Κυβισμός

πρωτοποριακό κίνημα τέχνης του 20ου αιώνα
Για τον κυβισμό κινητήρων, δείτε: κυβισμός (τεχνολογία).

Ο κυβισμός είναι καλλιτεχνικό ρεύμα της ζωγραφικής και της γλυπτικής στην Ευρώπη του 20ού αιώνα. Αναπτύχθηκε κυρίως από το 1907 έως το 1914 χάρη στους διάσημους ζωγράφους Πικάσσο και Ζωρζ Μπρακ. Ακολούθησαν και άλλοι σημαντικοί καλλιτέχνες, όπως ο Ζαν Μετζινγκέρ (Jean Metzinger), ο Άλμπερτ Γκλεζέ (Albert Gleizes), ο Ρομπέρ Ντελωναί, ο Ανρί Λε Φοκοννιέ (Henri Le Fauconnier) και ο Φερνάν Λεζέ (Fernand Léger). Η κορύφωση της περιόδου του αναλυτικού κυβισμού βρίσκεται ανάμεσα στο 1907 και στο 1912. Ακολουθεί ο συνθετικός κυβισμός το 1912, ο οποίος χαρακτηρίζεται από τα κολάζ του Ζωρζ Μπράκ. Κατά τη διάρκεια του 1ου παγκοσμίου πολέμου (1914-1917) υπήρξε μία παύση στο συνθετικό κυβισμό, αλλά το 1917 χάρη στον Ζωρζ Μπρακ, τον Χουάν Γκρίς (Juan Gris) και την οικονομική βοήθεια που προσέφερε ο έμπορας έργων τέχνης Λεόνς Ρόζεμπεργκ (Léonce Rosenberg), ο κυβισμός ανθίζει εκ νέου μέχρι τη δεκαετία του 1920. Στα μέσα αυτής της δεκαετίας με την έλευση της αφηρημένης τέχνης και του σουρεαλισμού, ο κυβισμός αρχίζει να οπισθοχωρεί. Παρ' όλα αυτά, παράλληλα με τα νεότερα έργα τέχνης τους, ο Πικάσσο, ο Μπρακ, ο Γκλέιζε και ο Μετζινγκέρ κατά περιόδους γυρνούν πίσω στον κυβισμό. Ακόμα και αν ο κυβισμός είναι γνωστότερος στο πεδίο της ζωγραφικής, η γλυπτική έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξή του. Μετά τον Πικάσο ο οποίος είναι και ο εκκινητής της κυβιστικής γλυπτικής από το 1909, ακολουθούν σημαντικοί γλύπτες όπως ο Ζακ Λιπσίτζ (Jacques Lipchitz), ο Χένρι Λόρενς (Henry Laurens), ο Ρειμόν Ντουσάν-Βιγιόν (Raymond Duchamp-Villon) ο Οσίπ Ζάντκιν (Ossip Zadkine) και ο Πάμπλο Γκαργκάλλο (Pablo Gargall).

Προέλευση του όρου Επεξεργασία

Ο όρος κυβισμός προέρχεται από μία παρατήρηση του Ανρί Ματίς (Henri Matisse) ο οποίος προσδιόρισε τον πίνακα του Ζωρζ Μπρακ (Maisons à l'Estaque) ως "κυβιστικό". Ο κριτικός τέχνης Λουί Βοξέλλ (Louis Vauxcelles) ξαναχρησιμοποίησε την ίδια ιδέα και ονόμασε τα σπιτάκια στον πίνακα του Μπρακ ως μικρούς κύβους. Το 1906 ο κριτικός Λουί Σασσεβέν (Louis Chassevent) σε ένα άρθρο του χαρακτήρισε τον Μέτζινγκερ ως ζωγράφο που μοιάζει με τον Σινιάκ (Signac) αλλά πιο συγκεκριμένος σε ότι αφορά το διαχωρισμό των κύβων και των χρωμάτων, οι οποίοι μοιάζουν σα να βγήκαν από μηχανή.

