Θεόφοβος
Ο Θεόφοβος (... - 842), αρχικά Νασίρ (ناصر), Ναζρ (نصر), ή Νουσαήρ (نصیر)[1], ήταν Πέρσης διοικητής των Χουρραμιτών, που υιοθέτησε τον Χριστιανισμό και υπηρέτησε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπό τον αυτοκράτορα Θεόφιλο.[2] Διορισμένος σε υψηλό στρατιωτικό βαθμό και παντρεμένος με ένα μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειας, δόθηκε στον Θεόφοβο ο έλεγχος των συντρόφων Χουρραμιτών και μ'αυτούς υπηρετούσε τον Θεόφιλο στους πολέμους εναντίον του Χαλιφάτου των Αββασιδών μεταξύ του 837 και 838 μ.Χ. Μετά την ήττα των Βυζαντινών στη Μάχη του Δαζιμώνος, ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τους άντρες του. Όμως δεν δέχτηκε το αξίωμα αυτό. Αντίθετα, υποτάχθηκε ειρηνικά, αλλά ένα χρόνο αργότερα, ενώ φαινομενικά είχε συγχωρεθεί για την επανάστασή του, τελικά εκτελέστηκε από τον ετοιμοθάνατο αυτοκράτορα το 842, για να αποτρέψει μία πιθανή πρόκληση από τον διάδοχο του, τον Μιχαήλ Γ΄.
| Θεόφοβος | |
|---|---|
 Το κεφαλι του Θεόφοβου μπροστά στον αυτοκράτορα Θεόφιλο | |
| Γέννηση | Περσία |
| Θάνατος | 842 |
| Χώρα | Χουρραμίτες Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Κλάδος | Αραβοβυζαντινοί πόλεμοι |
| Βαθμός | Πατρίκιος |
| Μονάδες | Περσικό τάγμα |
| Μάχες/πόλεμοι | Μάχη του Δαζιμώνος |
| δεδομένα () | |
Βιογραφία Επεξεργασία
Η ζωή με τους Χωρραμίτες Επεξεργασία
Ο Θεόφοβος γεννήθηκε απο μια οικογένεια που ανήκε στην Περσική αριστοκρατία.[2] Σταδιακά βρέθηκε να κατέχει σημαντικό αξίωμα στη διοίκηση του επαναστατικού κινήματος των Χουρραμιτών σε ό,τι αφορά το στρατιωτικό του σκέλος. Βρισκόταν υπό την εποπτεία του θρυλικού Μπαμπάκ Χορραμντίν, του αρχηγού του κινήματος, οπου πιστεύεται πως ήταν ένας από τους υπαρχηγούς του. Η δράση του Ναζρ και των συντρόφων τους έθετε υπό αμφισβήτηση την εδαφική ακεραιότητα του Χαλιφάτου των Αββασιδών και για αυτό αντιμετωπίσθηκε από τη Βαγδάτη με την απαιτούμενη προσοχή. Η εν λόγω κατάσταση εσωτερικής αποσταθεροποίησης του Χαλιφάτου δεν πέρασε απαρατήρητη από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι επί αυτοκράτορα Θεοφίλου Α' αποφάσισαν να αναμιχθούν στην εν λόγω εσωτερική διένεξη του Χαλιφάτου με τη στήριξη της επαναστατικής δράσης του Μπαμπάκ και του Ναζρ, με απώτερο σκοπό την αποδυνάμωση του ισχυρού αντιπάλου τους στην ανατολή. Για τους Χουρραμίτες η συμμαχία με το Βυζάντιο αποσκοπούσε στην αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας της Βαγδάτης και τη μεταβολή του πολιτικού-θρησκευτικού σκηνικού με την πτώση της Αββασιδικής δυναστείας. Οι αρχικές επιτυχίες του Ναζρ και των συντρόφων στο πεδίο της μάχης διατήρησαν το κίνημα τους ζωντανό και το κατέστησαν ανθεκτικό επί Αλ-Μαμούν. Επί Αλ-Μουτασίμ ωστόσο η κατάσταση μεταβλήθηκε, καθώς ο νέος Χαλίφης πέτυχε μια ολοσχερή νίκη επί των Χουρραμιτών τον Οκτώβρη ή Νοέμβρη του 833, μαζί με τον Ισάκ ιμπν Ιμπραχίμ.[3][2][4] Έτσι το 834, ο Ναζρ με περίπου δεκατέσσερις χιλιάδες Χουρραμίτες, πέρασαν τα Αρμενικά υψίπεδα, και κατέφυγαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.[2][5]
Υπηρετώντας το Βυζάντιο Επεξεργασία
