Ελένη Σταθοπούλου
Η Ελένη Σταθοπούλου ήταν Ελληνίδα ζωγράφος που έδρασε κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, εντασσόμενη στις αναζητήσεις της αφηρημένης τέχνης.
| Ελένη Σταθοπούλου | |
|---|---|
 | |
| Γέννηση | 1914 |
| Θάνατος | 2016 Αθήνα |
| Χώρα πολιτογράφησης | Ελλάδα |
| Σπουδές | Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών |
| Ιδιότητα | ζωγράφος |
Βιογραφία Επεξεργασία
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1914. Φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών, από όπου αποφοίτησε το 1944. Ήταν ανάμεσα στους καλλιτέχνες που ταξίδεψαν με το λίμπερτυ «Ματαρόα», πηγαίνοντας στο Παρίσι, τα Χριστούγεννα του 1945.[1] Στο Παρίσι έμεινε για τέσσερα χρόνια (1945-1949), όπου συνέχισε τις σπουδές της στη ζωγραφική, στην Ακαδημία του Αντρέ Λοτ. Ήταν, μάλιστα, και μια από τις πρώτες ελληνίδες μαθήτριές του. Με την επιστροφή της στην Ελλάδα, το 1949, έγινε μέλος της καλλιτεχνικής ομάδας «Αρμός», λαμβάνοντας μέρος και στις δύο εκθέσεις που διοργάνωσε η ομάδα στο Ζάππειο, το 1949 και το 1952. Από το 1955 έως το 1972 η Σταθοπούλου δίδαξε Ελεύθερο και Διακοσμητικό Σχέδιο στην Παπαστράτειο Δημόσια Σχολή,[2] συμβάλλοντας στη διάδοση της ελληνικής λαϊκής τέχνης και την εφαρμογή της στις διακοσμητικές τέχνες. Ήταν ιδρυτικό μέλος του Καλλιτεχνικού Σωματείου Ελληνίδων[3] (ιδρύθηκε το 1954) και είναι μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, του οποίου υπήρξε επίσης ιδρυτικό μέλος. Η Ελένη Σταθοπούλου πέθανε το 2016.[4]
Έργο Επεξεργασία
Η Σταθοπούλου σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1935-1940), με δασκάλους τον Σπύρο Βικάτο και κατόπιν τον Ουμβέρτο Αργυρό, ενώ για μικρό διάστημα παρακολούθησε το εργαστήρι του Γιάννη Κεφαλληνού. Από τα χρόνια της Σχολής χρονολογείται και ο δεσμός της με τον συσπουδαστή της, γλύπτη Αγαμέμνονα (Μέμο) Μακρή. Η εργασία της Σταθοπούλου κατά την περίοδο των σπουδών της ήταν σύμφωνη με το ακαδημαϊκό ύφος των δασκάλων της όσο και ευρύτερα της συντηρητικής Σχολής Καλών Τεχνών, παρά τα όποια ανοίγματα επιχειρούσαν τότε οι προοδευτικοί καθηγητές Παρθένης και Κεφαλληνός. Ωστόσο, χάρη στην επίδραση του Μακρή και αργότερα του Απάρτη, η Σταθοπούλου κινήθηκε προς ένα ύφος όπου κυριαρχούσαν η απλοποίηση και οι καθαροί όγκοι. Η αλλαγή αυτή συντελέστηκε στα χρόνια της Κατοχής, ενώ βασικό παράδειγμα στάθηκε για τη ζωγράφο το έργο του Σεζάν. Μέσα στην Κατοχή, η Σταθοπούλου ασχολήθηκε επίσης με την ηθοποιία, παρακολουθώντας μαθήματα θεάτρου στη σχολή του Βασίλη Ρώτα και παίζοντας σε παραστάσεις.
Το 1945 ο Μακρής έλαβε υποτροφία από το γαλλικό κράτος και έφυγε για τη Γαλλία. Η Σταθοπούλου τον ακολούθησε. Ήταν και οι δυο τους μέλη της πολυπληθούς ομάδας των νεαρών επιστημόνων που με τις ακάματες προσπάθειες του Οκτάβιου Μερλιέ, διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου, μπήκαν τα Χριστούγεννα του 1945 στο λίμπερτυ «Ματαρόα» και ξεκίνησαν το ταξίδι τους με τελικό προορισμό το Παρίσι. Τα χρόνια του Παρισιού υπήρξαν καθοριστικά για την ζωγράφο. Η Σταθοπούλου έμεινε στη Γαλλία για τέσσερα χρόνια, από το 1946 έως το 1949, όπου σπούδασε κατά κύριο λόγο στην ιδιωτική Ακαδημία του γνωστού κυβιστή ζωγράφου Αντρέ Λοτ. Κοντά του, ήρθε σε ουσιαστική επαφή με τις αναζητήσεις του μοντερνισμού, και ιδίως τον κυβισμό. Πέραν του Λοτ, πρότυπά της αναδείχθηκαν τα χρόνια αυτά εμβληματικές μορφές της μοντέρνας τέχνης, όπως ο Ματίς και Πικάσο.
