Ζυγός (αστερισμός)

Ο Ζυγός (Λατινικά: Libra, συντομογραφία: Lib) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο, είναι αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα και όλη σχεδόν την Ευρώπη. Συνορεύει με τους αστερισμούς Όφι (το τμήμα της κεφαλής), Παρθένο, Ύδρα, Λύκο, Σκορπιό, Καρκίνο και Οφιούχο.

Ζυγός
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα
Συντομογραφία	Lib
Λατινικό όνομα	Libra
Γενική	Librae
Έκταση	538,1 τετ. μοίρες (1,304%) Κατάταξη 29ος
Αριθμός άστρων (μέγεθος ≤ 6,5)	83
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 60°N - 90°S

Ονομασίες και ιστορία

Το όνομα του αστερισμού, που σημαίνει ζυγαριά, δεν συναντάται πριν από τον Ίππαρχο. Αρχικά, στην ελληνική Αστρονομία ο Ζυγός ήταν τμήμα του Σκορπιού, από τον οποίο άρχισε να διακρίνεται ως τμήμα του, γνωστό ως Χηλαί Σκορπίου, δηλαδή οι «Δαγκάνες του Σκορπιού», κι έτσι τον βρίσκουμε στον Ερατοσθένη και στον Άρατο. Ο δεύτερος το χαρακτηρίζει ως αμυδρό ζώδιο («φαέων επιδυέες»), αλλά μεγάλο («μεγάλας χηλάς»). Ο Ίππαρχος χρησιμοποίησε αμφότερα τα Ζυγός και Χηλαί, το ίδιο και ο Πτολεμαίος, οπότε το δυτικό αυτό τμήμα του Σκορπιού άρχισε τη δική του «σταδιοδρομία» ως ανεξάρτητος αστερισμός. Ο Γεμίνος ο Ρόδιος πρώτος γράφει το αντίστοιχο λατινικό Jugum, που χρησιμοποιείται αδιακρίτως από τους Ρωμαίους ποιητές μαζί με το πρώτο ελληνικό Chelae και το Libra, για να επικρατήσει τελικά μέσα από τα επιστημονικά κείμενα το τελευταίο, πρωτοεμφανισθέν στο Ιουλιανό Ημερολόγιο. Ο ισχυρισμός ότι το «Ζυγός» οφείλεται στο ότι εκεί τότε βρισκόταν το σημείο της ισημερίας και επομένως συμβολίζει το ισο-ζύγισμα της ημέρας και της νύκτας σε ίσες διάρκειες, απαντάται ήδη στον Μανίλιο. Και όμως, σπανίως ο Ζυγός απεικονίζεται με ισοζυγισμένες τις δύο πλευρές του. Σώζονται μετάλλια που δείχνουν τον Ζυγό να κρατιέται από μία μορφή που ο Spence θεώρησε ότι είναι ο Οκταβιανός Αύγουστος ως απονομέας δικαιοσύνης. Κάποιες άλλες μεταγενέστερες ονομασίες που λέγεται (π.χ. Bayer) ότι είχαν οι αρχαίοι `Ελληνες για τον Ζυγό ήταν οι Σταθμός και Στατήρ, ενώ και το Libra είναι ελληνικής ρίζας, από την αρχαία Σικελική Λίτρα. Ο Αμπέλιος τον αποκαλεί Μοχός, από τον εφευρέτη του ζυγού, ενώ ακόμα και το Δίκη έχει σποραδικά αποδοθεί στους αστέρες του Ζυγού, από τη θεά-προσωποποίηση της δικαιοσύνης, της οποίας το σύμβολο ήταν η ζυγαριά. Συνδέθηκε έτσι και με τη γειτονική γυναικεία μορφή-αστερισμό, την Παρθένο, υπό το επίθετο Αστραία. Ο Μανίλιος εμπλέκει τη δικαιοσύνη στην αστρολογική πλευρά, όταν γράφει πως ο Ζυγός ασκεί επίδραση πάνω στους νομικούς. Οι ευσεβείς ειδωλολάτρες πάντως τον ονόμαζαν Άρμα Πλούτωνος, πάνω στο οποίο ο θεός μετέφερε την Περσεφόνη, τη γειτονική Παρθένο.

