Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών

Ο Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών, γνωστότερος από το ακρωνύμιο ΙΔΕΑ, ήταν μία μυστική οργάνωση αξιωματικών του Ελληνικού Στρατού, η οποία αναμίχθηκε στα πολιτικά πράγματα της χώρας, ειδικότερα μετά την απελευθέρωση και τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε, με σκοπό την αντιμετώπιση "τυχόν επαπειλούμενου κομμουνιστικού κινδύνου". Δημιουργήθηκε από αξιωματικούς με συντηρητικό και φιλοβασιλικό προσανατολισμό και οι θέσεις τους δεν απείχαν πολύ από αυτές του Μεταξικού καθεστώτος.

Ίδρυση

Το σπέρμα της οργάνωσης του ΙΔΕΑ ως αντίληψη εντοπίζεται κατά τον Β' Π.Π. στη Μέση Ανατολή και ειδικότερα λίγο μετά την ίδρυση του στρατιωτικού συνδέσμου ΕΝΑ (Ένωση Νέων Αξιωματικών) που συγκροτήθηκε από μια ομάδα κατώτερων στελεχών του ελληνικού στρατού στη Διοίκηση των εκεί Σχολών ΓΚΕΣ (Γενικό Κέντρο Εκπαίδευσης Στρατιωτικών) τον Αύγουστο του 1943. Παράλληλα, δημιουργήθηκαν τότε κι άλλες παρόμοιες αντικομμουνιστικές οργανώσεις όπως ο ΣΑΝ (Σύνδεσμος Αξιωματικών Νέων), ο ΔΕΑ κ.ά. που όμως δεν ευδοκίμησαν. Οι μικρότερες ομάδες δημιουργήθηκαν με βάση το έτος αποφοίτησης από την Σχολή Ευελπίδων. Παρά ταύτα όλες μαζί αυτές οι ομάδες έπαιξαν έναν έντονα διχαστικό και διαλυτικό ρόλο φθάνοντας στο σημείο ν΄ απαιτούν και την αλλαγή της κυβέρνησης επιδεικνύοντας μια ανεπίτρεπτη απείθεια. Συνέπεια αυτών ήταν να συλληφθούν οι πρωταίτιοι, να καταδικαστούν κάποιοι εις θάνατο, πλην όμως ακολούθησε η αμνηστία τους.

Οι εν λόγω κατώτεροι αξιωματικοί είχαν "γαλουχηθεί" σ΄ ένα ακραία εθνικό μεταξικό περιβάλλον το οποίο στη Μέση Ανατολή είχε πλέον αλλάξει με συνέπεια ν΄ αντιδράσουν ευαγγελιζόμενοι την επαναφορά του. Από την άλλη πλευρά, οι ανώτεροι αξιωματικοί είχαν μεταφέρει τα πολιτικά τους πάθη, διακρινόμενοι σε "Μεταξικους" - "Βενιζελικούς" (δημοκρατικούς), προσπαθώντας να επιβληθούν οι μεν των δε. Η αμνηστία που δόθηκε στο τέλος για την εγκατάλειψη αυτών των φαιδρών ιδεολογημάτων εν καιρώ πολέμου αποδείχθηκε όχι και τόσο αποτελεσματική.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας επανερχόμενοι όλοι οι παραπάνω αξιωματικοί και διαβλέποντας με βάση τις συνθήκες που επικρατούσαν τα σύννεφα του εμφυλίου αποφάσισαν να κινηθούν περισσότερο αποτελεσματικά. Έτσι, ιδρύθηκε, στις 25 Οκτωβρίου του 1944, στην Αθήνα ο ΙΔΕΑ από έξι αντιπροσώπους της «Τρίαινας», μυστικής οργάνωσης σαμποτάζ και πληροφοριών που είχε δραστηριοποιηθεί στην κατεχόμενη Ελλάδα, και από έναν εκπρόσωπο της «ΕΝΑ» (Ένωση Νέων Αξιωματικών), οργάνωσης με σκοπούς σαφώς αντικομμουνιστικούς.

