ο μόνος εναπομείνας επίσκοπος, ο πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομος Καβουρίδης.

Στις 16 Ιουλίου 1943 ο Δημητριάδος Γερμανός θέλησε να επιστρέψει στην Εκκλησία της Ελλάδος και υπέβαλε σε αυτήν αίτηση αναθεωρήσεως της δίκης του, επιζητώντας την επιείκεια της Εκκλησίας. Ωστόσο πριν προλάβει να εκδικασθεί η υπόθεση εκοιμήθη στις 20 Μαρτίου 1944. Την ίδια ημέρα αποκαταστάθηκε μετά θάνατον στο Αρχιερατικό αξίωμα από την Εκκλησία της Ελλάδος.[15]

Το 1944, ο Μεγαρίδος Χριστόφορος και ο Διαυλείας Πολύκαρπος επανήλθαν στη Σύνοδο του πρώην Φλωρίνης Χρυσοστόμου.[εκκρεμεί παραπομπή]

Το 1948, επανήλθε στην Σύνοδο του Χρυσοστόμου και ο Κυκλάδων Γερμανός. Έτσι, ο Ματθαίος Βρεσθένης, ο μόνος που είχε απομείνει από τους διαφωνούντες, μην έχοντας άλλον επίσκοπο στο πλευρό του, αποφάσισε έκτακτα να χειροτονήσει μόνος του (πράγμα που κανονικά απαγορεύεται από τους Ιερούς Κανόνες χωρίς τη σύμπραξη άλλων αρχιερέων) τον ιερομόναχο Σπυρίδωνα σε επίσκοπο Τριμυθούντος. Οι δύο αυτοί άνδρες χειροτόνησαν αργότερα άλλους τρεις επισκόπους: τον Θεσσαλονίκης Δημήτριο Ψαροθεοδωρόπουλο, τον Πατρών Ανδρέα Ανέστη και τον Κορινθίας Κάλλιστο Μακρή. Έτσι, οι Γ.Ο.Χ. διασπάστηκαν σε ονομαζόμενους ως «Ματθαιικούς» και «Φλωρινικούς».

Από τότε και μέχρι σήμερα, υπήρξαν και υπάρχουν πολλές σύνοδοι των Γ.Ο.Χ., κάθε μια από τις οποίες έχει δική της Ιεραρχία και κλήρο, ενώ δεν αναγνωρίζει τις υπόλοιπες. Πολλοί επίσκοποι μεταπήδησαν σε άλλη ή άλλες παρατάξεις, άλλοι απομονώθηκαν, άλλοι επέστρεψαν, άλλοι έκαναν νέα παράταξη και άλλοι ένωσαν παρατάξεις. Μια γενική επισκόπηση, των παρατάξεων των Γ.Ο.Χ., γίνεται παρακάτω. Οι περισσότερες Σύνοδοι δημιουργήθηκαν είτε από αντίδραση σε εμφύλιες διενέξεις, είτε από ιδιοτελείς σκοπούς μερικών επισκόπων (αρχομανία, πνευματική ανεξαρτησία, δογματικοί λόγοι κ.ά.).

Διαδοχή των Ματθαιικών

Επεξεργασία

Μετά τον θάνατο του Βρεσθένης Ματθαίου, το 1950, τη διοίκηση της συνόδου ανέλαβε ο από Θεσσαλονίκης Δημήτριος Ψαροθεοδωρόπουλος (1950-1958). Διάδοχοι της προεδρίας της Συνόδου, υπό τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Γ.Ο.Χ. ήταν ο από Τήνου Αγαθάγγελος Ελευθερίου (1958-1967) και ο από Πατρών Ανδρέας Ανέστης (1967-2005).[16]

