Ένα κόσμημα αποτελείται από μικρά διακοσμητικά αντικείμενα που φοριούνται για τον προσωπικό στολισμό, όπως καρφίτσες, δαχτυλίδια, περιδέραια, σκουλαρίκια, μενταγιόν, βραχιόλια και μανικετόκουμπα.

Πϊνακας του Κονσταντίν Μακόφσκι

Η ονομασία προέρχεται από το ρήμα κοσμώ που σημαίνει στολίζω. Κόσμημα ονομάζεται κάθε στολίδι για οποιοδήποτε λόγο και αν χρησιμοποιείται αυτό και είναι από τους πρώτους τομείς της λαϊκής χειροτεχνίας.

Από τους προϊστορικούς χρόνους, ο άνθρωπος συγκινήθηκε από τα αγαθά της φύσης που τον περιέβαλλε και διάλεξε μερικά από αυτά για να τα κάνει στολίδια του. Τέτοια στολίδια ήταν τα περιδέραια και τα δαχτυλίδια από κοχύλια, όμορφες θαλασσινές πέτρες, κόκαλα κ.ά. Υπήρχε η εντύπωση σε αυτά τα πρώτα χρόνια ότι τα στολίδια είναι μέσο δύναμης, επιβολής, δημιουργίας, εκτίμησης από τους άλλους. Συχνά οι άνδρες στολίζονταν με σκοπό να προσελκύσουν τις γυναίκες.

Μυκηναϊκός πολιτισμός

Επεξεργασία

Όλοι οι λαοί έχουν αφήσει πλήθος κοσμημάτων. Όπως η μυκηναϊκή Ελλάδα που παρέδωσε πολλά κοσμήματα τα οποία διακρίνονται για την καλλιτεχνική τους αξία παρόλο που χρονολογούνται εδώ και 2500 χρόνια. Τα υλικά της κατασκευής τους είναι χρυσός, άργυρος, μόλυβδος, σμάλτο, ξύλο επενδυμένο με χρυσό, όλα σφυρήλατα και χυτά με πρόσθετες διακοσμήσεις:

«Η Μυκηναία αρχόντισσα θα λαμποκοπούσε ολόκληρη όντας κατασκέπαστη από τα κοσμήματά της: χρυσό ή ασημένιο διάδημα στο κεφάλι, χρυσά ή ασημένια περιβραχιόνια, χρυσές ή ασημένιες καρφίτσες στα μαλλιά της, δακτυλίδια, βραχιόλια στα χέρια, κρίκους στα πόδια… Στα κοσμήματα ιδιαίτερη μνεία αξίζει για την πόρπη, ένα από τα βασικά στολίδια της γυναίκας».[εκκρεμεί παραπομπή]

Φορούσαν δακτυλίδια σε μορφή απλού κρίκου ή με ελλειψοειδή σχήματα και χαραγμένες παραστάσεις, σκουλαρίκια, βραχιόλια που μεγαλώνουν ή μικραίνουν ανάλογα με τη διάμετρο του χεριού, προτιμούσαν χάνδρες για τα περιδέραια, τα βραχιόλια και τα διαδήματα σε απλά γεωμετρικά σχήματα και σχηματοποιημένες απομιμήσεις διαφόρων προτύπων του ζωικού, φυτικού και θαλάσσιου βασιλείου. Υπήρχε ακόμη μία χαρακτηριστική ποικιλία από χρυσές χάντρες, με κυλινδρική επιφάνεια σκεπασμένη από πυκνές σειρές μικροσκοπικών σφαιριδίων.

