Ελληνικός τακτικός στρατός της Επανάστασης του 1821

Ο Τακτικός Ελληνικός Στρατός του 1825 ήταν ο πρώτος τακτικός στρατός του Νέου Ελληνικού κράτους.
Η πρωτοβουλία ανήκει στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, που ως πρώτος πρόεδρος του Εκτελεστικό του 1822 σχεδίασε τον νόμο «Περί Οργανισμού Τακτικού Στρατού», ο οποίος υπερψηφίστηκε την 1η Απριλίου του 1822.
Τον Μάιο του 1825 με εντολή της Προσωρινής Διοίκησης της Ελλάδας δημιουργήθηκε ο Τακτικός Ελληνικός Στρατός υπό την ηγεσία του Γάλλου συνταγματάρχη Κάρολου Φαβιέρου, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση του στρατεύματος, δυναμικότητας 4.000 αντρών, στις 30 Ιουλίου του 1825.
Οι σημαντικότερες στρατιωτικές επιχειρήσεις αυτού του σώματος, ήταν η (ανεπιτυχής) πολιορκία της Καρύστου το 1826, η μάχη του Χαϊδαρίου, η μάχη της Ακρόπολης, και (η επίσης ανεπιτυχής εκστρατεία) για την απελευθέρωση της Χίου, το 1827.
Με την άφιξη του Ιωάννη Καποδίστρια το 1828 αρχίζει μια νέα προσπάθεια οργάνωσης και ενίσχυσης του ελληνικού τακτικού στρατού.

Δημιουργία τακτικού στρατού, οι πρώτες προσπάθειες

Αλέξανδρος Υψηλάντης

Με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 τα πρώτα και μοναδικά διαθέσιμα στρατιωτικά σώματα, ήταν αυτα των ατάκτων στρατιωτών, των λεγόμενων Κλεφτών και Αρματωλών που στην πλειονότητά τους αποτελούνταν από αφοσιωμένους στην ιδέα της ελευθερίας Έλληνες, που όμως δεν είχαν στρατιωτική εκπαίδευση και πειθαρχία. Με την πρόοδο των επιχειρήσεων φάνηκε καθαρά η ανάγκη δημιουργίας οργανωμένων σωμάτων στρατού (πεζικού) που θα μπορούσαν να φέρουν εις πέρας μεγαλύτερης έκτασης επιχειρήσεις.
Το πρώτο τέτοιο σώμα δημιουργήθηκε εκτός ελλαδικού χώρου, και ήταν ο «Ιερός Λόχος» του Αλέξανδρου Υψηλάντη που συγκροτήθηκε στις 3 Μαρτίου του 1821, στο Ιάσιο της Μολδαβίας, που όμως διαλύθηκε αμέσως μετά την ήττα στο Δραγατσάνι, τον Ιούνιο του 1821.
Ο αδερφός του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο Δημήτριος ήταν ο δεύτερος που προσπάθησε να δημιουργήσει ένα τακτικό σώμα, στον ελλαδικό χώρο αυτή τη φορά, και συγκεκριμένα στην Καλαμάτα. Τον Ιούνιο του 1821 κατάφερε να συγκροτήσει ένα ημι-τάγμα από τρεις λόχους των 100 αντρών, εξοπλισμένους με λογχοφόρο τυφέκια, και ομοιόμορφη μαύρη στολή και για το λόγο αυτό καλούνταν από τους άτακτους «μαυροφόροι». Ο στρατός του Υψηλάντη έλαβε μέρος μεταξύ άλλων και στην πολιορκία της Τρίπολης, όπως και στην άλωση του Ακροκόρινθου. Ωστόσο, εξαιτίας πολλών και διαφόρων λόγων αλλά κυρίως εξαιτίας της απομάκρυνσης του Υψηλάντη από την ηγεσία του, το σώμα διαλύθηκε τον Ιανουάριο του 1822.

