Νόσος Χάλερβορντεν-Σπατς

Νόσος Χάλερβορντεν-Σπατς
	Η εικόνα μαγνητικής τομογραφίας δείχνει αποθέσεις σιδήρου στα βασικά γάγγλια.
Ειδικότητα	νευρολογία
Ταξινόμηση

Η νευροεκφύλιση με εναπόθεση σιδήρου στον εγκέφαλο ή νόσος Χάλερβορντεν-Σπατς είναι νευροεκφυλιστική κληρονομική παθολογία που προκαλείται από την εναπόθεση σιδήρου στα βασικά γάγγλια του εγκεφάλου. Εκδηλώνεται με σύνδρομο παρκινσονισμού, διανοητικές και ψυχικές διαταραχές, υπερκίνητικότητα, διαταραχές όρασης. Η κύρια διαγνωστική αξία είναι η ανίχνευση του προτύπου «μάτι της τίγρης» στην περιοχή της ωχρής σφαίρας κατά τη διάρκεια της μαγνητικής τομογραφίας των εγκεφαλικών δομών. Η πρόγνωση είναι δυσμενής.^[1]^[2]^[3]

Γενικές πληροφορίες Επεξεργασία

Η νόσος Χάλερβορντεν-Σπατς περιγράφηκε το 1922 από Γερμανούς μορφολόγους, από τους οποίους πήρε το όνομά της. Οι πιο τυπικοί κλινικοί δείκτες αυτής της παθολογίας περιλαμβάνουν την υπερκίνητικότητα, το σύνδρομο παρκινσονισμού, τη διανοητική έκπτωση, την ατροφία του οπτικού νεύρου και τη μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια. Η νόσος Χάλερβορντεν-Σπατς είναι εξαιρετικά σπάνια. Ανάλογα με τον χρόνο εκδήλωσής του διακρίνονται παιδικές, νεανικές (εφηβικές) και ενήλικες μορφές. Προηγουμένως, η νόσος είχε διαγνωστεί μόνο μεταθανάτια και μετά από νεκροψία.^[4]

Μετά την εισαγωγή της μαγνητικής τομογραφίας στην πρακτική νευρολογία, κατέστη δυνατή η διάγνωση εν ζωή. Μια σημαντική ανακάλυψη στη μελέτη της αιτιολογίας έγινε το 2001, όταν διαπιστώθηκε ότι η ασθένεια βασίζεται σε ένα γενετικό ελάττωμα που προκαλεί διαταραχές στη σύνθεση του ενζύμου παντοθενική κινάση. Μετά από αυτό, η νόσος Χάλερβορντεν-Σπατς μετονομάστηκε επίσημα σε νευροεκφυλισμό που σχετίζεται με την παντοθενική κινάση.

Αιτίες Επεξεργασία

Η νόσος Χάλερβορντεν-Σπατς είναι γενετική παθολογική κατάσταση, τόσο οικογενής όσο και σποραδική, κληρονομούμενη με αυτοσωμικό υπολειπόμενο τρόπο. Οι εκτροπές στο γονίδιο της παντοθενικής κινάσης δρουν ως γενετικό υπόστρωμα. Συνολικά, είναι γνωστές περισσότερες από 50 μεταλλάξεις. Το αποτέλεσμα ενός γενετικού ελαττώματος είναι η μείωση της παραγωγής της παντοθενικής κινάσης, η οποία οδηγεί στη συσσώρευση κυστεΐνης στις βασικές δομές. Το τελευταίο σχηματίζει σταθερές χημικές ενώσεις με ιόντα σιδήρου, οι οποίες επηρεάζουν αρνητικά τις πρωτεΐνες και πυροδοτούν τη διαδικασία της υπεροξείδωσης, οδηγώντας σε απόπτωση των νευρώνων. Στη θέση των νεκρωτικών νευρώνων αναπτύσσεται ο νευρογλοιακός ιστός.