Κλασική περίοδος

Επεξεργασία

Ακόμα και οι αρχαίοι Ελληνες της κλασικής εποχής, οι τόσο λιτοί στην εμφάνιση και ενδυμασία τους, οι μεγαλοπρεπείς μέσα στην απλότητά τους, έδιναν ιδιαίτερη σημασία σε μερικά συμπληρώματα που τόνιζαν και φανέρωναν καταστάσεις και η χρήση τους ήταν καθαρά σημειολογική. Κλαδί ελιάς φορούσε ο νικητής των ολυμπιακών αγώνων, κλαδί από κισσό ο νικητής στις διονυσιακές γιορτές και στους θεατρικούς διαγωνισμούς δράματος, φύλλα δρυός φορούσαν στις θρησκευτικές τους τελετές, γιρλάντες από πετροσέλινο στις πένθιμες τελετές, ενώ ανθοστέφανα από φρέσκα λουλούδια φορούσαν οι άνδρες στα συμπόσια.

Από την ανώτερη τάξη (ηγεμόνες, ευγενείς, θρησκευτικοί αρχηγοί) δεν έλειπαν οι χρυσές ταινίες που συγκρατούσαν τα μαλλιά τους, τα στεφάνια με διάκοσμο από πολύτιμες πέτρες, τα διαδήματα και οι χρυσές καρφίτσες, οι περόνες που συγκρατούσαν τον χιτώνα τους, τα δακτυλίδια και οι χρυσοί κρίκοι. Όλα ήταν κατασκευασμένα με τέχνη περισσή, κατεργασμένα στο χέρι από χρυσό, άργυρο και μπρούντζο.

Ρωμαϊκοί χρόνοι

Επεξεργασία

Για τη Ρωμαία (753 π.Χ. – 476 μ.Χ.) απαραίτητο συμπλήρωμα είναι το διάδημα στα μαλλιά, τα σκουλαρίκια στ’ αυτιά, το κολιέ γύρω από το λαιμό της, τα βραχιόλια στους καρπούς, τα δακτυλίδια στα δάκτυλα, οι κρίκοι στα μπράτσα και τους αστραγάλους.

Πλούσια και πολλά κοσμήματα ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα της ενδυμασίας ανδρών και γυναικών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Βραχιόλια το ένα επάνω στο άλλο, δακτυλίδια από χρυσό και ασήμι, όλα γεμάτα με πολύτιμες πέτρες όπως μαργαριτάρια, σμαράγδια, ρουμπίνια, διαμάντια. Χρησιμοποιούν ακόμη πλούσια διαδήματα για τα μαλλιά τους και πολύτιμες πέτρες στα ρούχα και τα υποδήματά τους.

Βυζάντιο

Επεξεργασία

Ξακουστά ακόμη είναι τα βυζαντινά κοσμήματα (330-1453 μ.Χ.) που έγιναν περιζήτητα στην Ευρώπη ολόκληρη ενώ ακόμη και σήμερα αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους σχεδιαστές κοσμημάτων.

Τα κοσμήματα και οι κορώνες των αυτοκρατόρων είναι χειροποίητα δηλώνοντας την ελληνορωμαϊκή επίδραση μέχρι τον 4ο αιώνα. Χρυσά δακτυλίδια με ανάγλυφες παραστάσεις και μονογράμματα, χρησιμεύουν ως δακτυλίδια αρραβώνων και γάμων. Κρεμαστά μεγάλα χειροποίητα χρυσοποίκιλτα σκουλαρίκια, χρυσές καρφίτσες, πόρπες από πολύτιμες πέτρες, βραχιόλια εργασμένα με μικρές πέτρες σε μωσαϊκό. Μαργαριτάρια, σμαράγδια, ρουμπίνια, διαμάντια υπάρχουν άφθονα στην ενδυμασία αυτοκρατόρων.

Χριστιανικά εμβλήματα όπως ο σταυρός, στάχυα, κλαδιά αμπέλου και φύλλα, περιστέρια, ψάρια, σχήματα ζώων, γεωμετρικά και αφηρημένα σχήματα, φύλλα λουλουδιών και φρούτα διαμόρφωναν τη διακόσμηση των βυζαντινών υφασμάτων και κοσμημάτων.

