Μουσική έκφραση
Μουσική έκφραση είναι η τέχνη της ερμηνείας ή του τραγουδιού με προσωπική ανταπόκριση στη μουσική.[1]
Σε πρακτικό επίπεδο, αυτό σημαίνει κατάλληλη χρήση της δυναμικής, των φράσεων, της χροιάς και της άρθρωσης με τρόπο ώστε να ζωντανέψει η μουσική.[1] Οι συνθέτες προσδιορίζουν αυτές τις πτυχές της έκφρασης σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό στη μουσική σημειογραφία της παρτιτούρας τους.
Η φύση της μουσικής έκφρασης έχει συζητηθεί και σε θεωρητικό επίπεδο σε όλη την ιστορία της κλασικής μουσικής. Μια κοινή άποψη είναι ότι η μουσική εκφράζει και προκαλεί συναισθήματα, διαμορφώνοντας έναν αγωγό συναισθηματικής επικοινωνίας μεταξύ του μουσικού και του κοινού. Αυτή η άποψη ήταν παρούσα στο μεγαλύτερο μέρος της μουσικής ιστορίας, αν και εκφράστηκε πιο ξεκάθαρα στον μουσικό ρομαντισμό.[1] Ωστόσο, ο ρόλος του συναισθήματος στη μουσική έχει αμφισβητηθεί κατά καιρούς από εκείνους, όπως ο Ίγκορ Στραβίνσκι, που βλέπουν τη μουσική ως μορφή καθαρής τέχνης και την έκφραση ως άσχετο περισπασμό.
Σε κάθε περίπτωση, η μουσική είναι πανταχού παρούσα στις ανθρώπινες κοινωνίες. Ο ρόλος της, όποιος και αν είναι, παραμένει δυναμικός, ακόμα και στις μέρες μας όπου η πληθώρα των μέσων συχνά υποβιβάζει την αξία της (π.χ. μουσική ως φόντο).[2]
Μίμηση και ρητορική Επεξεργασία
Στη μπαρόκ και την κλασική περίοδο της μουσικής, η μουσική (και η αισθητική γενικότερα) επηρεάστηκε έντονα από τη θεωρία της μίμησης του Αριστοτέλη. Σύμφωνα με αυτή, η τέχνη αντιπροσώπευε την τελειότητα και τη μίμηση της φύσης, του λόγου και του συναισθήματος.[3]
Καθώς ο λόγος ελήφθη ως πρότυπο για τη μουσική, η σύνθεση και η απόδοση στην περίοδο του μπαρόκ επηρεάστηκαν έντονα από τη ρητορική. Σκοπός της ρητορικής ήταν να εκφράσει ο ομιλητής την ιδέα του όσο καλύτερα γινόταν, ώστε να επικοινωνήσει με το ακροατήριό του.[4] Σύμφωνα με αυτό που ήταν γνωστό ως η θεωρία του συναισθήματος, αναμενόταν από τον μουσικό να προκαλεί στο κοινό του συναισθήματα με τον ίδιο τρόπο που ένας ρήτορας που εκφωνούσε μια ομιλία σύμφωνα με τους κανόνες της κλασικής ρητορικής. Ως αποτέλεσμα, στόχος ενός μουσικού κομματιού ήταν να παράγει ένα συγκεκριμένο συναίσθημα, για παράδειγμα χαρά, λύπη, θυμό ή ηρεμία. Η αρμονία, η μελωδία, η τονικότητα, το μέτρο και η δομή της μουσικής λειτουργούσαν για αυτόν τον σκοπό, όπως και όλες οι πτυχές υπό τον έλεγχο του ερμηνευτή.[5]
Όπως έγραψε ο Γιόχαν Γιόακιμ Κβαντς:
Ο ρήτορας και ο μουσικός έχουν, τελικά, τον ίδιο στόχο τόσο στην προετοιμασία όσο και στην τελική εκτέλεση των έργων τους, δηλαδή να γίνουν κύριοι της καρδιάς των ακροατών τους, να διεγείρουν ή να σταματήσουν τα πάθη τους και να τους μεταφέρουν από το ένα συναίσθημα στο άλλο.