Φωτογραφία του Τζούλιους Χάλερβορντεν, 1935.

Η περιγραφόμενη παθολογική διαδικασία επηρεάζει κυρίως την ωχρή σφαίρα και τη μαύρη ουσία (μέλαινα ουσία), όπου ανιχνεύονται μορφολογικά εξωκυτταρικές εναποθέσεις σιδήρου με καφέ μελάγχρωση. Επιπλέον, υπάρχουν σφαιροειδείς περιαξονικοί σχηματισμοί που εντοπίζονται στην εγκεφαλική λευκή ουσία, στον εγκεφαλικό φλοιό, στο νωτιαίο μυελό και στους κορμούς των περιφερικών νεύρων.

Συμπτώματα της νόσου Χάλερβορντεν-Σπατς Επεξεργασία

Η κλασική παραλλαγή της νόσου Χάλερβορντεν-Σπατς θεωρείται ότι είναι μια πρώιμη παιδική μορφή με κλινικές εκδηλώσεις μεταξύ 4 και 10 ετών (συνήθως μετά την ηλικία των 5 ετών). Στο 90% των περιπτώσεων, το πρώτο σημάδι της νόσου είναι η στρεπτική δυστονία, που επηρεάζει τους μύες των ποδιών. Το κύριο παράπονο είναι η δυσκολία στο περπάτημα. Στη συνέχεια, κατά κανόνα, η διαδικασία γενικεύεται με την εξάπλωσή της στους μυς του φάρυγγα, του προσώπου, του κορμού. Μαζί με τις γενικευμένες παραλλαγές, μπορεί να σημειωθεί πολυεστιακός ή τμηματικός τύπος δυστονίας. Τα πιο συνηθισμένα είναι ο σπασμός γραφής, ο βλεφαρόσπασμος, ο παρασπασμός του προσώπου, η σπαστική τορτικολίδα. Το ένα τρίτο των ασθενών έχει συμπτώματα παρκινσονισμού: μυϊκή ακαμψία και υποκινητικότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις εμφανίζονται επιληπτικές κρίσεις.

Η νόσος Χάλερβορντεν-Σπατς χαρακτηρίζεται από γνωστικές διαταραχές με τη μορφή μείωσης της προσοχής και της μνήμης με τη σταδιακή ανάπτυξη ολιγοφρένειας, ψυχικές αλλαγές με κυριαρχία της επιθετικότητας και της αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Διαπιστώνεται δυσαρθρία. Οι περισσότεροι ασθενείς έχουν διαταραχές της οπτικής οξύτητας. Στο 68% των περιπτώσεων οφείλονται σε ατροφία των οπτικών νεύρων, στο 29% των περιπτώσεων - μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια. Για την παιδική μορφή της νόσου Χάλερβορντεν-Σπατς, η ταχεία εξέλιξη είναι χαρακτηριστική με πλήρη απώλεια της ικανότητας κίνησης εντός 10-15 ετών.

Η εφηβική παραλλαγή της νόσου Χάλερβορντεν-Σπατς εμφανίζεται μεταξύ 10 και 18 ετών και χαρακτηρίζεται από βραδύτερη πορεία. Εμφανίζεται με εκδηλώσεις εστιακής στρεπτικής δυστονίας, συχνότερα στους μύες των άκρων ή της ορθογναθικής περιοχής. Συνοδεύεται από ψυχικές, διανοητικές και συμπεριφορικές διαταραχές.

Ο Βάλτερ Σπιλμάγιερ και η ομάδα του το 1927. Όρθιοι (από αριστερά προς τα δεξιά): Έβερμπους, Τζούλιους Χάλερβορντεν, Πολ Κουάστ, Όσκαρ Γκάγκελ, Κούτερ, Γιούσι Ουτσιμούρα, Γιούσι Φουνάκαουα, Μετς, Ντάισλερ. Κάθονται: Αντέλ Γκρόμπαχ, Γκάμπερ, Έντουαρντ Γκάμπερ, Σπιελμάγιερ, Ούγκο Σπατς, άγνωστος, άγνωστος.