Γενική χρήση του όρου Επεξεργασία

Η γενική χρήση του όρου κυβισμός άρχισε να χρησιμοποιείται από το 1911, κυρίως αναφερόμενος στους παρακάτω καλλιτέχνες:  Μετζινγκέρ, Γκλεζέ,Ντελωναί και Λεζέ. Το 1911, ο ποιητής και κριτικός Γκυγιώμ Απολλιναίρ χρησιμοποίησε τον όρο αυτό για μία ομάδα καλλιτεχνών οι οποίοι ήταν καλεσμένοι στους "Ανεξάρτητους" των Βρυξελλών για να εκθέσουν τα έργα τους. Επίσης το 1912 εκδόθηκε το βιβλίο τέχνης "Κυβισμός" από τους Γλέιζε και Μέτζινγκερ το οποίο ξεδιάλυνε κάπως τη σύγχυση γύρω από τη λέξη κυβισμός. Αυτό το βιβλίο ήταν η πρώτη γραπτή  θεωρία που κυκλοφόρησε πάνω στην έννοια της λέξης αυτής και παραμένει η πιο ξεκάθαρη. Το αποτέλεσμα δεν ήταν μόνο η συνεργασία των δύο καλλιτεχνών αλλά και η αποκάλυψη συζητήσεων μέσα στον κύκλο των ζωγράφων. Μέσα στο βιβλίο αναπτύχθηκε η έννοια του κυβισμού: κυβισμός είναι η παρατήρηση ενός θέματος από διάφορες πλευρές ταυτόχρονα, δηλαδή, το να μετακίνησε γύρω από ένα αντικείμενο για να το παρατηρήσεις από όλες τις μεριές του οι οποίες θα συγχωνευτούν σε μία εικόνα.

Το 1913, ο Απολλιναίρ δημοσιεύει μια συλλογή σχολίων και παρατηρήσεων, την οποία ονομάζει Κυβιστές Καλλιτέχνες. Ο Απολιναίρ είχε αφοσιωθεί αποκλειστικά στα έργα του Πικάσο από το 1905 και του Μπρακ από το 1907 αλλά αργότερα έδωσε προσοχή και στα έργα των Μετζινγκέρ, Γκλεζέ, Ντελωναί, Πικαμπιά και Ντυσάν. 

Η προέλευση της λέξης Κυβισμός Επεξεργασία

Η έννοια του κυβισμού πηγάζει από ένα γράμμα του Σεζάν (Cézanne) στον Εμίλ Μπερνάρ (Émile Bernard) που γράφτηκε τον Απρίλιο του 1904 και στο οποίο υπάρχει μία φράση που επαναλαμβάνεται συχνά για να δικαιολογήσει τη θεωρία των κυβιστών : "Μεταχειριστείτε τη φύση μέσα από τον κύλινδρο, τη σφαίρα, τον κώνο, και βάλτε το σύνολο σε αναλογία έτσι ώστε η κάθε μεριά ενός αντικειμένου, πλάνου, να κατευθύνεται προς ένα κεντρικό σημείο." Όμως η συνέχεια της φράσης είναι : "Οι παράλληλες γραμμές στον ορίζοντα σχηματίζουνε ένα μέρος της φύσης η διαφορετικά της παράστασης που ο Pater Omnipotens Aeterne Deus διασκορπίζει μπροστά μας. Οι κάθετες γραμμές στον ορίζοντα δείχνουν το βάθος. Εκ τούτου, η φύση είναι για τους ανθρώπους πιο βαθιά απ' ότι επιφανειακή. Γι' αυτόν το λόγο υπάρχει μεγάλη ανάγκη να εισάγουμε μέσα στο φως μας, το οποίο αντιπροσωπεύεται από κόκκινο και κίτρινο, ένα ποσοστό μπλε χρώματος για να νιώσουμε τον αέρα." Ο κυβισμός είναι αναμφίβολα το πιο αποφασιστικό ρεύμα στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης. Κληρονόμησε τις έρευνες του Σεζάν πάνω στη δημιουργία μίας εικόνας που να μην είναι μία απλή απομίμηση του αληθινού και των πρωτόγονων τεχνών : ο κυβισμός αναστάτωσε την παραδοσιακή έννοια αναπαράστασης στην τέχνη. Όπως είπε ο ιστορικός τέχνης και ειδικός στον κυβισμό,  Τζον Γκόλντινγκ (John Golding)"ο κυβισμός είναι εικονική γλώσσα τελείως πρωτότυπη, ένας εντελώς καινούργιος τρόπος να βλέπεις τον κόσμο και μία νέα αισθητική θεωρία. Για αυτόν το λόγο έδωσε μια νέα κατεύθυνση στην μοντέρνα τέχνη".