Ο χωρισμός της Σταθοπούλου με τον Μακρή (το 1948) και οι οικογενειακές πιέσεις έφεραν τη Σταθοπούλου πίσω στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1949. Στο συντηρητικό και δύσκολο περιβάλλον της Αθήνας δημιούργησε ένα ατελιέ, φιλοξενώντας κατά καιρούς και άλλους ζωγράφους, όπως τον Γιάννη Τσαρούχη με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά. Το 1949 εξέθεσε και στην πρώτη έκθεση της καλλιτεχνικής ομάδας «Αρμός», στο Ζάππειο Μέγαρο. Μάλιστα, η ζωγράφος ήταν μια από τις πιο προοδευτικές εκπροσώπους τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη έκθεση της ομάδας, επίσης στο Ζάππειο το 1952, εκθέτοντας έργα σαν το Γυναίκα με πράσινο καπέλλο.
Στην Ελλάδα η Σταθοπούλου γρήγορα άφησε πίσω της τα θέματα του εργαστηρίου (όπως το γυμνό, που πραγματεύτηκε κατεξοχήν στο Παρίσι) και έστρεψε το ενδιαφέρον της στην απεικόνιση του ελληνικού τοπίου, ειδικά του νησιωτικού. Αφετηρία στάθηκε η Ύδρα και κατόπιν οι Κυκλάδες. Απεικονίσεις της Σαντορίνης, της Μυκόνου, της Πάτμου στοιχειοθετούν μια περιήγηση στο ελληνικό ύπαιθρο που δεν γίνεται με υπαιθριστικούς όρους, δηλαδή δεν πρόκειται για μια ζωγραφική με άξονα τη μελέτη του φωτός. Αντίθετα, οι απεικονίσεις της στηρίζονται στην αντιπαραβολή όγκων, χρωμάτων, επιφανειών, με αναφορά τα διδάγματα του κυβισμού. Σταδιακά, η ζωγράφος μετέτρεψε το θέμα της σε γεωμετρική σύνθεση, όπου τα χρώματα αντιπαραβάλλονταν καθαρά, το ένα δίπλα στο άλλο.
Το επόμενο βήμα της Σταθοπούλου την οδήγησε πια στην απόδοση αμιγώς αφηρημένων συνθέσεων. Μολονότι η αφορμή για την αφαίρεση υπήρξε το αιγαιακό τοπίο, η ζωγράφος φαίνεται πως με τον καιρό επηρεάστηκε από αντιλήψεις της μεταπολεμικής γαλλικής (tachisme) και αμερικανικής τέχνης (action painting), σε μια σειρά έργων που εξελίχθηκαν από πολύχρωμους πίνακες (Marine, 1959) σε μονόχρωμα σχέδια με κηλίδες και χαράξεις (Σύνθεση, 1967).
Μετά το 1965, η Σταθοπούλου άρχισε να περνά συστηματικότερα τα καλοκαίρια της στη Σίφνο, όπου συνδέθηκε με δυνατή φιλία με τον Παναγιώτη Τέτση. Έκτοτε, το τοπίο του νησιού απέκτησε κυρίαρχη σημασία στη ζωγραφική της. Η κορυφογραμμή του τοπίου, τα λευκά σπίτια, τα πολύχρωμα χωράφια προσλαμβάνονταν και αποδίδονταν με ολοένα και πιο αφαιρετική γλώσσα, που κατέληξε σε παράθεση χρωματιστών επιπέδων με μακρινή αναφορά στο φυσικό τοπίο. Έργα από το κυκλαδίτικο νησί παρουσιάστηκαν στην πρώτη και μοναδική ατομική έκθεση της Σταθοπούλου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, το 1978.
