Βικιπαίδεια

Ινστιτούτο Αστροφυσικής - Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας

To Ινστιτούτο Αστροφυσικής (ΙΑ)[1] ξεκίνησε τη λειτουργία του στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) το 2019. Είναι το μοναδικό ερευνητικό ινστιτούτο στην Ελλάδα αφοσιωμένο αποκλειστικά στον επιστημονικό τομέα της αστροφυσικής.  Αποτελεί εξέλιξη των μακροχρόνιων και ιδιαίτερα επιτυχημένων ερευνητικών δραστηριοτήτων της ομάδας αστροφυσικής του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέϊζερ (ΙΗΔΛ)[2] του ΙΤΕ και του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης[3][4].

Λογότυπος ΙΑ-ΙΤΕ

Σκοπός του Ινστιτούτου είναι αφενός να προωθήσει την έρευνα σε επιλεγμένους τομείς θεωρητικής και παρατηρησιακής αστροφυσικής δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην αριστεία και καινοτομία, αφετέρου να εκπαιδεύσει τη νέα γενιά σε θέματα αστροφυσικής και τεχνολογίας ώστε να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις προκλήσεις των καιρών. Επιπλέον, χρησιμοποιώντας τη μοναδική τεχνογνωσία και αριστεία σε πλήθος επιστημονικών περιοχών καθώς και το εύρυθμο περιβάλλον του ΙΤΕ, το ΙΑ φιλοδοξεί να δράσει καταλυτικά αναπτύσσοντας στρατηγικές συνεργασίες ώστε να μπορέσει η χώρα μας να συνεισφέρει ουσιαστικά και να επωφεληθεί από την ταχύρρυθμη ανάπτυξη του κλάδου διεθνώς.

Ιστορικό Ίδρυσης Επεξεργασία

Το Ινστιτούτο Αστροφυσικής (IA))[1] ιδρύθηκε επίσημα στις 2 Μαρτίου 2018[5] (ΦΕΚ 4521/2018 Τεύχος Α’[6]) και άρχισε να λειτουργεί μετά την εκλογή του πρώτου Διευθυντή του στις 6 Μαρτίου 2019[7]. Η ίδρυση του ΙΑ-ΙΤΕ αποτελεί την αναγνώριση από την πολιτεία της ιδιαίτερα επιτυχημένης ερευνητικής πορείας της Ομάδας Αστροφυσικής[8] που είχε λειτουργήσει εδώ και σχεδόν 30 χρόνια στο Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ (ΙΗΔΛ) - ΙΤΕ[2] και το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια της δημιουργίας ενός Ινστιτούτου Διαστημικής και Επίγειας Αστροφυσικής (ΙΔΕΑ) ξεκίνησε το 2007. Το ITE  υπέβαλε σχετική πρόταση στο Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ) το οποίο στις 29 Νοεμβρίου 2007 την ενέκρινε ομόφωνα[9] και την προώθησε προς το Υπουργείο Ανάπτυξης ώστε να ετοιμαστεί το απαραίτητο Προεδρικό διάταγμα για την ίδρυσή του. Η όλη διαδικασία προετοιμασίας και υπογραφής από τους συναρμόδιους υπουργούς πήρε περισσότερο από ένα έτος, με τελευταία εκκρεμότητα την υπογραφή του τότε Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών Γεώργιου Αλογοσκούφη. Ο ανασχηματισμός όμως της κυβέρνησης την Τετάρτη 7 Ιανουαρίου 2009[10] είχε ως αποτέλεσμα την εκ νέου καθυστέρηση μια που ήταν υποχρεωτική υπογραφή του προεδρικού διατάγματος από τους νέους υπουργούς. Παράλληλα, είχε αρχίσει να γίνεται εμφανές ότι η Ελλάδα έμπαινε σε περίοδο οικονομικής κρίσης, και η αιτούμενη ετήσια χρηματοδότηση ύψους 380,000 Ευρώ για την υποστήριξη λειτουργίας του ΙΔΕΑ δεν ήταν προφανής. Επομένως η κυβέρνηση δεν προχώρησε στην ολοκλήρωση της δημιουργίας του ΙΔΕΑ και το θέμα απλά πάγωσε.

Η δεύτερη και τελικά επιτυχής προσπάθεια ίδρυσης του Ινστιτούτου ξεκίνησε το 2017 και στηρίχθηκε από τον Αναπληρωτή Υπουργό  Έρευνας και Τεχνολογίας Κώστα Φωτάκη, ο οποίος γνώριζε λεπτομερώς το θέμα καθώς είχε διατελέσει Διευθυντής του ΙΗΔΛ- ΙΤΕ την περίοδο της πρώτης προσπάθειας. Η πρόταση για τη δημιουργία του ΙΔΕΑ υποβάλλεται εκ νέου από το ΙΤΕ στο Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤ)[11] το οποίο και πάλι την εγκρίνει. Η διαφορά σε σχέση με την αρχική πρόταση ήταν ότι η νέα πρόταση δε ζητούσε ρητά κρατική χρηματοδότηση, μια που αυτό θα ήταν αδύνατο λόγω του ότι κατά την περίοδο εκείνη η Ελλάδα λειτουργούσε υπό καθεστώς οικονομικής επιτροπείας.  Η δημιουργία του ΙΔΕΑ κατατίθεται ως τροπολογία την Τρίτη 1 Αυγούστου 2017 κατά τη συζήτηση στην ολομέλεια της βουλής του νόμου «Γαβρόγλου» για την Παιδεία (Ν. 4485/2017[12]). Αν και ο νόμος ψηφίζεται το μεσημέρι της Τετάρτης 2 Αυγούστου 2017, η τροπολογία αποσύρεται λίγο πριν την ψηφοφορία ύστερα από αντίδραση του τότε Υπουργού Ψηφιακής Πολιτικής Νίκου Παππά. Ο λόγος της αντίδρασης ήταν η χρήση του όρου «Διαστημικής» στο όνομα του νέου ινστιτούτου, το οποίο θεωρήθηκε από τον Νίκο Παππά ως περιοχή αρμοδιότητας του υπουργείου του. Σύμφωνα με πληροφορίες, σε συνάντηση που έγινε το Μέγαρο Μαξίμου το πρωί της 2 Αυγούστου 2017, υπήρξε δέσμευση από την πολιτική ηγεσία παρουσία των βουλευτών Κρήτης του κυβερνώντος κόμματος για τη δημιουργία του Ινστιτούτου με άλλο όνομα. Το ΙΤΕ επανέρχεται και υποβάλλει νέα πρόταση, αυτή τη φορά με το όνομα του ινστιτούτου απλά ως «Ινστιτούτο Αστροφυσικής - ΙΑ» το οποίο εγκρίνεται και πάλι από το ΕΣΕΚ στις 19 Σεπτεμβρίου 2017. Το ΙΑ ιδρύεται τελικά στο Ν.4521/2018[6] με τη φράση «7. Στην παρ. 10 της περίπτωσης Α’ του άρθρου 13Α του Ν. 4310/2014 [13]προστίθεται περίπτωση ζ’ ως εξής: “ζ. Ινστιτούτο Αστροφυσικής (Ι.Α.)».

Η θέση του Διευθυντή του ΙΑ προκηρύσσεται με καταληκτική ημερομηνία την 20 Ιουνίου 2018. Μοναδικός υποψήφιος για τη θέση ήταν ο καθηγητής Βασίλης Χαρμανδάρης[14], ο οποίος εκλέγεται[7] την Τρίτη 22 Ιανουαρίου 2019 και αναλαμβάνει υπηρεσία με τη δημοσίευση του ΦΕΚ στις 6 Μαρτίου 2019[15]. Ο κ. Χαρμανδάρης επανεξελέγει και ξεκίνησε τη δεύτερη και τελευταία θητεία του ως Διευθυντής στις 17 Μαρτίου 2023[16].

Ερευνητικές Υποδομές Επεξεργασία

Η κύρια ερευνητική υποδομή του ΙΑ-ΙΤΕ είναι το Αστεροσκοπείο Σκίνακα. Το Αστεροσκοπείο βρίσκεται σε απόσταση 50 χιλιομέτρων από το Ηράκλειο, στην περιοχή του Δήμου Ανωγείων στο όρος Ίδη (Ψηλορείτης), σε υψόμετρο 1750 μέτρων και σήμερα υποστηρίζεται από κοινού από το Ινστιτούτο Αστροφυσικής και το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά την εγγύτητά του με το Ηράκλειο, η ποιότητα των ατμοσφαιρικών συνθηκών στο Αστεροσκοπείο Σκίνακα είναι εξαιρετική, καθιστώντας το ιδανική τοποθεσία για αστρονομικές παρατηρήσεις υψηλού επιπέδου. Το Αστεροσκοπείο Σκίνακα είναι το πλέον παραγωγικό σε ερευνητικά αποτελέσματα στην Ελλάδα καθώς δεδομένα από τα τηλεσκόπιά του έχουν, μέχρι το τέλος του 2023, οδηγήσει σε 280 επιστημονικές εργασίες[17], οι οποίες δημοσιεύτηκαν σε ερευνητικά περιοδικά με κριτές.

Οι θεωρητικοί αστροφυσικοί του Ινστιτούτου χρησιμοποιούν επίσης συστηματικά τις σύγχρονες υπολογιστικές υποδομές μεγάλης κλίμακας του ΙΤΕ και του ΕΔΥΤΕ, καθώς και το cluster Metropolis[18], επίδοσης ~25Tflops, του Τμήματος Φυσικής.

Ερευνητικές Περιοχές Επεξεργασία

Οι ερευνητικές κατευθύνσεις του ΙΑ είναι θεωρητικές και παρατηρησιακές στα ακόλουθα θέματα:

Ερευνητικοί Δείκτες Επεξεργασία

Από το 2005 έως του τέλος του 2023 τα μέλη του ΙΑ έχουν δημοσιεύσει ~884 εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά με κριτές[19], που τους καθιστά την πιο παραγωγική ανά ερευνητή και με τις περισσότερες αναφορές ομάδα αστροφυσικής στην Ελλάδα, ενώ την ίδια περίοδο εξασφάλισαν χρηματοδότηση ~11,5 εκατ. Ευρώ από ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα[20], συμπεριλαμβανομένων 5 European Research Council[21] Grants (Α. Ζέζας[22], Κ. Τάσσης[23] και C. Casadio[24], Μ. Χαρίση[25], Ι. Λιοδάκη[26], από τα 6 που έχουν απονεμηθεί στην Ελλάδα στην θεματική περιοχή των επιστημών του σύμπαντος (PE9 - Universe Sciences). Παράλληλα εκπαίδευσαν 22 διδακτορικούς φοιτητές και 62 μεταδιδακτορικούς ερευνητές, από τους οποίους 22 βρίσκονται ήδη σε μόνιμες ακαδημαϊκές θέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (6 και 16 άτομα αντίστοιχα).

Η ποιότητα της έρευνας των διδακτορικών φοιτητών που εκπόνησαν την διατριβή τους με μέλη του Ινστιτούτου Αστροφυσικής έχει αναγνωριστεί και βραβευτεί από διεθνείς οργανισμούς: Η κ. Γ. Πανοπούλου έλαβε το βραβείο της καλύτερης διατριβής από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση[27] το 2017 στην κατηγορία Interstellar Matter and Local Universe, ο κ. Άρης Τρίτσης έλαβε το βραβείο MERAC της καλύτερης διατριβής σε Θεωρητική Αστροφυσική για το 2018[28] από την Ευρωπαϊκή Αστρονομική Εταιρεία και ο κ. Ραφαήλ Σκαλίδης το βραβείο καλύτερης διατριβής για το έτος 2023 από το επιστημονικό περιοδικό Astronomy and Astrophysics[29].

Θεσμοθετημένα Βραβεία - Αναγνώριση Πρωτεργατών Επεξεργασία

Το Ινστιτούτο Αστροφυσικής στα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας του αναγνώρισε τους τρεις βασικούς πρωτεργάτες καθηγητές του Τμήματος Φυσικής, το έργο των οποίων ήταν καθοριστικό για τη δημιουργία του Ινστιτούτου.

«Ξενώνας Ιωάννης Παπαμαστοράκης»

Ύστερα ομόφωνη πρόταση όλων των μελών του ΙΑ και του Αστεροσκοπείου Σκίνακα, στις 29 Σεπτεμβρίου 2019, έγινε από τον  Πρύτανη του Παν. Κρήτης καθ. Π. Τσακαλίδη, η επίσημη ονοματοδοσία του ξενώνα στο Αστεροσκοπείο Σκίνακα σε «Ξενώνα Ιωάννη Παπαμαστοράκη». H τελετή αυτή[30], η οποία συνέπεσε με τα 35 χρόνια από την εκκίνηση των εργασιών για την κατασκευή του Αστεροσκοπείου και με τα 10 χρόνια από την συνταξιοδότηση του Ιωάννη Παπαμαστοράκη, Ομότιμου Καθηγητή του Τμήματος Φυσικής και Διευθυντή του Αστεροσκοπείου από το 1984 μέχρι το 2009, αναγνώρισε την καταλυτική συνεισφορά του τιμώμενου στη δημιουργία και συνεχή βελτίωση του Αστεροσκοπείου Σκίνακα[31].

Διακεκριμένη Διάλεξη «Νικόλαος Κυλάφης»

Η «Διάλεξη Νικόλαος Κυλάφης»[32] ("Nick Kylafis Lectureship") θεσμοθετήθηκε το 2019 προς τιμή του Νικόλαου Κυλάφη[33], Ομότιμου Καθηγητή στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, με την ευκαιρία των εβδομηκοστών γενεθλίων του, ως ελάχιστη αναγνώριση για τα 35 χρόνια επιστημονικής και διοικητικής συμβολής του στην ίδρυση και συνεχή ανάπτυξη της ομάδας αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο ΙΤΕ[34]. Αυτή η προσφορά ζωής συνέβαλε καθοριστικά στη διεθνή αναγνώριση του επιστημονικού έργου της ομάδας αστροφυσικής, καθώς και στη δημιουργία του Ινστιτούτου Αστροφυσικής στο ΙΤΕ το 2018. Στα πλαίσια της Διάλεξης «Νικόλαος Κυλάφης», ένας/μία διακεκριμένος/η θεωρητικός/ή αστροφυσικός προσκαλείται κάθε έτος στο ΙΤΕ για μία σύντομη επίσκεψη.

Η εναρκτήρια «Διάλεξη Νικόλαος Κυλάφης» για το 2019 δόθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2019 από τον καθηγητή Rashid Sunyaev[35], Ομότιμο Διευθυντή του Max Planck Institute for Astrophysics (Γερμανία) και είχε τίτλο «Detecting very hot plasma in the clusters of galaxies»[36].

Ψηφιοποίηση του αρχείου του καθηγητή Βασίλη Ξανθόπουλου

Ο Βασίλης Ξανθόπουλος γεννήθηκε στις 8 Απριλίου 1951 στη Δράμα και έλαβε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο (ΗΠΑ) το 1978. Υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες της ομάδας αστροφυσικής Κρήτης, και υπηρέτησε ως καθηγητής του Τμήματος Φυσικής και συνεργαζόμενο μέλος ΔΕΠ του ΕΚΕΚ/ΙΤΕ από το 1982, ενώ διατέλεσε Πρόεδρος του Τμήματος Φυσικής από το 1987 έως τον πρόωρο χαμό του στις 27 Νοεμβρίου 1990. Ήταν διεθνώς γνωστός για τη συνεισφορά του στη Θεωρητική Αστροφυσική και τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Με ευκαιρία την επέτειο των 70 ετών από τη γέννησή του, στις 8 Απριλίου 2021, το Ινστιτούτο Αστροφυσικής σε συνεργασία με το Τμήμα Φυσικής του Παν. Κρήτης παρουσίασε στην ακαδημαϊκή κοινότητα το ψηφιοποιημένο αρχείο του[37] που περιλαμβάνει σημειώσεις, επιστολές, εργασίες και φωτογραφικό υλικό από τη ζωή και το έργο του, καθώς και εντυπώσεις φίλων, μαθητών και συνεργατών του για τον ίδιο. Η σύντομη τελετή παρουσίασης του αρχείου είναι διαθέσιμη[38] στο κανάλι Youtube του Ινστιτούτου Αστροφυσικής[39].

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 «Ινστιτούτο Αστροφυσικής - ΙΤΕ, Επίσημη Ιστοσελίδα». 
  2. ↑ 2,0 2,1 «Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ (ΙΗΔΛ) - ΙΤΕ». 
  3. ↑ «Ιδρύεται το Ινστιτούτο Αστροφυσικής, μοναδικό στην Ελλάδα». m.naftemporiki.gr. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2021. 
  4. ↑ Newsroom (28 Φεβρουαρίου 2018). «ΙΤΕ: οι ουρανοί δικοί του με νέο Ινστιτούτο Αστροφυσικής στον Ψηλορείτη». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2021. 
  5. ↑ «Στην Κρήτη Ινστιτούτο Αστροφυσικής, του Απόστολου Λακασά | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2020. 
  6. ↑ 6,0 6,1 «Εθνικό Τυπογραφείο - Ν.4521/2018». 
  7. ↑ 7,0 7,1 «Ο Β. ΧΑΡΜΑΝΔΑΡΗΣ ΣΤΗΝ "Π": Ο επιστήμων που θα... εκτοξεύσει την Αστροφυσική στην Κρήτη!». ΠΑΤΡΙΣ. 23 Ιανουαρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2020. 
  8. ↑ «Ομάδα Αστροφυσικής: Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ - ΙΤΕ». 
  9. ↑ «Newsletter Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας - Έγκριση ίδρυσης Ινστιτούτου Διαστημικής και Επίγειας Αστροφυσικής από το ΕΣΕΤ». 
  10. ↑ «Προαναγγελθείς ανασχηματισμός με παρασκήνιο, Ε. Τριανταφυλλου, Γ. Π. Τερζη». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. 7 Ιανουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2020. 
  11. ↑ «Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΣΕΚ)». 
  12. ↑ «Εθνικό Τυπογραφείο - Ν. 4485/2017». 
  13. ↑ «Εθνικό Τυπογραφείο - Ν. 4310/2014» (PDF). 
  14. ↑ «Χαρμανδάρης Bασίλης | Τμήμα Φυσικής». www.physics.uoc.gr. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2020. 
  15. ↑ «Εθνικό Τυπογραφείο - ΦΕΚ 110 / 6 Μαρ. 2019, Τεύχος Υ.Ο.Ο.Δ». 
  16. ↑ https://www.et.gr/api/DownloadFeksApi/?fek_pdf=20231400243
  17. ↑ «Αστεροσκοπείο Σκίνακα - Ερευνητικές Δημοσιεύσεις». 
  18. ↑ «HPC Metropolis - Τμήμα Φυσικής, Παν. Κρήτης». 
  19. ↑ «IA-ITE, Ερευνητικό Έργο». 
  20. ↑ «ΙΑ-ΙΤΕ, Ερευνητικά Προγράμματα». 
  21. ↑ «European Research Council» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-04-15. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=European_Research_Council&oldid=951105144. 
  22. ↑ «ΠΑΤΡΙΣ - ΑΡΧΕΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ». archive.patris.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2020. 
  23. ↑ «ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΣΗ ΑΚΟΜΑ ΔΥΟ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ: Η αριστεία φέρνει εκατομμύρια στο ΙΤΕ». ΠΑΤΡΙΣ. 30 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2020. 
  24. ↑ FORTH. «Σημαντική χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC) σε μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του ΙΤΕ | Νέα». Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2022. 
  25. ↑ FORTH. «Ερευνήτρια του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του ΙΤΕ χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC) για έρευνα στις υπερμεγέθεις μελανές οπές | Νέα». Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2024. 
  26. ↑ FORTH. «Χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC) στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ, για τη μελέτη βίαιων φαινομένων γύρω από Υπερμαζικές Μαύρες Τρύπες | Νέα». Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2024. 
  27. ↑ «Από την Κρήτη στο κέντρο του σύμπαντος, της Λίνας Γιάνναρου | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2020. 
  28. ↑ Ιωάννα, Σουφλέρη (11 Μαρτίου 2020). «Αρης Τρίτσης: Ελληνική πρωτιά στην Αστροφυσική». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2020. 
  29. ↑ «Astronomy & Astrophysics (A&A)». www.aanda.org. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2024. 
  30. ↑ «Τελετή ονοματοδοσίας Ξενώνα "Ιωάννης Παπαμαστοράκης¨ - 29 Σεπ. 2019». 
  31. ↑ «Η ΔΙΚΑΙΩΣΗ ΠΑΠΑΜΑΣΤΟΡΑΚΗ: Ένα όραμα που κατέκτησε την πιο ψηλή κορυφή». ΠΑΤΡΙΣ. 28 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2020. 
  32. ↑ «Διάλεξη Νικόλαος Κυλάφης | Ινστιτούτο Αστροφυσικής». www.ia.forth.gr. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2020. 
  33. ↑ «Κυλάφης Νίκος | Τμήμα Φυσικής». www.physics.uoc.gr. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2020. 
  34. ↑ «Ένας διάσημος αστροφυσικός στο Ηράκλειο». ΠΑΤΡΙΣ. 24 Οκτωβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2020. 
  35. ↑ «Rashid Sunyaev» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-03-28. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Rashid_Sunyaev&oldid=947798690. 
  36. ↑ «The inaugural 2019 "Nick Kylafis Lectureship" Prof. Dr. Rashid Sunyaev, Director Emeritus, Max Planck Institute for Astrophysics (25 October 2019)». 
  37. ↑ «Αρχική». Βασίλης Ξανθόπουλος (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2021. 
  38. ↑ Τελετή παρουσίασης αρχείου Β. Ξανθόπουλου, https://www.youtube.com/watch?v=fw4xTmzyTO0, ανακτήθηκε στις 2021-04-19 
  39. ↑ «Institute of Astrophysics FORTH - YouTube». www.youtube.com. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2021. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ινστιτούτο_Αστροφυσικής_-_Ίδρυμα_Τεχνολογίας_και_Έρευνας&oldid=10358389"