— Γιόχαν Γιόακιμ Κβαντς, On Playing the Flute, 1966
Οι συνθέτες του μπαρόκ χρησιμοποιούσαν σχετικά σπάνια εκφραστικά σημεία, επομένως μπορεί σήμερα να είναι δύσκολο στους μουσικούς να ερμηνεύσουν έργα μπαρόκ, ιδιαίτερα εάν υιοθετούν μια ιστορικά τεκμηριωμένη εκτέλεση και στοχεύουν να αναδημιουργήσουν μια προσέγγιση που θα μπορούσε να αναγνωρίζεται εκείνη την εποχή. Υπάρχουν κάποιες γενικές αρχές. Σε σχέση με τον ρυθμό ενός κομματιού, οι αργοί ρυθμοί συνήθως είναι σοβαροί ενώ οι γρήγοροι συνήθως είναι πιο ελαφροί. Στη μελωδική γραμμή, τα μικρά διαστήματα αντιπροσώπευαν συνήθως τη μελαγχολία, ενώ τα μεγάλα άλματα χρησιμοποιήθηκαν για να αναπαραστήσουν τη χαρά.[6] Στην αρμονία, η επιλογή των δυσαρμονιών που χρησιμοποιήθηκαν είχε σημαντική επίδραση στο συναίσθημα, και ο Κβαντς θεωρούσε ότι, όσο πιο ακραία είναι η παραφωνία, τόσο πιο δυνατά θα έπρεπε να παίζεται. Η καντέντσα αντιπροσώπευε συνήθως το τέλος μιας πρότασης.[6]
Η ρητορική προσέγγιση της μουσικής έθεσε το φιλοσοφικό ερώτημα εάν η διέγερση των παθών του ακροατή με αυτόν τον τρόπο ήταν συμβατή με την ιδέα του Αριστοτέλη ότι η τέχνη ήταν αποτελεσματική μόνο επειδή μιμείται τη φύση. Ορισμένοι συγγραφείς μουσικής του 18ο αι. έμειναν πιστοί στον Αριστοτέλη, όπως ο Σαρλ Μπατό. Ωστόσο, αυτή η άποψη αμφισβητήθηκε από άλλους που θεώρησαν ότι ρόλος της μουσικής ήταν να παράγει συναισθηματικό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, ο σερ Γουίλιαμ Τζόουνς έγραψε το 1772 ότι «τα καλύτερα μέρη της ποίησης, της μουσικής και της ζωγραφικής, εκφράζουν τα πάθη και λειτουργούν στο μυαλό μας με συμπάθεια [...] τα κατώτερα μέρη τους περιγράφουν τα φυσικά αντικείμενα και μας επηρεάζουν κυρίως ως υποκατάστατα».[7]
Το 1785, ο Μισέλ ντε Σαμπανόν είπε ότι η μουσική κατανοείται καλύτερα ως ξεχωριστή γλώσσα, η οποία στη συνέχεια προκαλεί συναισθηματική απόκριση που συνδέεται αλλά δεν περιορίζεται από τη μουσική έκφραση. Η ίδια μουσική θα μπορούσε να συσχετιστεί με ένα ευρύ φάσμα συναισθηματικών αντιδράσεων του ακροατή. Ο Σαμπανόν απέρριπτε τη ρητορική προσέγγιση της μουσικής, επειδή δεν πίστευε ότι υπήρχε απλή αντιστοιχία μεταξύ μουσικών χαρακτηριστικών και συναισθημάτων. Μεγάλο μέρος της μεταγενέστερης φιλοσοφίας της μουσικής βασίστηκε στις απόψεις του Σαμπανόν.[7]
Ρομαντική εποχή Επεξεργασία
Γύρω στις αρχές του 19ου αι., επικράτησε η ιδέα της μουσικής ως ένα είδος «απόλυτης γλώσσας των συναισθημάτων».[8] Το νέο αισθητικό δόγμα του ρομαντισμού έθεσε το υψηλό συναίσθημα στον πυρήνα της καλλιτεχνικής εμπειρίας και η μετάδοση αυτών των συναισθημάτων έγινε ο στόχος της μουσικής εμηνείας. Η μουσική αναμενόταν να μεταφέρει έντονα συναισθήματα, άκρως προσωπικά, κατά το όραμα του συνθέτη. Όσο προχωρούσε ο 19ος αι., π μουσικός εθνικισμός επέκτεινε αυτά τα συναισθήματα πέρα από το προσωπικό επίπεδο ενσαρκώνοντας συναισθήματα ολόκληρων λαών.[9]