 
Η Μονή των Αγίων Μαρτύρων Κυπριανού και Ιουστίνης στη Φυλή Αττικής

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η παράταξη των Ματθαιικών ήρθε σε επαφή με τη Ρωσική Εκκλησία της Διασποράς (των Υπερορίων), η οποία αναγνώρισε και προσεπικύρωσε τις χειροτονίες των Ελλήνων Παλαιοημερολογιτών Επισκόπων, που είχε κάνει ο Βρεσθένης Ματθαίος και οι χειροτονημένοι από αυτόν, με την προϋπόθεση να ενωθούν σε μια Σύνοδο υπό τον Αρχιεπίσκοπο των Φλωρινικών Αυξέντιο Πάστρα, κάτι που τελικά δεν επετεύχθη. Ορισμένοι Ματθαιικοί όμως αμφισβητούν κατά πόσο συνέβη αυτό και θεωρούν ότι οι χειροτονίες ήταν έγκυρες εξ αρχής, επειδή ο Ματθαίος ήταν ο τελευταίος μη αιρετικός ορθόδοξος επίσκοπος στη γη και άρα δικαιούνταν κατά τους ιερούς κανόνες κατ' εξαίρεση να προβεί μόνος του σε χειροτονίες νέων επισκόπων, προκειμένου να μην αφανιστεί η παράταξη τους. Οι Ματθαιικοί, μετά το σχίσμα του 1937, παρέμειναν μέχρι τότε ενωμένοι σε μια παράταξη. Το έτος 1995 όμως, με αφορμή το ζήτημα πολλών εικόνων κλασσικής ή δυτικής αναγεννησιακής τεχνοτροπίας, με πιο χαρακτηριστικές αυτές της συμβολικής εικόνας της Αγίας Τριάδος με τον άναρχον Πατέρα ως «Παλαιός Ημερών»[17], της εικόνας "τῆς ἐκ τοῦ Τάφου Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ"[18] και της "Γεννήσεως του Χριστού"[19] χωρίς το λουτρό και τις μαίες, διασπάστηκαν σε δύο παρατάξεις, με δύο Συνόδους, ενώ η κάθε μια διασπάστηκε σε άλλες δύο, το 2003.[20] Η αντιπαλότητα για την τεχνοτροπία των εικόνων χαρακτηρίστηκε ως νεοεικονομαχία.

Διαδοχή των Φλωρινικών

Επεξεργασία
 
Γραφεία Ιεράς Συνόδου ΓΟΧ Ελλάδος (παλαιού ημερολογίου) στην οδό Κάνιγγος στην Αθήνα (παράταξη Αρχιεπισκόπου Καλλινίκου).

Το 1941, αρχιεπίσκοπος των Φλωρινικών ανέλαβε ο πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομος Καβουρίδης. Από το 1949, όταν Αρχιεπίσκοπος της Εκκλησίας της Ελλάδος ήταν ο Σπυρίδων Βλάχος, οι παλαιοημερολογίτες αντιμετώπισαν διώξεις. Οι αστυνομικές δυνάμεις σφράγιζαν τους ναούς τους και συλλάμβαναν τους αυτοαποκαλούμενους ιερείς, που ιερουργούσαν σε αυτούς. Το 1951, συνελήφθη και οδηγήθηκε στην εξορία ο πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομος, για έναν περίπου χρόνο. Τον Μάρτιο του 1952, πέθανε ο Κυκλάδων Γερμανός, αφήνοντας μοναδικό επίσκοπο της παράταξης τον Χρυσόστομο, ο οποίος επέστρεψε από την εξορία πέντε μήνες αργότερα.[εκκρεμεί παραπομπή]

Τελικά, το 1953 ο Μεγαρίδος Χριστόφορος και ο Διαυλείας Πολύκαρπος επέστρεψαν οριστικά στην Εκκλησία της Ελλάδος, η οποία τους έκανε αμφότερους δεκτούς, αναγνωρίζοντάς τους την επισκοπική χειροτονία[21]. Συγκεκριμένα, ο Χριστόφορος Χατζής τοποθετήθηκε αρχικά Βοηθός Επίσκοπος Καρυουπόλεως της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, ενώ στις 18 Απριλίου του 1956, εξελέγη Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης.[22] Όμοια, ο Πολύκαρπος Λιώσης, τοποθετήθηκε αρχικά Τιτουλάριος Επίσκοπος Σταυρουπόλεως, ενώ στις 22 Σεπτεμβρίου του 1958, εξελέγη Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης.[23]

 
Παλαιοημερολογίτικη εκκλησία στο Μοσχάτο Αττικής.