Αρχαία Αίγυπτος

Επεξεργασία

Μάστορες στην κοσμηματοποιϊα υπήρξαν και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι (3000–525 π.Χ.) που μετάδωσαν την τέχνη τους και σε άλλους ανατολικούς λαούς. Χρησιμοποιούσαν πιο πολύ το μέταλλο και τα πετράδια που πάνω τους χάραζαν διάφορες παραστάσεις.

Για τις Αιγύπτιες, η πολυτέλεια των υφασμάτων δεν είναι αρκετή. Χρησιμοποιούν ακόμη βραχιόλια, περιδέραια, χαλκάδες για τους αστραγάλους, δακτυλίδια, διαδήματα. Οι φαραώ έβαζαν στο κεφάλι τους την άσπρη μίτρα (κορόνα) με το ιερό φίδι στην κορυφή της, σύμβολο της δυναστείας των φαραώ.

Κοσμήματα φορούσαν άνδρες και γυναίκες σε αφθονία, όπως τα βραχιόλια σε όλο το μήκος των χεριών και τους αστραγάλους, ενώ οι κάλτσες τους ήταν κεντημένες ή κοσμημένες με χρυσό, ασήμι, χαλκό και μπρούντζο.[1] Επίσης φορούσαν περιδέραια με κρεμαστά ψηφία ή μορφές θεών ή το σύμβολο της αθανασίας τον ιερό κάνθαρο (σκαραβαίο). Οι φαραώ φορούσαν δακτυλίδια-σφραγίδες με ανάγλυφα σκαλισμένο τον ιερό σκαραβαίο για το κλείσιμο των περγαμηνών. Ακόμη προτιμούσαν μεγάλα σκουλαρίκια με διάφορες συμβολικές παραστάσεις. Όλα ήταν κατασκευασμένα από ευγενή μέταλλα – χρυσό, ασήμι ή χαλκό, φαγιάνς και διακοσμημένα με χάνδρες από σμαράγδια, αχάτη, αμέθυστο, όνυχα, ίασπι, κρυστάλλινες πέτρες, τιρκουάζ, μαργαριτάρια, κεχριμπάρι, κοράλλια, ημιπολύτιμες πέτρες που δίνουν στη φόρμα ιδιαίτερη βαρύτητα.

Άλλοι λαοί

Επεξεργασία

Οι Άραβες, οι Ετρούσκοι, οι Ιάπωνες και οι Κινέζοι δεν πήγαιναν πίσω στην κοσμηματοποιία.

Σύγχρονη εποχή

Επεξεργασία

Στις μέρες μας τα κοσμήματα[2] φτιάχνονται στις βιομηχανίες[3] για πλατιά κατανάλωση σε μεγάλες ποσότητες ενώ, όπως προαναφέρθηκε, πολλοί σχεδιαστές κοσμημάτων εμπνέονται από παλαιότερες εποχές.

Αντίκτυπος στην κοινωνία

Επεξεργασία

Τα κοσμήματα[4] χρησιμοποιούνταν για να υποδηλώνουν την κατάσταση. Στην αρχαία Ρώμη, τα δαχτυλίδια μπορούσαν να φορεθούν μόνο από ορισμένους βαθμούς και[5] αργότερα οι νόμοι περί πολυτέλειας υπαγόρευαν ποιος και τι είδους κοσμήματα μπορούσε να φορέσει.[6][7] Αυτό βασιζόταν επίσης στην ιεραρχία των πολιτών της εποχής.