Η ενήλικη μορφή της νόσου Χάλερβορντεν-Σπατς εμφανίζεται μετά την ηλικία των 18 ετών. Στους περισσότερους ασθενείς προχωρά με τη μορφή του συνδρόμου Πάρκινσον. Χαρακτηρίζεται από εξαθλίωση των ενεργητικών κινήσεων (υποκινησία), γενικευμένη μυϊκή ακαμψία (σύμπτωμα «οδοντωτού τροχού»), τρόμο στάσης και αστάθεια (αταξία). Η αξιολόγηση του τελευταίου είναι δυνατή με τη βοήθεια του τεστ του Τάβεναρντ - επιχειρεί να φέρει τον ασθενή εκτός ισορροπίας σε όρθια θέση, σπρώχνοντάς τον από τους ώμους προς τα εμπρός και στα πλάγια. Κύριο χαρακτηριστικό είναι ο συνδυασμός παρκινσονισμού με διάφορες υπερκινησίες (μυόκλωνος, εστιακή δυστονία στρέψης, αθέτωση, ημιβαλισμός). Ο βαθμός της γνωστικής εξασθένησης μπορεί να ποικίλλει από πλήρη διατήρηση έως προοδευτική άνοια. Είναι πιθανή η συναισθηματική αστάθεια, η κατάθλιψη, η επιθετικότητα, οι επιληπτικές κρίσεις.^[5]^[6]

Διαγνωστικά Επεξεργασία

Λόγω του πολυμορφισμού των συμπτωμάτων, η διάγνωση της νόσου Χάλερβορντεν-Σπατς είναι ένα δύσκολο έργο για τους νευρολόγους. Τα κύρια κριτήρια για τη νόσο είναι η εμφάνιση πριν από την ηλικία των 30 ετών, οι εξωπυραμιδικές διαταραχές, η σταθερή εξέλιξη των συμπτωμάτων και η παρουσία τυπικής εικόνας μαγνητικής τομογραφίας. Πρόσθετα συμπτώματα περιλαμβάνουν την παρουσία πυραμιδικών συμπτωμάτων, προοδευτική διανοητική πτώση, επιληπτικές κρίσεις, ατροφία των οπτικών νεύρων, μελαγχρωστική αμφιβληστροειδίτιδα, αυτοσωματική υπολειπόμενη κληρονομικότητα.

Η διάγνωση βασίζεται σε δεδομένα από νευρολογική κατάσταση και ηλεκτροεγκεφαλογραφία. Σε περίπτωση διαταραχής της όρασης, γίνεται γνωμάτευση οφθαλμίατρου, όραση και οφθαλμοσκόπηση. Ο προσδιορισμός του είδους της κληρονομικότητας πραγματοποιείται από γενετιστή με τη σύνταξη γενεαλογικού δέντρου. Είναι δυνατή η διάγνωση DNA (αναζήτηση μεταλλάξεων στο γονίδιο της παντοθενικής κινάσης). Κατά την εκτέλεση της Τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων του εγκεφάλου, είναι δυνατό να ανιχνευθεί μειωμένος μεταβολισμός στη ζώνη της ωχράς. Η βάση για τον αποκλεισμό της νόσου Χάλερβορντεν-Σπατς είναι η παρουσία συμπτωμάτων άλλης παθολογίας, εντός της οποίας μπορεί να ταιριάζει η υπάρχουσα κλινική εικόνα.^[7]^[8]

Αντιμετώπιση της νόσου Επεξεργασία

Επί του παρόντος δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία για τη νόσο Χάλερβορντεν-Σπατς. Οι προσπάθειες θεραπείας με χηλικές ενώσεις, που εμποδίζουν τη συσσώρευση σιδήρου (δεφεροξαμίνη) και αντιοξειδωτικών, δεν ήταν επιτυχείς. Από αυτή την άποψη, χρησιμοποιείται συμπτωματική θεραπεία. Το σύνδρομο του παρκινσονισμού χρησιμεύει ως ένδειξη για το διορισμό αγωνιστών ντοπαμίνης (πιριμπεδίλη, πραμιπεξόλη) ή παραγώγων αμανταδίνης. Ωστόσο, με αυτήν την ασθένεια, είναι συνήθως ανθεκτική στη θεραπεία.

