Εξέγερση του Γκέτο της Βαρσοβίας

Η Εξέγερση του Γκέτο της Βαρσοβίας (γερμανικά: Aufstand im Warschauer Ghetto, εβραϊκά: מרד גטו ורשה, πολωνικά: Powstanie w getcie warszawskim) ήταν ο ξεσηκωμός των Εβραίων έγκλειστων στο Γκέτο της Βαρσοβίας, στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο Πολωνία, πράξη αντίστασης στην προσπάθεια των Ναζιστών να μεταφέρουν τους εναπομείναντες κατοίκους του γκέτο στο στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα.

Μια από τις πιο γνωστές φωτογραφίες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, από την αναφορά του Γιούργκεν Στρόοπ προς τον Χάινριχ Χίμλερ σχετικά με την κατάπνιξη της εξέγερσης στο γκέτο της Βαρσοβίας. Η λεζάντα που τη συνοδεύει στην αναφορά: "Βγαίνουν με τη βία από τα λαγούμια τους".

Η εξέγερση κατά των Γερμανών ξεκίνησε στις 19 Απριλίου του 1943 και τελείωσε όταν η φτωχά εξοπλισμένη αντίσταση συντρίφτηκε από τα γερμανικά στρατεύματα υπό τις διαταγές του Γιούργκεν Στρόοπ. Ήταν η μεγαλύτερη εξέγερση των Εβραίων κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.

Υπόβαθρο

Ο τοίχος που διαχώριζε το γκέτο από την υπόλοιπη Βαρσοβία κατασκευάζεται μετά από διαταγές των Γερμανών τον Αύγουστο του 1940

Κατά το 1940 οι Ναζί άρχισαν να συγκεντρώνουν τα περίπου τρία εκατομμύρια Εβραίων της Πολωνίας σε γκέτο που ιδρύθηκαν για αυτό το σκοπό σε μεγάλες πόλεις της χώρας. Το μεγαλύτερο από αυτά, το γκέτο της Βαρσοβίας, αποτέλεσε τόπο εγκλεισμού περίπου 300.000-400.000 ανθρώπων σε μια περιορισμένη κεντρική περιοχή της πόλης. Χιλιάδες Εβραίοι πέθαναν από τις ασθένειες και την ασιτία στο γκέτο, που διοικούνταν από τον Οντίλο Γκλομπότσνικ και τον Λούντβιχ Χαν, ήδη πριν αρχίσουν οι μαζικές μεταφορές προς το στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα.

Οι ναζιστικές δυνάμεις πραγματοποίησαν τις περισσότερες μεταφορές κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Επιχείρησης της Βαρσοβίας (Grossaktion Warschau) μεταξύ της 23ης Ιουλίου και της 21ης Σεπτεμβρίου 1942. Περίπου 254.000 - 300.000 κάτοικοι του γκέτο στάλθηκαν στο θάνατό τους στην Τρεμπλίνκα κατά τη διάρκεια των δυο μηνών που διήρκεσε η επιχείρηση, που διευθυνόταν από τον Oberführer των SS Φέρντιναντ φον Ζάμερν-Φράνκενεγκ (Ferdinand von Sammern-Frankenegg), διοικητή της περιοχής της Βαρσοβίας από το 1941. Στα καθήκοντά του τον διαδέχτηκε ο διοικητής των SS και της αστυνομίας (SS-und-Polizeiführer) Γιούργκεν Στρόοπ, που στάλθηκε στη Βαρσοβία από τον Χάινριχ Χίμλερ στις 17 Απριλίου 1943, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Ο Στρόοπ ανέλαβε τη διοίκηση όταν ο Ζάμερν απαλλάχτηκε των καθηκόντων του λόγω της ανεπιτυχούς επέμβασής του στο γκέτο. Λίγο πριν αρχίσει η επιχείρηση αποστολής των Εβραίων στα στρατόπεδα εξοντωσης, ο Γερμανός "Επίτροπος Μετεγκατάστασης" Χέρμαν Χέφλε (Hermann Höffle) συγκάλεσε το εβραϊκό συμβούλιο του γκέτο και πληροφόρησε τον αρχηγό του Άνταμ Τσερνιάκοφ για τη "μετεγκατάσταση στα ανατολικά". Ο Τσερνιάκοφ αυτοκτόνησε, όταν κατάλαβε τον πραγματικό σκοπό των σχεδίων των Ναζί.