Η ήττα των Χουρραμιτών το 833 σήμανε την αρχή του τέλους της επαναστατικής τους δράσης και ανάγκασε τον Ναζρ και ίσως το μεγαλύτερο τμήμα τους να αναζητήσει καταφύγιο στα Βυζαντινά εδάφη. Ο Θεόφιλος που έως τότε στήριζε τους Χουρραμίτες και τη δράση τους στα εδάφη του Χαλιφάτου αποφάσισε να συνεχίσει τη "φιλοχουρραμιτική" πολιτική του προσφέροντας στήριξη στα υπολείμματα του στρατού τους υπό τον Μπαμπάκ. Έτσι άλλαξαν το θρήσκευμά τους και έγιναν Χριστιανοί. Επίσης, τους δόθηκαν χήρες ως νύφες, και εντάχθηκαν στον Βυζαντινό στρατό, ως η "Περσική τούρμα".[6] Στον Ναζρ, τώρα βαπτισμένος πλέον Θεόφοβος, είχε δοθεί ο έλεγχος της τούρμας, με τον στρατιωτικό βαθμό, του Πατρίκιου και παντρεύτηκε, είτε με την αδελφή του αυτοκράτορα Θεόφιλου, είτε με την αδελφή της αυτοκράτειρας Θεοδώρας.[2][4] Η "Περσική τούρμα" ενίσχυσε σημαντικά τον Βυζαντινό στρατό αφού πιστεύεται πως τον αύξησε σχεδόν κατά ένα έκτο, ενώ ήταν αδυσώπητοι εχθροί των Αράβων πράγμα που θα τους έκανε χρήσιμους στους Αραβοβυζαντινούς πολέμους.[2] Πράγματι ο Θεόφοβος ανέδειξε τον εαυτό του αντάξιο στρατιωτικό των Βυζαντινών. Μία από τις σημαντικότερες στρατιωτικές αποστολές του Θεόφοβου και των στρατιωτών του "Περσικού Τάγματος" έλαβε χώρα το 837, όταν, κατόπιν συνεννοήσεως του Θεοφίλου και του Μπαμπάκ, ο Θεόφοβος εισέβαλε στα νώτα των Αράβων στις Αραβοκρατούμενες Σωζόπετρα και Αρσαμόσατα στην περιοχή του άνω Ευφράτη κοντά στη Μαλάτεια, για να τις καταλάβει, αλλά κυρίως να παράσχει τον απαιτούμενο αντιπερισπασμό υπέρ του Μπαμπάκ, ο οποίος βρισκόταν σε δυσχερή θέση υπό την πίεση του στρατού του Μουτασίμ στο Β. Ιράν. Η επιχείρηση του Θεόφοβου στέφθηκε από απόλυτη νίκη των Βυζαντινών, αλλά και υπερβολή: Οι Χουρραμίτες του Θεόφοβου, υπέταξαν την πατρογονική πόλη του Χαλίφη, τη Σωζόπετρα αλλά και προέβησαν στην ενέργεια της σφαγής του άρρενος πληθυσμού της πόλης ενώ ορισμένες από τις γυναίκες βιάστηκαν απο αυτούς.[7][8][9][10] Παράλληλα, το Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου, περίπου δεκαέξι χιλιάδες ακόμα Χουρραμίτες, κατέφυγαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, μετά απο την τελική καταδίωξη τους απο τον Αββασιδικό στρατό ενώ ο Μπαμπάκ, κατέφυγε στην Αραβοκρατούμενη αλλά αυτόνομη Αρμενία, όπου πιάστηκε και παραδόθηκε στους Αββασίδες, που τον βασάνισαν μέχρι θανάτου.[2][11]
Επαναστατώντας ενάντια στο Βυζάντιο Επεξεργασία
Ο Θεόφοβος ήταν παρών στην καταστροφική ήττα των Βυζαντινών στη Μάχη του Δαζιμώνος το 838 όπου σύμφωνα με κάποιες πηγές έσωσε τη ζωή του αυτοκράτορα αν και άλλες υποστηρίζουν πως ο Μανουήλ ο Αρμένιος έκανε αυτό το κατόρθωμα.[2][8][12] Αμέσως μετά τη μάχη, ο "Περσικός" στρατός υποχώρησε και οργανώθηκε στη Σινώπη ανακηρύσσοντας τον Θεόφοβο αυτοκράτορα, πιθανότατα χωρίς τη θέληση του.[8] Ο ακριβής λόγος γιατί έγινε αυτό και η ακριβής αλληλουχία των γεγονότων είναι ασαφείς. Πάντως, μετά τη μάχη του Δαζιμώνος ή Ανζέν, υπήρχαν φήμες στην Κωνσταντινούπολη πως ο Θεόφιλος είχε σκοτωθεί στη μάχη, και φαίνεται πως ο Θεόφοβος, που είναι πιθανόν να ήταν εικονολάτρης, (αντίθετα με τον εικονοκλάστη Θεόφιλο) να υποστηρίχθηκε από κάποιους Βυζαντινούς που θα τον προτιμούσαν για νέο αυτοκράτορα.[8][13] Αν και ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας και πιθανόν στεφανώθηκε με μια παραδοσιακή Σασσανιδική τελετουργία απ'τους άντρες του, ο Θεόφοβος δεν έκανε καμία κίνηση εναντίον του Θεόφιλου, αφήνοντας την "Περσική τούρμα" του ανενεργή στη Σινώπη.[2] Αντίθετα, γρήγορα ξεκίνησε κρυφές διαπραγματεύσεις με τον πραγματικό αυτοκράτορα. Έτσι ο Θεόφοβος συμφώνησε να παραδοθεί και αποκαταστάθηκε στα υψηλά αξιώματα του, ενώ οι άνδρες του, που αριθμούσαν περίπου στους 30.000, φέρεται να χωρίστηκαν σε ομάδες των 2.000 ανδρών, όπου τους ανατέθηκε η φύλαξη των Θεμάτων.[13][14][15]