Με την υπερκινητικότητα, χρησιμοποιούνται βαλπροϊκά, βενζοδιαζεπίνες (διαζεπάμη, κλοναζεπάμη). Μυοχαλαρωτικά (βακλοφένη, υδροχλωρική τολπερισόνη) συνιστώνται για τη σπαστικότητα, τοπιραμάτη ή βαλπροϊκό για επιληπτικές κρίσεις, ιπιδακρίνη και αλφοσκερική χολίνη για γνωστικές διαταραχές, νευροληπτικά (ρισπεριδόνη, κουετιαπίνη, κλοναζεπάμη), αντικαταθλιπτικά 3ης γενιάς, σιλοφαραμίνη (σιλοποξαντίνη, σιλοπαστίλα).

Η συμπτωματική θεραπεία της νόσου Χάλερβορντεν-Σπατς μπορεί να μειώσει την εκδήλωση των κλινικών συμπτωμάτων, να παρατείνει την ικανότητα των ασθενών να αυτοεξυπηρετηθούν. Ωστόσο, νέες θεραπείες εξακολουθούν να αναπτύσσονται. Η αποτελεσματικότητα της χρήσης του παντοθενικού οξέος διερευνάται. Λήφθηκαν δεδομένα σχετικά με τη θετική επίδραση της μαγνητικής διέγερσης της ωχρής σφαίρας στην πορεία της νόσου.^[9]^[10]