Όταν άρχισαν οι μεταφορές, τα μέλη του Εβραϊκού κινήματος αντίστασης αποφάσισαν να μην εναντιωθούν στις εντολές των ανδρών της SS, πιστεύοντας ότι οι Εβραίοι στέλνονταν σε στρατόπεδα εργασίας κι όχι εξόντωσης. Ως τα τέλη του 1942 όμως, οι κάτοικοι του γκέτο συνειδητοποίησαν ότι οι μεταφορές αυτές ήταν μέρος μιας διαδικασίας εξόντωσης. Πολλοί από τους εναπομείναντες Εβραίους αποφάσισαν να αντισταθούν.

Εξέγερση του Ιανουαρίου 1943

Στις 18 Ιανουαρίου του 1943 οι Γερμανοί άρχισαν το δεύτερο κύμα απελάσεων Εβραίων, που οδήγησε στην πρώτη περίπτωση ένοπλης εξέγερσης μέσα στο γκέτο. Καθώς οικογένειες Εβραίων κρύβονταν στα "αμπριά" τους, Γερμανοί στρατιώτες και μέλη της εβραϊκής αντιστασιακής οργάνωσης (Żydowska Organizacja Bojowa, ŻOB) ενεπλάκησαν για πρώτη φορά σε δυο κατά μέτωπο συγκρούσεις. Σαν αποτέλεσμα, και παρά το γεγονός ότι η ŻOB κατέγραψε σοβαρές απώλειες, οι απελάσεις σταμάτησαν για λίγες μέρες, και μόνο 5.000 Εβραίοι αντί των προβλεπόμενων 8.000 απομακρύνθηκαν από το γκέτο. Εκατοντάδες άνθρωποι μέσα στο γκέτο, ενήλικες και παιδιά, ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν, οπλισμένοι ελαφρά με πιστόλια και λίγα ακόμη όπλα που είχαν μπει λαθραία στο γκέτο.

Δυο αντιστασιακές οργανώσεις, η Εβραϊκή Στρατιωτική Ένωση (Żydowski Związek Wojskowy, ŻZW) και η ŻOB κατέλαβαν τον έλεγχο του γκέτο. Κατασκεύασαν δεκάδες θέσεις μάχης και εκτέλεσαν άτομα που συνεργάζονταν με τους Γερμανούς, ανάμεσα στους οποίους Εβραίους αστυνομικούς του γκέτο, μέλη της υποστηριζόμενης από τους Γερμανούς οργάνωσης Żagiew και πράκτορες της Γκεστάπο. Η ŻOB έφτιαξε μια φυλακή όπου κρατούνταν και εκτελούνταν προδότες και συνεργάτες των Γερμανών. Ο Γιόζεφ Ζερίνσκι, πρώην επικεφαλής της Εβραϊκής Αστυνομίας, αυτοκτόνησε.

Οι συγκρουόμενες δυνάμεις

Εβραίοι εξεγερμένοι

Φερόμενες ως Εβραίες μαχήτριες. Στην Αναφορά Στρόοπ αναφέρονται σαν "Γυναίκες που συνελήφθησαν με όπλα".

Οι μαχητές του γκέτο (που αριθμούσαν 400 έως 1.000 άτομα κατά τις 19 Απριλίου) ήταν οπλισμένοι -όσοι από αυτούς διέθεταν όπλα- μόνο με πιστόλια και περίστροφα, που είχαν περιορισμένη αξία στη μάχη και ήταν πρακτικά άχρηστα για μεγάλες αποστάσεις. Υπήρχαν μόνο λίγα τουφέκια και αυτόματα που είχαν εισαχθεί λαθραία στο γκέτο. Οι εξεγερμένοι διέθεταν λιγοστά πυρομαχικά, και βασίζονταν εκτεταμένα στους αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς και τα κοκτέιλ μολότωφ. Λίγα ακόμη όπλα πάρθηκαν από τους Γερμανούς ή μπήκαν στο γκέτο κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Στην αναφορά του, ο Στρόοπ αναγράφει ότι οι δυνάμεις του μπόρεσαν να επανακτήσουν τη "λεία" (τον οπλισμό των Εβραίων) που αποτελούνταν από:

Επτά πολωνικά τουφέκια, ένα ρωσικό και ένα γερμανικό τουφέκι, 59 πιστόλια διάφορων διαμετρημάτων, πολλές εκατοντάδες εμπρηστικά μπουκάλια, αυτοσχέδια εκρηκτικά, εκρηκτικούς μηχανισμούς με φιτίλια, μεγάλη ποσότητα εκρηκτικών και πυρομαχικών για όπλα όλων των διαμετρημάτων, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων βλημάτων πολυβόλου. Σχετικά με τη λεία των όπλων, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα ίδια τα όπλα στις περισσότερες περιπτώσεις δεν ήταν δυνατό να κατασχεθούν, καθώς οι συμμορίτες και οι Εβραίοι, πριν συλληφθούν, τα πετούσαν σε κρυψώνες ή τρύπες των οποίων η θέση δεν μπορούσε να βεβαιωθεί ή ανακαλυφθεί. Η χρήση καπνογόνων στα καταφύγια από τους άντρες μας, έκανε επίσης την έρευνα για συχνά όπλα αδύνατη. Καθώς τα καταφύγια έπρεπε να ανατιναχθούν αμέσως, η μετέπειτα έρευνα ήταν εκτός συζήτησης.

Υποστήριξη από τους Πολωνούς

Ανακοίνωση της καταδίκης σε θάνατο Εβραίων που πιάστηκαν έξω από το γκέτο και Πολωνών που βοηθούσαν τους Εβραίους, Νοέμβριος 1941

Η βοήθεια που προερχόταν έξω από το γκέτο ήταν περιορισμένη, αλλά μονάδες της πολωνικής Αντίστασης από την πολωνική Εθνοφυλακή Άρμια Κράγιοβα (Armia Krajowa, AK) και την κομμουνιστική Gwardia Ludowa (GL) (Λαϊκή Πολιτοφυλακή) επιτέθηκαν εναντίον γερμανικών μονάδων κοντά στα τείχη του γκέτο και προσπάθησαν να βάλουν λαθραία όπλα, πυρομαχικά και προμήθειες στο γκέτο. από τα δικά της περιορισμένα αποθέματα. Η AK μετέδιδε επίσης πληροφορίες και εκκλήσεις για βοήθεια στους Εβραίους του γκέτο, τόσο στην Πολωνία όσο και στο εξωτερικό, προς τους Συμμάχους. Πολλοί διοικητές και μαχητές της ŻOB απέδρασαν αργότερα από τους υπονομους με τη βοήθεια των Πολωνών, και μπήκαν στην πολωνική αντίσταση.

Μια μονάδα της ΑΚ, τα "Εθνικά Σώματα Ασφαλείας" (Państwowy Korpus Bezpieczeństwa), υπό τη διοίκηση του Χένρικ Ιβάνσκι, πολέμησε μέσα στο γκέτο στο πλευρό της ŻZW. Σε μια επίθεση τρεις πυρήνες της ΑΚ προσπάθησαν να προκαλέσουν ρήγμα στα τείχη με εκρηκτικά, όμως οι Γερμανοί τους εμπόδισαν. Οι AK και GL συγκρούστηκαν με τους Γερμανούς μεταξύ 19ης και 23ης Απριλίου σε έξι διαφορετικά σημεία έξω από τα τείχη, πυροβολώντας γερμανικές σκοπιές και θέσεις και σε μια περίπτωση προσπαθώντας να ανατινάξουν μια πύλη.

Η συμμετοχή της πολωνικής Αντίστασης στην εξέγερση επιβεβαιώθηκε στην αναφορά του Στρόοπ:

Όταν εισβάλαμε στο γκέτο για πρώτη φορά, οι Εβραίοι και Πολωνοί συμμορίτες πέτυχαν να απωθήσουν τις συμμετέχουσες μονάδες, μεταξύ των οποίων τανκς και θωρακισμένα αυτοκίνητα, μέσω μιας καλά προετοιμασμένης συγκέντρωσης πυρός. (...) Η κύρια εβραϊκή ομάδα μάχης, αναμεμειγμένη με Πολωνούς συμμορίτες, είχε ήδη υποχωρήσει κατά την πρώτη και δεύτερη ημέρα στη λεγόμενη πλατεία Μουρανόφσκι. Εκεί, ενισχύθηκε από έναν σημαντικό αριθμό Πολωνών συμμοριτών. Το σχέδιό της ήταν να κρατήσει το γκέτο με κάθε τρόπο έτσι ώστε να παρεμποδίσει την εισβολή μας. Επανειλημμένα, Πολωνοί συμμορίτες βρήκαν καταφύγιο στο γκέτο και παρέμειναν εκεί ανενόχλητοι, από τη στιγμή που δεν είχαμε στη διάθεσή μας δυνάμεις για να χτενίσουμε αυτό το λαβύρινθο. (...) Μια τέτοια ομάδα μάχης επέτυχε να ανέβει σε ένα φορτηγό σκαρφαλώνοντας από έναν υπόνομο στη λεγόμενη οδό Πρόστα, και διέφυγε με αυτό (περίπου 30 με 35 συμμορίτες)... Οι συμμορίτες και οι Εβραίοι - υπήρχαν Πολωνοί συμμορίτες μέσα σε αυτές τις συμμορίες τις εξοπλισμένες με καραμπίνες, μικρά όπλα, και σε μια περίπτωση ένα ελαφρύ πολυβόλο - ανέβηκαν στο φορτηγό και το οδήγησαν προς άγνωστη κατεύθυνση.

Δυνάμεις των Ναζί

Ναζί φρουροί με πολυβόλο Maschinengewehr 08 σε μια από τις πύλες του γκέτο

Τελικά, οι προσπάθειες της εβραϊκής αντίστασης αποδείχτηκαν ανεπαρκείς μπροστά στην ισχύ των Γερμανικών δυνάμεων. Οι Γερμανοί διέθεταν κάθε ημέρα μια δύναμη περίπου 2.090 καλά εκπαιδευμένων στρατιωτών, ανάμεσα στους οποίους 821 γρεναδιέρους των θωρακισμένων (Panzergrenadier) - όπως λέγονταν τότε οι άνδρες των Ένοπλων SS (πέντε εφεδρικά και εκπαιδευτικά τάγματα SS και ένα εφεδρικό τάγμα ιππικού των SS) καθώς και 363 Πολωνοί της δοσιλογικής Μπλε Αστυνομίας, που διατάχτηκαν από τους Γερμανούς να φυλάγουν την περίμετρο του τείχους του γκέτο.

Οι υπόλοιπες δυνάμεις προέρχονταν από την αστυνομία τήρησης της τάξης των SS Ordnungspolizei (τάγματα από τo 22o και 23o Συντάγματα), την Υπηρεσία Ασφαλείας των SS (Sicherheitsdienst, SD), την Γκεστάπο της Βαρσοβίας, από δυο τάγματα Μηχανικού Σιδηροδρόμων της Βέρμαχτ, μια αντιαεροπορική πυροβολαρχία της Βέρμαχτ, ένα τάγμα Ουκρανών από το στρατόπεδο εκπαίδευσης της Τελικής Λύσης Τραβνίκι, Λιθουανούς και Λεττονούς εφεδρικούς αστυνομικούς, γνωστούς με το προσωνύμιο Askari, και τεχνικούς εκτάκτων καταστάσεων. Πολωνοί πυροσβέστες αναγκάστηκαν να βοηθήσουν την επιχείρηση. Επιπλέον, ένας αριθμός εγκληματιών και εκτελεστών από τη φυλακή Πάβιακ της Γκεστάπο, που βρισκόταν κοντά, υπό τις διαταγές του Φραντς Μπερκλ, προσφέρθηκαν εθελοντικά να "κυνηγήσουν τους Εβραίους". Οι περισσότεροι Εβραίοι αστυνομικοί, που είχαν απομείνει, εκτελέστηκαν από την Γκεστάπο ή χρησιμοποιήθηκαν κατά την επίθεση και, κατόπιν, επίσης εκτελέστηκαν.

Γερμανική επίθεση

Στις 19 Απριλίου 1943, την παραμονή του εβραϊκού Πάσχα, η αστυνομία και τα εφεδρικά SS μπήκαν στο γκέτο, υπολογίζοντας να ολοκληρώσουν την "Επιχείρηση" μέσα σε τρεις ημέρες. Όμως, υπέστησαν απώλειες καθώς έπεσαν επανειλημμένα σε ενέδρες Εβραίων εξεγερμένων, που τους πυροβολούσαν και τους πετούσαν κοκτέιλ μολότοφ και χειροβομβίδες από στενά, υπονόμους και παράθυρα. Ένα γαλλικής κατασκευής τεθωρακισμένο Lorraine 37L καθώς και ένα θωρακισμένο αυτοκίνητο πυρπολήθηκαν από τις μολότοφ της ŻOB, και η γερμανική προέλαση ανακόπηκε.

