Επανάσταση του Πόντου (1472)

Η επανάσταση του Πόντου του 1472, ήταν ένα από τα κινήματα που εκδηλώθηκαν πριν από την Επανάσταση του 1821, με σκοπό την απελευθέρωση του Ελληνισμού από τους Οθωμανούς. Διεξήχθη στην ευρύτερη περιοχή της Τραπεζούντας, η κατάληψη της οποίας ήταν ο στόχος των επαναστατών. Στην εξέγερση έλαβαν μέρος χωρικοί της Ματσούκας, καθώς και ο στρατός του Αλεξίου Κομνηνού. Τελικά, η εξέγερση καταπνίγηκε από τις υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις.

Επανάσταση του Πόντου (1472)
Χρονολογία	1472
Τόπος	Ευρύτερη περιοχή της Τραπεζούντας. 41°06′20″N 39°40′29″E
Στόχοι	Κατάληψη της Τραπεζούντας από τους Χριστιανούς.
Μέθοδοι	πολιορκία
Αποτέλεσμα	Νίκη των οθωμανικών δυνάμεων.
Αντιμαχόμενοι
Γεωργιανοί στρατιώτες Έλληνες επαναστάτες Οθωμανικός στρατός Οθωμανικός στόλος
Ηγετικά πρόσωπα
Αλέξιος Κομνηνός άγνωστος άγνωστος Καπουδάν πασάς
Δυνάμεις
μάλλον πολυπληθείς μάλλον σχετικά ολιγάριθμοι μάλλον περισσότεροι από τους αντιπάλους τους
Τραπεζούντα Η Τραπεζούντα, στον χάρτη της σημερινής Τουρκίας.

Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας

Η ιστορική της εξέλιξη

Κύριο λήμμα: Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας

Μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Φράγκους (1204), οι εναπομείνασες ελληνικές κτήσεις οργανώθηκαν σε διάφορα κρατίδια. Ένα από αυτά ήταν και η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, που ιδρύθηκε από τους άρχοντες Δαβίδ και Αλέξιο Κομνηνό το 1204, νοτιοανατολικά του Ευξείνου Πόντου. Μέχρι την πτώση της, το 1461, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις της περιοχής.

Η πτώση της

Κύριο λήμμα: Πολιορκία της Τραπεζούντας (1461)

Ο Μωάμεθ Β' ο Πορθητής, που κατέλυσε την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, καθώς και όλα τα υπόλοιπα ελληνικά κρατίδια.

Το 1461, και ενώ όλοι οι ελληνικοί θύλακες αντίστασης είχαν καταληφθεί από τους Τούρκους, ο Μωάμεθ ο Πορθητής εκστρατεύει κατά της Τραπεζούντας. Ο τελευταίος αυτοκράτορας του Πόντου, Δαβίδ Μέγας Κομνηνός, παρέδωσε την πόλη και ο σουλτάνος του παραχώρησε γαίες στην Αδριανούπολη. Αργότερα, ο Μωάμεθ τον εκτέλεσε, αφού αρνήθηκε να ασπαστεί το Ισλάμ.

Η κατάσταση πριν από την επανάσταση

Μετά την πτώση της Τραπεζούντας, κάθε ελληνικό κράτος είχε καταλυθεί από τους Τούρκους, ενώ την ίδια τύχη είχαν και οι περισσότερες λατινικές κτήσεις του ελλαδικού χώρου. Το 1462 οι Οθωμανοί καταλαμβάνουν τη Λέσβο, ενώ το 1470 κυριεύουν την Ίμβρο και την Εύβοια.

Η επανάσταση του Πόντου και η καταστολή της

Ο Ουζούν Χασάν

Πριν ακόμη καταληφθεί η Τραπεζούντα από τους Τούρκους, ο Τουρκομάνος εμίρης Ουζούν Χασάν συμμάχησε με τον Δαβίδ Κομνηνό για να αντιμετωπίσει τον Μωάμεθ. Όταν, όμως, εκείνος εκστράτευσε κατά της αυτοκρατορίας του Πόντου, ο εμίρης αναγκάστηκε να κρατήσει ουδετερότητα. Μετά την αποχώρηση, όμως, των εκστρατευτικών τουρκικών σωμάτων από την περιοχή, ο Ουζούν Χασάν άρχισε ξανά πολεμικές προετοιμασίες. Παράλληλα, βρισκόταν σε επαφή με τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους καταπιεσμένους Μικρασιάτες.