Παραπομπές Επεξεργασία

↑ Galvin, James E. (2004-06). «Neurodegenerative Diseases: Pathology and the Advantage of Single-Cell Profiling». Neurochemical Research 29 (6): 1041–1051. doi:10.1023/b:nere.0000023592.53769.4d. ISSN 0364-3190. http://dx.doi.org/10.1023/b:nere.0000023592.53769.4d.
↑ Doi, Hiroshi; Koyano, Shigeru; Miyatake, Satoko; Matsumoto, Naomichi; Kameda, Tomoaki; Tomita, Atsuko; Miyaji, Yosuke; Suzuki, Yume και άλλοι. (2010-03). «Siblings with the adult-onset slowly progressive type of pantothenate kinase-associated neurodegeneration and a novel mutation, Ile346Ser, in PANK2: Clinical features and 99mTc-ECD brain perfusion SPECT findings». Journal of the Neurological Sciences 290 (1-2): 172–176. doi:10.1016/j.jns.2009.11.008. ISSN 0022-510X. http://dx.doi.org/10.1016/j.jns.2009.11.008.
↑ Gregory, A; Polster, B J; Hayflick, S J (2008-11-03). «Clinical and genetic delineation of neurodegeneration with brain iron accumulation». Journal of Medical Genetics 46 (2): 73–80. doi:10.1136/jmg.2008.061929. ISSN 1468-6244. http://dx.doi.org/10.1136/jmg.2008.061929.
↑ «Космические информационные системы и приборы оптического диапазона для дистанционного зондирования Земли / Под ред. проф. Ю.М. Урличича. М.: Медиа Паблишер, 2012. 122 с.». Исследования Земли из космоса 2013 (4): 92–92. 2013. doi:10.7868/s0205961413040064. ISSN 0205-9614. http://dx.doi.org/10.7868/s0205961413040064.
↑ McNeill, A.; Birchall, D.; Hayflick, S. J.; Gregory, A.; Schenk, J. F.; Zimmerman, E. A.; Shang, H.; Miyajima, H. και άλλοι. (2008-04-28). «T2* and FSE MRI distinguishes four subtypes of neurodegeneration with brain iron accumulation». Neurology 70 (18): 1614–1619. doi:10.1212/01.wnl.0000310985.40011.d6. ISSN 0028-3878. http://dx.doi.org/10.1212/01.wnl.0000310985.40011.d6.
↑ Kapoor, Seema; Hörtnagel, Konstanze; Gogia, Siddhartha; Paul, Ritu; Malhotra, Vishal; Prakash, Anjali (2005-03). «Pantothenate kinase associated neurodegeneration (Hallervorden — Spatz syndrome)». The Indian Journal of Pediatrics 72 (3): 261–263. doi:10.1007/bf02859271. ISSN 0019-5456. http://dx.doi.org/10.1007/bf02859271.
↑ Szumowski, Jerzy; Bas, Erhan; Gaarder, Kirsten; Schwarz, Erwin; Erdogmus, Deniz; Hayflick, Susan (2010-02). «Measurement of brain iron distribution in Hallevorden-Spatz syndrome». Journal of Magnetic Resonance Imaging 31 (2): 482–489. doi:10.1002/jmri.22031. ISSN 1053-1807. http://dx.doi.org/10.1002/jmri.22031.
↑ SHERIF MEGUID, A. (2008-12-09). «Textbook of Clinical Neuropsychiatry (2nd edn). By D. P. Moore. (Pp. 731; $149.50; ISBN-13: 978-0-340-93953-6.) Hodder Arnold, an imprint of Hodder Education, part of Hackett Livre UK, Oxford University Press, 2008.». Psychological Medicine 39 (3): 517–518. doi:10.1017/s0033291708004789. ISSN 0033-2917. http://dx.doi.org/10.1017/s0033291708004789.
↑ Ács, Péter; Molnár, Mária Judit; Klivényi, Péter; Kálmán, Bernadette (2016). «GENETICALLY DETERMINED DISEASES ASSOCIATED WITH PATHOLOGICAL BRAIN IRON ACCUMULATION AND NEURODEGENERATION». Ideggyógyászati Szemle 69 (5-6). doi:10.18071/isz.69.0157. ISSN 0019-1442. http://dx.doi.org/10.18071/isz.69.0157.
↑ Zolkipli, Zarazuela; Dahmoush, Hisham; Saunders, Dawn E.; Chong, W. K. Kling; Surtees, Robert (2006-06-07). «Pantothenate kinase 2 mutation with classic pantothenate-kinase-associated neurodegeneration without ‘eye-of-the-tiger’ sign on MRI in a pair of siblings». Pediatric Radiology 36 (8): 884–886. doi:10.1007/s00247-006-0205-3. ISSN 0301-0449. http://dx.doi.org/10.1007/s00247-006-0205-3.

Πηγές Επεξεργασία

[1] Galvin, James E. (2004-06). «Neurodegenerative Diseases: Pathology and the Advantage of Single-Cell Profiling». Neurochemical Research 29 (6): 1041–1051. doi:10.1023/b:nere.0000023592.53769.4d. ISSN 0364-3190. http://dx.doi.org/10.1023/b:nere.0000023592.53769.4d.

[2] Doi, Hiroshi; Koyano, Shigeru; Miyatake, Satoko; Matsumoto, Naomichi; Kameda, Tomoaki; Tomita, Atsuko; Miyaji, Yosuke; Suzuki, Yume και άλλοι. (2010-03). «Siblings with the adult-onset slowly progressive type of pantothenate kinase-associated neurodegeneration and a novel mutation, Ile346Ser, in PANK2: Clinical features and 99mTc-ECD brain perfusion SPECT findings». Journal of the Neurological Sciences 290 (1-2): 172–176. doi:10.1016/j.jns.2009.11.008. ISSN 0022-510X. http://dx.doi.org/10.1016/j.jns.2009.11.008.