Το τέλος Επεξεργασία
Άν και ο Θεόφοβος φαινομενικά αποκαταστάθηκε στην προηγούμενη υψηλή θέση του στον στρατό, αυτό δεν ήταν προορισμένο να διαρκέσει. Ισλαμικές πηγές αναφέρουν ότι πέθανε στη μάχη το 839 ή το 840, αλλά οι Βυζαντινές πηγές περιέχουν μια διαφορετική και πιο πιθανή ιστορία: Το 842, ο Θεόφιλος, που είχε ήδη φθίνουσα υγεία και ήταν έτοιμος να αποβιώσει, διέταξε να εκτελεσθεί ο Θεόφοβος απο τον κουμπάρο του, τον Πετρονά, προκειμένου να εξασφαλίσει τη διαδοχή του νηπίου γιού και κληρονόμου του, Μιχαήλ Γ'.[2][16][17] Πράγματι, ο Θεόφοβος το 842, αποκεφαλίστηκε απο τον Πετρωνά και τον ευνούχο Θεόκτιστο[18][19]. Όταν έφεραν το κεφάλι του Θεόφοβου στον ετοιμοθάνατο αυτοκράτορα, ο Θέοφιλος έβαλε το χέρι πάνω στο κεφάλι του, και είπε: «Τώρα πια, ούτ’ εσύ Θεόφοβος ούτ’ εγώ Θεόφιλος» και έτσι ξεψύχησε.[20]
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Bosworth 1991, σελ. 3 (Υποσημείωση #10).
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Βενέτης 2005.
- ↑ Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού[νεκρός σύνδεσμος]
- ↑ 4,0 4,1 Kazhdan 1991, σελ. 2067.
- ↑ Rekaya 1977, σελίδες 46–47.
- ↑ Treadgold 1997, σελ. 439.
- ↑ Rekaya 1977, σελ. 64.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Rosser 1974, σελίδες 268–269.
- ↑ Treadgold 1997, σελίδες 440–441.
- ↑ Μιχαήλ & -, σελ. 135.
- ↑ Treadgold 1997, σελ. 441.
- ↑ Rekaya 1977, σελ. 63.
- ↑ 13,0 13,1 Kazhdan 1991, σελ. 2068.
- ↑ Rosser 1974, σελ. 271.
- ↑ Treadgold 1997, σελίδες 442–443.
- ↑ Kazhdan 1991, σελίδες 1645, 2067–2068.
- ↑ Treadgold 1997, σελ. 445.
- ↑ Kazhdan 1991, σελίδες 1644–1645.
- ↑ Whittow 1996, σελ. 154.
- ↑ «Νυν γε ουδέ συ Θεόφοβος ουδ’ εγώ Θεόφιλος», Συνεχισταί Θεοφάνους, 136
Πηγές Επεξεργασία
- Bosworth, C. E., επιμ. (1991). The History of al-Ṭabarī, Volume XXXIII: Storm and Stress along the Northern Frontiers of the ʿAbbāsid Caliphate. The Caliphate of al-Mu'tasim, A.D. 833–842/A.H. 218–227. Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 0-7914-0493-5.
- Βενέτης, Ευάγγελος (2005). «Ḵorramis in Byzantium». Encyclopaedia Iranica. New York: Center for Iranian Studies Columbia University. http://www.iranicaonline.org/articles/korramis-in-byzantium.
- Kazhdan, Alexander, επιμ. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Νέα Υόρκη και Οξφόρδη: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
- Rekaya, M. (1977). «Mise au point sur Théophobe et l'alliance de Babek avec Théophile (833/834-839/840)» (στα Γαλλικά). Byzantion 44: 43–67.
- Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2.
- Rosser, J. (1974). «Theophilus' Khurramite Policy and its Finale: The Revolt of Theophobus' Persian Troops in 838». Βυζαντινά 6: 263–271.