Ο πρώτος Ελληνικός τακτικός στρατός, 1822

Στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, το 1822, ο πρόεδρος του Εκτελεστικού, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, παρουσίασε το σχέδιο νόμου «Περί Οργανώσεως του Στρατού», το οποίο και υπερψηφίστηκε από το Βουλευτικό την 1η Απριλίου του 1822.
Σύμφωνα με τον Νόμο αυτό, ....Ο Στρατός θέλει συνίσταται από τους ακολούθους οπλισμούς, ήτοι:

-Πεζικόν βαρύ

-Πεζικόν ελαφρύ

-Πυροβολικόν Πολιορκίας, ήτοι φρουρίου

-Πυροβολικόν Πεδιάδος

-Ιππικόν βαρύ

-Ιππικόν ελαφρύ

-Εν Σώμα μηχανοποιών

Περαιτέρω, με το θέσπισμα της 23ης Απριλίου 1822 δημιουργήθηκε το Πρώτο Σύνταγμα Πεζικού, αποτελούμενο δύο τάγματα. Κάθε τάγμα αποτελούνταν από πέντε λόχους των 40 αντρών. Πρώτος διοικητής του Συντάγματος ορίστηκε ο Ιταλός φιλέλληνας συνταγματάρχης Πιέτρο Ταρέλλα και υποδιοικητής ο επίσης Ιταλός Κουβερνάτι. Τα δύο τάγματα απέκτησαν τη δική τους σημαία στα εθνικά χρώματα, στολές καθώς και λογχοφόρα τυφέκια.
Το Σύνταγμα αυτό, συμμετείχε στην εκστρατεία του φιλέλληνα στρατηγού Καρλ φον Νόρμαν-Έρενφελς, στο Σούλι, προκειμένου να βοηθήσει τους πολιορκημένους από τους Τούρκους, Σουλιώτες. Στις 23 Ιουνίου του 1822, έδωσαν την πρώτη τους μάχη στο Κομπότι της Άρτας, και την τελευταία τους, στη μάχη του Πέτα, στις 4 Ιουλίου του 1822, οπότε και το Σύνταγμα υπέστη βαριά ήττα με περισσότερους από 200 νεκρούς. Τελευταία επιχείρηση στην οποία συμμετείχε αυτός ο πρώτος τακτικός ελληνικός στρατός ήταν η πολιορκία του Ναυπλίου. Η κυβέρνηση αδυνατώντας να υποστηρίξει οικονομικά το Σύνταγμα, το άφησε έρμαιο και στο τέλος, αυτοδιαλύθηκε, ενώ οι στρατιώτες του προσχώρησαν στους ατάκτους.

Τακτικός Ελληνικός στρατός του 1825

Το 1824, και αφού τα οικονομικά του Αγώνα είχαν καλυτερεύσει λόγω του δανείου με την Αγγλία, η Κυβέρνηση προχώρησε στην ανασύσταση του τακτικού στρατού. Έτσι, τον Ιούλιο του 1824 σχηματίστηκε ένα τάγμα, 500 αντρών υπό τις διαταγές του συνταγματάρχη Παναγιώτη Ρόδιου. Το τάγμα αποτελούνταν από τέσσερεις λόχους Πεζικού, έναν λόχο Ευζώνων και έναν λόχο Επιλέκτων. Επίσης, συστήθηκε και τμήμα Πυροβολικού αποτελούμενο από 100 άντρες και δύο πυροβόλα, διοικούμενο από τον Γάλλο φιλέλληνα συνταγματάρχη Ολιβιέ Βουτιέ.
Με την απόβαση του Ιμπραήμ πασά στην Πελοπόννησο, τον Φεβρουάριο του 1825, η κυβέρνηση αποφάσισε ότι ο καλύτερος τρόπος να αποκρούσει τα καλά εκπαιδευμένα τακτικά στρατεύματά του, ήταν να ενισχύσει και η ίδια τα ελληνικά στρατεύματα. Έτσι, ψήφισε στις 10 Μαΐου του 1825 τον νόμο «Περί απογραφικής στρατολογίας», που προέβλεπε απογραφή και εκτεταμένη στρατολόγηση. (ανά 100 κατοίκους κληρωνόταν μεταξύ των νεαρών αντρών, ένας, ο οποίο και υπηρετούσε υποχρεωτικά στο στρατό για τρία χρόνια)
Επικεφαλής των στρατευμάτων τέθηκε ο έμπειρος (βετεράνος των Ναπολεόντειων Πολέμων) Γάλλος συνταγματάρχης Κάρολος Φαβιέρος.
Ο Φαβιέρος παρέλαβε τη διοίκηση από τον Παναγιώτη Ρόδιο στις 30 Ιουλίου του 1825.

