Βικιπαίδεια

Μάχη του Μαραθώνα

Συντεταγμένες: 38°07′05″N 23°58′42″E / 38.1181°N 23.9783°E / 38.1181; 23.9783


Η Μάχη του Μαραθώνα (αρχαία ελληνικά Μάχη τοῦ Μαραθῶνος), που διεξήχθη τον Αύγουστο ή τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ, αποτελεί σύγκρουση μεταξύ των Ελλήνων (Αθηναίοι και Πλαταιείς) και των Περσών κατά την πρώτη εισβολή των Περσών στην Ελλάδα.

Μάχη του Μαραθώνα
Περσικοί Πόλεμοι
ΧρονολογίαΑύγουστος/Σεπτέμβριος 490 π.Χ
ΤόποςΜαραθώνας 38°07′05″N 23°58′42″E / 38.11806°N 23.97833°E / 38.11806; 23.97833
ΈκβασηΑποφασιστική νίκη των Ελλήνων, λήξη της πρώτης περσικής εισβολής στην Ελλάδα
Αντιμαχόμενοι
Ηγετικά πρόσωπα
Δυνάμεις
9.000 – 10.000 Αθηναίοι,
1.000 Πλαταιείς
20.000 – 100.000 πεζοί και 1.000 ιππείς (σύγχρονες εκτιμήσεις)
600 πλοία, 200.000 – 600.000 πεζοί, και 10.000 ιππείς (αρχαίες πηγές)
Απώλειες
192 Αθηναίοι,
11 Πλαταιείς (Ηρόδοτος)
6.400 νεκροί
7 πλοία (Ηρόδοτος)

Μετά την αποτυχία της Ιωνικής Επανάστασης, ο Δαρείος συγκέντρωσε μεγάλη δύναμη για να εκδικηθεί την Αθήνα και την Ερέτρια, οι οποίες είχαν βοηθήσει τους Ίωνες, κατά την Ιωνική Επανάσταση. Το 492 π.Χ, έστειλε δύναμη, υπό την ηγεσία του Μαρδόνιου αλλά ο περσικός στόλος καταστράφηκε από τρικυμία παραπλέοντας τον Άθω. Τελικά το 490 π.Χ., υπό τη διοίκηση του Δάτη και του Αρταφέρνη, ο περσικός στρατός κατέλαβε τις Κυκλάδες, κατέστρεψε την Ερέτρια και στρατοπέδευσε στον Μαραθώνα, όπου τους αντιμετώπισε δύναμη Αθηναίων και Πλαταιέων. Η μάχη έληξε με αποφασιστική νίκη των Ελλήνων - που οφειλόταν στην στρατιωτική ιδιοφυΐα του Μιλτιάδη - και οι Πέρσες αναγκάσθηκαν να φύγουν στην Ασία.

Η μάχη του Μαραθώνα έδειξε στους Έλληνες ότι μπορούσαν να νικήσουν τους Πέρσες. Κατά τους σύγχρονους ιστορικούς και μελετητές, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες στιγμές, στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Πηγές

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Ηρόδοτος

Κύρια πηγή για τους Περσικούς πολέμους αποτελεί ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος ο οποίος έγραψε το έργο Ιστορίαι γύρω στα 440-430 π.Χ, προσπαθώντας να ανακαλύψει τις πραγματικές αιτίες των Περσικών πολέμων[1]. Το έργο ολοκληρώθηκε το 450 π.Χ.[2] Η μέθοδος του Ηρόδοτου αποτελούσε καινοτομία και σύμφωνα με μερικούς ιστορικούς, ο Ηρόδοτος έχει εφεύρει την ιστορία που ξέρουμε.[2] Ο Θουκυδίδης είχε αμφισβητήσει το έργο του Ηροδότου, καθώς η προσωπική άποψη του τελευταίου εμφανιζόταν συχνά στο έργο του.[3][4] Ο Πλούταρχος, στο έργο Περί της Ηροδότου κακοήθειας (αν όντως το έγραψε αυτός), κατηγορεί τον Ηρόδοτο. Την περίοδο της Αναγέννησης, παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι συνέχιζαν να διαβάζουν το έργο του Ηροδότου, ο ιστορικός είχε κακή φήμη.[5] Παρ' όλ' αυτά, τα αρχαιολογικά ευρήματα επιβεβαίωσαν τα γραφόμενα του Ηροδότου και αποκατέστησαν τη φήμη και την αξιοπιστία του, ειδικά ως προς τα γεγονότα που εξέτασε αυτοπροσώπως.[6][7] Οι σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν το έργο του αξιόπιστο, αλλά έχουν αμφιβολίες για τους αριθμούς των νεκρών και τις ημερομηνίες των μαχών.[7][8].

Πηγές για τη μάχη αποτελούν επίσης οι Πλάτων, Λυσίας, Παυσανίας, Πλούταρχος καθώς και ο Ρωμαίος Κορνήλιος Νέπως.

Υπόβαθρο

Επεξεργασία
Κύρια λήμματα: Περσικοί Πόλεμοι, Ιωνική Επανάσταση και Πρώτη περσική εισβολή στην Ελλάδα
 
Χάρτης του ελληνικού κόσμου την περίοδο της μάχης

Οι ρίζες της εχθρότητας Ελλήνων και Περσών βρίσκονται στην Ιωνική Επανάσταση. Η Ιωνική Επανάσταση απείλησε τη σταθερότητα της Περσικής Αυτοκρατορίας, γι' αυτό και ο Δαρείος ορκίστηκε να τιμωρήσει τις ελληνικές πόλεις που συμμετείχαν σε αυτή, όπως η Αθήνα και η Ερέτρια[9] οι οποίες είχαν αποστείλει στους επαναστάτες βοήθεια από είκοσι τριήρεις και πέντε τριήρεις αντίστοιχα.[10]

 
Ο Δαρείος Α' της Περσίας, όπως τον φαντάστηκε ένας Έλληνας ζωγράφος (4ος αιώνας π.Χ.)

Η Ιωνική Επανάσταση έληξε με νίκη του περσικού στόλου το 493 π.Χ και αργότερα ο Δαρείος επέκτεινε την αυτοκρατορία του στο Ανατολικό Αιγαίο[11] και στην Προποντίδα.[12] Το 492 π.Χ, καθώς η Ιωνική Επανάσταση είχε λήξει, ο Δαρείος έστειλε στρατό, υπό την ηγεσία του Μαρδονίου, ο οποίος ανέκτησε τη Θράκη και ανάγκασε τους Μακεδόνες να συμμαχήσουν με την Περσία. Τελικά, όμως, ο περσικός στόλος καταστράφηκε λόγω θύελλας έξω από τη χερσόνησο του Άθω.[13]

Μετά από δύο έτη, ο Δαρείος - που είχε συμβούλους στην αυλή του τους εξόριστους από την Αθήνα Πεισιστρατίδες και τον επίσης εξόριστο βασιλιά της Σπάρτης Δημάρατο - έστειλε στρατό στην Ελλάδα, υπό την ηγεσία του Αρταφέρνη (γιο του σατράπη των Σαρδέων) και του Δάτη (Μήδου ναύαρχου), με διαταγές να καταλάβουν τις Κυκλάδες, να τιμωρήσουν τη Νάξο για την αντίσταση κατά των Περσών (πριν την Ιωνική Επανάσταση) και να τιμωρήσουν τις πόλεις της Αθήνας και της Ερέτριας.[14] Αφού κατέλαβαν το Αιγαίο, οι Πέρσες επιτέθηκαν στην Ερέτρια. Παρά την αντίστασή της, ο Εύφορβος ο Αλκιμάχου και ο Φίλαγρος ο Κυνέου άνοιξαν τις πύλες της πόλης στους Πέρσες, οι οποίοι την κατέστρεψαν και έστειλαν πολλούς αιχμάλωτους στην Περσία.[15] Τότε, οι Πέρσες κινήθηκαν προς την Αθήνα.

Πριν την μάχη

Επεξεργασία
 
Αναπαράσταση αγκυροβολημένων πλοίων κατά τη μάχη του Μαραθώνα

Στρατηγική και τακτική

Επεξεργασία

Οι Πέρσες, αφού πέρασαν την Αττική, στρατοπέδευσαν στον Μαραθώνα (40 χιλιόμετρα από την Αθήνα) μετά από συμβουλή του Ιππία.[16] Αρχηγός της αθηναϊκής δύναμης ήταν ο Μιλτιάδης, ο οποίος ήξερε καλά τις περσικές τακτικές, γι' αυτό και οι Αθηναίοι αποφάσισαν να κλείσουν τις δύο εξόδους των στενών του Μαραθώνα.[17] Ταυτόχρονα, ο Φειδιππίδης, κήρυκας και δρομέας από την Αθήνα, στάλθηκε στη Σπάρτη για να ζητήσει βοήθεια[18], αλλά οι Σπαρτιάτες, επικαλούμενοι θρησκευτικούς λόγους, απάντησαν ότι θα στείλουν στρατό μετά την πανσέληνο. Μόνο χίλιοι οπλίτες από τις Πλαταιές έφθασαν στον Μαραθώνα για να βοηθήσουν τους Αθηναίους.[19]

Ακόμα και αν οι Αθηναίοι συγκέντρωναν όλους τους διαθέσιμους οπλίτες στο Μαραθώνα[20], η αριθμητική υπεροχή των Περσών θα ήταν τουλάχιστον δύο προς ένα.[21] Επιπλέον, αν τους συγκέντρωναν όλους στο Μαραθώνα, οι Πέρσες θα μπορούσαν να επιτεθούν στην Αθήνα χωρίς να συναντήσουν αντίσταση και μια πιθανή ήττα στον Μαραθώνα θα σήμαινε την καταστροφή της Αθήνας, καθώς δεν θα είχε στρατό για να αμυνθεί.[22] Γι' αυτό οι Αθηναίοι αποφάσισαν να κλείσουν τις δύο εξόδους των στενών, όπου μπορούσαν να περιμένουν τους Σπαρτιάτες - αυτό θα δυσκόλευε τους Πέρσες να επιτεθούν στην Αθήνα.[23]

Για πέντε ημέρες, οι δύο στρατοί δεν αποφάσιζαν να επιτεθούν ο ένας στον άλλο. Τα πλευρά των Αθηναίων, όπως δηλώνει ο Κορνήλιος Νέπως, ήταν καλά προστατευμένα από τους ψηλούς λόφους.[17] Κατά τον Τομ Χόλλαντ, αυτό εξυπηρετούσε τη στρατηγική των Αθηναίων, οι οποίοι περίμεναν την άφιξη των Σπαρτιατών.[20] Οι Αθηναίοι είχαν στη διοίκηση τους δέκα στρατηγούς, ένα από κάθε φυλή[24] - πολέμαρχος ήταν ο Καλλίμαχος ο Αφιδναίος.[25] Ο Ηρόδοτος γράφει ότι κάθε ημέρα διοικούσε ένας στρατηγός[26] - γι' αυτό, ο Μιλτιάδης αποφάσισε να επιτεθεί την ημέρα, κατά την οποία διοικητής του στρατού θα ήταν ο ίδιος.[26] Κατά τους σύγχρονους ιστορικούς, οι Αθηναίοι θα διακινδύνευαν πολλά αν επιτίθεντο πριν την άφιξη των Σπαρτιατών.[23][27]

Ούτε οι Πέρσες ούτε οι Έλληνες ήθελαν να διακινδυνεύσουν μάχη.[23][22] Παρ' ολ' αυτά, παραμένει άγνωστη η αιτία που οδήγησε τους Αθηναίους να επιτεθούν.[23] Σύμφωνα με μια εκδοχή, οι Αθηναίοι είχαν μάθει από τους Ίωνες ότι οι Πέρσες απομάκρυναν τον ιππικό τους - αυτό αναφέρεται στο λεξικό «Σούδα»:

Δάτιδος ἐμβαλόντος εἰς τὴν Ἀττικὴν τοὺς Ἴωνας φασιν, ἀναχωρήσαντος αὐτοῦ, ἀνελθόντας ἐπἰ τὰ δένδρα σημαίνειν τοῖς Ἀθηναίοις ὡς εἶεν χωρὶς οἱ ἱππεῖς, καὶ Μιλτιάδην συνιέντα τὴν ἀναχώρησιν αὐτῶν συμβαλεῖν οὕτως καὶ νικῆσαι, ὅθεν καὶ τῆν παροιμίαν λεχθῆναι ἐπὶ τῶν τὴν τάξιν διαλυόντων[28][29]

Υπήρξαν πολλές παραλλαγές της θεωρίας αυτής, αλλά σύμφωνα με ιστορικούς, το περσικό ιππικό είχε μεταφερθεί στα πλοία, έτσι ώστε να επιτεθεί στην Αθήνα όσο το πεζικό θα αντιμετώπιζε τους Αθηναίους στον Μαραθώνα[20] - αυτή η παραλλαγή βασίζεται στην αναφορά του Ηροδότου, ότι το περσικό πεζικό έπλευσε γύρω από το Σούνιο για να επιτεθεί στην Αθήνα.[30] Κατά τον Λάζενμπι, οι Πέρσες βάδισαν για να επιτεθούν στους Αθηναίους, κάτι που οδήγησε στην αρχή της μάχης - αργότερα όμως, βλέποντας τους Πέρσες να προωθούνται, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να τους επιτεθούν. Δεν είναι σαφές ποια από τις δύο θεωρίες είναι η ορθότερη, παρ'όλα αυτά είναι αποδεκτή κάποια δραστηριότητα των Περσών κατά την πέμπτη μέρα.[23]

Οι Πέρσες είχαν κυρίως ελαφρύ πεζικό, το οποίο δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει σε μετωπική επίθεση (όπως αποδείχθηκε στις Θερμοπύλες (480 π.Χ.) και στις Πλαταιές (479 π.Χ.)[31]) - γι' αυτό οι Πέρσες ήταν διστακτικοί και απρόθυμοι να επιτεθούν.[22] Η στατική αμυντική θέση, κατά τον Λάζενμπι, είχε λίγη λογική για τους Έλληνες[32], καθώς οι οπλίτες ήταν περισσότερο δυνατοί σε μάχη σώμα με σώμα.[31] Αν η απουσία του περσικού ιππικού οδήγησε σε αθηναϊκή επίθεση, σημαίνει ότι ένα μειονέκτημα για τους Αθηναίους (η πλαγιοκόπηση από το περσικό ιππικό) μετατρέπονταν σε κύριο πλεονέκτημα[22] - αλλά είναι πιθανό ότι οι Πέρσες επιτέθηκαν, γι' αυτό και οι Αθηναίοι αντέδρασαν.[23]

Κατά μια άλλη εκδοχή, ίσως οι Πέρσες επιτέθηκαν επειδή έμαθαν (ή υποψιάστηκαν) για πιθανές ενισχύσεις από τη Σπάρτη - είτε κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να μείνουν για πολύ ακόμη στον Μαραθώνα.[23]

Ημερομηνία της μάχης

Επεξεργασία

Έγιναν πολλές προσπάθειες για να βρεθεί η ακριβής ημερομηνία της μάχης. Κατά τους ιστορικούς, ο Ηρόδοτος χρονολογεί τα γεγονότα με το ηλιοσεληνιακό ημερολόγιο (συνδυασμός του ηλιακού και του σεληνιακού ημερολογίου). Κατά τον Philipp August Böckh, η μάχη διεξήχθη στις 12 Σεπτεμβρίου (κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο).[33] Παρ' ολ' αυτά, φαίνεται ότι η κάθε ελληνική πόλη-κράτος είχε το δικό της ημερολόγιο - η ημερομηνία της μάχης εξαρτάται επίσης από την ημερομηνία που γιόρταζαν οι Σπαρτιάτες τα Κάρνεια. Θεωρείται πιθανό το γεγονός ότι το ημερολόγιο των Σπαρτιατών βρισκόταν κατά ένα μήνα πίσω από το αθηναϊκό, άρα η μάχη (κατά το σπαρτιατικό ημερολόγιο) διεξήχθη στις 12 Αυγούστου.[33]

Δυνάμεις

Επεξεργασία

Αθηναίοι

Επεξεργασία
 
Ελληνική φάλαγγα

Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρεται στο μέγεθος του αθηναϊκού στρατού - από την άλλη, ο Κορνήλιος Νέπως, ο Παυσανίας και ο Πλούταρχος δηλώνουν ότι οι Αθηναίοι διέθεταν 9.000 οπλίτες (και άλλους χίλιους από τις Πλαταιές)[17][34][35], αν και ο Ιουστίνος αναφέρει ότι στη μάχη συμμετείχαν 10.000 Αθηναίοι και 1.000 Πλαταιείς[36], αριθμοί που συγκρίνονται με αυτούς που δίνει ο Ηρόδοτος για τη μάχη των Πλαταιών.[37] Ο Παυσανίας περιγράφει επίσης μνημείο προς τιμή των δούλων οι οποίοι απελευθερώθηκαν λόγω της συνεισφοράς τους στον Μαραθώνα[38] Γενικά, αυτοί οι αριθμοί είναι αποδεκτοί σήμερα.[20][39]

 
Το περσικό πεζικό (πιθανόν οι Αθάνατοι), τοιχογραφία του παλατιού του Δαρείου στα Σούσα

Πέρσες

Επεξεργασία

Κατά τον Ηρόδοτο, ο περσικός στόλος είχε 600 τριήρεις[40] - δεν αναφέρει ωστόσο το μέγεθος του περσικού στρατού, αν και γράφει ότι ήταν πολύ καλά προετοιμασμένος.[14] Ο Σιμωνίδης ο Κείος γράφει ότι οι Πέρσες διέθεταν 200.000 στρατιώτες - ο Κορνήλιος Νέπως γράφει ότι οι Πέρσες είχαν 200.000 άνδρες πεζικό και 10.000 άνδρες ιππικό (από αυτούς σχεδόν οι μισοί πολέμησαν στον Μαραθώνα, ενώ οι υπόλοιποι στάλθηκαν στο Σούνιο).[41] Ο Πλούταρχος και ο Παυσανίας αναφέρουν, όπως και το λεξικό «Σούδα», ότι οι Πέρσες είχαν 300.000 στρατιώτες.[35][42][43] Ο Πλάτωνας και ο Λυσίας αναφέρουν ότι οι Πέρσες είχαν 500.000 στρατιώτες[44][45] - ο Ιουστίνος δηλώνει ότι οι Πέρσες διέθεταν 600.000 άνδρες.[36] Κατά τους σύγχρονους ιστορικούς, οι Πέρσες διέθεταν από είκοσι με εκατό χιλιάδες άνδρες πεζικό[46][47][48][49] και χίλιους ιππείς.[50]

Μάχη

Επεξεργασία
   
Η πρώτη φάση της μάχης (στα αριστέρα) και η δεύτερη (στα δεξιά)

Η απόσταση μεταξύ των δύο στρατών ήταν λιγότερη από οκτώ στάδια (ή 1.5 χιλιόμετρα).[51] Στο κέντρο της αθηναϊκής παράταξης βρίσκονταν στρατιώτες της Λεοντίδας φυλής (με αρχηγό τον Θεμιστοκλή) και της Αντιοχίδας φυλής (με αρχηγό τον Αριστείδη), οι οποίοι ήταν παραταγμένοι στις τάξεις των τεσσάρων, ενώ στα πλευρά βρίσκονταν οι υπόλοιπες φυλές και οι Πλαταιείς, οι οποίοι ήταν παραταγμένοι στις τάξεις των οκτώ.[52][53]. Η μεγάλη συμβολή του Μιλτιάδη στη νίκη αυτή ήταν ότι ενίσχυσε τις πτέρυγες της αθηναϊκής παράταξης εις βάρος του κέντρου της, πράγμα που επέτρεψε την περικύκλωση της περσικής παράταξης.

Οι Αθηναίοι επιτέθηκαν και έφτασαν κοντά στις περσικές γραμμές[51] - ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Αθηναίοι ήταν οι πρώτοι Έλληνες που άντεξαν τους Μήδους, το όνομα των οποίων προκαλούσε τρόμο (Ἀθηναῖοι δὲ ἐπείτε ἀθρόοι προσέμιξαν τοῖσι βαρβάροισι, ἐμάχοντο ἀξίως λόγου. πρῶτοι μὲν γὰρ Ἑλλήνων πάντων τῶν ἡμεῖς ἴδμεν δρόμῳ ἐς πολεμίους ἐχρήσαντο, πρῶτοι δὲ ἀνέσχοντο ἐσθῆτά τε Μηδικὴν ὁρέοντες καὶ τοὺς ἄνδρας ταύτην ἐσθημένους· τέως δὲ ἦν τοῖσι Ἕλλησι καὶ τὸ οὔνομα τὸ Μήδων φόβος ἀκοῦσαι).[51]

Οι αθηναϊκές πτέρυγες κατέστρεψαν τις περσικές γραμμές και περικύκλωσαν το ισχυρό κέντρο των Περσών - η μάχη έληξε με υποχώρηση του κέντρου των Περσών στα πλοία.[54] Αρκετοί Πέρσες σκοτώθηκαν στους βάλτους, την ύπαρξη των οποίων αγνοούσαν.[55] Οι Αθηναίοι επιτέθηκαν στα περσικά πλοία και κατάφεραν να καταστρέψουν επτά απ' αυτά.[30][56] Ο Ηρόδοτος αναφέρεται στον Κυναίγειρο, αδερφό του Αισχύλου, ο οποίος προσπάθησε να τραβήξει μια περσική τριήρη, αλλά οι Πέρσες του έκοψαν το χέρι, με αποτέλεσμα να πεθάνει.[56]

Κατά τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες έχασαν 6.400 άνδρες στο πεδίο της μάχης, ενώ παραμένει άγνωστος ο αριθμός των νεκρών κατά την υποχώρηση.[57] Στη μάχη σκοτώθηκαν 192 Αθηναίοι και 11 Πλαταιείς[57] - σ' αυτή τη μάχη σκοτώθηκαν επίσης ο πολέμαρχος Καλλίμαχος και ο στρατηγός Στησίλεως ο Θρασύλεω.[56]

Επινίκια

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Τύμβοι του Μαραθώνα
 
Τύμβος των Μαραθωνομάχων

Οι Αθηναίοι αποφάσισαν να θάψουν τους νεκρούς του Μαραθώνα κοντά στο πεδίο της μάχης.[58] Στον τάφο των Αθηναίων, ο Σιμωνίδης έγραψε το παρακάτω επίγραμμα[59]:

Ἑλλήνων προμαχοῦντες Ἀθηναῖοι Μαραθῶνι,
χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν
Αμυνόμενοι υπέρ των Ελλήνων οι Αθηναίοι στον Μαραθώνα,
κατέστρεψαν τη δύναμη των χρυσοντυμένων Περσών

Σήμερα στην περιοχή της μάχης υπάρχει ο Τύμβος των Μαραθωνομάχων. Στη βίλλα του Ηρώδη του Αττικού στην Κυνουρία, ρωμαϊκής εποχής, έχει βρεθεί ενεπίγραφη στήλη με ονόματα πεσόντων κατά τη μάχη. Το στοιχείο αυτό, σε συνδυασμό με τη σύσταση του τύμβου του Μαραθώνα, στον οποίο έχει ανευρεθεί υλικό και από μεταγενέστερες εποχές, καθώς και με την ανεύρεση πορτραίτου του Ηρώδη κοντά στον τύμβο, έχει οδηγήσει τον αρχαιολόγο Γ. Σπυρόπουλο στο συμπέρασμα πως ο τύμβος είναι δημιούργημα του ίδιου του Ηρώδη. Συγκεκριμένα, φαίνεται να επιβεβαιώνεται η μαρτυρία του Ηροδότου πως οι πεσόντες Αθηναίοι τάφηκαν σε ιδιαίτερους τάφους με στήλες όπου αναγράφονταν τα ονόματά τους κατά φυλές. Αργότερα ο Ηρώδης, του οποίου η οικογένεια καταγόταν από τον Μαραθώνα, προχώρησε σε ανάπλαση του χώρου δημιουργώντας τον τύμβο και μεταφέροντας τις στήλες στην έπαυλή του στην Κυνουρία, ως εκδήλωση προγονολατρείας.[60]

Στην περιοχή Βρανά έχει ανασκαφεί μερικώς και δεύτερος ταφικός τύμβος με 11 ταφές ανδρών, χρονολογούμενος στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. Μερικοί ταυτίζουν αυτόν τον τύμβο με τον Τύμβο των Πλαταιέων, ωστόσο αυτή η υπόθεση δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί.[61]

Το χάλκινο κράνος του Μιλτιάδη, το οποίο φορούσε ο Αθηναίος στρατηγός κατά τη διάρκεια της μάχης, το αφιέρωσε ο ίδιος στο ιερό του Δία στην Ολυμπία προκειμένουν να ευχαριστήσει τον θεό για τη νίκη. Το κράνος βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας.[61]

Αποτελέσματα

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Περσικοί Πόλεμοι
 

Μετά τη μάχη, ο περσικός στόλος έπλευσε γύρω από το Σούνιο για να επιτεθεί στην Αθήνα[30] - οι Αθηναίοι, καθώς κατάλαβαν ότι η πόλη τους βρισκόταν υπό απειλή, βάδισαν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν στην Αθήνα.[62] Οι Αθηναίοι κατάφεραν να φθάσουν νωρίτερα απ' ό,τι οι Πέρσες, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να υποχωρήσουν.[62] Ο Ηρόδοτος αναφέρεται στη συμμαχία των Περσών και των Αλκμεωνιδών - οι τελευταίοι είχαν δώσει σήμα μετά τη μάχη.[30] Αργότερα, στο πεδίο της μάχης έφτασαν οι Σπαρτιάτες - βλέποντας τα πτώματα των Περσών αναγνώρισαν τη μεγάλη νίκη των Αθηναίων.[63]

Ο Δαρείος άρχισε να συγκεντρώνει μεγάλο στρατό για να επιτεθεί ξανά στην Ελλάδα, αλλά τα σχέδια του αναβλήθηκαν λόγω της εξέγερσης στην Αίγυπτο. Πέθανε σε λίγο και στον θρόνο ανέβηκε ο γιος του Ξέρξης Α'.[64] Ο Ξέρξης ανακατέλαβε την Αίγυπτο[65] και άρχισε ξανά τις προετοιμασίες για εισβολή στην Ελλάδα. Η δεύτερη επίθεση των Περσών ξεκίνησε το 480 π.Χ, με επιτυχίες στις Θερμοπύλες και στο Αρτεμίσιο, αλλά οι Έλληνες πέτυχαν νίκες στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές και στη Μυκάλη και ανάγκασαν τους Πέρσες να υποχωρήσουν.

Κύριο λήμμα: Περσικοί Πόλεμοι

Σημασία

Επεξεργασία
 
Κορινθιακό κράνος και κρανίο που ανήκουν σε Αθηναίο στρατιώτη ο οποίος πολέμησε στον Μαραθώνα. Βασιλικό Μουσείο Οντάριο, Τορόντο.

Η μάχη του Μαραθώνα αποδείχθηκε πολύ σημαντική για τους Έλληνες.[66] Η μάχη ήταν καθοριστική στιγμή στην ιστορία της αθηναϊκής δημοκρατίας, καθώς έδειξε τι μπορούσαν να πετύχουν με ενότητα και αυτοπεποίθηση[67] - κατά τους σύγχρονους ιστορικούς, «η νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα έδωσε στους Έλληνες την ευκαιρία να επιζήσουν για τρεις αιώνες, όποτε και ανάπτυξαν αξιόλογο πολιτισμό, στη βάση του οποίου υπάρχει ο δυτικός πολιτισμός».[2][68] Ο Τζων Στιούαρτ Μιλ έχει δηλώσει ότι «η μάχη του Μαραθώνα, ως γεγονός στη βρετανική ιστορία, είναι πιο σημαντική από τη μάχη του Χάστινγκς»[69] και ο Edward Shepherd Creasy συμπεριλαμβάνει τη μάχη του Μαραθώνα στο έργο The Fifteen Decisive Battles of the World: from Marathon to Waterloo (Οι Δεκαπέντε πιο Αποφασιστικές Μάχες του Κόσμου: από τον Μαραθώνα στο Βατερλώ)[70].

Φαίνεται ότι ο Αθηναίος τραγικός ποιητής Αισχύλος θεωρούσε ότι η συμμετοχή του στον Μαραθώνα ήταν το πιο σημαντικό γεγονός στη ζωή του -ανώτερο κι από την Ορέστεια και τους Πέρσες του- δεδομένου ότι έγραψε το παρακάτω επίγραμμα:

Αἰσχύλον Εὐφορίωνος Ἀθηναῖον τόδε κεύθει
μνῆμα καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας·
ἀλκὴν δ’ εὐδόκιμον Μαραθώνιον ἄλσος ἂν εἴποι
καὶ βαθυχαιτήεις Μῆδος ἐπιστάμενος
Αυτός ο τάφος στην καρποφόρα Γέλα τον Αθηναίο Αισχύλο του Ευφορίωνα σκεπάζει. Για την ξακουστή παλληκαριά του το άλσος του Μαραθώνα θα πει, και οι μακρομάλληδες Μήδοι, που καλά την ξέρουν.[71]

Όσον αφορά τον στρατιωτικό τομέα, το μεγαλύτερο μάθημα για τους Έλληνες ήταν η δύναμη των οπλιτών - αυτοί θα έπαιζαν μεγάλο ρόλο και στις εμφύλιες συρράξεις των Ελλήνων.[72] Παρ' ολ' αυτά, ο σχηματισμός φάλαγγας ήταν ευάλωτος στο ιππικό, αλλά καθώς στον Μαραθώνα το περσικό ιππικό έλειπε, η φάλλαγα αποδείχθηκε θανατηφόρο όπλο.[73]

Κληρονομιά

Επεξεργασία

Θρύλοι για τη μάχη

Επεξεργασία
 
Άγαλμα του Πανός στο Μουσείο Καπιτολίνι, στη Ρώμη

Ένας από τους μεγαλύτερους θρύλους της μάχης αποτελεί η πορεία του Φειδιππίδη από την Αθήνα στη Σπάρτη. Κατά τη διάρκειας της πορείας, ο δρομέας πέτυχε στον δρόμο του τον θεό Πάνα - ο θεός τον ρώτησε γιατί οι Αθηναίοι δεν τον τιμούσαν. Ο δρομέας απάντησε ότι οι Αθηναίοι θα τον τιμούσαν απ' εδώ και πέρα. Ο Πάνας είχε προκαλέσει πανικό στους Πέρσες κατά τη διάρκειας της μάχης - προς τιμή αυτού, οι Αθηναίοι έφτιαξαν ένα τέμενος στα βόρεια της Ακρόπολης.[18]

Μετά τη νίκη, η γιορτή της Αγροτέρας Αρτέμιδος πήρε νέα μορφή - πριν τη μάχη, οι Αθηναίοι ορκίστηκαν να θυσιάζουν ένα αριθμό αιγών ίσο με τον αριθμό των νεκρών Περσών. Αλλά, λόγω του μεγάλου αριθμού νεκρών Περσών, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να προσφέρουν πενήντα αίγες κάθε χρόνο - ο Ξενοφών αναφέρει ότι, ενενήντα χρόνια μετά τη μάχη, αυτή η παράδοση συνεχίζονταν.[74][75][76][77] Κατά τον Πλούταρχο, οι Αθηναίοι είχαν δει το φάντασμα του Θησέα, το οποίο τους οδήγησε κατά των Περσών[78] - η σκηνή απεικονίζεται στην τοιχογραφία της Ποικίλης Στοάς.[79] Ο Παυσανίας επίσης γράφει:

συνέβη δὲ ὡς λέγουσιν ἄνδρα ἐν τῇ μάχῃ παρεῖναι τὸ εἶδος καὶ τὴν σκευὴν ἄγροικον· οὗτος τῶν βαρβάρων πολλοὺς καταφονεύσας ἀρότρῳ μετὰ τὸ ἔργον ἦν ἀφανής· ἐρομένοις δὲ Ἀθηναίοις ἄλλο μὲν ὁ θεὸς ἐς αὐτὸν ἔχρησεν οὐδέν, τιμᾶν δὲ Ἐχετλαῖον ἐκέλευσεν ἥρωα

μετάφραση: Μερικοί είδαν ένα άνδρα που έμοιαζε αγροίκος. Αυτός είχε σκοτώσει πολλούς βαρβάρους με το άροτρο και μετά εξαφανίστηκε. Οι Αθηναίοι είχαν ζητήσει τη συμβολή ενός μαντείου και ο θεός τους είπε να τιμούν τον Εχετλαίον ως ήρωα[55]

Κατά τον Κλαύδιο Αιλιανό, ένας οπλίτης έφερε τον σκύλο του στο στρατόπεδο και ο σκύλος επιτέθηκε, μαζί με τον κύριό του, στους Πέρσες. Αυτή η σκηνή απεικονίζεται στην τοιχογραφία της Ποικιλής Στοάς.[80]

Αθήνα-Σπάρτη

Επεξεργασία
 
Μαραθώνιος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896

Κατά τον Ηρόδοτο, ο Φειδιππίδης έτρεξε την απόσταση των 219 περίπου χιλιομέτρων από την Αθήνα μέχρι τη Σπάρτη, μέσα σε μία ημέρα.[81] Μετά τη μάχη, το αθηναϊκό στράτευμα επέστρεψε εσπευσμένα στην Αθήνα και πρόλαβε να φτάσει στο Φάληρο πριν την άφιξη των περσικών πλοίων. Στη θέα του αθηναϊκού στρατού ο περσικός στόλος δεν επιχείρησε απόβαση και απέπλευσε για την Ασία.[82] Σύμφωνα με την παράδοση, ο Φειδιππίδης έτρεξε στην Αθήνα μετά τη μάχη, φώναξε τη λέξη «Νενικήκαμεν» (Νικήσαμε!) και ξεψύχησε, κάτι που όμως δεν αναφέρεται από τον Ηρόδοτο. Αυτή η ιστορία συναντάται για πρώτη φορά στο έργο Στη δόξα της Αθήνας (1ος αιώνας) του Πλουτάρχου, το οποίο αποτελείται από αποσπάσματα του χαμένου έργου του Ηρακλείδη του Ποντικού - εκεί ο δρομέας αναφέρεται ως Θέρσιππος και Ευκλής.[83] Μεταγενέστερα, ο Λουκιανός (2ος αιώνας) δηλώνει ότι ο δρομέας ονομαζόταν Φιλιππίδης και όχι Φειδιππίδης.[84]

Κύριο λήμμα: Περσικοί Πόλεμοι

Επέτειος

Επεξεργασία

Στις 8 Δεκεμβρίου 2010, κατά την 2500η επέτειο της μάχης του Μαραθώνα, η Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ δήλωσε ότι η μάχη αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στην ιστορία της ανθρωπότητας.[85]

Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ Ηρόδοτος, Κλειώ (εισαγωγή)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Holland, σ. xvi–xvii.
  3. ↑ Ηροδότου Ιστορίαι - Κλασική εποχή
  4. ↑ Finley, σ. 15.
  5. ↑ David Pipes. «Herodotus: Father of History, Father of Lies». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2008. 
  6. ↑ Ντυράν, Β΄438, Παπαρρηγόπουλος ο.π.
  7. ↑ 7,0 7,1 Holland, σ. 377.
  8. ↑ Fehling, σ. 1–277.
  9. ↑ Ηρόδοτος, Τερψιχόρη 105
  10. ↑ Ηρόδοτος, Τερψιχόρη 99
  11. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 31
  12. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 33
  13. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 44
  14. ↑ 14,0 14,1 Ηρόδοτος, Ερατώ 94
  15. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 101
  16. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 102
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Κορνήλιος Νέπως, Μιλτιάδης, 5
  18. ↑ 18,0 18,1 Ηρόδοτος, Ερατώ 105
  19. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 108
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Holland, pp187–190
  21. ↑ Lazenby, p56
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 Holland, pp191–195
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 Lazenby, pp59–62
  24. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 103
  25. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 109
  26. ↑ 26,0 26,1 Ηρόδοτος, Ερατώ 110
  27. ↑ Lazenby, p57–59
  28. ↑ Σούδα, αναφορά χωρίς ιππείς
  29. ↑ 2.500 έτη από την ιστορική μάχη του Μαραθώνα - Γενικό Επιτελείο Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού[νεκρός σύνδεσμος], Δρ Γεώργιος Σταϊνχάουερ, σελ. 11
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 Ηρόδοτος, Ερατώ 115
  31. ↑ 31,0 31,1 Lazenby, p256
  32. ↑ Lazenby, p67
  33. ↑ 33,0 33,1 D.W. Olson et al., pp34–41
  34. ↑ Παυσανίας, Φωκικά, Λοκρών Οζόλων 20
  35. ↑ 35,0 35,1 Πλούταρχος, Ηθικά, 305 B
  36. ↑ 36,0 36,1 Ιουστίνος II, 9
  37. ↑ Ηρόδοτος, Καλλιόπη 28
  38. ↑ Παυσανίας, Αττικά 32
  39. ↑ Lazenby, p54
  40. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 95
  41. ↑ Κορνήλιος Νέπως, Μιλτιάδης, 4
  42. ↑ Παυσανίας, Μεσσηνιακά 25
  43. ↑ Σούδα, Ιππίας
  44. ↑ Πλάτωνας, Μενέξενος 240Α
  45. ↑ Λυσίας, Επιτάφιος 21
  46. ↑ Davis, pp9–13
  47. ↑ Holland, p390
  48. ↑ Lloyd, p164
  49. ↑ Green, p90
  50. ↑ Lazenby, p46
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 Ηρόδοτος, Ερατώ 112
  52. ↑ Πλούταρχος, Αριστείδης 5
  53. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 111
  54. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 113
  55. ↑ 55,0 55,1 Παυσανίας, Αττικά 32
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 Ηρόδοτος, Ερατώ 114
  57. ↑ 57,0 57,1 Ηρόδοτος, Ερατώ 117
  58. ↑ Θουκυδίδης, Β 34
  59. ↑ Σιμωνίδης
  60. ↑ Δημιούργημα του Ηρώδη Αττικού ο Τύμβος του Μαραθώνα. www.archaiologia.gr. Ανακτήθηκε στις 2015-12-30.
  61. ↑ 61,0 61,1 «ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ». www.eie.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2015. 
  62. ↑ 62,0 62,1 Ηρόδοτος, Ερατώ 116
  63. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 120
  64. ↑ Ηρόδοτος, Πολύμνια 5
  65. ↑ Ηρόδοτος, Πολύμνια 7
  66. ↑ Holland, p201
  67. ↑ Holland, p138
  68. ↑ Fuller, pp11–32
  69. ↑ Powell et al., 2001
  70. ↑ The Fifteen Decisive Battles of the World - Chapter 1: Marathon
  71. ↑ Anthologiae Graecae Appendix, vol. 3, Epigramma sepulcrale p17
  72. ↑ Holland, pp194–197
  73. ↑ Holland, pp344–352
  74. ↑ Πλούταρχος, Περί της Ηροδότου κακοήθειας, 26
  75. ↑ Ξενοφών, Γ 12
  76. ↑ Κλαύδιος Αιλιανός, Ποίκιλη Ιστορία, II, 25
  77. ↑ Αριστοφάνης, Ιππής, 660
  78. ↑ Πλούταρχος, Θησεύς 35
  79. ↑ Παυσανίας, Αττικά 15
  80. ↑ Κλαύδιος Αιλιανός, Περὶ Ζῴων Ἰδιότητος VII, 38
  81. ↑ Ηρόδοτος, Ερατώ 105-106
  82. ↑ «Herodotus, The Histories, book 6, chapter 116, section 1». www.perseus.tufts.edu. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2020. 
  83. ↑ Πλούταρχος, Ηθικά, 347C
  84. ↑ Λουκιανός, III
  85. ↑ H. Res. 1704, In the House of Representatives, U. S., December 8, 2010

Πηγές

Επεξεργασία

Αρχαίες πηγές

Επεξεργασία

Σύγχρονες πηγές

Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μάχη_του_Μαραθώνα&oldid=10816667"