Βικιπαίδεια

Μήλο

φρούτο, καρπός του δέντρου μηλιά (επιστ.: Μηλέα η ήμερος, λατ. Malus domestica)

Το μήλο είναι φρούτο , καρπός του δέντρου μηλιά (επιστ.: Μηλέα η ήμερος, λατ. Malus domestica) της οικογένειας των Ροδοειδών (Rosaceae). Είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα και ευρύτατα καλλιεργούμενα φρούτα. Το δέντρο είναι φυλλοβόλο και φτάνει τα 5-12 μέτρα ύψος με φύλλα που έχουν ελλειψοειδές σχήμα και μυτερή άκρη. Ανθίζει την άνοιξη με άσπρα άνθη (ελαφρά ροζ στην αρχή), 2.5-3.5 cm σε διάμετρο, με πέντε πέταλα. Τα φρούτα ωριμάζουν το φθινόπωρο και συνήθως έχουν διάμετρο 5-9 cm (και σπάνια μέχρι και 15 cm). Η μηλιά ήταν γνωστή από τους προϊστορικούς χρόνους, τόσο σε άγρια όσο και σε καλλιεργούμενη μορφή. Η καταγωγή της τοποθετείται στην περιοχή νότια του Καυκάσου. Το δέντρο καλλιεργείται από την αρχαιότητα στην Ασία και στην Ευρώπη. Η καλλιεργούμενη μηλιά αναφέρεται από το Θεόφραστο τον 3o αι. π.Χ.. Το γένος malus, εκτός της κοινής μηλιάς, συμπεριλαμβάνει και άλλα είδη, μεταξύ των οποίων και τα ακόλουθα: Malus baccata (Μ. η ραγοφόρος), Malus fusca (Μ.η φαιά), Malus orientalis (Μ. η ανατολική), Malus prunifolia (Μ. η προυμνόφυλλος), Malus pumila (Μ. η νανοφυής), Malus sylvestris (Μηλέα η δασική), Malus spectabilis (Μ. η έκλαμπρος). Με την ανακάλυψη του νέου κόσμου και την εγκατάσταση αποίκων πολλές ευρωπαϊκές ποικιλίες μεταφέρθηκαν στην Αμερική.

Μηλιά
Άνθη, καρποί και φύλλα μηλιάς (Malus domestica)
Άνθη, καρποί και φύλλα μηλιάς (Malus domestica)
Συστηματική ταξινόμηση
Σύστημα: κατά CRONQUIST, 1981
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Υφομοταξία: Ροδίδες (Rosidae)
Τάξη: Ροδώδη (Rosales)
Οικογένεια: Ροδοειδή (Rosaceae)
Γένος: Μηλέα (Malus)
Είδος: Μ. η ήμερος (M. domestica)
Διώνυμο
Μηλέα η ήμερος
Malus domestica
Borkh.

Γενικά

Επεξεργασία

Η μηλιά είναι το πιο διαδεδομένο οπωροφόρο παγκοσμίως, αντιπροσωπεύει το 50% των φυλλοβόλων οπωροφόρων δέντρων, με παγκόσμια ετήσια παραγωγή περί τα 60 εκατομμύρια τόνους. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής μήλων παγκοσμίως αποτελείται από επιτραπέζιες ποικιλίες. Οι ποικιλίες πολλαπλής χρήσεως αρχίζουν να γίνονται συνεχώς δημοφιλέστερες. Παλιότερα σε κάθε τόπο καλλιεργούνταν διαφορετικές ποικιλίες μήλων. Οι απαιτήσεις όμως για αυξημένη παραγωγή και υψηλή ποιότητα καρπών, συνέβαλαν στη δημιουργία και διάδοση νέων ποικιλιών που καλλιεργούνται σήμερα σε διάφορα μέρη με παρόμοιες κλιματικές συνθήκες. Οι πιο διαδεδομένες ποικιλίες είναι η Golden Delicious και οι διάφορες κόκκινες ποικιλίες Delicious αμερικανικής προέλευσης, η Mutsu ιαπωνικής προέλευσης και η Granny Smith αυστραλιανής προέλευσης. Η καλλιέργεια της μηλιάς είναι διαδεδομένη σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο. Μηλεώνες απαντώνται ακόμη και στη Σιβηρία όπου η θερμοκρασία κατά τους χειμερινούς μήνες μπορεί να πέσει στους -40 βαθμούς Κελσίου. Μέχρι το 1940 η παραγωγή μήλων στην Ελλάδα ήταν πολύ μικρή. Σήμερα η καλλιεργούμενη έκταση είναι περίπου 150.000 στρέμματα και η ετήσια παραγωγή ανέρχεται σε 350.000 τόνους, αποτελώντας τη δεύτερη σπουδαιότερη καλλιέργεια από τα φυλλοβόλα οπωροφόρα μετά τη ροδακινιά. Η καλλιέργεια της μηλιάς σε μορφή συστηματικών οπωρώνων εντοπίζεται κυρίως στην κεντρική και δυτική Μακεδονία, στη Θεσσαλία και στην Πελοπόννησο. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση δέντρων μηλιάς βρίσκεται στην περιοχή του Βερμίου. Καλλιεργείται επίσης στους νομούς Ημαθίας, Πέλλας, Καστοριάς, Μαγνησίας, Λάρισας και Αρκαδίας.

