Κομιτάτο της ενεργείας

Κομιτάτο της ενεργείας ή Κομιτάτα της ενεργείας (όνομα εμπνευσμένο από τα ιταλικά «Comitati d' Azione») ονομάζονταν ριζοσπαστικές κινήσεις / μυστικές εταιρείες Επτανησίων κατά το 1860-1862 οι οποίες αποσκοπούσαν στην Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Οι ομάδες αυτές ενεργούσαν με έμπνευση και σε επικοινωνία με το κεντρικό κομιτάτο της Γένουας που υποστήριζε την απελευθέρωση των λαών των Βαλκανίων στο πλαίσιο των σχεδίων του Τζουζέπε Γκαριμπάλντι. Δημιουργήθηκε ένα κομιτάτο ενεργείας στη Ζάκυνθο από τον ριζοσπάστη πολιτικό και βουλευτή Κωνσταντίνο Λομβάρδο ο οποίος ήταν σε τακτική επικοινωνία με τον Γκαριμπαλντι και ένα στην Αθήνα από τον καθηγητή πανεπιστημίου και φιλόσοφο Φραγκίσκο Πυλαρινό, μετά από συνάντησή του με τον Λομβάρδο. Μετά την αιχμαλωσία του Γκαριμπάλντι την 29η Αυγούστου 1862 στη μάχη του Ασπρομόντε, αλλά και τελικά τη συνθήκη του Μαρτίου του 1864 για την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, δεν έγινε άλλη μνεία των κομιτάτων αυτών, των οποίων ο στόχος είχε υλοποιηθεί, αν και όχι με τον τρόπο που είχαν βάλει ως στόχο.

Υπόβαθρο: Ο Γκαριμπάλντι, το κεντρικό κομιτάτο της Γένουας και άλλα βαλκανικά κομιτάτα

Αλλαγές στα Ιταλικά εδάφη το 1860-1861...

1860 - ενοποίηση εδαφών στο Βασίλειο της Σαρδηνίας

1861 - δημιουργία του Βασιλείου της Ιταλίας

...στο δρόμο προς την Ιταλική ενοποίηση

Στο γενικότερο περιβάλλον της κατακερματισμένης Ιταλίας υπό την Αυστριακή επιρροή και του Δεύτερου Ιταλικού πολέμου της Ανεξαρτησίας του 1859, της ενσωμάτωσης του Δουκάτου της Πάρμας, του Δουκάτου της Μοντένα, του Μεγάλου Δουκάτου της Τοσκάνης, καθώς και των Παπικών κρατών από το Βασίλειο της Σαρδηνίας το 1860 αλλά και της δημιουργίας του σε μεγάλο ποσοστό ενοποιημένου Βασιλείου της Ιταλίας το 1861, είχαν δημιουργηθεί πατριωτικές οργανώσεις, τα κομιτάτα δράσης, όπως το Comitato Nazionale de Liberazione του Τορίνο, το Comitato Centrale di Venezia με έδρα την Πάντοβα, το Comitato di Provvedimento per Roma e Venezia (1861-1863). Στο τελευταίο, πρόεδρος είχε γίνει το 1861 ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι. Από τη Γένοβα υπήρξε συντονισμός των Comitati d' Azione με ίδρυση του «Comitato Centrale dell'Associazione dei Comitati di Provvedimento» (1861-1862). Τα σχέδια του Γκαριμπάλντι περιελάμβαναν όχι μόνο τη συνέχιση της επανάστασης της Ιταλίας ενάντια στην Αυστρία αλλά και γενικότερη κινητοποίηση των λαών των Βαλκανίων με σκοπό την αποδυνάμωσης της Αυστρίας και της Τουρκίας. Έτσι, για να ενισχύσουν οι εθελοντές του Γκαριμπάλντι τα τοπικά απελευθερωτικά κινήματα, βοήθησαν / προκάλεσαν την ίδρυση μυστικών επαναστατικών κομιτάτων στη Βοσνία, την Ερζεγοβίνη, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο. Μέρος της κίνησης αυτής ήταν και η ίδρυση του κομιτάτου ενεργείας της Ζακύνθου, και στη συνέχεια αυτού του Αθηνών.

