Παρεκκλήσιο των Μάγων

Το Παρεκκλήσιο των Τριών Μάγων (ιταλικά: Capella dei Magi) είναι παρεκκλήσιο εντός του Παλάτσο Μέντιτσι-Ρικάρντι της Φλωρεντίας, στην Ιταλία. Οι τοίχοι του καλύπτονται σχεδόν εξ ολοκλήρου από έναν διάσημο κύκλο νωπογραφιών από τον διδάσκαλο της Αναγέννησης Μπενότσο Γκοτσόλι, ζωγραφισμένων περίπου το 1459 για τον Οίκο των Μεδίκων, τους de facto ηγέτες της Φλωρεντίας.

Παρεκκλήσιο των Μάγων
Είδος	παρεκκλήσιο
Γεωγραφικές συντεταγμένες	43°46′30″N 11°15′21″E
Θρήσκευμα	Καθολικισμός
Διοικητική υπαγωγή	Φλωρεντία
Τοποθεσία	Παλάτσο Μέντιτσι Ρικκάρντι
Χώρα	Ιταλία
Έναρξη κατασκευής	15ος αιώνας και Δεκαετία του 1440
Πλάτος	516 εκατοστά
Ύψος	4,05 μέτρα
Αρχιτέκτονας	Μικελότσο
Δημιουργός	Μπενότσο Γκοτσόλι
Χρηματοδότης	Κόζιμο ο Πρεσβύτερος και Πέτρος των Μεδίκων, ο Ποδάγρας
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Γενική επισκόπηση

Το παρεκκλήσιο βρίσκεται στον όροφο των ευγενών (piano nobile) του παλάτσο και ήταν ένα από τα πρώτα δωμάτια, που διακοσμήθηκαν μετά την ολοκλήρωση του κτηρίου, του σχεδιασμένου από τον Μικελότσο. Στην αρχική του εμφάνιση το παρεκκλήσιο ήταν απόλυτα συμμετρικό και είχε την είσοδό του από την κεντρική πόρτα, η οποία σήμερα είναι κλειστή. Στο εσωτερικό, το παρεκκλήσι χωρίζεται ως εξής: σε έναν μεγάλο χώρο· το υπερυψωμένο ορθογώνιο ιερό με έναν βωμό, κάτω από μία αψίδα· και δύο μικρά πλευρικά σκευοφυλάκια. Αφότου ξεκίνησε να κατασκευάζεται περίπου το 1449-50, το παρεκκλήσιο πιθανότατα ολοκληρώθηκε γύρω στο 1459 με την πολύτιμη οροφή από ένθετα ξύλα, βαμμένη και γενναιόδωρα επιχρυσωμένη από τον Πάνιο ντι Λάπο Πορτιτζιάνο, σύμφωνα με το σχέδιο του Μικελότσο. Ο τελευταίος σχεδίασε επίσης το δάπεδο από μαρμαροθετήματα: ένα έργο από κομμάτια μαρμάρου ταιριασμένα σε έναν περίτεχνο γεωμετρικό σχέδιο, το οποίο -λόγω της εξαιρετικής αξίας των υλικών (πορφυρίτες, γρανίτες, κ.λπ.)- επιβεβαιώνει την επιθυμία των Μεδίκων να μιμηθούν τη μεγαλοπρέπεια των ρωμαϊκών βασιλικών και του Βαπτιστηρίου της Φλωρεντίας.

Η Λατρεία στο Δάσος του ψευδο- Πιέρ-Φραντσέσκο Φιορεντίνο (αντίγραφο έργου του Λίππι).

Το πρώτο εικονογραφικό στοιχείο στο παρεκκλήσι ήταν μία εικόνα βωμού, που παριστούσε τη Λατρεία στο δάσος του Φιλίππο Λίπι. Αυτός ο πίνακας βρίσκεται τώρα στο Βερολίνο, αφού πωλήθηκε τον 19ο αι., ενώ στο παρεκκλήσιο υπάρχει τώρα ένα αντίγραφο του πίνακα, ζωγραφισμένο από έναν ακόλουθο του Λίπι. Στο κάτω μέρος της υπάρχει η επιγραφή Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Ίδε ο Αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτία του κόσμου). To ιερό έχει βόρειο προσανατολισμό.