[3] Gregory, A; Polster, B J; Hayflick, S J (2008-11-03). «Clinical and genetic delineation of neurodegeneration with brain iron accumulation». Journal of Medical Genetics 46 (2): 73–80. doi:10.1136/jmg.2008.061929. ISSN 1468-6244. http://dx.doi.org/10.1136/jmg.2008.061929.

[4] «Космические информационные системы и приборы оптического диапазона для дистанционного зондирования Земли / Под ред. проф. Ю.М. Урличича. М.: Медиа Паблишер, 2012. 122 с.». Исследования Земли из космоса 2013 (4): 92–92. 2013. doi:10.7868/s0205961413040064. ISSN 0205-9614. http://dx.doi.org/10.7868/s0205961413040064.

[5] McNeill, A.; Birchall, D.; Hayflick, S. J.; Gregory, A.; Schenk, J. F.; Zimmerman, E. A.; Shang, H.; Miyajima, H. και άλλοι. (2008-04-28). «T2* and FSE MRI distinguishes four subtypes of neurodegeneration with brain iron accumulation». Neurology 70 (18): 1614–1619. doi:10.1212/01.wnl.0000310985.40011.d6. ISSN 0028-3878. http://dx.doi.org/10.1212/01.wnl.0000310985.40011.d6.

[6] Kapoor, Seema; Hörtnagel, Konstanze; Gogia, Siddhartha; Paul, Ritu; Malhotra, Vishal; Prakash, Anjali (2005-03). «Pantothenate kinase associated neurodegeneration (Hallervorden — Spatz syndrome)». The Indian Journal of Pediatrics 72 (3): 261–263. doi:10.1007/bf02859271. ISSN 0019-5456. http://dx.doi.org/10.1007/bf02859271.

[7] Szumowski, Jerzy; Bas, Erhan; Gaarder, Kirsten; Schwarz, Erwin; Erdogmus, Deniz; Hayflick, Susan (2010-02). «Measurement of brain iron distribution in Hallevorden-Spatz syndrome». Journal of Magnetic Resonance Imaging 31 (2): 482–489. doi:10.1002/jmri.22031. ISSN 1053-1807. http://dx.doi.org/10.1002/jmri.22031.

[8] SHERIF MEGUID, A. (2008-12-09). «Textbook of Clinical Neuropsychiatry (2nd edn). By D. P. Moore. (Pp. 731; $149.50; ISBN-13: 978-0-340-93953-6.) Hodder Arnold, an imprint of Hodder Education, part of Hackett Livre UK, Oxford University Press, 2008.». Psychological Medicine 39 (3): 517–518. doi:10.1017/s0033291708004789. ISSN 0033-2917. http://dx.doi.org/10.1017/s0033291708004789.

[9] Ács, Péter; Molnár, Mária Judit; Klivényi, Péter; Kálmán, Bernadette (2016). «GENETICALLY DETERMINED DISEASES ASSOCIATED WITH PATHOLOGICAL BRAIN IRON ACCUMULATION AND NEURODEGENERATION». Ideggyógyászati Szemle 69 (5-6). doi:10.18071/isz.69.0157. ISSN 0019-1442. http://dx.doi.org/10.18071/isz.69.0157.

[10] Zolkipli, Zarazuela; Dahmoush, Hisham; Saunders, Dawn E.; Chong, W. K. Kling; Surtees, Robert (2006-06-07). «Pantothenate kinase 2 mutation with classic pantothenate-kinase-associated neurodegeneration without ‘eye-of-the-tiger’ sign on MRI in a pair of siblings». Pediatric Radiology 36 (8): 884–886. doi:10.1007/s00247-006-0205-3. ISSN 0301-0449. http://dx.doi.org/10.1007/s00247-006-0205-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]