Η γέννηση του Ζυγού ως χωριστού αστερισμού ίσως ξεκινά από τη Μεσοποταμία, όπου ένας βωμός σχεδιαζόταν μπροστά από τον Σκορπιό. Το σχήμα μοιάζει πολύ με το σημερινό σύμβολο του Ζυγού ως ζωδίου. Παραλλαγές του έβδομου αυτού ζωδίου που σχετιζόταν με τον έβδομο ασσυριακό μήνα, τον Tashritu, ήταν το ιερό ύψωμα, ένα ζιγκουράτ (πρβλ. τον Πύργο της Βαβέλ) ή μία λάμπα: μία ονομασία στην περιοχή για τον Ζυγό ήταν Bir, δηλαδή το Φως. Αυτή η λάμπα ανακαλύφθηκε σχεδιασμένη πάνω σε λίθους οροσήμων να κρατιέται στις δαγκάνες ενός σκορπιού. Η Αγγλίδα συγγραφέας του 19ου αιώνα Agnes M. Clerke γράφει: «Συχνά το όγδοο ζώδιο εμφανίζεται διπλό, και είναι δύσκολο να μη σκεφθούμε ότι οι δύο σκορπιοί στους ζωδιακούς που ανακαλύφθηκαν χαραγμένοι σε ασσυριακούς κυλίνδρους δεν υπήρξαν η έμπνευση για τον ελληνικό χωρισμό Σκορπιός-Χηλαί Σκορπίου». Επίσης τον 19ο αιώνα ο ανατολιστής Robert Brown Jr. σημειώνει ότι το μεσοποταμιακό Sugi, ο ζυγός της άμαξας που ζεύει τα υπο-ζύγια (υποδήλωνε μάλλον τους αστέρες α και β) μοιάζει πολύ ηχητικά με το «Ζυγοί».

Τα ιερά βιβλία στην Ινδία αναφέρουν τον Ζυγό ως Tula, την Tulam ή Tolam των Ταμίλ (= ζυγαριά). Και στον ζωδιακό των Ινδών απεικονιζόταν ως άνδρας στηριγμένος στο ένα του γόνατο που κρατούσε μια ζυγαριά. Στην Κίνα ο Ζυγός ονομαζόταν Show Sing, το Αστέρι της Μακροζωίας, και αργότερα, αντιγράφοντας το ελληνικό, Tien Ching, η Ουράνια Ζυγαριά. Στον αρχικό τους όμως ζωδιακό ήταν είτε ο Κροκόδειλος, είτε ο Δράκος.

Οι Μανέθων και Αχιλλεύς Τάτιος γράφουν ότι ο Ζυγός προήλθε από την Αίγυπτο, εξάλλου εμφανίζεται στον αιγυπτιακό ζωδιακό της Δενδερά. Ο Kircher έδωσε την κοπτική-αιγυπτιακή ονομασία ως Λαμβαδία. Οι Εβραίοι επίσης υιοθέτησαν την παράδοση με το Moznayim (= άξονας ζυγαριάς, Miznaim στον Ριτσιόλι), αποδιδόμενο από μερικούς ως το έμβλημα της φυλής του Άσερ, ενώ αντιθέτως άλλοι ισχυρίζονται ότι ο Ζυγός ήταν άγνωστος στους Εβραίους, που σημείωναν στη θέση του το γράμμα Ταυ. Οι Σύροι αποκαλούσαν τον Ζυγό Masatha (ο Ριτσιόλι το αποδίδει ως "Masathre") και οι Πέρσες Terazu ή Tarazuk (όλα σημαίνουν ζυγαριά), με την περσική ουράνια σφαίρα να απεικονίζει μια μορφή να σηκώνει μια ζυγαριά με το ένα χέρι και να πιάνει ένα αρνί με το άλλο.

Οι Άραβες, ακολουθώντας τον Πτολεμαίο, ονόμασαν την ομάδα αυτή των αστέρων Al Zubana (οι δαγκάνες) και στον δυικό αριθμό Al Zubanatain, που έδωσαν το παρεφθαρμένο Azubene της Αλμαγέστης του 1515, και αργότερα Al Kiffatan (οι δίσκοι της ζυγαριάς) και Al Mizan (ο άξονας της ζυγαριάς). Από αυτό το τελευταίο προήλθαν οι ευρωπαϊκές παραφθορές Almisan, Almizen, Mizin, στους Αλφόνσειους Πίνακες και αλλού. Ο Ριτσιόλι υιοθέτησε τη γνώμη του Kircher και χρησιμοποίησε το Wazn ή Vazn (= βάρος) ως συνθετικό αντί του Zubana.

Οι πρώτοι Χριστιανοί πίστευαν ότι οι αστέρες του Ζυγού αναπαριστούσαν τον Απόστολο Φίλιππο. Σύμφωνα με τον Καίσιο (Caesius) ο αστερισμός αυτός παριστάνει τους ζυγούς που αναφέρονται στο βιβλίο του Δανιήλ, με τους οποίους η βασιλεία του Βαλτάσαρ είχε ζυγισθεί και «ευρεθεί λειψή» (Δανιήλ, ε΄27).