Περιστοιχισμένος από βαριά οπλισμένους φρουρούς, ο διοικητής των SS Γιούργκεν Στρόοπ παρακολουθεί σπίτια στο γκέτο να καίγονται. Ο Ομαδάρχης των SS στα δεξιά του είναι πιθανόν ο Γιόζεφ Μπλέσε (γνωστός σαν "Φρανκενστάιν").
Η λεζάντα στην Αναφορά Στρόοπ: "Ο αρχηγός της μεγάλης επιχείρησης."

Οι Εβραίοι εξεγερμένοι σημείωσαν αξιόλογη επιτυχία εναντίον του φον Ζάμερν-Φράνκενεγκ, με συνέπεια αυτός να χάσει τη θέση του ως διοικητής των SS και της αστυνομίας στη Βαρσοβία. Αντικαταστάθηκε από τον Γιούργκεν Στρόοπ, που απέρριψε την πρόταση του φον Ζάμερν-Φράνκενεγκ να κληθούν βομβαρδιστικά από την Κρακοβία και προτίμησε να προχωρήσει σε μια καλύτερα οργανωμένη από εδάφους επίθεση.

Η μεγαλύτερη σε διάρκεια υπεράσπιση μιας θέσης έλαβε χώρα γύρω από την πλατεία Μουρανόφσκι, σημείο που έλεγχε η ŻZW, από τις 19 Απριλίου έως τα τέλη του μήνα. Το απόγευμα της 19ης, δυο αγόρια σκαρφάλωσαν στη στέγη του αρχηγείου της εβραϊκής αντίστασης και ύψωσαν δυο σημαίες: την ερυθρόλευκη σημαία της Πολωνίας και τη γαλανόλευκη σημαία της ŻZW. Αυτές οι δυό σημαίες ήταν σε πλήρη θέα από τους δρόμους της Βαρσοβίας και έμειναν στη στέγη του σπιτιού για τέσσερις ολόκληρες μέρες, παρά τις προσπάθειες των Γερμανών να τις αφαιρέσουν. Ο Στρόοπ θυμόταν:

Το ζήτημα των σημαιών ήταν μεγάλης πολιτικής και ηθικής σημασίας. Υπενθύμιζε σε εκατοντάδες χιλιάδες την πολωνική υπόθεση, τους συνάρπαζε και ένωνε τον πληθυσμό του Γενικού Κυβερνείου (Generalgouvernement), αλλά ιδιαίτερα τους Εβραίους και τους Πολωνούς. Οι σημαίες και τα εθνικά χρώματα είναι μέσα διεξαγωγής μάχης ακριβώς σαν ένα ταχυβόλο όπλο, σαν χιλιάδες τέτοια όπλα. Όλοι μας το γνωρίζαμε - ο Χάινριχ Χίμλερ, ο Φρίντριχ Κρίγκερ και ο Χαν. Ο Ράιχσφύρερ Χίμλερ βρυχόταν στο τηλέφωνο: "Στρόοπ, πρέπει πάση θυσία να κατεβάσεις αυτές τις δυο σημαίες".

Άλλο ένα τεθωρακισμένο όχημα καταστράφηκε σε μια αντεπίθεση των εξεγερμένων, κατά την οποία σκοτώθηκε και ο διοικητής της ŻZW Νταβίντ Άπφελμπαουμ. Αφότου οι αμυνόμενοι απέρριψαν το τελεσίγραφο του Στρόοπ να παραδοθούν, οι Ναζί άρχισαν να καίνε συστηματικά τα σπίτια τετράγωνο στο τετράγωνο με φλογοβόλα και να ανατινάζουν υπόγεια και υπονόμους. "Μας νίκησαν οι φλόγες, όχι οι Γερμανοί" έλεγε ο ηγέτης της αντίστασης Μαρκ Έντελμαν το 2007. Το 2003, θυμόταν:

Η θάλασσα από φλόγες πλημμύρισε σπίτια και αυλές... Δεν υπήρχε αέρας, μόνο μαύρος, πνιγηρός καπνός και θερμότητα που ακτινοβολούσαν οι πυρακτωμένοι τοίχοι, τα πέτρινα σκαλοπάτια που λαμπύριζαν.