Διάρθρωση του Τακτικού Στρατού του Κάρολου Φαβιέρου 

Κάρολος Φαβιέρος

Πεζικό

Το Πεζικό αποτελούνταν από δύο τάγματα:

Το Α΄ Τάγμα Αθηνών με έδρα την Αθήνα, που αποτελούνταν από 8 Λόχους των 120-140 ανδρών ο κάθε ένας,

Το Β’ Τάγμα Ναυπλίου με έδρα το Ναύπλιο, το οποίο αποτελούταν από 6 Λόχους των 120-140 ανδρών ο καθένας,

Το Γ’ Τάγμα Αθηνών το οποίο αποτελούταν από 8 Λόχους των 120-140 ανδρών ο καθένας,

Το Δ’ Ημίταγμα Αθηνών το οποίο αποτελούταν από 4 Λόχους των 120-140 ανδρών ο καθένας

Το Τμήμα Ελαφρού Πεζικού ή Σταυροφόροι όπως λέγονταν εξαιτίας του σήματος του σταυρού στο στήθος, το οποίο είχε σαν κύρια αποστολή ανιχνευτικές επιχειρήσεις καθώς και εμπλοκή με κανόνες μάχης κατά ατάκτων, αποτελούμενο από 250 άνδρες

Ιππικό

Αν και ήδη από τον νόμο του 1822 είχε προβλεφθεί και τακτικό Ιππικό, ωστόσο αυτό δεν έγινε παρά το 1825, όταν πρωτοιδρύθηκε στην Αθήνα, το Ιππικό Σώμα, το οποίο αποτελούνταν από 3 ίλες των 80 αντρών η κάθε μία:

Ίλη των Λογχιστών (βαρύ Ιππικό)

Ίλη των Καραμπινοφόρων (ελαφρύ Ιππικό)

Ίλη των Ανίππων

Διοικητής του Σώματος ανέλαβε ο Γάλλος επίλαρχος Ρεϋνώ Ντε Σαίν ντ' Αντζελύ, ο οποίος παραιτήθηκε μετά την αποτυχημένη εκστρατεία στην Κάρυστο. Τη θέση, ανέλαβε, το 1826 ο Πορτογάλος Αντόνιο Αλμέιντα.

Πυροβολικό

Πυροβολαρχία 200 αντρών με 4 ορεινά πυροβόλα. Διοικητής ο λοχαγός Εμμανουήλ Καλλέργης

Οπλοστάσιο Ναυπλίου

Εκτός από αυτά τα δύο σώματα, εκείνη την περίοδο και συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο του 1825 ξεκίνησε να λειτουργεί στο Ναύπλιο και εργοστάσιο επισκευής παλαιών τουφεκιών και πυροβόλων, καθώς και κατασκευής πυρομαχικών και βλημάτων πυροβολικού, υπό τη διεύθυνση του Γάλλου Συνταγματάρχη Αρνώ, ο οποίος ήλθε από τη Γαλλία με Επιτελείο πυροτεχνουργών και αναγκαίων μηχανημάτων.

Σχολή Αξιωματικών Τακτικού σώματος

Η πρώτη Στρατιωτική σχολή της Νεώτερης Ελλάδας, η Σχολή Αξιωματικών Τακτικού σώματος, ξεκίνησε να λειτουργεί στο Ναύπλιο, τον Οκτώβριο του 1825, με διευθυντή και διοικητή τον Γάλλο λοχαγό Μαγιές (Mayies)

Στρατιωτικά νοσοκομεία

Με νομοθέτημα του βουλευτικού της 11ης Οκτωβρίου 1825 αποφασίστηκε η σύσταση των αναγκαίων νοσοκομείων για την περίθαλψη των τραυματιών και των ασθενών.