Στις 7 Σεπτεμβρίου του 1955, απεβίωσε ο πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομος, χωρίς να χειροτονήσει άλλους επισκόπους. Για τα πέντε επόμενα χρόνια (1955-1960) η κοινότητα των Φλωρινικών έμεινε χωρίς επισκόπους, ενώ τη διοίκησή της ανέλαβε εκκλησιαστική επιτροπή, με πρόεδρο τον αρχιμανδρίτη Ακάκιο Παππά.

Το έτος 1960, ο Ακάκιος Παππάς, μετέβη στην Αμερική, όπου δύο επίσκοποι της (Υπερώρειας) Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Διασποράς, ο Σικάγου Σεραφείμ και ο Ρουμάνος Θεόφιλος Ιονέσκου, τον χειροτόνησαν επίσκοπο Ταλαντίου για τους Φλωρινικούς Γ.Ο.Χ. Ελλάδος. Αυτό το γεγονός είναι σημαντικό στην ιστορία και έτσι ώστε οι Ματθαιικοί άρχισαν να τους χαρακτηρίζουν ως «Φλωρινοσεραφειμικούς», από τον Φλωρίνης και τον Σεραφείμ Σικάγου.

Το 1962, οι Αρχιεπίσκοπος Χιλής και Περού Λεόντιος Φιλίπποβιτς και επίσκοπος Βενεζουέλας-Καράκας Σεραφείμ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Διασποράς (Ρ.Ο.Ε.Δ.), χειροτόνησαν εις επίσκοπον Αστορίας τον ιερομόναχο Πέτρο Αστυφίδη, ο οποίος καταγόταν από τη Χίο και μετέβη στην Αμερική το 1951, ύστερα από πρόσκληση του τότε Αρχιεπισκόπου Αμερικής Αρσένιου Σάλτα. Ο Αστορίας Πέτρος μερίμνησε να χειροτονηθούν νέοι επίσκοποι των Φλωρινικών Γ.Ο.Χ. στην Ελλάδα.[24]

Την ίδια χρονιά, και κατόπιν πρόσκλησης του Ακακίου προς τη Ρωσική Διασπορά, ο Αρχιεπίσκοπος Χιλής και Περού Λεόντιος Φιλίπποβιτς ήρθε μυστικά στην Ελλάδα ως εκπρόσωπος και φιλοξενήθηκε κρυμμένος μέσα στην αποθήκη της Ιεράς Μονής Αγίου Νικολάου Παιανίας (κτήτορας της οποίας ήταν ο Ακάκιος Παππάς), για να μη συλληφθεί, σε περίπτωση έρευνας από την αστυνομία. Την επομένη, οι δύο επίσκοποι Λεόντιος και Ακάκιος χειροτόνησαν μέσα στη Μονή τρεις νέους επισκόπους: τον Κυκλάδων Παρθένιο Σκουρλή, τον Γαρδικίου Αυξέντιο Πάστρα και τον Μαγνησίας Χρυσόστομο Νασλίμη. Αργότερα, οι τρεις νεοχειροτονηθέντες επίσκοποι, χειροτόνησαν δύο ακόμη επισκόπους, τον Διαυλείας Ακάκιο Παππά τον νεότερο, ανιψιό του Αρχιεπισκόπου Ακακίου, και τον Σαλαμίνος Γερόντιο Μαργιόλη. Το 1963, απεβίωσαν ο Κυκλάδων Παρθένιος και ο Αρχιεπίσκοπος Ακάκιος και νέος Αρχιεπίσκοπος εξελέγη ο από Γαρδικίου Αυξέντιος Πάστρας. Τα επόμενα χρόνια, επί Αυξεντίου, η παράταξη αντιμετώπισε πολλές διασπάσεις και αρκετές εξ αυτών υφίστανται έως σήμερα.[εκκρεμεί παραπομπή]

Εξαίρεση στις διασπάσεις στις τάξεις των Παλαιοημερολογιτών αποτέλεσε η ένωση δύο Φλωρινικών τάσεων του χώρου. Το 2014, τα μέλη της κοινότητας των «Ενισταμένων» η οποία είχε ιδρυθεί από τον μητροπολίτη Φυλής και Ωρωπού Κυπριανό επέστρεψαν στις τάξεις της «Εκκλησίας Γ.Ο.Χ. Ελλάδος» υπό τον Αρχιεπίσκοπο κ. Καλλίνικο, απ’ όπου προέρχονταν.[25]

Παρατάξεις των Γ.Ο.Χ.