Λεπτομέρεια της χορωδίας των αγγέλων, από το Ιερό Βήμα.

Το παρεκκλήσιο είναι διάσημο για τη σειρά τοιχογραφιών του Μπ. Γκοτσόλι, με τους Αγγέλους σε Λατρεία στο ιερό και το Ταξίδι των Μάγων στη μεγάλη αίθουσα. Η τελευταία καλύπτεται από τρεις μεγάλες τοιχογραφίες, καθεμία από τις οποίες δείχνει την πομπή ενός από τους Τρεις Μάγους στον δρόμο τους προς τη Βηθλεέμ, για να δουν τη Γέννηση του Ιησού. Το θρησκευτικό θέμα συνδυάστηκε με μία απεικόνιση πολλών μελών της οικογένειας των Μεδίκων, των συμμάχων τους και ορισμένων από τις σημαντικές προσωπικότητες, όπως του Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου και του Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, που έφτασαν στη Φλωρεντία για τη Σύνοδο της Φλωρεντίας (1438-1439), αρκετές δεκαετίες νωρίτερα. Με την ευκαιρία αυτή οι Μέδικοι θα μπορούσαν να καυχηθούν, ότι διευκόλυναν την (ανεφάρμοστη, όπως αποδείχθηκε) συμφιλίωση μεταξύ της Δυτικής Καθολικής και της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η πολυτέλεια των Βυζαντινών αξιωματούχων είναι εμφανής και δείχνει την εντύπωση, που αυτοί έκαναν τότε στον πληθυσμό της Φλωρεντίας.

Στο ιερό οι πλαϊνοί τοίχοι είναι ζωγραφισμένοι με αγίους και αγγέλους σε λατρεία, όπου ο Γκοτζόλι ακολούθησε το ύφος του διδασκάλου του Φρα Αντζέλικο. Υπάρχουν επίσης δύο στενές, κάθετες τοιχογραφίες, που δείχνουν τους ποιμένες της γέννησης και βρίσκονται εκατέρωθεν του ιερού, επάνω από τις θύρες των σκευοφυλακίων.

Το Ταξίδι των Μάγων του Γκοτσόλι

Ο ανατολικός τοίχος με την πομπή του Λαυρέντιου Α΄ Μεγαλοπρεπούς ως Γασπάρ.

Έχοντας ξεκινήσει το έργο την άνοιξη-καλοκαίρι του 1459, ο Μπ. Γκοτσόλι πιθανότατα ολοκλήρωσε το έργο γρήγορα μέσα σε λίγους μήνες, με τη βοήθεια ενός τουλάχιστον βοηθού, και υπό την επίβλεψη του Πέτρου Α΄ ντι Κόζιμο των Μεδίκων. Πιθανότατα ο Πέτρος Α΄ πρότεινε, ότι ο καλλιτέχνης θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει τη Λατρεία των Μάγων του Τζεντίλε ντα Φαμπριάνο ως πρότυπο για τις τοιχογραφίες. Η εξαιρετική πολυπλοκότητα και η λεπτότητα της τεχνικής εκτέλεσης, στην οποία η αληθινή νωπογραφία εναλλάσσεται με τη στεγνή νωπογραφία, επέτρεψε στον ζωγράφο να εργαστεί με σχολαστική φροντίδα, σχεδόν σαν να χαράζει όπως ένας χρυσοχόος, καθώς τέτοιος ήταν στο εργαστήριο του Λ. Γκιλμπέρτι. Αυτή η καθαρή επιδεξιότητα είναι εμφανής, όχι μόνο στα πολύτιμα υλικά των κοσμημάτων, των υφασμάτων και των ιπποσκευών, αλλά ακόμη και στα δέντρα που είναι γεμάτα φρούτα, τα λιβάδια τα πλήρη ανθών, το ποικίλο πτέρωμα των πουλιών και τα πολύχρωμα φτερά των αγγέλων. Τέλος, τα φύλλα καθαρού χρυσού εφαρμόστηκαν γενναιόδωρα, για να λάμπουν στο σκοτάδι, στο σκοτεινό φως των κεριών.