Στρατιωτική μουσική

Την ίδια χρονιά, (1825), ιδρύθηκε στο Ναύπλιο και η πρώτη στρατιωτική μπάντα, με αρχιμουσικό τον Γερμανό ανθυπολοχαγό Ερνστ Μάνγγελ (Ernest von Mangel). Η μπάντα αυτή, ονομαζόταν τότε «Μουσικός Θίασος», και ακολουθούσε τον στρατό του Φαβιέρου στις στρατιωτικές επιχειρήσεις που έλαβαν χώρα στην Αθήνα. Στην Αθήνα εξάλλου συγκροτήθηκε η Στρατιωτική Μουσική Αθηνών.

Επιχειρήσεις του τακτικού στρατού

1826

Τον Φεβρουάριο του 1826, ο Κάρολος Φαβιέρος αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον του φρουρίου της Καρύστου, με σκοπό να το καταλάβει και να εξασφαλίσει στο στρατό του τρόφιμα και πολεμοφόδια (αφού η ελληνική κυβέρνηση, δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στα έξοδα συντήρησης του στρατού). Ο Φαβιέρος, επικεφαλής του Α΄ τάγματος Πεζικού, του Ιππικού, του Πυροβολικού, 120 "σταυροφόρων" και 300 ατάκτων, προσπάθησε ανεπιτυχώς και με πολιορκία αρκετών ημερών να καταλάβει το καλά οχυρωμένο φρούριο της πόλης. Ωστόσο, μπροστά στην υπέρτερη αριθμητική δύναμη των Τούρκων και τα επισιτιστικά προβλήματα που αντιμετώπιζε, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την επιχείρηση, και να επιστρέψει (με πολλές απώλειες στρατιωτών) στην Αθήνα. Αλλά και για το Ιππικό, που συνόδευσε το Πεζικό στην εκστρατεία, η εκστρατεία ήταν καταστροφική. Αν και γενικά, οι Ιππείς πολέμησαν γενναία στις συγκρούσεις σώμα με σώμα, η απώλεια όμως της σημαίας του Σώματος, όταν ο σημαιοφόρος έπεφτε νεκρός από τις σπαθιές των Τούρκων ιππέων, κόστισε στο Σώμα, την τιμή να φέρει σημαία μέχρι και το 1922. . Απογοητευμένος από το συμβάν, ο διοικητής του Ιππικού, επίλαρχος Ρεϊνώ, υπέβαλε την παραίτηση του, και έφυγε για την πατρίδα του.

Στην Αθήνα, το στράτευμα παρέλαβε τις πρώτες "επίσημες" στολές του, σταλμένες από το Λονδίνο. Οι στολές αποτελούνταν από γαλάζια χιτώνια, γκρι παντελόνια, δερμάτινες λευκές χιαστί εξαρτύσεις, που στήριζαν τις μαύρες δερμάτινες φυσιγγιοθήκες και τη μαύρη θήκη της ξιφολόγχης. Στο κεφάλι φορούσαν μαύρο δερμάτινο κράτος με μαύρο χαμηλό λοφίο.
Ο Φαβιέρος, τον Ιούλιο του 1826, αναγκάστηκε λόγω της διάλυσης του Δ΄ Τάγματος (απώλειες ζωών και λιποταξίες) να αναδιοργανώσει το στράτευμα. Έτσι, στις 20 Ιουλίου του 1826 το πεζικό αριθμούσε 3 τάγματα. Το Α΄και Β΄ Τάγμα αριθμούσαν περί τους 1.440 στρατιώτες ενώ το Γ΄ Τάγμα είχε 480 στρατιώτες.
Τον Αύγουστο του 1826 το ελληνικό πεζικό συμμετείχε στη Μάχη του Χαϊδαρίου και στην πολιορκία της Ακρόπολης, συνεργαζόμενος με τον αρχηγό των ατάκτων στρατιωτών, Γεώργιο Καραϊσκάκη. Στο Χαϊδάρι, επιβεβαιώθηκε η σημασία της ύπαρξης τακτικού στρατού, καθώς το πειθαρχημένο σώμα στρατού έδωσε δείγματα της υπεροχής του. Το ένα τάγμα, σχηματίζοντας βαθιά φάλαγγα ανά διλοχία και με ταχύ βήμα και με προτεταμένες τις ξιφολόγχες κατάφερε να διαλύσει την επίθεση των Τούρκων ιππέων. Την επόμενη ημέρα, τα δυο τάγματα με προτεταμένες τις ξιφολόγχες, και σε διάταξη φάλαγγας, επιτέθηκαν κατά των Τουρκικών πυροβολαρχιών. Οι Τούρκοι, πυροβολητές και ιππείς, μην αντέχοντας την πίεση από τη συντεταγμένη πορεία και τη θέα των προτεταμένων λογχών, εγκατέλειψαν τις θέσεις και τράπηκαν σε άτακτη φυγή.