Επεξεργασία

Παρατάξεις των Γ.Ο.Χ. στην Ελλάδα

Επεξεργασία

Μέχρι σήμερα υπάρχουν αρκετές αναγνωρισμένες[26][27] και μη παρατάξεις των Παλαιοημερολογιτών, αδιευκρίνιστες στον αριθμό, που δραστηριοποιούνται στον ελλαδικό χώρο.

Πίνακας γνωστότερων παρατάξεων

Επίσημη ονομασία Προκαθήμενος Χαρακτηρισμός Ιστοσελίδα
Εκκλησία ΓΟΧ Ελλάδος (σύνοδος Καλλίνικου) Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Καλλίνικος Σαραντόπουλος[28] Φλωρινικοί http://www.ecclesiagoc.gr/
Εκκλησία ΓΟΧ Ελλάδος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Μακάριος Καβακίδης Φλωρινικοί http://www.ec-goc.gr/
Ἱερά Μητροπολιτική Σύνοδος Πατρώου Ἑορτολογίου τῆς Γνησίας Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (ΣΥΝΟΔΟΣ ΑΥΛΩΝΟΣ) Μητροπολίτης Βιθυνίας & Παμφυλίας Χερουβείμ Φλωρινικοί https://avlonasynod.com/
Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος των Παλαιοεορτολογιτών ΓΟΧ Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος των Παλαιοερτολογιτών Γ.Ο.Χ. Νεκτάριος Α’ Φλωρινικοί http://ieramitropolixiou-pe.blogspot.com
Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος των Παλαιοεορτολογιτών Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος των Παλαιορτολογιτών Παρθένιος Α' (Βεζυρέας) Φλωρινικοί http://arxiepiskop-palaio.blogspot.com/p/blog-page_38.html
Γνήσια Ορθόδοξος Εκκλησία της Ελλάδος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Παχώμιος Αργυρόπουλος[29] (+ 2024) Ματθαιικοί (Ανδρεϊκοί) http://impatron.blogspot.com/ (ανεπίσημη)
Εκκλησία ΓΟΧ Ελλάδος Μητροπολίτης Αττικής και Μεγαρίδος Κοσμάς Ματθαιικοί https://churchgoc.blogspot.com/
Εκκλησία ΓΟΧ Ελλάδος (σύνοδος Στέφανου) Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Στέφανος Τσακίρογλου Ματθαιικοί https://churchdocs.wordpress.com/

Πίνακας γνωστότερων ιεραρχών

Επίσημη ονομασία Προκαθήμενος Χαρακτηρισμός Ιστοσελίδα
Ιερά Μητρόπολις Λητής και Ρεντίνης Μητροπολίτης Λητής και Ρεντίνης κ.κ. Φιλόθεος Κυνηγαλάκης Φλωρινικοί https://goximlitiskairentinis.gr/
Ιερά Μητρόπολις Μεσογαίας και Νήσων Μητροπολίτης Μεσογαίας και Νήσων Χριστόφορος Αγγελόπουλος Φλωρινικοί http://www.omologitis.org/?lang=el (ανεπίσημη)
Εκκλησία Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Χρυσόστομος Μητρόπουλος Ματθαιικοί https://egoch.org/

Παρατάξεις των Γ.Ο.Χ. στο εξωτερικό

Επεξεργασία

Υπάρχουν αυτόνομες παρατάξεις και στο εξωτερικό που ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο και βρίσκονται σε κοινωνία με Φλωρινικές κυρίως παρατάξεις.