Ο πίνακας είναι αφιερωμένος σε ένα ιερό θέμα, αλλά είναι πλούσιο σε ίχνη πομπής και κοσμικής κομψότητας. Όμιλοι αγγέλων ψάλουν και λατρεύουν, ενώ η υπέροχη πομπή των Τριών Βασιλέων πλησιάζει στη Βηθλεέμ, συνοδευόμενη από τους αντίστοιχους συνοδούς τους, καθώς στην πορεία απολαμβάνουν τη σκηνή μίας ευγενούς κυνηγετικής διασκέδασης με γεράκια και αιλουροειδή. Τα πολυτελή και ποικίλα κοστούμια με το πριγκιπικό τελείωμά τους κάνουν αυτή τη σειρά εικόνων μία από τις πιο συναρπαστικές μαρτυρίες της τέχνης και της ενδυμασίας όλων των εποχών.

Η πομπή

Στον δυτικό τοίχο ο Καστρούτσιο Καστρακάνι με μία λεοπάρδαλη, το έμβλημα του Οίκου του.

Ο Μελχιόρ, ο παλαιότερος Μάγος, ιππεύει στον δυτικό τοίχο, οδηγώντας την πομπή. Παραδοσιακά τα χαρακτηριστικά του έχουν αναγνωριστεί με εκείνα του Ιωσήφ Β΄ Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος απεβίωσε στη Φλωρεντία κατά τη διάρκεια της Συνόδου. Αλλά θα μπορούσαν επίσης να είναι εκείνα του Σιγισμούνδου της Γερμανίας, ο οποίος βοήθησε στη λήξη το Μεγάλου Σχίσματος με τη σύγκλιση του Συμβουλίου της Κωνσταντίας το 1414. Όπως ο Κόζιμο, εμφανίζεται ως ειρηνιστής, με το να ιππεύει σε ημίονο. Προηγείται ένας υπηρέτης με μπλε ενδύματα, με μια λεοπάρδαλη στο άλογό του: αυτή η μορφή είναι ένα σκέρτσο, ένα αστείο ενσωματωμένο σε έναν πίνακα, που αντιπροσωπεύει τον Καστρούτσιο Καστρακάνι δούκα της Λούκκα, καθώς σύμφωνα με το έργο Οι Μέδικοι του Κ. Φ. Γιάνγκ, η λεοπάρδαλη είναι έμβλημα του Οίκου της Λούκκα. Ο Τζουλιάνο Α΄ των Μεδίκων φαίνεται να οδηγεί ένα λευκό άλογο, του οποίου προηγείται ένας Αφρικανός με ένα τόξο.

Ο γενειοφόρος Βαλτάσαρ, ο μεσαίος των Μάγων, οδηγεί ένα λευκό άλογο στον νότιο τοίχο. Απεικονίζεται με τα ίδια χαρακτηριστικά του προσώπου με τον Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγο, Αυτοκράτορα των Ρωμαίων. Θεωρείται από μερικούς ότι οι τρεις υπηρέτριες πίσω από αυτόν, είναι οι κόρες του Πέτρου Α΄ Νανίνα, Μπιάνκα και Μαρία, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι τα πρόσωπα αυτών των νεαρών γυναικών, είναι πιο πιθανό να είναι πορτρέτα άλλων μελών της οικογένειας των Μεδίκων.

Ανατολικός τοίχος: ο Γασπάρ, ο νεότερος Βασιλιάς, είναι μάλλον ο Λαυρέντιος Α΄ ο Μεγαλοπρεπής.