Σκοπός και οργάνωση

Σκοπός του ΙΔΕΑ ήταν η πλήρης διάλυση του κομμουνιστικού κινήματος και η εγκαθίδρυση και αναπαραγωγή του στρατιωτικού μηχανισμού στην οργάνωση του αστικού μεταπολεμικού κράτους στην Ελλάδα ή, σύμφωνα με την ορολογία απόρρητου εσωτερικού εγγράφου του ίδιου του ΙΔΕΑ, η «δικτατορία του ΙΔΕΑ». Η αντίληψη και ουσιαστική θέση του ΙΔΕΑ ήταν η ταύτιση του στρατού με το έθνος και η πλήρης ανεξαρτησία του από την πολιτική εξουσία. Ουσιαστικός θεσμός έκφρασης των εθνικών συμφερόντων θα ήταν ο ίδιος ο ΙΔΕΑ, ενώ πουθενά στις θέσεις του δεν αναφέρεται η μοναρχία. Ήταν οργανωμένος κατά το τριαδικό σύστημα που περιλάμβανε α)τη μύηση, β)το Ιδρυτικό και γ) το δογματικό μέρος που περιλάμβανε το σκοπό της οργάνωσης. Ο ΙΔΕΑ ήταν οργανωμένος κατά το φασιστικό πρότυπο και τα όργανά του ονομάζονταν «δέσμες». Η οργάνωση δεν είχε αρχηγό και τη διοίκηση ασκούσε μια επταμελής Δέσμη. Αργότερα όμως η διοίκηση πέρασε στα χέρια του Σόλωνος Γκίκα, για να αποκατασταθεί και πάλι στη συνέχεια από τη Δέσμη. Το 1948, στην οργάνωση είχαν ενταχθεί πάνω από 2500 αξιωματικοί και υπαξιωματικοί. Η εξάπλωση του ΙΔΕΑ υπήρξε ταχύτατη σε μάχιμους στρατιωτικούς σχηματισμούς όπως την Ταξιαρχία Ρίμινι και τις δυνάμεις καταδρομών. Το 1951 ήρθε στη δημοσιότητα ένα έγγραφο το οποίο φέρεται να κατέθεσε στη Διοικούσα Επιτροπή ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Γωγούσης, βάση του οποίου θα συγκροτούταν μια ειδική υπηρεσία η οποία θα δολοφονούσε οποιονδήποτε έβλαπτε τον αγώνα και πρόδιδε την πατρίδα. Από το 1947 είχαν αρχίσει απροκάλυπτες παρεμβάσεις του ΙΔΕΑ στην πολιτική ζωή με επισκέψεις σε πολιτικούς και υπαγόρευση των θέσεων της οργάνωσης.

Το κίνημα του ΙΔΕΑ

Αποκορύφωμα της παρέμβασής του ήταν όταν, το 1951, αποπειράθηκε να καταλάβει την εξουσία δια των όπλων, αμέσως μετά τη δήλωση της παραίτησης του Στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου από το στράτευμα. Ο ίδιος ο Παπάγος, έκπληκτος τότε, όπως δηλώθηκε, από την αιφνίδια αυτή δράση του ΙΔΕΑ, κάλεσε τους αξιωματικούς που συμμετείχαν να αποσυρθούν στις μονάδες τους και στα κυρίως καθήκοντά τους, οδηγώντας έτσι το κίνημα σε καταστολή.

Το βράδυ της 30ης προς 31η Μαΐου 1951, μόλις έγινε γνωστή η απόφαση του Αλέξανδρου Παπάγου να παραιτηθεί από την Αρχιστρατηγία των Ενόπλων Δυνάμεων, ηγετικά στελέχη του ΙΔΕΑ κατέλαβαν τα γραφεία του ΓΕΕΘΑ και του ΓΕΣ στα Παλαιά Ανάκτορα. Ταυτόχρονα έμπιστοι συνεργάτες τους κατέλαβαν κρίσιμες εγκαταστάσεις στο κέντρο της Αθήνας. Ο Αλέξανδρος Παπάγος πληροφορήθηκε έκπληκτος το κίνημα και νωρίς το πρωί της 31ης Μαΐου κατέβηκε από το σπίτι του στην Εκάλη στα Παλαιά Ανάκτορα, διέταξε κάποιες μονάδες να επιστρέψουν στα στρατόπεδά τους και επέπληξε του κινηματίες που είχαν προχωρήσει στο κίνημα χωρίς την άδειά του. Αργότερα όμως, μετά τη σύλληψη και καταδίκη τους από την κυβέρνηση Πλαστήρα υπερασπίστηκε την αμνηστία τους. Την πέτυχε, όταν ο ίδιος ανέλαβε αργότερα την πρωθυπουργία και τους επανέφερε στην ενεργό υπηρεσία.

Παρά ταύτα, και ενώ τότε ο ΙΔΕΑ θεωρήθηκε επίσημα πλέον ως οργάνωση που εργαζόταν κατά της Δημοκρατίας, οι συμμετέχοντες σ' αυτήν συνωμότες έλαβαν αμνηστία. Έτσι, η οργάνωση, σε αντίθεση με την "ελαφρά" αντίληψη των τότε πολιτικών, δεν εξαρθρώθηκε, αλλά παρέμεινε να υφίσταται με εναλλασσόμενους ως αρχηγούς της το Σ. Γκίκα, τον Πατίλη κ.ά. συνδεόμενη πλέον άμεσα με το παρακράτος που άρχισε να αναπτύσσεται και να γιγαντώνεται ειδικότερα μετά τις εκλογές του 1958.

Αίτια της κρίσης

Ο Παπάγος ήταν ενοχλημένος από τις επιθέσεις που δεχόταν από συμβούλους και μέλη της βασιλικής οικογένειας, που ήταν ενάντια στην κάθοδό του στην πολιτική. Σε αποκλειστική συνέντευξη στην εφημερίδα «Ελευθερία», στις 25 Μαρτίου 1951, ο Βασιλιάς Παύλος διακήρυξε την προσήλωσή του στους δημοκρατικούς θεσμούς και επετέθη κατά της λύσης Παπάγου, επικρίνοντας έμμεσα αλλά φανερά το στρατάρχη για την απόφασή του ν' αναμιχθεί με την πολιτική. Εκμεταλλευόμενη η κυβέρνηση την ανοιχτή πια διαμάχη μεταξύ Βασιλιά και Παπάγου, ανακοίνωσε, στις 2 Μαΐου 1951, την απόφασή της να προκηρύξει εκλογές.

Ο Παπάγος υπέβαλε την παραίτησή του στον πρωθυπουργό Σοφοκλή Βενιζέλο το πρωί της 30ης Μαΐου, εκφράζοντας την πρόθεσή του να πολιτευτεί. Στην ανακοίνωσή του ο Βενιζέλος υπαινίχθηκε πως η παραίτηση του Παπάγου ήταν αντίθετη με τις επιθυμίες του Βασιλιά και της Κυβέρνησης, επιβεβαιώνοντας έτσι ό,τι ήταν πάγκοινα γνωστό. Ο βασιλιάς Παύλος, επικαλούμενος εξαπάτηση του Θρόνου με τη διαβεβαίωση του στρατάρχη να μην πολιτευτεί, διέταξε τον αρχηγό Γ.Ε.Σ., στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο, να συλλάβει τον Παπάγο, αλλά η εντολή δεν εκτελέστηκε.

Συνέπειες

Η Κυβέρνηση προσπάθησε να συγκαλύψει το επεισόδιο. Το επίσημο ανακοινωθέν απλώς ανέφερε πως «λόγω πληροφοριών περί ενδεχομένης αποπείρας διασαλεύσεως της τάξεως υπό αναρχικών στοιχείων, ελήφθησαν την πρωίαν σήμερον ορισμένα στρατιωτικά μέτρα, τα οποία ήρθησαν ευθύς ως εξέλιπον οι λόγοι». Αργότερα, από την προανάκριση προέκυψε πως η έκταση του κινήματος ήταν αρκετά σοβαρή και πως το κίνημα είχε επιχειρηθεί στο όνομα του Παπάγου. Το κίνημα απέτυχε χάρη στην άρνηση της Μεραρχίας Τεθωρακισμένων να προσχωρήσει στη συνωμοσία.

Η αποτυχία του κινήματος είχε σαν αποτέλεσμα μια ομάδα σκληρών ακραίων αξιωματικών της οργάνωσης ΙΔΕΑ να χάσει την εμπιστοσύνη της προς τους ανωτέρους της, επειδή δεν τόλμησαν να φέρουν σε πέρας το κίνημα και υπέκυψαν στις πιέσεις των ανακτόρων και του Παπάγου.

Ο Βασιλιάς Παύλος και ο Πρωθυπουργός Σοφοκλής Βενιζέλος πίστευαν ότι οι εμπλεκόμενοι έπρεπε να τιμωρηθούν.

Οι αξιωματικοί που είχαν ηγηθεί της απόπειρας απομακρύνθηκαν από το Στρατό, αλλά τους δόθηκε αμνηστία. Το ΑΣΣ (Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο) αποφάσισε και πήρε σκληρά μέτρα εναντίον του ΙΔΕΑ, όπως προκύπτει από τα πρακτικά που δημοσιεύτηκαν . Η πλευρά των υπερασπιστών του ΙΔΕΑ επικεντρωνόταν στο γεγονός ότι ο εμπνευστής του κινήματος της 30ης Μαΐου, ταξίαρχος Χρηστέας, ήταν σε πολεμική διαθεσιμότητα ως ανάπηρος πολέμου. Το ίδιο και ο συνταγματάρχης Καραμπότσος, ενώ ο έτερος των πρωταιτίων είχε χάσει τον αδελφό του στον Πόλεμο (Κουρούκλης). Αυτό τεκμηριώνεται από τις ανακρίσεις και τα στρατιωτικά μητρώα των πρωταιτίων.

Στη συνεδρίασή του, το ΑΣΣ με συντριπτική πλειοψηφία (16 θετικές, 1 λευκή και 1 αρνητική ψήφο) ζήτησε να μην ψηφίσει ο Στρατός στις επόμενες εκλογές, διότι, κατά τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Θρασύβουλο Τσακαλώτο, υπήρχε κίνδυνος να επηρεαστεί το ελεύθερο πολιτικό φρόνημα των στρατιωτών από τους αξιωματικούς. Τα πρακτικά αυτών των σημαντικών αποφάσεων του ΑΣΣ διέρρευσαν στον Τύπο από κύκλους εναντιούμενους στον Παπάγο. Οι εφημερίδες «Τα Νέα» και «Το Βήμα», με συνεχή δημοσιεύματα τα έτη 1951 και 1952, καλούσαν το ΑΣΣ να δείξει ανεκτικότητα έναντι του ΙΔΕΑ..

Ο ΙΔΕΑ έπαψε να υφίσταται το 1951, όμως αξιωματικοί που ανήκαν σε αυτόν παλαιότερα συνέχισαν τη συνωμοτική παρακρατική τους δράση και μετά, μέχρι το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Πριν από τις εκλογές του 1956 «Ωρισμένοι αξιωματικοί της τάξεως του 1922, αναμιχθέντες κατά τα παρελθόντα έτη εις το γνωστό κίνημα του ΙΔΕΑ - Γωγούσης, Κουρούκλης, Κετσέας - εκινήθησαν τας τελευταίας ημέρας, δια συναντήσεων, διαβημάτων, και μυστικών συσκέψεων προς την κατεύθυνσιν οργανώσεως πραξικοπήματος την επομένην των εκλογών, εν περιπτώσει αποτυχίας της ΕΡΕ .....».

Δείτε επίσης

Μέλη του ΙΔΕΑ πήραν μέρος και στις παρακάτω συνομωσίες:

• Υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ
• Σχέδιο Ελικών
• Δίκη των Αεροπόρων
• Σχέδιο Περικλής

Πηγές

• Δημοσίευση των πρακτικών του ΑΣΣ, Εφημερίδα «Το Βήμα», 21 Αυγούστου 1951.
• "40 Χρόνια στρατιώτης" Θ. Τσακαλώτος
• "Το μήλο της έριδας" Κ. Γουντχάουζ / "The Apple of Discord" Cris Woodhouse.
• "1940 - 1952 Το δράμα της Ελλάδος - Έπη και αθλιότητες" Γ. Καραγιάννης - Αθήναι
• "Βούλευμα του ΑΣΠΙΔΑ" υπό του ανακριτή αντισυνταγματάρχη Παντ. Λαγάνη, Αρ.1939/29-9-1966 (Διαρ. Στρατοδ. Αθηνών).
• "Συνωμοσίες ΙΔΕΑ - ΑΣΠΙΔΑ" Δ. Παραλίκας Αθήνα 1982.
• «Ο Παπάγος, το Στέμμα και οι Άγγλοι», Λεονταρίτης
• Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα, Ανδρέας Γ. Παπανδρέου, Εκδόσεις Καρανάση, Αθήνα 1974, ISBN 960-14-1237-9
• Ο Βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας, Αλέξης Παπαχελάς, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1997, ISBN 960-05-0748-1
• "Φαινόμενα Τρομοκρατίας. Ο ελληνικός νεοφασισμός μέσα από τα αρχεία των Μυστικών Υπηρεσιών", Νίκος Κλειτσίκας, Andrea Speranzoni, Προσκήνιο, Αθήνα 2003