Η Μηλέα η οικιακή (Malus domestica), καθώς αναφέρεται, προήλθε από το είδος Μηλέα η χαμηλή ή Μηλέα η νανοφυής (Malus pumila), αλλά στην εξέλιξή της, όπως είναι παραδεχτό σήμερα, συνέβαλε το είδος Μηλέα η δασική (Malus sylvestris), καθώς και πολλά άλλα είδη. Σήμερα υπολογίζεται ότι υπάρχουν γύρω στις 7.5 χιλιάδες ποικιλίες μήλων.[1]

Βοτανικά χαρακτηριστικά

Επεξεργασία

Η μηλιά είναι δέντρο φυλλοβόλο, μεγάλου μεγέθους, πλαγιόκλαδο ή ορθόκλαδο και μακρόβιο.

Ρίζα: Το ριζικό σύστημα της μηλιάς αποτελείται από πολλές πλάγιες ρίζες και καταλαμβάνει έκταση διπλάσια από εκείνη που καταλαμβάνει η προβολή της κόμης του δέντρου. Το μεγαλύτερο ποσοστό του ριζικού συστήματος βρίσκεται κοντά στην επιφάνεια του εδάφους αλλά η ρίζα μπορεί να φθάσει σε βάθος μέχρι 3 μέτρων και πάνω.

Φύλλα: Τα φύλλα είναι απλά, κατ’ εναλλαγή, ωοειδή, οδοντωτά, βραχύμισχα, με την κάτω επιφάνεια χνουδωτή. Το μέγεθος και το πάχος των φύλλων επηρεάζονται από την ποικιλία, τις καλλιεργητικές συνθήκες, το χρόνο εμφάνισής τους και τη ζωηρότητα του δέντρου. Ο μίσχος των φύλλων φέρει μερικές φορές κοντά στη βάση δύο μικρά παράφυλλα.

Οφθαλμοί: Οι οφθαλμοί είναι πεπλατυσμένοι, χνουδωτοί και εφάπτονται του βλαστού. Οι καρποφόροι οφθαλμοί είναι μικτοί (όταν ανοίγουν δίνουν βλάστηση μικρού μήκους 0,5 – 3 εκ., που φέρει πλάγια φύλλα και επάκρια άνθη) και ο καθένας περικλείει πέντε με έξι άνθη. Η διαφοροποίηση των οφθαλμών σε βλαστοφόρους και μικτούς αρχίζει τον Ιούλιο – Αύγουστο και ολοκληρώνεται την επόμενη άνοιξη πριν από την άνθηση.

Άνθη: Από κάθε μικτό οφθαλμό αναπτύσσονται περίπου πέντε άνθη σε ταξιανθία κορύμβου. Το κεντρικό άνθος καλείται βασιλικό, ανοίγει πρώτο και ακολουθείται από τα δύο άνθη της βάσης και εν συνεχεία από τα δύο ενδιάμεσα άνθη. Τα άνθη αποτελούνται από πέντε σέπαλα, πέντε πέταλα, είκοσι στήμονες με κίτρινους ανθήρες και έναν ύπερο αποτελούμενο από την ωοθήκη και πέντε στύλους που συμφύονται σε κοινή βάση. Τα άνθη είναι εντομόφιλα. Σε μερικές ποικιλίες όπου οι στήμονες είναι μακρύτεροι από τους στύλους, οι μέλισσες μπορούν να συλλέγουν γύρη χωρίς να γίνεται επικονίαση.

Καρπός: Ο καρπός της μηλιάς είναι ψευδής. Το βρώσιμο τμήμα αποτελείται από ιστούς που προέρχονται από την πάχυνση της βάσης του κάλυκα, της στεφάνης και των στημόνων. Έχει ποικίλο σχήμα, από σφαιρικό έως επίμηκες, σάρκα τραγανή ή αλευρώδη, εύχυμη, γλυκιά, όξινη ή υπόξινη και τα σπέρματα είναι καφέ απόχρωσης.

 
Διάφορες ποικιλίες μήλων

Κλιματολογικές απαιτήσεις

Επεξεργασία

Η μηλιά είναι δέντρο κυρίως των ψυχρών και υγρών περιοχών. Απαιτεί δροσερό καλοκαίρι και αντέχει σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη διακοπή του λήθαργου των οφθαλμών της και το δροσερό καλοκαίρι για παραγωγή μήλων υψηλής ποιότητας. Παρόλα αυτά κατά την περίοδο της ανθοφορίας κινδυνεύει από παγετούς. Παραθαλάσσιες και παραλίμνιες περιοχές ευνοούν την καλλιέργεια της μηλιάς γιατί ο κίνδυνος πρόκλησης ζημιών από παγετό μειώνεται σημαντικά λόγω της υδάτινης επιφάνειας που συντελεί στη διατήρηση της θερμοκρασίας σε επιθυμητά επίπεδα. Σε ανεμόπληκτες παραθαλάσσιες περιοχές μπορεί να προκληθούν ζημιές από τα σταγονίδια της θάλασσας στα φύλλα και τους καρπούς της.

Θερμοκρασία: Η θερμοκρασία του καλοκαιριού επηρεάζει την εμφάνιση του κόκκινου χρώματος των καρπών και κατά συνέπεια την ποιότητα της παραγωγής. Η άριστη μέση θερμοκρασία κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο είναι 20 – 21 βαθμοί Κελσίου. Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες, όταν συνοδεύονται και από σημαντική έλλειψη εδαφικής υγρασίας, προξενούν σοβαρές ζημιές στην παραγωγή. Οι κατ’ εξαίρεση χαμηλές θερμοκρασίες (κάτω των -25 βαθμών Κελσίου) μπορεί να προξενήσουν ζημιές στα δέντρα κυρίως όταν είναι απότομες. Η ανθεκτικότητα στις χαμηλές θερμοκρασίες διαφέρει από ποικιλία σε ποικιλία. Η μηλιά έχει μεγαλύτερες ανάγκες σε χαμηλές θερμοκρασίες από οποιοδήποτε άλλο φυλλοβόλο καρποφόρο είδος. Η επιτυχής της καλλιέργεια εξαρτάται άμεσα από αυτό τον παράγοντα, σε θερμές περιοχές ή όπου οι χειμώνες είναι θερμοί δημιουργούνται προβλήματα όπως για παράδειγμα πολλοί οφθαλμοί δεν εκπτύσσονται, η βλάστηση είναι αδύνατη, η άνθηση χρονικά ανώμαλη, η καρποφορία περιορισμένη και η ωρίμανση των καρπών ασύγχρονη.

Βροχόπτωση: Ευδοκιμεί σε περιοχές με ετήσιο ύψος βροχόπτωσης πάνω από 500 χιλ., που κατανέμεται σε όλη τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου. Σε περιοχές με λιγότερη βροχόπτωση χρειάζεται άρδευση. Η υψηλή σχετική ατμοσφαιρική υγρασία κατά την περίοδο της καρποφορίας μπορεί να προκαλέσει ασθένειες, κυρίως σκωριάσεις. Η μηλιά ανέχεται την εδαφική υγρασία αλλά και την απαιτεί, ιδιαίτερα τη θερινή περίοδο. Όταν οι ανάγκες της δεν ικανοποιούνται από τις βροχοπτώσεις τότε πρέπει να αρδεύεται. Η άρδευση γίνεται συχνότερα σε βαριά εδάφη όπου οι ρίζες είναι επιπόλαιες. Το υπερβολικό πότισμα όμως πρέπει να αποφεύγεται γιατί δημιουργεί προβλήματα και προκαλεί ασθένειες.

Ηλιοφάνεια: Το άφθονο φως είναι απαραίτητο γιατί επηρεάζει σημαντικά το χρώμα των καρπών, χαρακτηριστικό που σε ορισμένες περιπτώσεις καθορίζει την ποιότητά τους.

Εδαφολογικές απαιτήσεις

Επεξεργασία
 
Πράσινο μήλο

Η μηλιά προτιμά εδάφη γόνιμα, βαθειά, καλά αποστραγγιζόμενα και με επαρκή περιεκτικότητα σε ασβέστιο. Οι μεγαλύτερες αποδόσεις επιτυγχάνονται στις πεδινές περιοχές, όπου υπάρχει η δυνατότητα εντατικής εκμετάλλευσης και η καλύτερη ποιότητα στις ημιορεινές ή ορεινές περιοχές λόγω πιο ευνοϊκού κλίματος.

Πολλαπλασιασμός

Επεξεργασία

Η μηλιά πολλαπλασιάζεται είτε εγγενώς με σπόρο είτε αγενώς με μοσχεύματα, καταβολάδες, παραφυάδες και εμβολιασμό. Ο τελευταίος είναι ο συνηθέστερος τρόπος πολλαπλασιασμού της μηλιάς.

Θρεπτική αξία

Επεξεργασία
 
 
Μήλα φούτζι

Ένα μέτριου μεγέθους μήλο, φρέσκο με φλούδα, περιέχει κατά μέσον όρο :

Θερμίδες 81

Υδατάνθρακες 21 γρ

Βιταμίνη C 8 mg

Βιταμίνη Α 73 IU

Διαιτητικές ίνες 4 γρ Σίδηρο 0,25 mg
Ασβέστιο 10 mg

Φωσφόρο 10 mg

Νάτριο 0,00 mg

Κάλιο 159 mg

Οι περιεκτικότητες αυτές είναι ενδεικτικές και μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την ποικιλία ή το στάδιο ωριμότητας του φρούτου.

Το μήλο έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες και είναι κατάλληλο για όσους κάνουν δίαιτα. Επίσης είναι καλή πηγή ινών, ειδικά αν καταναλωθεί με τη φλούδα. Περιέχει μόνο ίχνη από νάτριο και λίπη.[2] Πέρα από τις βιταμίνες C και A περιέχει επίσης φυλλικό οξύ, βιοτίνη, μηλικό οξύ.

Ποικιλίες

Επεξεργασία

Παγκοσμίως υπάρχουν περίπου 2.000 ποικιλίες μήλων. Οι κυριότερες σύγχρονες ποικιλίες που προωθούνται στην αγορά είναι οι παρακάτω:

  • Από τις πρώιμες ποικιλίες, η ποικιλία Gala και ιδιαίτερα οι κλώνοι Gala Schniga, Anaglo, Brookfield Gala στις πεδινές περιοχές.
  • Από τις όψιμες ποικιλίες, η ποικιλία Fuji και η ποικιλία Γκράνι Σμιθ και Μούτσου που ευδοκιμεί σε ορεινές περιοχές.
  • Μπελφόρ: ποικιλία μικρόκαρπου κόκκινου μήλου με σκληρή σάρκα, μακροχρόνιας διατήρησης εκτός ψυγείου που εισήχθηκε και στην Ελλάδα τη 10ετία του 1950.
  • Από την ομάδα Red Deliciοus οι κλώνοι Red Chief, Superchief, Red Kan, Scarlet Spur, Red Cap σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές.
  • Από την ομάδα Golden Deliciοus, οι κλώνοι Golden Reinders, Golden Smoothee και Golden B.
  • Από τις τριπλοειδείς ποικιλίες, οι ποικιλίες Red Jonaprince, Jonagored, Jonagold.
  • Η ελληνική ποικιλία φιρίκι συναντάται ως επί το πλείστον στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές της χώρας. Πριν από 150-200 χρόνια εμφανίστηκε στο Πήλιο ένα μοναδικό στο είδος μήλο, μικρό στο μέγεθος και υπόξινο στη γεύση: το φιρίκι, το ήμερο και το άγριο (που δεν είναι εδώδιμο). Το φιρίκι είχε σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι των υπόλοιπων ποικιλιών: ήταν ένα μήλο ανθεκτικό στις ασθένειες και με μεγάλη αντοχή μετά τη συγκομιδή. Με την έλευση όμως των καινούργιων ποικιλιών περιορίστηκε πολύ η καλλιέργειά του λόγω των μεγάλων απαιτήσεών του.[3]

Στην Ελλάδα επικρατούν οι ποικιλίες της ομάδας Red Delicious, μεταξύ των οποίων είναι η Golden Delicious (μπανανόμηλα), Red Chief, Gala, Fugi, Pink Lady, Granny Smith κ.ά.[4] Στην Ελλάδα υπάρχουν περιοχές όπου παράγονται μήλα με το ευρωπαϊκό σύστημα της Προστατευμένης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) ή Προστατευμένης Γεωγραφικης Ένδειξης (ΠΓΕ). Αυτά είναι τα "Μήλα Ζαγοράς Πηλίου", τα "Μήλα Ντελίσιους Πιλαφά Τριπόλεως" και τα "Μήλα Καστοριάς".[5]

Παραγωγή

Επεξεργασία
(Θρεπτική αξία ανά 100 γρ.)
 
Θερμίδες 52
Κάλιο 4%
Υδατάνθρακες 14 γρ. 5%
Φυτικές ίνες 2 γρ. 10%
Μαγνήσιο 2%
Ασβέστιο 1% · Σίδηρος 1%
Βιταμίνη Α 1% · Βιταμίνη C 8%
Πηγή
Nutrition Data.com
Παγκόσμια παραγωγή μήλων το 2008
Χώρα Παραγωγή σε τόνους Σημειώσεις
  Ελλάδα 999.999.999.999.999.999. F
  ΗΠΑ 4 237 730
  Ιράν 2 660 000 F
  Τουρκία 2 266 437
  Ρωσία 2 211 000 F
  Ιταλία 2 072 500
  Ινδία 2 001 400
  Γαλλία 1 800 000 F
  Χιλή 1 390 000 F
  Αργεντινή 1 300 000 F
Κανένα γράμμα = Επίσημος αριθμός, F = Στοιχεία FAO, Μ = Μικτός (επίσημα, ημιεπίσημα στοιχεία ή/και εκτιμήσεις)
Πηγή: FAO Αρχειοθετήθηκε 2012-06-19 στο Wayback Machine.

Στον πολιτισμό και τη λαϊκή κουλτούρα

Επεξεργασία

Γερμανική μυθολογία και παράδοση

Επεξεργασία

Ελληνική μυθολογία

Επεξεργασία
  • Τα μήλα εμφανίζονται σε πολλές θρησκευτικές παραδόσεις, ανάμεσα στις οποίες και στην ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία όπου έχουν έναν διφορούμενο συμβολισμό διχόνοιας, γονιμότητας ή ερωτοτροπίας. Στην ελληνική μυθολογία, ο Έλληνας ήρωας Ηρακλής, ως μέρος των δώδεκα άθλων του, έπρεπε να πάει στον κήπο των Εσπερίδων και να μαζέψει τα χρυσά μήλα από το Δέντρο της Ζωής που βρισκόταν στο κέντρο του.[9]
  • Η Ελληνίδα θεά της διχόνοιας, Έρις, δυσαρεστήθηκε επειδή δεν προσκλήθηκε στον γάμο του Πηλέα και της Θέτιδας.[10] Ως αντίποινα, πέταξε ένα χρυσό μήλο με τη σημείωση Καλλίστη («για την πιο όμορφη»), στο γαμήλιο γλέντι. Τρεις θεές διεκδίκησαν το μήλο: η Ήρα, η Αθηνά και η Αφροδίτη. Στον Πάρι από την Τροία ανατέθηκε να επιλέξει την παραλήπτρια. Αφού ο Πάρις δωροδοκήθηκε τόσο από την Ήρα όσο και από την Αθηνά, η Αφροδίτη του έταξε την πιο όμορφη γυναίκα του κόσμου, την Ελένη από τη Σπάρτη. Αυτός χάρισε το μήλο στην Αφροδίτη, προκαλώντας έτσι έμμεσα τον τρωικό πόλεμο.[11][12]
  • Το μήλο λοιπόν θεωρούνταν, στην αρχαία Ελλάδα, ιερό για την Αφροδίτη. Πετώντας κάποιος ένα μήλο σε κάποιον δήλωνε συμβολικά την αγάπη του. Παρομοίως, πιάνοντας κάποιος το μήλο που του πετούσαν έδειχνε συμβολικά την αποδοχή αυτής της αγάπης. Ένα επίγραμμα που αποδίδεται στον Πλάτωνα αναφέρει: "Τῷ μήλῳ βάλλω σε· σὺ δ΄ εἰ μὲν ἑκοῦσα φιλεῖς με͵ δεξαμένη τῆς σῆς παρθενίης μετάδος͵ / εἰ δ΄ ἄρ΄ ὃ μὴ γίγνοιτο νοεῖς͵ τοῦτ΄ αὐτὸ λαβοῦσα σκέψαι τὴν ὥρην ὡς ὀλιγοχρόνιος".[13]
  • Η Αταλάντη, επίσης από την ελληνική μυθολογία, έτρεξε σε αγώνα δρόμου ενάντια σε όλους τους μνηστήρες της σε μια προσπάθεια να αποφύγει τον γάμο. Τους ξεπέρασε όλους εκτός από τον Ιππομένη (επίσης γνωστό ως Μελανίωνα) που την νίκησε με πονηριά και όχι με την ταχύτητά του. Ο Ιππομένης ήξερε ότι δεν μπορούσε να κερδίσει δίκαια, γι' αυτό χρησιμοποίησε τρία χρυσά μήλα (δώρα της Αφροδίτης, θεάς του έρωτα) για να αποσπάσει την προσοχή της Αταλάντης. Χρειάστηκαν και τα τρία μήλα αλλά και όλη η ταχύτητα που κατάφερε να αναπτύξει ο Ιππομένης για να κερδίσι τελικά τον αγώνα και το χέρι της Αταλάντης.[14][15][16]

Κελτική μυθολογία

Επεξεργασία

Κίνα

Επεξεργασία
  • Στην Κίνα, τα μήλα συμβολίζουν την ειρήνη, αφού οι ήχοι του πρώτου στοιχείου ("píng") στις λέξεις "μήλο" (苹果, πινγκουό) και "ειρήνη" (平安, πινγκάν) είναι όμοιοι στα μανδαρινικά και στα καντονέζικα.[18][19] Όταν συνδυάζονται αυτές οι δύο λέξεις, σχηματίζεται η λέξη Píngānguǒ (平安果, «μήλα ειρήνης»). Αυτή η ένωση αναπτύχθηκε περαιτέρω καθώς το όνομα της Παραμονής των Χριστουγέννων στα μανδαρινικά είναι Píngānyè (平安夜, "ειρηνική νύχτα"). Το γεγονός αυτό έκανε τα μήλα δημοφιλές δώρο αυτή την εποχή σε φίλους και συνεργάτες.[19]