Η ŻZW έχασε όλους τους ηγέτες της και, στις 29 Απριλίου 1943, οι πολεμιστές που απόμειναν απέδρασαν από το γκέτο από το τούνελ της πλατείας Μουρανόφκσι, μετακινούμενοι στο δάσος Μίχαλιν. Αυτό σήμανε και το τέλος της οργανωμένης αντίστασης και των σημαντικών μαχών.

Μια ομάδα των SS στους δρόμους του γκέτο της Βαρσοβίας, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Η λεζάντα στην Αναφορά Στρόοπ: "Μια περίπολος".

Συλληφθέντες Εβραίοι οδηγούνται σε σημείο συγκέντρωσης προς απέλαση.

Οι Εβραίοι που απέμειναν στο γκέτο, πολίτες και επιζήσαντες μαχητές, κατέφυγαν σε αυτοσχέδια "αμπριά" που έσκαψαν προσεκτικά μέσα στα καμμένα ερείπια του γκέτο. Οι Γερμανοί στρατιώτες χρησιμοποίησαν σκυλιά για να εντοπίσουν τα κρησφύγετα, και καπνογόνα, δακρυγόνα και δηλητηριώδη αέρια προκειμένου να αναγκάσουν τους Εβραίους να βγουν. Σε πολλές περιπτώσεις, οι Εβραίοι έβγαιναν από τις κρυψώνες τους πυροβολώντας τους Γερμανούς, ενώ ένας αριθμός από γυναίκες αγωνίστριες επιτίθονταν στους Γερμανούς, μετά την παράδοσή τους, με χειροβομβίδες και πιστόλια που είχαν κρυμμένα. Μικρές ομάδες Εβραίων ενεπλάκησαν με γερμανικές περιπόλους σε νυχτερινές συμπλοκές, παρόλα αυτά, όμως, οι γερμανικές απώλειες ήταν ελάχιστες μετά τις δέκα πρώτες μέρες της εξέγερσης.

Στις 8 Μαΐου 1943 οι Γερμανοί ανακάλυψαν το κεντρικό αρχηγείο της ŻOB στον αριθμό 18 της οδού Μίλα (Miła). Οι περισσότεροι ηγέτες της οργάνωσης και δεκάδες μαχητών σκοτώθηκαν, ενώ άλλοι αυτοκτόνησαν ομαδικά με υδροκυάνιο. Ανάμεσα στους νεκρούς βρισκόταν ο διοικητής της οργάνωσης, Μορντεχάι Ανιέλεβιτς. Ο υποδιοικητής Έντελμαν διέφυγε από τους υπονόμους στις 10 Μαΐου μαζί με μια χούφτα συντρόφους του. Δυο μέρες αργότερα, ο επικεφαλής της Γενικής Συνομοσπονδίας Εβραίων Εργατών Λιθουανίας, Ρωσίας και Πολωνίας και μέλος της εξόριστης Πολωνικής κυβέρνησης, Ζμουλ Ζίγκελμπομ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο, διαμαρτυρόμενος έτσι για τη μη υποστήριξη των εξεγερμένων από τις δυτικές κυβερνήσεις:

Δεν μπορώ να συνεχίσω να ζω και να σωπαίνω ενώ τα απομεινάρια των Εβραίων της Πολωνίας, των οποίων είμαι αντιπρόσωπος, δολοφονούνται. Οι σύντροφοί μου στο γκέτο της Βαρσοβίας έπεσαν με τα όπλα στο χέρι στην τελευταία ηρωική μάχη. Δεν μου επετράπη να πέσω όπως και αυτοί, μαζί με αυτούς, αλλά ανήκω σε αυτούς, στον ομαδικό τους τάφο. Με το θάνατό μου, θέλω να εκφράσω την πιο έντονη διαμαρτυρία μου κατά της αδράνειας με την οποία ο κόσμος παρακολουθεί και επιτρέπει την καταστροφή του εβραϊκού λαού.

Θύματα

Περίπου 13.000 Εβραίου σκοτώθηκαν στο γκέτο κατά τη διάρκεια της εξέγερσης (6.000 από τους οποίους κάηκαν ζωντανοί ή πέθαναν από την εισπνοή καπνού). Από τους εναπομείναντες 50.000 κατοίκους του γκέτο, οι περισσότεροι συνελήφθησαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα εξόντωσης, κυρίως στην Τρεμπλίνκα.