Πίνακας γνωστότερων παρατάξεων
Επίσημη ονομασία Προκαθήμενος Ιστοσελίδα Κοινωνία με
Ορθοδόξος Εκκλησία Πατρωών Παραδόσεων Κύπρου Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και Πάσης Κύπρου κ. Επιφάνιος[30] Εκκλησία ΓΟΧ Ελλάδος (σύνοδος Στέφανου)
Ορθόδοξος Βουλγαρική Εκκλησία του Πατρίου Ημερολογίου Σεβασμιώτατος Επίσκοπος Τριάδιτσα κ. Φώτιος Old Calendar Orthodox Church of Bulgaria Εκκλησία ΓΟΧ Ελλάδος (σύνοδος Καλλίνικου)
Ορθόδοξη Εκκλησία Παλαιού Ημερολογίου της Ρουμανίας Αρχιεπίσκοπος και Μητροπολίτης κ. Δημοσθένης (+2024) Μητρόπολη Σλατιοάρα (ανεπίσημη) Εκκλησία ΓΟΧ Ελλάδος (σύνοδος Καλλίνικου)
Αυτόνομη Ορθόδοξη Μητρόπολη Βορείας και Νοτίας Αμερικής και Βρετανικών Νήσων Ο Μακαριώτατος Μητροπολίτης Βόρειας και Νότιας Αμερικής Ιωάννης https://orthodoxmetropolia.org/ Σύνοδος Αυλώνος
Παλαιστινιακή Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής (POCA) Αρχιεπίσκοπος Πενσυλβάνια Μελχισεδέκ Palestinian Orthodox Church of America Σύνοδος Αυλώνος

Δικαστικές υποθέσεις

Επεξεργασία

Υπόθεση Σουλακιώτη

Επεξεργασία
 
Η Μαριάμ Σουλακιώτη το 1951

Τον Δεκέμβριο του 1950, αστυνομικοί με επικεφαλής αξιωματικούς της χωροφυλακής, τον αρμόδιο αντιεισαγγελέα και ιατροδικαστή, μπήκαν στις εγκαταστάσεις της Μονής Πευκοβουνογιάτρισσας στην Κερατέα Αττικής που ανήκε στους Παλαιοημερολογίτες της παράταξης των Ματθαιικών. Εκεί βρήκαν δεκάδες ηλικιωμένους και παιδιά σε κατάσταση ασιτίας και εξάντλησης. Αποκαλύφθηκε τότε πως η παλαιοημερολογίτισσα Ηγουμένη Μαριάμ Σουλακιώτου, με τη βοηθό της Ευφροσύνη Μενδρινού, προσηλύτιζε πολίτες με σκοπό την οικειοποίηση των περιουσιών τους και διατηρούσε χώρο όπου κρατούσε ηλικιωμένους και παιδιά που τους υπέβαλε σε βασανιστήρια και άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Μοναχές επίσης υποβάλλονταν σε βασανισμούς και έχασαν τη ζωή τους. Σύμφωνα με τον εισαγγελέα στη Μονή πέθαναν 150 φυματικά κορίτσια ενώ η παλαιοημερολογίτισσα Ηγουμένη Μαριάμ είχε αποκτήσει περιουσία άνω των 150.000 δολαρίων από τις προίκες των Ελληνίδων που είχαν μπει στο μοναστήρι και οικειοποίηση περιουσιών ηλικιωμένων. Η παλαιοημερολογίτισσα Ηγουμένη Μαριάμ καταδικάστηκε για σειρά κακουργημάτων ανάμεσα στα οποία η απάτη, η πλαστογραφία διαθηκών, η εκβίαση, η ανθρωποκτονία και καταδικάστηκε σε ισόβια φυλάκιση. Πέθανε στις φυλακές Αβέρωφ το 1954. Συνολικά 177 άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες, έχασαν τη ζωή τους στις εγκαταστάσεις της Μονής Πευκοβουνογιάτρισσας.[31][32][33][34][35]

Κατάληψη Ιερού Ναού στο Μόναχο

Επεξεργασία

Οι Παλαιοημερολογίτες το 1976 κατέλαβαν τον Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Salvatorkirche) του Μονάχου από την Ελληνορθόδοξη Μητρόπολη Γερμανίας, όμως μετά από απόφαση του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου, το 1999 υποχρεώθηκαν να αποδώσουν τον Ναό και πάλι στην Ιερά Μητρόπολη Γερμανίας.[36][37]