Χριστιανική τέχνη

Επεξεργασία
  • Αν και δεν προσδιορίζεται στο βιβλίο της Γένεσης ποιος είναι ο απαγορευμένος καρπός της Εδέμ, η λαϊκή χριστιανική παράδοση υποστήριξε ότι ήταν ένα μήλο που η Εύα παρότρυνε τον Αδάμ να μοιραστεί μαζί της.[20] Η προέλευση της ταύτισης του απαγορευμένου καρπού με ένα φρούτο άγνωστο στη Μέση Ανατολή σκατά τους βιβλικούς χρόνους εντοπίζεται σε λογοπαίγνιο με τις λατινικές λέξεις mālum (μήλο) και mălum (κακό).[21] Το δέντρο του απαγορευμένου καρπού ονομάζεται «το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού» στη Γένεση 2:17,[22] και ο λατινικός όρος για το «καλό και το κακό» είναι bonum et malum.[23]
  • Οι ζωγράφοι της Αναγέννησης μπορεί επίσης να έχουν επηρεαστεί από την ιστορία των χρυσών μήλων στον Κήπο των Εσπερίδων. Ως αποτέλεσμα, στην ιστορία του Αδάμ και της Εύας, το μήλο έγινε σύμβολο της γνώσης, της αθανασίας, του πειρασμού, της πτώσης του ανθρώπου στην αμαρτία και της ίδιας της αμαρτίας. Ο λάρυγγας που φαίνεται στον λαιμό των ανδρών έχει ονομαστεί μήλο του Αδάμ λόγω της αντίληψης ότι προκλήθηκε από το απαγορευμένο φρούτο που παρέμεινε στον λαιμό του Αδάμ. Το μήλο ως σύμβολο σεξουαλικής αποπλάνησης χρησιμοποιείται για να συμβολίσει την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, πιθανώς και ειρωνικά.[20]

Γλώσσα

Επεξεργασία
  • Η παροιμία «ένα μήλο την ημέρα τον γιατρό τον κάνει πέρα» (αγγλικά: An apple a day keeps the doctor away), που αναφέρεται στα υποτιθέμενα οφέλη του φρούτου για την υγεία, έχει τις ρίζες της στην Ουαλία του 19ου αι., οπότε η αρχική φράση ήταν «Φάε ένα μήλο όταν πας για ύπνο, και δεν θα αφήσεις τον γιατρό να κερδίσει το ψωμί του».[24] Τον 19ο αι. και τις αρχές του 20ού, η φράση εξελίχθηκε σε «ένα μήλο την ημέρα, και δεν πληρώνεις γιατρό» και «ένα μήλο την ημέρα στέλνει τον γιατρό μακριά». Η φράση που χρησιμοποιείται σήμερα καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1922.[25]
  • Η έκφραση «το μήλο κάτω απ' τη μηλιά θα πέσει» χρησιμοποιείται για περιπτώσεις όπου ένα παιδί ακολουθεί το παράδειγμα του γονέα του.[26] Κατευθείαν από την ελληνική μυθολογία έρχεται η έκφραση «το μήλο της έριδος» που αναφέρεται σε κάποιον ή σε κάτο που αποτελεί αντικείμενο διαμάχης.[26]
  • Η πόλη της Νέας Υόρκης έχει το παρατσούκλι "μεγάλο μήλο" (αγγλικά: big apple). Η πρώτη χρήση αυτής της φράσης, αν και σε μεταφορικό πλαίσιο, γίνεται στο βιβλίο του Έντουαρντ Σάντφορντ Μάρτιν The Wayfarer in New York (1909).[27][28]

Επιστήμες

Επεξεργασία

Λογοτεχνία

Επεξεργασία

Κινηματογράφος

Επεξεργασία
  • Στην περιπέτεια Το μήλο του Σατανά (1979) σε σενάριο Γιάννη Σκλάβου και σκηνοθεσία Όμηρο Ευστρατιάδη, ένας αστυνόμος (Κώστας Πρέκας) ερευνά την ερωτική ζωή μιας κοπέλας ψάχνοντας να βρει έναν δολοφόνο.[35]
  • Η δραματική ταινία Το μήλο της έριδος (2000) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Βασίλη Μπουντούρη έχει θέμα τη διαμάχη δύο αδελφών (Κώστας Καζανάς, Κρατερός Κατσούλης) για την ίδια γυναίκα.[36]
  • Τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων (2017) είναι μια κωμωδία σε σενάριο και σκηνοθεσία της Σοφίας Παπαχρήστου με ήρωα έναν παλιατζή (Λάζαρος Ανδρέου) που τα βάζει με μια σπείρα αρχαιοκάπηλων.[37]
  • Στη δραματική κομεντί Μήλα (2020), στην οποία μια επιδημία προκαλεί αμνησία στον πληθυσμό, γίνεται αναφορά στα φρούτα αυτά που βοηθούν τη μνήμη, αλλά και σε μάρκα κινητών τηλεφώνων με σήμα ένα δαγκωμένο μήλο.[38]

Τηλεόραση

Επεξεργασία
  • Στην παιδική τηλεοπτική σειρά με μαριονέτες Φρουτοπία (1985) της ΕΡΤ που βασίστηκε στην ομώνυμη σειρά βιβλίων του Ευγένιου Τριβιζά, ένας από τους ήρωες είναι ο δήμαρχος της Φρουτοπίας, Αιμίλιος το μήλο, με τη φωνή του Δάνη Κατρανίδη.[39]
  • Τα δεκαπεντάλεπτα επεισόδια της κωμκής σειράς Ένα μήλο την ημέρα (2014) σε σκηνοθεσία Νίκου Κρητικού με πρωταγωνιστές τους Ιωάννα Πιατά και Μιχάλη Μητρούση προβαλλόταν καθημερινά από τη ΝΕΡΙΤ είχαν θέμα τις διατροφικές μας συνήθειες.[40]

Μουσική

Επεξεργασία

Επιχειρήσεις

Επεξεργασία
  • Το δαγκωμένο μήλο είναι το εμπορικό σήμα της αμερικανικής πολυεθνικής εταιρείας Apple πιθανώς, κατά την επικρατέστερη θεωρία, λόγω του τρόπου με τον οποίο πέθανε ο πληροφορικός επιστήμονας Άλαν Τούρινγκ δαγκώνοντας ένα μήλο δηλητηριασμένο με κυάνιο.[46]

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ Elzebroek, A.T.G.; Wind, K. (2008). Guide to Cultivated Plants. Wallingford: CAB International. ISBN 1-84593-356-7.
  2. ↑ «Apple Nutrition. University of Illinois Extension. 2015». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Νοεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2015. 
  3. ↑ [1][νεκρός σύνδεσμος] Το φιρίκι
  4. ↑ «Οι νέες ποικιλίες μήλων στην Ελλάδα. Περιοδικό "Φρουτονέα", 2005». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2015. 
  5. ↑ Άρθρο "101 προϊόντα κατοχύρωσαν την ελληνική ταυτότητα", Κατάλογος των ΠΟΠ – ΠΓΕ προϊόντων. Εφημερίδα "Το Βήμα", 10-1-2014.
  6. ↑ Davidson, Hilda Roderick Ellis (1990). Gods and Myths of Northern Europe (στα Αγγλικά). London: Penguin Books. σελίδες 165–166. ISBN 0-14-013627-4. OCLC 29336401. 
  7. ↑ Thompson, Stith (22 Ιανουαρίου 1960). Motif-Index of Folk-Literature, Volume 6.2: A Classification of Narrative Elements in Folk Tales, Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books, and Local Legends. Indiana University Press. σελ. 783. ISBN 978-0-253-34091-7. 
  8. ↑ «Ο θρύλος του Γουλιέλμου Τέλλου». 18 Νοεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2025. 
  9. ↑ Biedermann, Hans (1992). Dictionary of Symbolism  (στα Αγγλικά). Μτφρ. Hulbert, James. New York: Facts on File. σελίδες 16–17. ISBN 978-0-8160-2593-0. LCCN 91044933. OCLC 25092926. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2024. 
  10. ↑ «Eris - Greek Goddess of Strife & Discord (Roman Discordia)». Theoi Project (στα Αγγλικά). Aaron J. Atsma. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Σεπτεμβρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2024. 
  11. ↑ Lucian (1905). The Works of Lucian of Samosata (στα Αγγλικά). I. Μτφρ. Fowler, H.W.· Fowler, F.G. (First έκδοση). Oxford: Clarendon Press. σελίδες 78–85. LCCN 06001045. OCLC 506365. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2024. 
  12. ↑ «Judgement of Paris - Greek Mythology». Theoi Project (στα Αγγλικά). Aaron J. Atsma. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Αυγούστου 2024. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2024. 
  13. ↑ «Παλατινή Ανθολογία/V/79 Πλάτωνος». 
  14. ↑ Ruck, Carl A. P.· Staples, Blaise D.· Heinrich, Clark (2001). The apples of Apollo : pagan and Christian mysteries of the Eucharist (στα Αγγλικά). Durham, North Carolina: Carolina Academic Press. σελίδες 64–70. ISBN 978-0-89089-924-3. LCCN 00040351. OCLC 46337324. 
  15. ↑ Pinsent, John (1969). Greek Mythology  (στα Αγγλικά) (First έκδοση). London: Paul Hamlyn. σελ. 79. ISBN 978-0-600-02422-4. LCCN 78449216. OCLC 61702. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2024. 
  16. ↑ «Atalanta (Atalante) - Arcadian Heroine of Greek Mythology». Theoi Project (στα Αγγλικά). Aaron J. Atsma. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2024. 
  17. ↑ Flieger, Verlyn (2005). Interrupted Music : The Making of Tolkien's Mythology (στα Αγγλικά). Kent, Ohio: Kent State University Press. σελίδες 122–123. ISBN 978-0-87338-824-5. LCCN 2004024490. OCLC 56805947. 
  18. ↑ Lim, Lisa (6 July 2021). «Where the word 'apple' came from and why the forbidden fruit was unlucky to be linked with the fall of man» (στα αγγλικά). South China Morning Post (Hong Kong, China: Alibaba Group). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 June 2023. https://web.archive.org/web/20230628112156/https://www.scmp.com/magazines/post-magazine/article/3139890/where-word-apple-came-and-why-forbidden-fruit-was-unlucky. Ανακτήθηκε στις 28 June 2023. 
  19. ↑ 19,0 19,1 «Why Do the Chinese Give Apples Around Christmas?». Teach English In China. 22 Δεκεμβρίου 2019. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2024. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Macrone, Michael (1998). Brush up your Bible!. New York: Gramercy Books. σελίδες 15–16, 340–341. ISBN 978-0-517-20189-3. OCLC 38270894. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2024. 
  21. ↑ Kissling, Paul J. (2004). Genesis (στα Αγγλικά). 1. Joplin, Missouri: College Press. σελ. 193. ISBN 978-0-89900-875-2. LCCN 2004022577. OCLC 56672257. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2020. 
  22. ↑ Genesis 2:17
  23. ↑ Hendel, Ronald S. (2013). The Book of Genesis: A Biography (στα Αγγλικά). Princeton, New Jersey: Princeton University Press. σελ. 114. ISBN 978-0-69114012-4. LCCN 2012015634. OCLC 788265521. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2023. Ανακτήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2024. 
  24. ↑ Internet Archive, Wolfgang· Kingsbury, Stewart A. (1996). A Dictionary of American proverbs. New York : Oxford University Press. ISBN 978-0-19-511133-0. 
  25. ↑ Pollan, Michael (2001). The Botany of Desire: A Plant's-Eye View of the World  (στα Αγγλικά) (First έκδοση). New York: Random House. σελίδες 9, 22, 50. ISBN 978-0-375-50129-6. LCCN 00066479. OCLC 49803415. 
  26. ↑ 26,0 26,1 «μήλο». Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας. Ακαδημία Αθηνών. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  27. ↑ Safire, William (September 17, 2000). «Big Applesource». The New York Times Magazine. https://www.nytimes.com/2000/09/17/magazine/the-way-we-live-now-9-17-00-on-language-slurvian.html?pagewanted=2. 
  28. ↑ Safire, William (2004), The Right Word in the Right Place at the Right Time, Simon & Schuster, σελ. 23, ISBN 9780743242448 
  29. ↑ White, Michael· Newton, Isaac (1997). Isaac Newton: the last sorcerer. London: Fourth Estate. σελ. 86. ISBN 978-1-85702-416-6. 
  30. ↑ Numbers, Ronald L.· Kampourakis, Kostas (4 Νοεμβρίου 2015). Newton's Apple and Other Myths about Science (στα Αγγλικά). Harvard University Press. σελίδες 46–52. ISBN 978-0-674-91547-3. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιουλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2023. 
  31. ↑ Staff, Times (2023-06-27). «Gravity of damage facing Newton's tree prompts action» (στα αγγλικά). The Times. ISSN 0140-0460. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2023-06-27. https://web.archive.org/web/20230627125359/https://www.thetimes.co.uk/article/gravity-of-damage-facing-newtons-tree-prompts-action-xz5gmtv53gj. Ανακτήθηκε στις 2023-06-27. 
  32. ↑ «Ο ρόλος του μήλου στην Χιονάτη». HeShotMeDown. 6 Ιουλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2025. 
  33. ↑ «Δαγκωμένο μήλο». www.biblionet.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2025. 
  34. ↑ «Το μήλο βγήκε απ' τον παράδεισο». www.biblionet.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2025. 
  35. ↑ Τρούσας, Φώντας (26 Ιουνίου 2019). «Οι εμβληματικές ελληνικές ταινίες των '70s που γυρίστηκαν στα νότια προάστια». LiFO. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  36. ↑ «Το μήλο της έριδος». www.retrodb.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  37. ↑ «Κινηματογραφική Λέσχη: Αφιέρωμα στην Ελληνική Κωμωδία». summercinemas.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  38. ↑ Κουτσογιαννόπουλος, Θοδωρής (21 Μαΐου 2021). «Μήλα (Apples) | Σινεμά». LiFO. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  39. ↑ Αρχείο ΕΡΤ. «ΦΡΟΥΤΟΠΙΑ | archive.ert.gr». ΕΡΤ. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2025. 
  40. ↑ ««Ένα μήλο την ημέρα»: νέα κωμική σειρά στη ΝΕΡΙΤ». in.gr. 29 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  41. ↑ «Μήλο μου και μανταρίνι». vmrebetiko.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  42. ↑ «Η Δόμνα Σαμίου τραγουδά τη φύση και τον έρωτα». Δόμνα Σαμίου. 14 Οκτωβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  43. ↑ Λάσκαρης, Βαγγέλης (11 Σεπτεμβρίου 2024). «Μεγάλη... μπάλα η Νάνσυ Σαραβάκου στα πανηγύρια φέτος». Sportime. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  44. ↑ Τσαγκάρη, Μανώλης (23 Μαΐου 2020). «Το Μήλο της Μηλιάς». Karpathos.net (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  45. ↑ Μαυρουδής, Νότης; Πετρόπουλος, Ηλίας; Βενετσάνου, Νένα; Θωμαΐδης, Κώστας (1985), Έρως ανίκατε μάχαν, Philips, https://catalog.lib.uom.gr/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=43925, ανακτήθηκε στις 2025-03-24 
  46. ↑ Σμυρνής, Γιώργος (19 Σεπτεμβρίου 2014). «Τι συμβολίζει το δαγκωμένο μήλο στο logo της Apple;». monopoli.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2025. 

Πηγές

Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία
  •   Λεξιλογικός ορισμός του μήλο στο Βικιλεξικό
  •   Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Apples στο Wikimedia Commons
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μήλο&oldid=11024641"