Ο κυβισμός συνδέεται χωρίς αμφιβολία με τον Σεζάν αφού ο Μπρακ κατέληξε να κάνει κυβιστικά έργα παρακολουθώντας αναλυτικά τα έργα του το 1906. Ο κυβιστικός πίνακας του Μπρακ, Maisons à l'Estaque (1907), απορρίφθηκε από το  Φθινοπωρινό Σαλόνι (Salon d'automne) του 1908 και ο Ματίς ο οποίος ήταν στην επιτροπή χαρακτήρισε τον πίνακα ως "κυβιστικό" και τον απέρριψε. Στο βιβλίο "Μαρτυρίες κατά τη Gertrude Stein" ο Ματίς δήλωσε:  " Απ' όσο θυμάμαι, ο Μπρακ ήταν αυτός που έκανε το πρώτο κυβιστικό έργο. Παρουσίαζε ένα μεσογειακό τοπίο: ένα παράκτιο χωριό που φαινόταν από πάνω. Για να δώσει σημασία στις σκεπές, οι οποίες ήταν λίγες, συνέχισε τα σχέδια που παρουσίαζαν τις στέγες ως γραμμές μέσα στον ουρανό. Είναι κάτι τελείως καινούργιο για την μοντέρνα τέχνη για το οποίο έχουμε πολλές συζητήσεις."

Ιστορία του κυβισμού Επεξεργασία

Η ιστορία του κυβισμού είναι διαιρεμένη σε τρεις μεγάλες περιόδους:

Σεζανική φάση (1906-1910) Επεξεργασία

Η μέθοδος της “Σεζανικής Φάσης” συνδέεται με την αναπαράσταση του αντικειμένου σε διάσταση, με τον τρόπο του Σεζάν. Η παραδοσιακή προσέγγιση αντιστρέφεται με ραγισμένες γραμμές. Η “Σεζανική φάση” παραπέμπει κυρίως σε καλλιτέχνες όπως ο Μπρακ με το διάσημο πίνακά του Maisons d'etasque ο οποίος ήταν ο πρώτος πίνακας που θεωρήθηκε κυβιστικός από τον Ματίς κατά τη διάρκεια της παρουσίασής του το 1908.

Αναλυτικός κυβισμός (1910-1912) Επεξεργασία

Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης του κυβισμού το αντικείμενο απεικονίζεται απ' όλες τις πλευρές του οι οποίες παρουσιάζονται ως μικρές επιφάνειες. Το χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι ότι η παλέτα των χρωμάτων είναι πολύ περιορισμένη (γκρι, καφέ, πράσινο, μπλε σκούρο). Αντίθετα, ο φωτισμός παίζει πολύ σημαντικό ρόλο και μοιράζεται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε σχήμα. Ο αναλυτικός κυβισμός αφορά κυρίως τον Μπρακ  με τους πίνακές του Broc et Violon (1909-1910), Violon et Palette και Piano et Mandore. Συνδέεται επίσης με τον Πικάσο με τον πίνακα Le Joueur de guitare.