Το κομιτάτο ενεργείας της Ζακύνθου

Το κομιτάτο της Ζακύνθου το ίδρυσε το Μάιο του 1860 ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος, πολιτικός και βουλευτής στη βουλή των Ιονίων Νήσων, ο οποίος έκανε πολλά ταξίδια στην Ιταλία και Ελλάδα και συναντήθηκε με τον Όθωνα, τον Βίκτωρα Εμμανουήλ και τον Γαριβάλδη για την προώθηση των σκοπών του. Τα κομιτάτα προετοίμαζαν την εξέγερση των υπόδουλων ελληνικών επαρχιών της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας μέσα από μια βαλκανική εκστρατεία του Γαριβάλδη, ώστε να υπάρξει και αντίστοιχα αντίκτυπος στο ζήτημα της Επτανήσου. Στη Ζάκυνθο είχε την υποστήριξη βουλευτών και ιερέων. Στο Κομιτάτο συμμετείχαν στην Κέρκυρα πολλοί βουλευτές αλλά και ο αρχιεπίσκοπος, στη Λευκάδα, ανάμεσα σε άλλους και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, στην Κεφαλονιά ο Γεράσιμος Λιβαδάς, ο λόγιος ριζοσπάστης Θεόδωρος Καρούσος (καθηγητής πανεπιστημίου και στη συνέχεια βουλευτής) και στην Πάτρα ο Ανδρέας Ρηγόπουλος.

Το κομιτάτο ενεργείας της Αθήνας

Τον Απρίλιο του 1860, σχεδόν τέσσερα χρόνια πριν την ένωση, ο Φραγκίσκος Πυλαρινός επέστρεψε μετά από 20 χρόνια εξορίας (λόγω έντονης πολιτικής του δραστηριότητας ενάντια στις Αγγλικές αρχές) στην πατρίδα του την Κεφαλονιά. Γυρνώντας από εκεί, στη διαδρομή του πριν κατευθυνθεί στην Αθήνα, πέρασε από τη Ζάκυνθο όπου συνάντησε τον Κωνσταντίνο Λομβάρδο, ο οποίος του ζήτησε να γίνει μέλος, καθώς και να συστήσει ανάλογο κομιτάτο στην Αθήνα. Στην Αθήνα προσηλύτισε τον Παύλο Λάμπρο, τον Σπυρίδωνα Ανδρ. Μεταξά (πρέσβη στη Ρωσία), τον Νικόλαο Νέγρη, τον Φιλαδελφέα Χρήστο Νικολαΐδη, Νικόλαο Οκλέρ Βούλγαρη (Κερκυραίο και γραμματέα του Π. Λάμπρου) τον Μάρκο Ρενιέρη (αργότερα διοικητή της Εθνικής Τράπεζας) και τον Σπυρίδωνα Μαλάκη, οι οποίοι έγιναν μέλος του κομιτάτου υπέρ της Μεγάλης Ιδέας. Στην Αθήνα είχε γίνει υποστηρικτής και ο Κωνσταντίνος Ασώπιος.

Το Δεκέμβριο του 1861, εφημερίδες της Τεργέστης και της Βιέννης, διασάλπισαν την ίδρυση των κομιτάτων της Γένουας, της Ζακύνθου και των Αθηνών

Μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα του 1864, ο στόχος των κομιτάτων αυτών είχε επιτευχθεί, όχι μέσω επανάστασης, αλλά με τη σύμφωνη γνώμη των Άγγλων.

Επιπλέον βιβλιογραφία

• Ο Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός (1848-1864) και το Ιταλικό Risorgimento, Γιώργος Γ. Αλισανδράτος, Απόσπασμα από την ευρύτερη μελέτη «Ο Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός (1848-1964) κι η σχέση του με τις Γαλλικές Επαναστάσεις του 1789 και 1848 και το Ιταλικό Risorgimento», δημοσιευμένη στα «Πρακτικά Β” Συνεδρίου Επτανησιακού Πολιτισμού» (Λευκάδα 3-8 Σεπτ. 1984) της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών με θέμα «Πολιτισμικές επαφές στα Επτάνησα και αναμεταδόσεις στον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο, 16ος-20ος αι.», Αθήνα 1991, σσ. 337-373.)