Η ημερήσια αναφορά του Γιούργκεν Στρόοπ προς τον Φρίντριχ Κρίγκμαν, γραμμένη στις 13 Μαΐου 1943, ανέφερε:

180 Εβραίοι, συμμορίτες και υπάνθρωποι, εξοντώθηκαν. Η πρώην εβραϊκή συνοικία της Βαρσοβίας δεν υπάρχει πλέον. Οι δράσεις μεγάλης κλίμακας τερματίστηκαν στις 20:15 με την ανατίναξη της Συναγωγής της Βαρσοβίας. (...) Συνολικός αριθμός Εβραίων που αντιμετωπίστηκαν 56.065, συμπεριλαμβανομένων τόσο Εβραίων που συνελήφθησαν όσο και Εβραίους των οποίων η εξόντωση μπορεί να αποδειχθεί. (...) Εκτός από 8 κτίρια (στρατώνες της αστυνομίας, νοσοκομείο και στέγη συνεργείων εργασίας) το πρώην γκέτο καταστράφηκε ολοκληρωτικά. Μόνο ο διαχωριστικός τοίχος έχει απομείνει όρθιος όπου δεν έγιναν εκρήξεις.

Σύμφωνα με την αναφορά του ιδίου, οι δυνάμεις του είχαν 16 νεκρούς και 86 τραυματίες (οι αριθμοί αυτοί περιελάμβαναν πάνω από 60 μέλη των Waffen-SS, όχι όμως τους Εβραίους δοσίλογους). Ο πραγματικός αριθμός των γερμανικών απωλειών είναι άγνωστος. Για προπαγανδιστικούς λόγους οι επίσημες γερμανικές απώλειες δηλώθηκαν να είναι μόνο μερικοί τραυματίες και κανένας νεκρός, ενώ η Πολωνική Αντίσταση ισχυριζόταν ότι εκατοντάδες Ναζί σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων.

Επακόλουθα

Το πρώην γκέτο

Το ισοπεδωμένο γκέτο της Βαρσοβίας στα 1945. Βορειοδυτική άποψη.

Μετά την εξέγερση, τα περισσότερα από τα αποτεφρωμένα σπίτια κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους ανεγέρθηκε το Στρατόπεδο συγκέντρωσης της Βαρσοβίας. Χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν στο στρατόπεδο ή εκτελέστηκαν στα ερείπια του γκέτο. Την ίδια στιγμή, τα SS κυνηγούσαν τους λίγους Εβραίους που κρύβονταν ακόμα στα ερείπια.

Το 1944, κατά την εξέγερση της Βαρσοβίας, το τάγμα Zośka της ΑΚ μπόρεσε να διασώσει 380 Εβραίους φυλακισμένους από το υποστρατόπεδο Gęsiówka, επιζώντες της γερμανικής επιχείρησης στο γκέτο, οι περισσότεροι από τους οποίους μπήκαν αμέσως στην οργάνωση και πολέμησαν κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Μικρές ομάδες κατοίκων του πρώην γκέτο κατόρθωσαν επίσης να επιβιώσουν μέσα στους υπονόμους.

Η τύχη των Γερμανών υπεύθυνων

Ο Μπερκλ δολοφονήθηκε από την Πολωνική Αντίσταση στην επιχείρηση Μπερκλ τον Οκτώβριο του 1943. Τον ίδιο μήνα, ο φον Ζάμερν-Φράνκενγκ δολοφονήθηκε σε ενέδρα Γιουγκοσλάβων παρτιζάνων στην Κροατία.

Οι Γκλομπότσνικ, Χίμλερ και Κρίγκερ ακολούθησαν τη μοίρα του Χίτλερ και αυτοκτόνησαν τον Μάιο του 1945.

Ο Στρόοπ περιέγραψε τη σφαγή των Εβραίων του γκέτο σε μια αναφορά 75 σελίδων - με φωτογραφίες - προς τον Χάινριχ Χίμλερ, ενώ μετά την "επιτυχία" του στη Βαρσοβία τοποθετήθηκε στρατιωτικός διοικητής στην Ελλάδα. Μετά τον πόλεμο καταδικάστηκε ως εγκληματίας πολέμου σε δυο διαφορετικές δίκες και εκτελέστηκε δι' απαγχονισμού στην Πολωνία το 1952 (ο βοηθός του, Έριχ Στάιντμαν, απαλλάχτηκε λόγω "μηδαμινής ανάμιξης"). Ο Χαν κρυβόταν έως το 1975, οπότε συνελήφθη και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Πέθανε στη φυλακή το 1986.