Αυτή η έμφαση στη συναισθηματική επικοινωνία υποστηρίχθηκε από την αυξανόμενη εμπιστοσύνη στη χρήση πιο περίπλοκης αρμονίας και μουσικών οργάνων και συνόλων ικανά για μεγαλύτερες ακραίες ερμηνείες. Στις αρχές του 19ου αι., δυναμικές σημάνσεις όπως "pp" και "ff" χρησιμοποιούνταν συχνότερα, αλλά από τα τέλη του αιώνα άρχισαν να εμφανίζονται στην παρτιτούρα σημάδια όπως "pppp" και "ffff". Οι ρομαντικοί συνθέτες έκαναν επίσης ολοένα και πιο λεπτομερή χρήση εκφραστικών σημαδιών όπως κρεσέντο και ντιμονουέντο.[9]
Ενάντια στην έκφραση Επεξεργασία
Μετά την αυξανόμενη κυριαρχία της έκφρασης και του συναισθήματος στη μουσική κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αι., υπήρξε μια αντίδραση.[10]
"Στους περισσότερους η μουσική αρέσει γιατί τους δίνει ορισμένα συναισθήματα όπως χαρά, θλίψη, λύπη και μια εικόνα της φύσης, ένα θέμα για ονειροπόληση ή –ακόμα καλύτερα– λήθη από την «καθημερινότητα». Θέλουν ένα ναρκωτικό... Η μουσική δεν θα άξιζε πολλά αν περιοριζόταν σε έναν τέτοιο σκοπό. Όταν οι άνθρωποι μάθουν να αγαπούν τη μουσική για τη μουσική, όταν ακούσουν με άλλο αυτί, η απόλαυσή τους θα είναι πολύ υψηλότερη και ισχυρότερη και θα μπορούν να την κρίνουν σε υψηλότερο επίπεδο και να συνειδητοποιήουν την εγγενή της αξία". Ίγκορ Στραβίνσκι[11]
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Scruton, Roger. «Expression». Grove Music Online. Oxford University Press. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2017.
- ↑ Καπετανάκης, Αντώνιος (2014). Φιλοσοφική προσέγγιση των απαρχών της μουσικής έκφρασης. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, σελ. 14. http://hdl.handle.net/10442/hedi/35255.
- ↑ Kovaleff Baker, Nancy. «Expression - History before 1800». Grove Music Online. Oxford University Press. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2017.
- ↑ Μπούρα, Βασιλεία (2006). Η κλασσική προσέγγιση στην κριτική εκτίμηση των δομών της ηλεκτροακουστικής μουσικής. Ιόνιο Πανεπιστήμιο, σελ. 11. http://hdl.handle.net/10442/hedi/14256.
- ↑ Buelow, George. «Rhetoric». Grove Music Online (subscriber only access). Oxford University Press. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2017.
- ↑ 6,0 6,1 Tarling, Judy (2000). Baroque String Playing for Ingenious Learners. Tring: Corda Music. σελίδες 4–6. ISBN 978-0-9528220-1-1.
- ↑ 7,0 7,1 Kovaleff Baker, Nancy. «Expression - History before 1800». Grove Music Online. Oxford University Press. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2017.
- ↑ Paddison, Max. «Expression: History - After 1800». Grove Music Online (subscriber only access). Oxford University Press. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2017.
- ↑ 9,0 9,1 Hugh Macdonald (2002). Burton, Anthony, επιμ. Performer's Guide to Music of the Romantic Period. London: ABRSM. σελ. 4. ISBN 978-1-86096-194-6.
- ↑ Baker, Nancy Kovaleff· Paddison, Max· Scruton, Roger (2001). «Expression». Grove Music Online (στα Αγγλικά). doi:10.1093/gmo/9781561592630.article.09138. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2020.
- ↑ «Stravinsky on expression in music». Theory of Music. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2017.