Ωστόσο, η σημαντικότερη συμβολή του τακτικού στρατού και του ίδιου του Φαβιέρου προσωπικά, στον απελευθερωτικό αγώνα, ήταν η επιχείρηση διάσπασης του τουρκικού αποκλεισμού της Ακρόπολης και ο ανεφοδιασμός της ελληνικής φρουράς με τρόφιμα, όπλα και πυρομαχικά. Η ενέργεια αυτή, που έγινε μυστικά τη νύχτα της 13ης Δεκεμβρίου του 1826, παράτεινε την άμυνα του φρουρίου κατά 4 ολόκληρους μήνες δίνοντας πολύτιμο χρόνο για στρατιωτικές και διπλωματικές ενέργειες στην ελληνική πλευρά.

Μετά από αυτές τις μάχες, ο τακτικός στρατός, στρατοπέδευσε στα Μέθανα, στο μόνιμο στρατόπεδό του, στη λεγόμενη "Τακτικούπολι".

1827

Στις αρχές του 1827 ο Φαβιέρος αποδέχτηκε την πρόταση των Χιακής κοινότητας της διασποράς να αναλάβει τα έξοδα του στρατού, προκειμένου αυτός να επιχειρήσει απόβαση και απελευθέρωση του νησιού. Πράγματι, ο Φαβιέρος με περίπου 700 τακτικούς στρατιώτες χωρισμένους 3 τάγματα, 150 πυροβολητές με 10 πυροβόλα (ελαφριά και βαριά) και 200 περίπου ιππείς, αποβιβάστηκε στο νησί και κατάφερε να εγκλωβίσει τους Τούρκους στο φρούριο του νησιού, του οποίου άρχισε την πολιορκία. Ωστόσο, έπειτα από μήνες προσπαθειών, ο ελληνικός στρατός αποχώρησε άπρακτος από το νησί, κυρίως λόγω του ελλειπούς ναυτικού αποκλεισμού του νησιού, που θα του στερούσε τον ανεφοδιασμό και θα ανάγκαζε τους Τούρκους σε παράδοση.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• 1822 - Ο πρώτος «Νόμος Περί Συστάσεως Τακτικού Στρατού» [1]
• 1825 - Η σύνθεση του Ελληνικού τακτικού στρατού [2]

Πηγές

• Γενικό Επιτελείο Στρατού/Διεύθυνση Πεζικού 3α. «Η ιστορία του Πεζικού» (PDF). Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 31 Δεκεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2019. 

• Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού. «Ο τακτικός στρατός κατά το 1825». Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού. 

• ΤΕΤΡΑΚΤΥΣ. «Ο Τακτικός Στρατός κατά το 1825 μ.Χ.». ΤΕΤΡΑΚΤΥΣ. 

• «Ιστορία του Ελληνικού Στρατού: Ο Ελληνικός Στρατός κατά το (1821 - 1831)». Ιστορία Ελληνική και Παγκόσμια.