Μνήμη

Μνημείο για την εξέγερση στη Βαρσοβία.

Ορισμένοι από τους επιζώντες της εξέγερσης του γκέτο, γνωστοί σαν "Πολεμιστές του Γκέτο" ίδρυσαν στο Ισραήλ το Κιμπούτζ Lohamey ha-Geta'ot (που σημαίνει Κιμπούτζ των πολεμιστών του γκέτο) που βρίσκεται βόρεια της πόλης Άκκα. Ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη του κιμπούτζ ήταν ο Γιτζάκ Ζούκερμαν, υποδιοικητής της ŻOB, και η γυναικα του Ζίβια Λουμπέτκιν, που διοίκησε μάχιμη μονάδα κατά την εξέγερση. Το 1984 τα μέλη του κιμπούτζ εξέδωσαν το έργο Dapei Edut (Μνήμες Επιβίωσης), τέσσερις τόμους προσωπικών μαρτυριών από 96 μέλη του κιμπούτζ.

Το κιμπούτζ Γιαντ Μορντεχάι, βόρεια της Λωρίδας της Γάζας, ονομάστηκε προς τιμή του Μορντεχάι Ανιέλεβιτς.

Στις 7 Δεκεμβρίου 1970, ο καγκελάριος της τότε Δυτικής Γερμανίας Βίλλυ Μπραντ γονάτισε αυθόρμητα κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του σε ένα μνημείο της εξέγερσης στην Πολωνία. Εκείνη την εποχή η ενέργειά του αυτή προκάλεσε έκπληξη και έγινε σημείο αντιπαράθεσης, από τότε όμως έχει αναγνωριστεί ότι βοήθησε να βελτιωθούν οι σχέσεις ανάμεσα στις δυτικές χώρες και αυτές του τότε Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Το 2008 ο αρχηγός των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων Γκάμπι Ασκενάζι οδήγησε μια ομάδα αξιωματούχων του στρατού στον τόπο της εξέγερσης και μίλησε για τη "σημασία του γεγονότος για τους μαχόμενους στρατιώτες των ΙΕΔ."

Δείτε επίσης

• Ολοκαύτωμα
• Εξέγερση του γκέτο του Μπιάλιστοκ
• Εξέγερση της Βαρσοβίας
• Εβραϊκή αντίσταση κατά το Ολοκαύτωμα
• Εγκλήματα των Ναζιστών στην Πολωνία

Επιπλέον ανάγνωση

• Edelman, Marek (1990). The Ghetto Fights: Warsaw, 1941-43. London: Bookmarks Publications. ISBN 0-9062-2456-X. 
• Gebhardt-Herzberg, Sabine (2003). "Das Lied ist geschrieben mit Blut und nicht mit Blei": Mordechaj Anielewicz und der Aufstand im Warschauer Ghetto (στα Γερμανικά). Bielefeld: S. Gebhardt-Herzberg. ISBN 3-0001-3643-6. 
• Goldstein, Bernard (2005). Five Years in the Warsaw Ghetto. Oakland: AK Press. σελ. 256. ISBN 1904859054. [1]
• Moczarski, Kazimierz (1984). Conversations with an Executioner. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall. ISBN 978-0-300-09546-3. 
• Paulsson, Gunnar S. (2002). Secret City: The Hidden Jews of Warsaw, 1940-1945. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-1317-1918-1. Review
• Wdowiński, Dawid; Lazar, Chaim; Chariton, Morris (1963), And we are not saved, New York: Philosophical Library, ISBN 0-8022-2486-5 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αφήγηση της εξέγερσης του '43 από τον Μάρεκ Έντελμαν
• Last Warsaw ghetto revolt commander honours fallen comrades, Απρίλιος 2007
• Η Αναφορά Στρόοπ στα Γερμανικά και Αγγλικά
• Η ιστορία του γκέτο της Βαρσοβίας, Holocaust Research Project Αρχειοθετήθηκε 2012-04-30 στο Wayback Machine.
• Εικόνες του γκέτο της Βαρσοβίας, Holocaust Research Project Αρχειοθετήθηκε 2012-06-08 στο Wayback Machine.
• Το αρχείο του γκέτο της Βαρσοβίας στην Jewish Virtual Library
• Η εξέγερση στο Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