Δείτε ακόμη

Επεξεργασία
  1. Ορθόδοξο Πασχάλιο
  2. Μητροπολίτης Φλωρίνης Χρυσόστομος Καβουρίδης
  3. Παλαιοημερολογίτες στην Μονή Εσφιγμένου

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. «Εφαρμοστέο δίκαιο στις θρησκευτικές κοινότητες των Γ.Ο.Χ. (παλαιοημερολογιτών)». Δικηγορικό Γραφείο | Ευγενία Φωτοπούλου | Δικηγόροι Αθηνών. 7 Απριλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 28 Αυγούστου 2024. 
  2. Clogg, Richard (2002). Minorities in Greece: Aspects of a Plural Society. Hurst. ISBN 978-1-85065-705-7. 
  3. «Πότε πανηγυρίζουν τα μοναστήρια στο Άγιο Όρος». monastiriaka.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2023. 
  4. «Mitropolia Slatioara - Judetul Suceava». www.manastireaslatioara.ro. Ανακτήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2024. 
  5. «Οι 13 μέρες του ημερολογίου που εξαφανίστηκαν με βασιλικό διάταγμα από την Ελλάδα». 1 Ιανουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουνίου 2023. 
  6. Εφημερίς της Κυβερνήσεως (25η Ιανουαρίου 1923). Βασιλικό Διάταγμα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2023-06-20. https://web.archive.org/web/20230620120235/https://agiooros.org/media/images/photobucket/antonios13/antonios11/palaio.imerologio.jpg. Ανακτήθηκε στις 2023-06-07. 
  7. ΛΙΒΑΝΙΔΗΣ Πρωτοπρεσβύτερος, ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ. Η ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ. ΚΑΝΟΝΙΚΟΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ. σελ. https://ikee.lib.auth.gr/record/320140/files/livanidis.pdf. 
  8. Newsroom (24 Μαΐου 2023). «Αλλάζει ημερολόγιο η Εκκλησία της Ουκρανίας – Αποστασιοποίηση από τη Ρωσία». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (στα greek). Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2024. 
  9. «UGCC and OCU switch to new church calendar: what changes will affect Ukrainians». visitukraine.today (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2024. 
  10. Papakyriakoy, Dimitris (16 Φεβρουαρίου 2023). «Οι παλαιοημερολογίτες Μητροπολίτες που ήρθαν σε ρήξη με την Εκκλησία». ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ. Ανακτήθηκε στις 3 Απριλίου 2024. 
  11. Μακ. Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη, Ιστορική και κανονική θεώρησις του παλαιοημερολογιτικού ζητήματος
  12. http://holyrussia.narod.ru/Kirix_Eccl/Kirix_08_1983.pdf (pdf)
  13. Ο Μητροπολίτης Τριφυλίας και Ολυμπίας κυρός Χρυσόστομος. (1889-1958). (Εκκλησία της Ελλάδος).
  14. «ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΟΥ ΖΗΛΩΤΙΚΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΣΜΟΥ». 17 Ιανουαρίου 2013. 
  15. Ο Μητροπολίτης πρώην Δημητριάδος κυρός Γερμανός. (1859-1944). (Εκκλησία της Ελλάδος).
  16. http://www.churchgoc.org/index_el.html
  17. «Εικονογραφησις της Αγιας Τριαδος». 
  18. «εικόνα τῆς ἐκ τοῦ Τάφου Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ». 
  19. «εικόνα της "Γεννήσεως του Χριστού" χωρίς το λουτρόν και τις μαίες». 
  20. «ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΟΥ ΖΗΛΩΤΙΚΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΣΜΟΥ». 10 Ιουλίου 2013. 
  21. "αποκατέστησε τούτους άνευ αναχειροτονήσεως εις τον Επισκοπικόν βαθμόν, ως δε η Ι.Σ. δι' Εγκυκλίου αυτής εσημείου, η Εκκλησία κατ' οικονομίαν ανεγνώρισεν ως κανονικήν την εν έτει 1935 γενομένην χειροτονίαν αυτών, τούτους δ' επομένως ως κανονικούς Επισκόπους της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος, θεωρουμένους Τιτουλαρίους" ( http://myriobiblos.gr/books/book1/kef5_per3_fas2_meros4.htm )