Στον ανατολικό τοίχο, ο Γασπάρ, ο νεότερος Μάγος, οδηγεί το τέλος της πομπής με ένα λευκό άλογο. Αυτή η μορφή έχει ληφθεί συχνά για έναν εξιδανικευμένο Λαυρέντιο Α΄ των Μεδίκων, ο οποίος γεννήθηκε το 1449 και έτσι ήταν ακόμη νέος, όταν ολοκληρώθηκε η τοιχογραφία. Πίσω από τον Λαυρέντιο Α΄ είναι ο πατέρας του, ο σύγχρονος επικεφαλής της οικογένειας Πέτρος Α΄ με ένα λευκό άλογο και πιο πίσω ο πατέρας αυτού, ο ευσεβής οικογενειακός ιδρυτής Κόζιμο ο Πρεσβύτερος σε έναν ταπεινό ημίονο. Πιο πίσω βρίσκονται οι Σιγισμόνδος-Παντόλφο Μαλατέστα και Γκαλεάτσο-Μαρία Σφόρτσα, άρχοντες του Ρίμινι και του Μιλάνου αντίστοιχα. Δεν συμμετείχαν στο Συμβούλιο, αλλά ήταν φιλοξενούμενοι των Μεδίκων στη Φλωρεντία τη στιγμή που οι νωπογραφίες ζωγραφιζόταν. Μετά από αυτούς είναι μία πομπή επιφανών Φλωρεντινών, όπως οι ανθρωπιστές Μαρσίλιο Φιτσίνο και οι αδελφοί Πούλτσι, τα μέλη των Συντεχνιών των Βιοτεχνών και ο ίδιος ο Μπενότσο. Ο ζωγράφος κοιτάζει τον θεατή και μπορεί να αναγνωριστεί από μία ταινία στο κόκκινο καπέλο του, που γράφει Έργο του Μπενότι (Opus Benotii). Αριστερά του ο Γεώργιος Γεμιστός ο Πλήθων και πίσω ο πάπας Πίος Β΄. Ο μικρός Λαυρέντιος Α΄ ο Μεγαλοπρεπής είναι το αγόρι ακριβώς κάτω από αυτόν με τη διακριτή μύτη, ενώ ο μικρότερος αδερφός του Τζουλιάνο Α΄ είναι δεξιά του.

Ο δυτικός τείχος (όχι καθαρά ορατός) με τον Ιωσήφ Β΄, Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης.

Με τα πλούσια τοπία της Τοσκάνης να γεμίζουν τον υπόλοιπο εικονογραφικό χώρο, αυτή η τοιχογραφία σχεδιάστηκε σαν μία σύγχρονη ταπετσαρία, ένας νέος τύπος ευγενικής τέχνης που προοριζόταν για πλούσιους προστάτες. Το φρούριο, με το στυλ των μεσαιωνικών κάστρων, το οποίο εμφανίζεται στο υψηλότερο σημείο της εικόνας, είναι το σημείο από το οποίο ξεκίνησε η προσκύνηση του Χριστού και μοιάζει με την έπαυλη των Μεδίκων στο Καφατζόλο, το οποίο σχεδιάστηκε και αυτό από τον Μικελότσο. Ερμηνεύεται ως η Ιερουσαλήμ, από όπου ξεκίνησε η πομπή των μάγων. Εκεί ο Ηρώδης ο ηγεμόνας είχε δώσει εντολή στους Τρεις Σοφούς να αναζητήσουν το Θείο Βρέφος.

Ο προστάτης του Γκοτσόλι, ο Πέτρος Α΄ των Μεδίκων, ένιωσε ότι μερικά από τα σεραφείμ ήταν ακατάλληλα και ήθελε να επιζωγραφιστούν. Αν και ο καλλιτέχνης συμφώνησε να το κάνει, αυτό δεν έγινε ποτέ. Το 1659 η οικογένεια Ρικάρντι αγόρασε το παλάτσο Μέντιτσι και πραγματοποίησε ορισμένες διαρθρωτικές αλλαγές. Σε αυτές περιλαμβανόταν, το 1689, η κατασκευή μίας εξωτερικής σκάλας, που οδηγούσε στον πρώτον όροφο. Για τον σκοπό αυτό έπρεπε να μετακινηθεί η είσοδος του παρεκκλησίου. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, δύο τμήματα του τοίχου κόπηκαν από τη νοτιοδυτική γωνία, με την πομπή του Γηραιού Βασιλιά. Μετά την ολοκλήρωση της σκάλας, τα κομμένα τμήματα τοποθετήθηκαν στην νέα προεξοχή που δημιουργήθηκε στο δωμάτιο. Κατά τη διάρκεια αυτού, το πίσω μισό του αλόγου του πρεσβύτερου Βασιλιά κόπηκε και τοποθετήθηκε στην προεξοχή.