Έκτοτε, η ζωγράφος εξακολούθησε να απεικονίζει το αγαπημένο της νησί, αλλά και να δίνει μνημειακές, αφηρημένες συνθέσεις (π.χ. Άνεμος, 1986). Έλαβε μέρος σε αρκετές εκθέσεις, όμως η ηλικία και η διαχρονική αποστασιοποίησή της από τα κοινά (ζούσε αποτραβηγμένη στο Καλαμάκι), είχαν ως αποτέλεσμα το όνομα και το έργο της να πέσουν στη λήθη.[5]
Εκθέσεις Επεξεργασία
Εξέθεσε έργα της στο Παρίσι, στην έκθεση των σπουδαστών του Ελληνικού Περιπτέρου το 1947. Αργότερα, εξέθεσε στις δύο εκθέσεις του «Αρμού» (1949, 1952) και έλαβε μέρος σε όλες τις Πανελλήνιες Εκθέσεις που διοργανώθηκαν μετά τον Πόλεμο, από το Υπουργείο Παιδείας και αργότερα το Υπουργείο Πολιτισμού (1952, 1957, 1960, 1963, 1965, 1969, 1971, 1973, 1975, 1987). Επιλέχτηκε να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στη Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας το 1955 και στη Μπιενάλε του Σάο Πάολο (Βραζιλία) το 1959. Επίσης, έλαβε μέρος σε όλες τις εκθέσεις του Σωματείου Ελληνίδων.[4]
Το 1978 διοργάνωσε ατομική έκθεση στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών: στον κατάλογο της έκθεσης έγραφε: «Η εργασία αυτή έγινε τα τελευταία χρόνια στη Σίφνο, όπου κάτω από το δυνατό φως του καλοκαιριού δημιουργούνται σχήματα, ρυθμοί και χρώματα αναπάντεχα. Την αίσθηση αυτή θέλησα να αποδώσω με μια προσωπική ερμηνεία στην τελευταία αυτή σειρά από συνθέσεις μου».[6] Το 2001 συμμετείχε με το έργο της Άνεμος στην ομαδική έκθεση Ζωγραφικής, Γλυπτικής και Χαρακτικής Νορβηγών, Ισλανδών και Ελλήνων Εικαστικών του Παρισιού, που φιλοξενήθηκε στην Πινακοθήκη Πιερίδη, στη Γλυφάδα.[7]
Τον Φεβρουάριο του 2018 στον πολυχώρο Poems and Crimes των εκδόσεων Γαβριηλίδη (Αθήνα) παρουσιάστηκε μια έκθεση με τίτλο «Γυναίκες του Ματαρόα», όπου εκτέθηκαν έργα των Νέλλης Ανδρικοπούλου, Άννας Μαρουδή-Κινδύνη, Γιάννας Περσάκη, Μπέλλας Ραφτοπούλου και Ελένης Σταθοπούλου.
Τον Οκτώβριο του 2020, η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, σε συνεργασία με το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, διοργάνωσαν την αναδρομική έκθεση της Ελένης Σταθοπούλου, με τίτλο «Ελένη Σταθοπούλου: η γεωμετρία των χρωμάτων». Εκτέθηκαν περίπου εκατό έργα της ζωγράφου (ελαιογραφίες, τέμπερες, σχέδια), από όλο το φάσμα της καλλιτεχνικής της δημιουργίας - από τα χρόνια των σπουδών της στην Αθήνα, από την περίοδο του Παρισιού (1946-1949), έως και τις τελευταίες της δημιουργίες.[8]
Βιβλιογραφία Επεξεργασία
- Ε. Σταθοπούλου, τέμπερες, λιθογραφίες, σχέδια, κατάλογος έκθεσης, Γαλλικό Ινστιτούτο, 30 Οκτωβρίου-13 Νοεμβρίου 1978
- Έκθεση Ζωγραφικής, Γλυπτικής και Χαρακτικής Νορβηγών, Ισλανδών και Ελλήνων Εικαστικών του Παρισιού, κατάλογος έκθεσης, Πινακοθήκη Πιερίδη, Γλυφάδα, 12-23 Σεπτεμβρίου 2001
- Νέλλη Ανδρικοπούλου, Το ταξίδι του «Ματαρόα», 1945. Στον καθρέφτη της μνήμης (επίμετρο Γιώργος Καλπαδάκης), Αθήνα 2007
- 9 εραστές της Σίφνου ζωγραφίζουν. Έκθεση ζωγραφικής στο Γυμνάσιο-Λύκειο Σίφνου, κατάλογος έκθεσης, Πολιτιστικός Σύλλογος Σίφνου, 23 Ιουνίου-22 Ιουλίου 2007
- Κλειώ Μακρή - Λήδα Καζαντζάκη, Γυναίκες του Ματαρόα, κατάλογος έκθεσης, εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2018
- Σπύρος Μοσχονάς (επιμ.), Ελένη Σταθοπούλου 1914-2016. Η γεωμετρία των χρωμάτων, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Αθήνα 2020
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Ανδρικοπούλου 2007, σελ. 50, 57.
- ↑ Κ. Ντακόλια, «Η Σταθοπούλου στην Παπαστράτειο Σχολή Διακοσμητικής (1955-1972)», Σταθοπούλου, Αθήνα 2002, σελ. 69-78.
- ↑ Γλ. Γκότση, «Η Ελένη Σταθοπούλου στο πλαίσιο του Καλλιτεχνικού Σωματείου Ελληνίδων», Σταθοπούλου, Αθήνα 2020, σελ. 59-67.
- ↑ 4,0 4,1 Χρονολόγιο, Σταθοπούλου, Αθήνα 2020, σελ. 223-233.
- ↑ Βλ. ειδικότερα, Σ. Μοσχονάς, «Σχήματα, ρυθμοί και χρώματα στα ερμάρια της λήθης», Σταθοπούλου, Αθήνα 2020, σελ. 13-56.
- ↑ Σταθοπούλου 1978
- ↑ Πινακοθήκη Πιερίδη, 2001, σελ. 26.
- ↑ «Αναδρομική έκθεση: Ελένη Σταθοπούλου - Η Γεωμετρία των Χρωμάτων». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Νοεμβρίου 2020.