Συνθετικός κυβισμός (1912-1914) Επεξεργασία

Η περίοδος του συνθετικού κυβισμού χαρακτηρίζεται από την επιστροφή των έντονων χρωμάτων και από τη χρησιμοποίηση της τεχνικής των κολάζ. Το πρώτο κολάζ είναι ένα έργο του Μπρακ το οποίο ονόμασε Compotier et Verre (1912). Ο ζωγράφος επιλέγει με προσοχή τις πλευρές του αντικειμένου που θα προβάλει στον πίνακα (αντίθετα με τη δεύτερη φάση κυβισμού στην οποία δεν υπάρχει επιλογή). Στον πίνακα του ο Μπρακ ενσωματώνει στοιχεία της πραγματικότητας μέσα από το κολάζ. Η χρήση υλικών όπως ψεύτικο ξύλο, μάρμαρο κλπ κάνει τον Πικάσο να κατασκευάσει κάτι παρόμοιο ένα χρόνο αργότερα: Guitare et Bouteille de Bas (1913).

Ορφισμός Επεξεργασία

Ο ορφικός κυβισμός ή ορφισμός (1914-1921) : Η ονομασία δόθηκε από τον Γκυγιώμ Απολλιναίρ ο οποίος είναι ο μόνος που συνδέει αυτήν την τέχνη με τον κυβισμό. Οι δύο κεντρικοί καλλιτέχνες αυτού του ρεύματος είναι ο Ρομπέρ Ντελονέ και η γυναίκα του Σόνια Ντελονέ (Sonia Delaunay). Στους ορφικούς πίνακες, τα χρώματα διαχωρίζονται από τα σχήματα και δημιουργούνε χρωματιστούς κύκλους οι οποίοι δίνουν ρυθμό στον πίνακα. Ο όρος ορφισμός στην πραγματικότητα δεν έχει καμία σχέση με τον κυβισμό. Ο ιστορικός τέχνης Μισέλ Λακλότ (Michel Laclotte) δήλωσε ότι ο Απολλιναίρ δεν ήξερε πολύ καλά για τι πράγμα μίλαγε όταν εφεύρε αυτήν την έννοια και την σύνδεσε με τον κυβισμό.

Η κυβιστική γλυπτική Επεξεργασία

Ακόμα και αν οι κυβιστικές έρευνες του Πικάσο αφορούν πρώτα απ' όλα τη ζωγραφική, από το 1909, Η κεφαλή του Φερνάντε (La Tête de Fernande), από μπρούτζο, αντιπροσωπεύει την τρισδιάστατη εκδοχή του αναλυτικού κυβισμού. Όμως ο Πικάσο, δυσαρεστημένος,  διαπιστώνει ότι αυτή του η προσπάθεια είναι μοναχά μια “γλυπτική ψευδαίσθηση” της κυβιστικής τέχνης. Εκ τούτου ο διάσημος καλλιτέχνης σταματάει τη γλυπτική έως το 1912, που ξεκινάει μία μικρή σειρά κιθαρών (Guitares) του συνθετικού κυβισμού. Προτείνει μία τολμηρή και καινοτόμα λύση: τη συγκέντρωση και συγχώνευση φτωχών υλικών όπως το χαρτόνι, το ξύλο και η κλωστή. Μετά τον Πικάσο, ο Ζακ Λίπχιτζ (Jacques Lipchitz) με το φίλο του Ανρί Λοράν (Henri Laurens) είναι  ο πιο τυπικός γλύπτης του κυβισμού από το 1913. Άλλοι διάσημοι γλύπτες όπως ο Ρεμόντ Ντουσάν-Βιλλόν, ο Πάμπλο Γκάργκαλλο, ο Όσιπ Ζάντκιν και ο Αρσιπένκο αντιπροσωπεύουνε την ανάπτυξη της κυβιστικής γλυπτικής προς νέα ρεύματα: ορφισμός, πουρισμός κλπ. Ο Ντουσάν-Βιλλόν, εκτελεστής ενός σχεδίου για ένα κυβιστικό σπίτι, εισάγει τον όρο του ρεύματος στο έργο του Cheval Majeur. Αυτό το γλυπτό δίνει την αίσθηση μίας ζωντανής μηχανής και συνδέεται κατά κάποιο τρόπο με το φουτουριστικό ρεύμα.

Κυβιστές καλλιτέχνες Επεξεργασία

Σχετικά λήμματα Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία