Καλαθοσφαίριση στους Ολυμπιακούς Αγώνες

Καλαθοσφαίριση στους Ολυμπιακούς Αγώνες
Διοικητική αρχή	FIBA
Αγωνίσματα	4 (άνδρες: 2, γυναίκες: 2)
Αγώνες
	1896; 1900; 1904; 1908; 1912; 1920; 1924; 1928; 1932; 1936; 1948; 1952; 1956; 1960; 1964; 1968; 1972; 1976; 1980; 1984; 1988; 1992; 1996; 2000; 2004; 2008; 2012; 2016; 2020; 2024; Σημείωση: έτη αθλήματος επίδειξης με πλάγια
	Ολυμπιονίκες

Η καλαθοσφαίριση εντάχθηκε στα ολυμπιακά αθλήματα της ανδρικής κατηγορίας κατά τους Αγώνες του Βερολίνου (1936) και από τότε βρίσκεται μόνιμα στο πρόγραμμα των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων. Νωρίτερα είχε παρουσιαστεί δύο φορές ως άθλημα επίδειξης, το 1904 και το 1924. Το γυναικείο τουρνουά προστέθηκε στους Αγώνες του Μόντρεαλ (1976). Διοργανώτρια αρχή είναι η Διεθνής Ομοσπονδία Καλαθοσφαίρισης (FIBA) σε συνεργασία με τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή.

Ιστορικές πληροφορίες

Η νίκη στους Ολυμπιακούς Αγώνες αποτελεί την υψηλότερη διάκριση για την καλαθοσφαίριση, ανώτερη ακόμα και από το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα, σε αντίθεση π.χ. με το ποδόσφαιρο, όπου το ολυμπιακό τουρνουά είναι υποβαθμισμένο συγκριτικά με το Μουντιάλ. Και τούτο διότι εξαρχής δεν υπήρχαν στο ολυμπιακό τουρνουά διαχωρισμοί βάσει ηλικίας ή είδους ενασχόλησης με το άθλημα, με εξαίρεση τους αθλητές του NBA, οι οποίοι ούτως ή άλλως δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής σε καμία διοργάνωση εθνικών ομάδων έως το 1991.

Κυρίαρχος του θεσμού στους άνδρες είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες με 16 χρυσά μετάλλια σε 20 διοργανώσεις - η ομάδα ολοκλήρωσε τα επτά πρώτα τουρνουά αήττητη, μολονότι απαρτιζόταν αποκλειστικά από παίκτες του κολλεγιακού και του ερασιτεχνικού πρωταθλήματος. Η μόνη δύναμη που απείλησε επί μακρόν τη μονοκρατορία των ΗΠΑ, ήταν η Σοβιετική Ένωση, δεν το κατάφερε όμως παρά σε δύο διοργανώσεις. Χρυσά μετάλλια έχουν κατακτήσει επίσης η Γιουγκοσλαβία και η Αργεντινή (από ένα).

Στις γυναίκες τα πράγματα ήταν αρχικά μοιρασμένα, με ΗΠΑ και ΕΣΣΔ να είναι ισοδύναμες στις πρώτες διοργανώσεις. Μετά όμως τη διάλυση της δεύτερης, οι ΗΠΑ κυριαρχούν στο θεσμό με πέντε συνεχόμενα χρυσά μετάλλια.

Διαδικασία πρόκρισης

Στα πρώτα ολυμπιακά τουρνουά, τα κριτήρια συμμετοχής ήταν πολύ ελαστικά και ο αριθμός των συμμετεχόντων μεγάλος, σε σύγκριση με τα σημερινά δεδομένα. Λόγω και του χαμηλού - τότε - βαθμού διάδοσης του αθλήματος (μπάσκετ ανταγωνιστικού επιπέδου έπαιζαν μόνο οι αμερικανικές χώρες, το ανατολικό μπλοκ και η Μεσόγειος), ουσιαστικά αρκούσε η αίτηση συμμετοχής για να βρεθεί μια χώρα στους Ολυμπιακούς.

Το 1956 η FΙΒA όρισε για πρώτη φορά κλειστό αριθμό συμμετεχόντων (16 - μειώθηκε σε 12 το 1976). Παράλληλα ξεκίνησε να εφαρμόζει ένα μοντέλο πρόκρισης που ισχύει έως σήμερα με μικρές τροποποιήσεις:

Κάποιες χώρες συμμετέχουν αυτοδίκαια. Αρχικά ο αριθμός τους ήταν μεγάλος και περιελάμβανε - κατά περίσταση - τη διοργανώτρια χώρα, τις πρώτες θέσεις του προηγούμενου ολυμπιακού τουρνουά κ.ά. Στις πιο πρόσφατες διοργανώσεις, κατ' αυτόν τον τρόπο προκρίνονται μόνο δύο χώρες: η διοργανώτρια και η εν ενεργεία παγκόσμια πρωταθλήτρια (ή μόνο μία, εάν αυτές οι ιδιότητες ταυτίζονται, όπως π.χ. στους Αγώνες της Ατλάντας).
Οι περισσότερες θέσεις δίνονται στις ηπειρωτικές ζώνες και αυτές με τη σειρά τους τις μοιράζουν βάσει αποκλειστικά αγωνιστικών κριτηρίων. Αυτός ήταν ο κύριος λόγος που ξεκίνησε το Αφρικανικό, το Ασιατικό και το Ωκεανικό Πρωτάθλημα. Η Ευρώπη, αν και διέθετε ήδη πρωτάθλημα (Ευρωμπάσκετ), επέλεξε να διοργανώνει ειδικό προκριματικό τουρνουά έως το 1992 (έκτοτε τα εισιτήρια δίνονται μέσω του Ευρωμπάσκετ). Η Αμερική χρησιμοποιούσε ως κριτήριο το σχετικό τουρνουά των Παναμερικανικών Αγώνων, μέχρι να ξεκινήσει το αμιγώς μπασκετικό Αμερικανικό Πρωτάθλημα το 1980.
Αρκετές φορές (όχι όλες), αρχής γενομένης απ' το 1956, η FIBA έχει κρατήσει κάποια εισιτήρια «της τελευταίας στιγμής», τα οποία παραχωρεί στους νικητές του Προ-ολυμπιακού Τουρνουά. Αυτό διεξάγεται λίγες μέρες πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων, με τη συμμετοχή των επιλαχόντων των παραπάνω ηπειρωτικών διοργανώσεων.

Παρόμοιος είναι ο εκάστοτε τρόπος πρόκρισης στο γυναικείο τουρνουά, με τη διαφορά ότι σε αυτό συμμετείχαν αρχικά λιγότερες ομάδες. Ξεκίνησε με έξι, το 1988 ο αριθμός ανέβηκε στις οκτώ, ενώ από το 1996 καθιερώθηκε η συμμετοχή ίσου αριθμού με τους άνδρες (δώδεκα).

Διοργανώσεις

Στιγμιότυπο από τον ημιτελικό ΕΣΣΔ-ΗΠΑ των Ολυμπιακών της Σεούλ (1988): Οι Σοβιετικοί Σαμπόνις και Βολκόφ διεκδικούν το ριμπάουντ με τους Αμερικανούς Μάνινγκ και Ρόμπινσον.

	Τουρνουά ανδρών			Τουρνουά γυναικών

1936	ΗΠΑ	Καναδάς	Μεξικό	Δεν ανήκε στα γυναικεία ολυμπιακά αθλήματα
1948	ΗΠΑ	Γαλλία	Βραζιλία
1952	ΗΠΑ	Σοβ. Ένωση	Ουρουγουάη
1956	ΗΠΑ	Σοβ. Ένωση	Ουρουγουάη
1960	ΗΠΑ	Σοβ. Ένωση	Βραζιλία
1964	ΗΠΑ	Σοβ. Ένωση	Βραζιλία
1968	ΗΠΑ	Γιουγκοσλαβία	Σοβ. Ένωση
1972	Σοβ. Ένωση	ΗΠΑ	Κούβα
1976	ΗΠΑ	Γιουγκοσλαβία	Σοβ. Ένωση	Σοβ. Ένωση	ΗΠΑ	Βουλγαρία
1980	Γιουγκοσλαβία	Ιταλία	Σοβ. Ένωση	Σοβ. Ένωση	Βουλγαρία	Γιουγκοσλαβία
1984	ΗΠΑ	Ισπανία	Γιουγκοσλαβία	ΗΠΑ	Νότια Κορέα	Κίνα
1988	Σοβ. Ένωση	Γιουγκοσλαβία	ΗΠΑ	ΗΠΑ	Γιουγκοσλαβία	Σοβ. Ένωση
1992	ΗΠΑ	Κροατία	Λιθουανία	Ενοπ. Ομάδα	Κίνα	ΗΠΑ
1996	ΗΠΑ	Γιουγκοσλαβία	Λιθουανία	ΗΠΑ	Βραζιλία	Αυστραλία
2000	ΗΠΑ	Γαλλία	Λιθουανία	ΗΠΑ	Αυστραλία	Βραζιλία
2004	Αργεντινή	Ιταλία	ΗΠΑ	ΗΠΑ	Αυστραλία	Ρωσία
2008	ΗΠΑ	Ισπανία	Αργεντινή	ΗΠΑ	Αυστραλία	Ρωσία
2012	ΗΠΑ	Ισπανία	Ρωσία	ΗΠΑ	Γαλλία	Αυστραλία
2016	ΗΠΑ	Σερβία	Ισπανία	ΗΠΑ	Ισπανία	Σερβία
2020	ΗΠΑ	Γαλλία	Αυστραλία	ΗΠΑ	Ιαπωνία	Γαλλία
2024	ΗΠΑ	Γαλλία	Σερβία

Πίνακες μεταλλίων

(τελευταία ενημέρωση: Τόκιο 2020)

Συγκεντρωτικός
	Χώρα				ΣΥΝ
1.	ΗΠΑ	25	2	3	30
2.	Σοβιετική Ένωση ! Σοβιετική Ένωση ^α	4	4	4	12
3.	Γιουγκοσλαβία ^β	1	5	2	8
4.	Αργεντινή ! Αργεντινή	1	0	1	2
5.	Ενοπ. Ομάδα ^α	1	0	0	1
6.	Γαλλία ! Γαλλία	0	4	1	5
6.	Ισπανία ! Ισπανία	0	4	1	5
8.	Αυστραλία ! Αυστραλία	0	3	3	6
9.	Ιταλία ! Ιταλία	0	2	0	2
10.	Βραζιλία ! Βραζιλία	0	1	4	5
11.	Βουλγαρία ! Βουλγαρία	0	1	1	2
	Κίνα ! Κίνα	0	1	1	2
	Σερβία ! Σερβία	0	1	1	2
14.	Καναδάς ! Καναδάς	0	1	0	1
	Κροατία ! Κροατία	0	1	0	1
	Ιαπωνία ! Ιαπωνία	0	1	0	1
	Νότια Κορέα ! Νότια Κορέα	0	1	0	1
18.	Λιθουανία ! Λιθουανία	0	0	3	3
18.	Ρωσία ! Ρωσία	0	0	3	3
20.	Ουρουγουάη ! Ουρουγουάη	0	0	2	2
21.	Κούβα ! Κούβα	0	0	1	1
21.	Μεξικό ! Μεξικό	0	0	1	1

Άνδρες
	Ομάδα				ΣΥΝ
1.	ΗΠΑ	16	1	2	19
2.	Σοβ. Ένωση ^α	2	4	3	9
3.	Γιουγκοσλαβία ^β	1	4	1	6
4.	Αργεντινή	1	0	1	2
5.	Ισπανία	0	3	0	3
6.	Γαλλία	0	2	0	2
7.	Ιταλία	0	2	0	2
8.	Καναδάς	0	1	0	1
	Κροατία	0	1	0	1
	Σερβία	0	1	0	1
11.	Βραζιλία	0	0	3	3
11.	Λιθουανία	0	0	3	3
13.	Ουρουγουάη	0	0	2	2
14.	Αυστραλία	0	0	1	1
	Κούβα	0	0	1	1
	Μεξικό	0	0	1	1
	Ρωσία	0	0	1	1

Γυναίκες
	Ομάδα				ΣΥΝ
1.	ΗΠΑ	9	1	1	11
2.	Σοβ. Ένωση ^α	2	0	1	3
3.	Ενοπ. Ομάδα ^α	1	0	0	1
4.	Αυστραλία	0	3	2	5
5.	Βραζιλία	0	1	1	2
	Βουλγαρία	0	1	1	2
	Κίνα	0	1	1	2
	Γαλλία	0	1	1	2
	Γιουγκοσλαβία	0	1	1	2
10.	Ιαπωνία	0	1	0	1
	Νότια Κορέα	0	1	0	1
	Ισπανία	0	1	0	1
13.	Ρωσία	0	0	2	2
14.	Σερβία	0	0	1	1

^α Η ΔΟΕ θεωρεί τη Σοβιετική Ένωση και την Ενοποιημένη Ομάδα ως διαφορετικές ομάδες.
^β Η ΔΟΕ θεωρεί την Ο.Δ. Γιουγκοσλαβίας ως συνέχεια της Σ.Ο.Δ. Γιουγκοσλαβίας.

Ελληνικές παρουσίες

Ολυμπιακοί αγώνες Παρίσι 2024

Προπονητής:

Βασίλης Σπανούλης

Παίκτες:

Γιάννης Αντετοκούνμπο

Πηγές

«Οι Ολυμπιονίκες 1896-1980», εκδ. Χρυσός Τύπος ΑΕ, 1980, σελ. 40-41.