Επίθεση Αλεξίου Κομνηνού στην Τραπεζούντα

Εν τω μεταξύ, ενώ ο Ουζούν Χασάν σχεδιάζει επίθεση στην Τραπεζούντα, συμμαχεί με αυτόν ο ανιψιός του Δαβίδ Κομνηνού, Αλέξιος.^[α] Ο εμίρης τον εξουσιοδοτεί και αυτός βαδίζει κατά της Τραπεζούντας με  στρατεύματα από τη Γεωργία, τον Μάιο του 1472. Όμως, οι Τούρκοι στέλνουν στόλο 34 πλοίων υπό τον Καπουδάν Πασά (ναύαρχο) κατά του Αλεξίου, ο οποίος ήδη πιέζεται από έλλειψη εφοδίων. Τελικά, οι εχθρικές δυνάμεις, σε συνδυασμό με τους πολιορκημένους στην Τραπεζούντα διασκορπίζουν τα χριστιανικά στρατεύματα.

Η προσπάθειες των κατοίκων της Ματσούκας

Συγχρόνως με τις προσπάθειες του τακτικού στρατού του Κομνηνού, άτακτα σώματα Ποντίων προσπάθησαν να επιτύχουν τον ίδιο σκοπό, την απελευθέρωση της Τραπεζούντας. Καθώς οι πηγές για τα συγκεκριμένα γεγονότα είναι κυρίως προφορικές, οι πληροφορίες είναι περιορισμένες και συγκεχυμένες. Πάντως, είναι σίγουρο πως κάποια Παρασκευή, Έλληνες χωρικοί από την περιοχή Ματσούκα, οπλισμένοι με γεωργικά εργαλεία και ρόπαλα, επιχείρησαν επίθεση κατά της Τραπεζούντας. Τελικά, οι Τούρκοι αντεπιτέθηκαν και τους κατανίκησαν. Οι αιχμάλωτοι Πόντιοι εκτελέστηκαν έξω από την πόλη, σε μια περιοχή που ονομάζεται «Γκιαούρ Μεϊντάν» (= πλατεία των απίστων). Ο σουλτάνος, μαθαίνοντας αυτά τα γεγονότα, απομάκρυνε με τη βία τον μητροπολίτη Παγκράτιο, θεωρώντας πως έφερε ευθύνη για την επανάσταση.  Ως ενθύμηση της επίθεσης των κατοίκων της Ματσούκας, από το 1472 μέχρι και το 1860, κάθε Παρασκευή οι πύλες της Τραπεζούντας έμεναν κλειστές.

Χάρτες

• 
  Η Οθωμανική αυτοκρατορία το 1451, λίγα χρόνια πριν την πτώση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας και των υπόλοιπων ελληνικών κρατιδίων.
• 
  Χάρτης της Επανάστασης του Πόντου. Εικονίζονται οι κινήσεις του Αλεξίου Κομνηνού, των επαναστατών της Ματσούκας, καθώς και των τουρκικών δυνάμεων.
• 
  Σχεδιαγραμματική αναπαράσταση της Μεσαιωνικής Τραπεζούντας.

Σημειώσεις

α. Δεν είναι απολύτως εξακριβωμένο αν ο Κομνηνός που ηγήθηκε της εκστρατείας ήταν ο Αλέξιος, γιος του Αλεξάνδρου Κομνηνού και ανιψιός του Δαβίδ Μέγα Κομνηνού. Πάντως, η συγγένειά του με τον τελευταίο αυτοκράτορα της Τραπεζούντας ενισχύει αυτή την άποψη.

Πηγές

• Βακαλόπουλος, Α. (1968). Ιστορία του Νέου Ελληνισμού - Τόμος 3: Τουρκοκρατία 1453-1469. Οι αγώνες για την πίστη και την ελευθερία. Θεσσαλονίκη.
• Κρέμος, Γ. (1879). Χρονολόγια της Ελληνικής Ιστορίας - Τόμος 3: 1453-1830. Αθήνα: Τυπογραφείο Δημητρίου Ιασεμίδου.
• Λαμψίδης, Ο. (1975). Ο μικρασιατικός Πόντος από την τουρκική κατάκτηση (1461) ως τα μέσα του 17ου αι. Ιστορία του ελληνικού έθνους - Τόμος 10: Ο Ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (περίοδος 1453-1669). Τουρκοκρατία - Λατινοκρατία (σελ. 180-187).  Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.
• Μητροπολίτης Δράμας Παύλος (2013). Αγιοκατάταξις του αγίου ενδόξου νεομάρτυρος Δαβίδ του Μεγάλου Κομνηνού. Ιερά Μητρόπολις Δράμας. Ανακτήθηκε από: http://www.imdramas.gr/news/?id=1106 (Προσπέλαση 05-05-2022).
• Παπασταματίου, Δ., & Κοτζαγεώργης, Φ. (2015). Ιστορία του νέου ελληνισμού κατά τη διάρκεια της οθωμανικής πολιτικής κυριαρχίας [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. http://hdl.handle.net/11419/4721 (Προσπέλαση 05-05-2022).
• Σταθακόπουλος, Δ. (2017). Μικρή Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Π. Γεωργίου, Μετ.) (3^η εκδ.). Αθήνα: Πατάκης.