Οι πολιτιστικές συνταγές έχουν επίσης διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Για παράδειγμα, η χρήση σκουλαρικιών από τους δυτικούς άνδρες θεωρούνταν θηλυπρεπής τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού αιώνα. Πιο πρόσφατα, η επίδειξη κοσμημάτων στο σώμα, όπως τα piercings, έχει γίνει σημάδι αποδοχής ή θεωρείται σημάδι θάρρους σε ορισμένες ομάδες, αλλά απορρίπτεται εντελώς από άλλες. Ομοίως, η κουλτούρα του χιπ-χοπ έκανε δημοφιλή τον αργκό όρο bling-bling, ο οποίος αναφέρεται στην επιδεικτική επίδειξη κοσμημάτων από άνδρες ή γυναίκες.[8][9][10]

Ορισμένες θρησκείες έχουν συγκεκριμένους κανόνες ή παραδόσεις σχετικά με τα κοσμήματα (ή ακόμη και την απαγόρευσή τους), και πολλές θρησκείες έχουν διατάγματα κατά της υπερβολικής επίδειξης.[11] Το Ισλάμ, για παράδειγμα, θεωρεί ότι η χρήση χρυσού από τους άνδρες είναι χαράμ. Τα περισσότερα ισλαμικά κοσμήματα είχαν τη μορφή της προίκας της νύφης και παραδοσιακά δεν περνούσαν από γενιά σε γενιά- αντίθετα, μετά το θάνατο της γυναίκας, πωλούνταν στο παζάρι και ανακυκλώνονταν ή πωλούνταν σε περαστικούς. Έτσι, τα ισλαμικά κοσμήματα πριν από τον 19ο αιώνα είναι εξαιρετικά σπάνια.[12]

Η βιομηχανία κοσμημάτων ξεκίνησε μια εκστρατεία στις αρχές του 20ου αιώνα για να προωθήσει τα δαχτυλίδια αρραβώνων για άνδρες που κέρδισαν δημοτικότητα και τα δαχτυλίδια αρραβώνων για άνδρες που δεν κέρδισαν, φτάνοντας στο σημείο να δημιουργήσει μια ψεύτικη ιστορία και να ισχυριστεί ότι η πρακτική είχε μεσαιωνικές ρίζες. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1940, το 85% των γάμων στις ΗΠΑ συνοδεύονταν από τελετή με διπλό δαχτυλίδι, από 15% τη δεκαετία του 1920.[13]

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. Τσιαδήμη, Αγγελική (2016). Η γένεση της γραφής στην Αίγυπτο κατά την προδυναστική περίοδο, τα ταφικά αρχαιολογικά ευρήματα και η ερμηνεία τους. Ρόδος: Πανεπιστήμιο Αιγαίου. σελ. 10. 
  2. «Ανδρικά & Γυναικεία Κοσμήματα - Mar & Mar». Mar & Mar Jewelry. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2024. 
  3. «Mar & Mar Jewelry». 
  4. Kranitsas, Thomas (1 Ιουνίου 2024). «Elevate Your Style with Mar & Mar: Modern Jewelry Crafted for Timeless Elegance». Medium (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Ιουνίου 2024. 
  5. «Pliny the Elder, The Natural History». www.perseus.tufts.edu. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2024. 
  6. «What jewelry did the ancient romans wear?». www.learnancientrome.com. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2024. 
  7. «Roman Jewelry: Unveiling the Elegance of Ancient Adornment». roman-empire.net. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2024. 
  8. «A Brief History of Bling». www.nytimes.com. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2024. 
  9. «Bling Bling: How Hip-Hop Culture's Relationship With Jewelry Developed». www.hypefresh.com. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2024. 
  10. «Bling Bling». www.fastslang.com. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2024. 
  11. «Geschichte der Schmuckkunst». www.bekommenamenskette.com. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2024. 
  12. «Silver Speaks: Traditional Jewelry from the Middle East». www.wrmea.org. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2024. 
  13. «A "Real Man's Ring": Gender and the Invention of Tradition». muse.jhu.edu. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2024. 
  • Νέλλη Λαγάκου, Η ενδυμασία διά μέσου των Αιώνων, Αθήνα: Δωδώνη, 1998. ISBN 960-248-894-8