Ο Ζυγός εμφανίζεται πάνω στα νομίσματα του βασιλείου της Παλμύρας. Το σύμβολο του Ζυγού ως ζωδίου παριστάνει τον άξονα μιας ζυγαριάς. Στην κλασική αστρολογία, ο Ζυγός ήταν ο αρχαίος «Οίκος της Αφροδίτης», επειδή κατά τον Μακρόβιο ο πλανήτης Αφροδίτη εμφανίσθηκε εδώ τη στιγμή της Δημιουργίας του Κόσμου, από όπου και ο χαρακτηρισμός Veneris Sidus. Αντιθέτως, άλλοι διατείνονταν ότι ο `Αρης ήταν ο φρουρός του ζωδίου. Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι ο Ζυγός «κυβερνά» την οσφυική περιοχή του ανθρώπινου σώματος, την Ιταλία και τη Ρώμη. Αργότερα θεωρήθηκε ότι «κυβερνά» χώρες και πόλεις όπως η Αλσατία, η Αμβέρσα, η Βιέννη και η Αυστρία, η Αιθιοπία, η Φραγκφούρτη, η Ινδία, η Λισαβώνα και Πορτογαλία, η Σαβοΐα, κλπ..

Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του αστερισμού Ζυγός από τις 31 Οκτωβρίου μέχρι τις 23 Νοεμβρίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη.

Οι φωτεινότεροι αστέρες

Ο αστερισμός Ζυγός όπως μπορεί να φανεί με γυμνό μάτι. AlltheSky.com

Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Ζυγό 28 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι (ως 5,8 μέγεθος), ενώ ο Heis 53 (ως 6,5).

• Οι δύο φωτεινότεροι αστέρες, α Ζυγού και β Ζυγού, έχουν τα ονόματα Ζουμπενελτζενούμπι και Ζουμπενεσαμάλι, στα οποία και παραπέμπουμε.
• Ο αστέρας γ Ζυγού έχει φαινόμενο μέγεθος 3,91 και φασματικό τύπο G8.5 III (κίτρινος γίγαντας). Είναι πιθανώς διπλός.
• Ο αστέρας δ Ζυγού είναι δι' εκλείψεων μεταβλητός, με μέσο φαινόμενο μέγεθος 4,95 και φασματικό τύπο B9.5 V.
• Ο ε Ζυγού, έχει φαινόμενο μέγεθος 4,94 και φασματικό τύπο F5 IV.
• Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,15 και φασμ.τύπο G8 IIIb.
• Ο ι¹ έχει φαιν.μέγεθος 4,54 και φασμ.τύπο A0p (ιδιόμορφο φάσμα με έντονες γραμμές πυριτίου).
• Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,74 και φασμ.τύπο M0 IIIb.
• Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 3,29 και φασμ.τύπο Μ3 III (ερυθρός γίγαντας).
• Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 3,66 και φασμ.τύπο B2.5 V (κυανός νάνος).
• Ο υ Ζυγού έχει φαιν.μέγεθος 3,58 και φασμ.τύπο K5 III. Ο πορτοκαλί αυτός γίγαντας, ευρισκόμενος σήμερα σε απόσταση 195 ετών φωτός, πλησιάζει προς το μέρος μας και σε 2 εκατομμύρια χρόνια θα γίνει ο φωτεινότερος σε όλο τον γήινο ουρανό (φαιν.μέγεθος έως -0,5), ερχόμενος σε ελάχιστη απόσταση μόλις 30 ετών φωτός (σε 2,3 εκατομ.έτη), και θα παραμείνει ο φωτεινότερος επί 640 χιλιάδες χρόνια.

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό

• Εντυπωσιακό είναι το σφαιρωτό σμήνος NGC 5897 με φαιν.μέγεθος 8,6, που απέχει 40.000 έτη φωτός από τη Γη.
• Ο αστέρας HD 134987 (φαιν. μεγέθους 6,45 και φασμ. τύπου G5 V), όμοιος με τον Ήλιο, που απέχει από εμάς 82 έτη φωτός, έχει ένα πλανήτη με μάζα μεγαλύτερη της μάζας του Δία, που περιφέρεται γύρω του μία φορά κάθε 260 ημέρες.
• Ο αστέρας HD 141569, που απέχει από εμάς 320 έτη φωτός, περιβάλλεται από τεράστιο περιαστρικό δίσκο, ακτίνας 400 AU, με διάκενο στις 250 AU από τον αστέρα. Η ηλικία του αστέρα υπολογίζεται σε περίπου 10 εκατομμύρια έτη.
• Ο γαλαξίας τύπου Σίφερτ NGC 5728 έχει φαινόμενο μέγεθος 11,4 και απέχει 125 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη.
• Ο αστέρας HE 1523-0901, ο οποίος ανακαλύφθηκε το 2005 είναι το αρχαιότερο αστέρι του Γαλαξία που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα. Η ηλικία του, και κατα συνέπεια και αυτή του ίδιου του Γαλαξία, υπολογίζεται σε 13,2 δισεκατομμύρια χρόνια.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος αστέρων του Ζυγού

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Libra (constellation) στο Wikimedia Commons
• Λεξιλογικός ορισμός του Ζυγός στο Βικιλεξικό