Πινακοθήκη

• Interior
• 
  Η οροφή του Παρεκκλησίου.
• 
  Το δάπεδο του ιερού βήματος, με τα μαρμαροθετήματα.
• 
  Διακοσμητικό σχέδιο από το ιερό (λεπτομέρεια).
• 
  Διακοσμητικό σχέδιο από το ιερό. Επάνω ο θυρεός των Μεδίκων.
• 
  Ξυλόγλυπτα στασίδια.

• Apse and altar
• 
  Η αρχική εικόνα βωμού, η Λατρεία στο Δάσος του Λίππι.
• 
  Άγγελοι σε λατρεία (αριστερά του ιερού).
• 
  Άγγελοι στην λατρεία (δεξιά του ιερού).

• Procession
• 
  Ο Ιωσήφ Β΄, Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης ως Μελχιόρ.
• 
  Ο Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος Αυτοκράτορας των Ρωμαίων ως Βαλτάσαρ.
• 
  Ο Λαυρέντιος Α΄ ο Μεγαλοπρεπής ως Γασπάρ.
• 
  Ο Σιγισμόνδος-Παντόλφο Μαλατέστα και ο Γκαλεάτσο-Μαρία Σφόρτσα.
• 
  Ακόλουθοι του Ιωάννη Η΄, με βαρύτιμες στολές, φέρουν άγια λείψανα και ξίφη.

• Medici and Gozzoli
• 
  Ο Κόζιμο ο Πρεσβύτερος και ο γιος του Πέτρος Α΄.
• 
  Η Νανίνα, η Μπιάνκα και η Μαρία, κόρες του Πέτρου Α΄.
• 
  Ο Λαυρέντιος Α΄ και ο Τζουλιάνο Α΄, γιοί του Πέτρου Α΄.
• 
  Αυτοπροσωπογραφία του Μπ. Γκοτσόλι.
• 
  Αυτοπροσωπογραφία του Γκοτσόλι (κέντρο).

• Nature
• 
  Σκηνή κυνηγίου.
• 
  Γεράκι συλλαμβάνει λαγό.
• 
  Πουλιά που πετούν.
• 
  Εξωτικό ζώο για κυνήγι.
• 
  Η έπαυλη των Μεδίκων στο Καφατζόλο ως Ιερουσαλήμ.

Δείτε επίσης

• Σημαία του Χριστού (Πιέρο ντελα Φραντσέσκα): ένας άλλος πίνακας με σύγχρονες προσωπογραφίες, οι ταυτότητες των οποίων έχουν συζητηθεί έντονα.
• H Προσκύνηση των Τριών Μάγων (Σάντρο Μποτιτσέλι): ένας πίνακας που παριστά εξέχοντα μέλη της οικογένειας των Μεδίκων ως Τρεις Μάγους.
• Η Μαντόνα του Μagnificat (Σάντρο Μποτιτσέλι): ένας πίνακας με τη Λουκρέτσια Τορναμπουόνι, σύζυγο του Πέτρου Α΄, ως Μαρία, ενώ οι γιοί του Λαυρέντιος Α΄ και Τζουλιάνο Α΄ εμφανίζονται ως άγγελοι.
• Η επιβεβαίωση του κανόνα (Ντομένικο Τζιρλαντάιο): ένας πίνακας με τον Λαυρέντιο Α΄ και τους γιους του Τζουλιάνο Β΄, Πέτρο Β΄ και Τζοβάννι, με τον τελευταίο να είναι ο μελλοντικός πάπας Λέων Ι΄.

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Cardini, Franco (2001). The Chapel of the Magi in Palazzo Medici. Florence: Mandragora. 
• Davisson, Darrell D., μυστικά του παλατιού Medici και το ιδιωτικό παρεκκλήσι του: Έξι μελέτες στην πρώιμη ιταλική αναγέννηση, 2014, San Bernardino, Createspace.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Σελίδα στον ιστότοπο Palazzo Medici Riccardi
• Museo Benozzo Gozzoli Η πομπή των μάγων
• Τα Μουσεία της Φλωρεντίας - Παρεκκλήσι Magi (ιδιωτικός ιστότοπος)