  22. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2014. 
  23. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Φεβρουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2014. 
  24. http://www.omologitis.org/?page_id=523&lang=el&page=4
  25. «Ενώθηκαν οι Παλαιοημερολογίτες». Dogma. 19 Μαρτίου 2014. Ανακτήθηκε στις 3 Απριλίου 2024. 
  26. «Εφαρμοστέο δίκαιο στις θρησκευτικές κοινότητες των Γ.Ο.Χ. (παλαιοημερολογιτών)». Δικηγορικό Γραφείο | Ευγενία Φωτοπούλου | Δικηγόροι Αθηνών. 7 Απριλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 27 Αυγούστου 2024. 
  27. «ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ - ΑΠΟΦΑΣΗ 469/2022». www.areiospagos.gr. Ανακτήθηκε στις 27 Αυγούστου 2024. 
  28. «Ἱερᾶ Ἀρχιεπισκοπῆ Ἀθηνῶν τῆς Ἐκκλησίας τῶν Γνησίων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν τῆς Ἑλλάδος». iaathgoc.gr. Ανακτήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2024. 
  29. «ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣ ΜΑΤΘΑΙΟΣ (+1950): ΟΝΟΜΑΣΤΗΡΙΑ ΜΑΚΑΡΙΩΤΑΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΘΗΝΩΝ κ. ΠΑΧΩΜΙΟΥ». ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣ ΜΑΤΘΑΙΟΣ (+1950). 29 Μαΐου 2020. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2024. 
  30. Αβραάμ, Θεόφιλος (12 Φεβρουαρίου 2024). «Η Εκκλησία των ΓΟΧ Κύπρου σε πορεία Ανάκαμψης» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου 2024. 
  31. Η μοναχή serial killer Μαριάμ της Κερατέας, Ελίνα Σταματίου, 09/05/2016, reporter.com
  32. «Κολαστήριο της Μονής Κερατέας», dete.gr, 20/09/2020
  33. Το κολαστήριο της Μονής Κερατέας και η αιμοσταγής ηγουμένη Μαριάμ Σουλακιώτου - είχε φτιάξει ένα μοναστήρι που μύριζε φόβο και θάνατο, 05/02/2017, newsbeast.gr
  34. 50s. Ηγουμένη Μαριάμ, ο «γυναικείος σατανάς», mixanitouxronou.gr
  35. Embezzled Nuns' Dowries, Amassed Fortune, LONDON, November 23. -
  36. Georgiadou, Maria (2004). Constantin Carathéodory: mathematics and politics in turbulent times. Berlin Heidelberg: Springer. σελ. 539. ISBN 978-3-540-20352-0. 
  37. Bundesverfassungsgericht, 2 Senat (13 Οκτωβρίου 1998). «Bundesverfassungsgericht - Entscheidungen - Widerruf des Gebrauchsüberlassungsverhältnisses an St. Salvator-Kirche in München durch den Freistaat Bayern stellt keinen Eingriff in den Schutzbereich des GG Art 140 iVm WRV Art 138 Abs 2 dar - Geltung und Reichweite der Kirchengutsgarantie für eine als eingetragenen Verein organisierte Glaubensgemeinschaft». www.bundesverfassungsgericht.de (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2024. 

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  • Δημήτρης Κιτσίκης, The Old Calendarists and the Rise of Religious Conservatism in Greece, Center for Traditionalist Orthodox Studies, Etna, California, 1995.
  • Δημήτρης Μαλέσης, Το παλαιοημερολογιτικό ζήτημα (1924-1952). Όψεις της πολιτικής και πολιτισμικής σύγκρουσης στο Μεσοπόλεμο και στη μεταπολεμική περίοδο, Μνήμων 22, (2000), σσ. 135-169.
  • Γρηγόρης Δαφνής, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940, τ. Α', Κάκτος, Αθήνα, 1997.
  • Οικουμενικό Πατριαρχείο, Η Επάνοδος εις την Εκκλησιαστικήν Κοινωνίαν Μερίδος των Ακολουθούντων το Παλαιόν (Ιουλιανόν) Ημερολόγιον, εκδ. Φανάριον (Σταμούλης), 1999, ISBN 9608116007

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία