Πτήση 3032 της Meridian

Το Σάββατο 16 Ιουλίου 2022 ουκρανικό αεροσκάφος τύπου Αντόνοφ An-12 BK που εκτελούσε την εμπορευματομεταφορική (cargo) πτήση MEM 3022 της Meridian Air Cargo από τη Νις της Σερβίας στο Αμμάν της Ιορδανίας, κατέπεσε φλεγόμενο, στις 22:47 ώρα Ελλάδος, στους πρόποδες του Παγγαίου όρους, περίπου 15 χλμ. δυτικά της Καβάλας, στον οικισμό του Παλαιοχωρίου. Και τα 8 μέλη του πληρώματος εντοπίστηκαν νεκρά.

Εμπορευματομεταφορική πτήση MEM 3022
Το αεροσκάφος που κατέπεσε ενώ προσγειώνεται στο αεροδρόμιο του Μπέρμιγχαμ στις 9 Ιουλίου 2022
Ημερομηνία	16 Ιουλίου 2022
Τόπος	Παλαιοχώρι Καβάλας
Συντεταγμένες	40°58′N 24°12′E
Αιτία	Ανάφλεξη κινητήρα - η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη
Τύπος εμπλεκόμενου αεροσκάφους	Αντόνοφ An-12 BK
Ιδιοκτήτης	Meridian Air Cargo
Αριθμός νηολογίου αεροσκάφους	UR-CIC
Από	Νις, Σερβία
Προς	Ντάκα, Μπαγκλαντές
Ενδιάμεση στάση	Αμμάν, Ιορδανία Ριάντ, Σαουδική Αραβία Αχμενταμπάντ, Ινδία
Επιβάτες	0
Πλήρωμα	8
Νεκροί	8

Σύμφωνα με τη συνομιλία του πιλότου με το Κέντρο Ελέγχου Εναέριας Κυκλοφορίας, ο κινητήρας Νο4 του Αντόνοφ έπιασε φωτιά, από άγνωστη μέχρι στιγμής αιτία, η οποία επεκτάθηκε και στο υπόλοιπο τμήμα του αεροπλάνου οδηγώντας το στη συντριβή σε αγροτεμάχιο στο Παλαιοχώρι. Από τις πρώτες ώρες και όταν έγινε γνωστό ότι το αεροπλάνο μετέφερε στρατιωτικό υλικό, κινητοποιήθηκαν εξειδικευμένες μονάδες του στρατού τον αποκλεισμό και την εκκαθάριση της περιοχής λόγω της ενδεχόμενης διαρροής επικίνδυνων ουσιών. Αν και η αρμόδια ομάδα του Ειδικού Διακλαδικού Λόχου Πυρηνικής Βιολογικής Χημικής Άμυνας του ΓΕΕΘΑ διαβεβαίωσε ότι δεν υπάρχει διαρροή επικίνδυνων ουσιών, έχει επιβεβαιωθεί η διαφυγή λευκού φωσφόρου από την έκρηξη των φωτιστικών βλημάτων όλμων. Δείγματα από το έδαφος, τα φύλλα και τα ύδατα της περιοχής, που αναλύθηκαν σε εξειδικευμένα εργαστήρια δεν έδειξαν υψηλά ποσοστά ύπαρξης τοξικών ουσιών. Οι ουσίες που εντοπίστηκαν και κυρίως ο μόλυβδος, αν και αυξημένος είναι σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο από αυτό της λήψης έκτακτων μέτρων. Τον Δεκέμβριο του 2022 ο χώρος καθαρίστηκε πλήρως από τα συντρίμμια και παραδόθηκε προς χρήση.

Η εποπτεία για τη διερεύνηση των αιτιών και των ανακρίσεων ανατέθηκε στο Εισαγγελέα Εφετών Θράκης.

Το χρονικό της πτώσης

Το αεροσκάφος, φορτωμένο με 11,5 τόνους στρατιωτικό υλικό ξεκίνησε το Σάββατο 16 Ιουλίου 2022 στις 21:40 (ώρα Ελλάδος) από το αεροδρόμιο Μέγας Κωνσταντίνος της Νις στη Σερβία, με τελικό προορισμό το αεροδρόμιο Hazrat Shahjalal International Airport της Ντάκα στο Μπανγκλαντές όπου αναμενόταν τη Δευτέρα 18 Ιουλίου. Το αεροπλάνο είχε προγραμματισμένες τρεις ενδιάμεσες στάσεις, στο Αμμάν της Ιορδανίας, σττο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας και το Αχμενταμπάντ της Ινδίας.

Στον ελληνικό εναέριο χώρο εισήλθε στις 22:09 πετώντας σε σταθερό ύψος 21.000 ποδών, όταν επικοινώνησε στις 22:37 με το Κέντρο Ελέγχου Περιοχής Αθηνών – Μακεδονίας (ΚΕΠΑΘΜ) ότι λόγω τεχνικών προβλημάτων δεν θα συνέχιζε την πορεία του, αλλά θα έκανε αναστροφή προκειμένου να γυρίσει στο αεροδρόμιο της αναχωρήσεώς του. Ευρισκόμενο ανατολικά της χερσονήσου του Άθω, πραγματοποίησε αλλαγή πορείας 180 μοιρών, ενώ ταυτόχρονα ενημερωσε στις 22:42 ότι έπιασε φωτιά ο τέταρτος κινητήρας του σκάφους και καταβάλλονταν προσπάθειες να σβηστεί. Στις 22:45, ευρισκόμενο στα 15.000 πόδια, ζήτησε άδεια αναγκαστικής προσγείωσης, καθώς η βλάβη γενικευόταν και τα συστήματα ελέγχουν του αεροπλάνου έβγαιναν το ένα μετά το άλλο, εκτός λειτουργίας. Από τον πύργο ελέγχου του αεροδρομίου της Χρυσούπολης Καβάλας, πήρε άδεια να προσγειωθεί εκεί. Το αεροπλάνο δεν κατάφερε να φτάσει στο αεροδρόμιο καθώς χάνοντας συνεχώς ύψος, κατέπεσε στις 22:47, ώρα που χάθηκε το στίγμα του από τα ραντάρ του Ελέγχου Εναέριας Κυκλοφορίας, φλεγόμενο στους πρόποδες του όρους Παγγαίου, σε μια αγροτική περιοχή ανάμεσα στα χωριά Αντιφίλλιποι και Παλαιοχώρι Ελευθερουπόλεως Καβάλας.

Η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας ενημέρωσε για το συμβάν το Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης ενώ κινητοποιήθηκαν όλοι οι αρμόδιοι φορείς (Πυροσβεστική Υπηρεσία, Ελληνική Αστυνομία, Πολιτική Προστασία, Υπουργείο Εθνικής ‘Αμυνας και τοπικοί φορείς) με σκοπό να διασώσουν το πλήρωμα, αν αυτό ήταν δυνατό, και να περιορίσουν το μέγεθος της καταστροφής.

Γεγονότα μετά την πτώση

Αμέσως μετά την πτώση

Αμέσως εκρήξεις οφειλόμενες στο φορτίο συντάραξαν την περιοχή. Οι κάτοικοι που είδαν το φλεγόμενο αεροπλάνο και άκουσαν τις εκρήξεις ειδοποίησαν την αστυνομία. Η πτώση του αεροπλάνου σε καλώδια της ΔΕΗ διέκοψε την ηλεκτροδότηση των γύρω χωριών. Οι πρώτοι που έφτασαν στο σημείο της συντριβής ήταν 15 πυροσβέστες με 7 οχήματα από τις πλησιέστερες πυροσβεστικές υπηρεσίες. Όταν έγινε γνώστό ότι το αεροσκάφος μετέφερε πυρομαχικά, η Πυροσβεστική Υπηρεσία ενεργοποίησε το πρωτοκόλλο για αυτές τις περιπτώσεις δημιουργώντας περίμετρο ασφαλείας και αποκλείοντας την περιοχή, ενώ, λόγω των καπνών και δυσοσμίας των καιόμενων υλικών, η Πολιτική Προστασία μέσω του 112 ενημέρωσε τους κατοίκους για τα μέτρα που έπρεπε να πάρουν.

Εντοπισμός του πληρώματος και έρευνα

Την επόμενη ημέρα, 17 Ιουλίου, τμήμα του Ειδικού Διακλαδικού Λόχου Πυρηνικής Βιολογικής Χημικής Άμυνας του ΓΕΕΘΑ (ΕΔΛΟ/ΠΒΧ) αποτελούμενο από 14 άτομα (8 άτομα τμήμα ανίχνευσης, 4 άτομα τμήμα απολύμανσης, 2 άτομα ΥΓ) έφτασε, από τη βάση του, τα Μέγαρα, στο τόπο της συντριβής, προκειμένου να πιστοποιήσει την ύπαρξη ή μη επικίνδυνων ουσιών. Μετά την αρνητική διαπίστωση, δυο ομάδες του Τάγματος Εκκαθάρισης Ναρκοπεδίων Ξηράς (ΤΕΝΞ) ανέλαβαν τον εντοπισμό και τη συλλογή των πυρομαχικών, σε μια έκταση 600 περίπου στρεμμάτων. Τα πυρομαχικά σε πρώτη φάση θα εντοπισθούν και θα σημανθούν ενώ μετά θα συγκεντρωθούν και θα εξουδετερωθούν.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας των πυροτεχνουργών του στρατού εντοπίστηκε το ένα από τα δυο μαύρα κουτιά του αεροσκάφους. Το κουτί παραδόθηκε στην Επιτροπή Διερεύνησης Ατυχημάτων και Ασφάλειας Πτήσεων η οποία και θα το στείλει στην εταιρεία Meridian.

Στις 18 Ιουλίου εντοπίστηκαν και ανασύρθηκαν και οι 8 σοροί του πληρώματος του αεροσκάφους. Οι σοροί μεταφέρθηκαν στο Γενικό Νοσοκομείο Κομοτηνής όπου στις 19 Ιουλίου υπεβλήθησαν σε νεκροψία - νεκροτομή. Τα αποτελέσματα των νεκροψιών έδειξαν βαρύτατες σωματικές κακώσεις, με συντριπτικά κατάγματα σε όλα τα κόκκαλα του σώματος, ρήξεις πνευμόνων και εσωτερικών οργάνων καθώς και εσωτερικές αιμορραγίες. Ωστόσο, τα θύματα δεν έφεραν εγκαύματα, γεγονός που υποδεικνύει ότι εκσφενδονίστηκαν από το αεροσκάφος πριν επεκταθεί η φωτιά. Από την πλευρά της Meridian ανακοινώθηκε ότι και οι 8 ήταν Ουκρανικής καταγωγής.

Μετά την κατά προτεραιότητα εκκαθάριση του τμήματος που υπέστη ζημιά το ηλεκτρικό δίκτυο, οι τεχνικοί του ΔΕΔΔΗΕ, κατάφεραν τρεις μέρες μετά, στις 19 Ιουλίου να αποκαταστήσουν πλήρως τις βλάβες ηλεκτροδότησης και υδροδότησης των οικισμών Αντιφιλλίπων, Χορτοκοπίου και Παλαιοχωρίου.

Φορτίο της πτήσης

Βλήματα όλμων 60mm. Από αριστερά προς τα δεξιά: εκπαιδευτικό βλήμα, υψηλής εκρηκτικότητας, λευκού φωσφόρου, φωτιστικό

Στις 17 Ιουλίου ο Σέρβος Υπουργός Άμυνας, Νεμπόισα Στεφάνοβιτς, ανακοίνωσε ότι το φορτίου του Αντόνοφ περιείχε εκπαιδευτικά και φωτιστικά βλήματα όλμων, παραγγελία από τη σέρβικη εταιρεία Valir για λογαριασμό του Υπουργείου Άμυνας του Μπαγκλαντές. Επίσης διαβεβαίωσε ότι η αγοραπωλησία και η μεταφορά έγιναν νόμιμα, εν γνώση του σερβικού υπουργείου Άμυνας, και τηρήθηκαν όλοι οι κανόνες ασφαλείας. Έπειτα από απάντηση της σερβικής εταιρείας όπλων και αμυντικών συστημάτων Valir, σε αίτημα το Ενιαίου Κέντρου Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης (ΕΣΚΕΔ), διευκρινίστηκε ότι το φορτίο με τα πυρομαχικά αποτελούνταν από: εκπαιδευτικά βλήματα όλμων 60mm M62, εκπαιδευτικά βλήματα όλμων 82mm M62, φωτιστικά βλήματα όλμων 82mm M67.

Σύμφωνα με ξένες δημοσιογραφικές πηγές, το αεροσκάφος μετέφερε και νάρκες ξηράς (πυρομαχικά απαγορευμένα από τις διεθνείς συμβάσεις).

Αναπάντητα ερωτήματα

Απορίες έχουν διατυπωθεί τόσο για τη μη πληροφόρηση των αρμόδιων υπηρεσιών για το φορτίο που μετέφερε το αεροσκάφος αλλά και για το δρομολόγιο που ακολούθησε και ενώ ήταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Συγκεκριμένα, διατυπώθηκαν ερωτήματα σχετικά με το γιατί ο πιλότος ενώ είχε ήδη εκπέμψει σήμα έκτακτης ανάγκης (Mayday) δεν ενημέρωσε τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας σχετικά με το επικίνδυνο του φορτίου που μετέφερε έτσι ώστε να δώσει τη δυνατότητα στις υπηρεσίες να τον κατευθύνουν σε αεροδρόμιο (π.χ. στρατιωτικό) που θα μπορούσε να μειώσει τις συνέπειες τυχόν εκρήξεως του φορτίου.
Ακόμα περισσότερο, προκαλεί απορία η απόφαση του πιλότου και ενώ ευρισκόταν στο ύψος της Χαλκιδικής να μην επιλέξει το κοντινότερο αεροδρόμιο της Λήμνου, όπου ίσως προλάβαινε να προσγειωθεί αλλά να προτιμησει την επιστροφή στο αεροδρόμιο αναχώρησης (Νις). Εξ αιτίας αυτών των επιλογών, κάποιοι μίλησαν για παράνομη μεταφορά όπλων ή μεταφορά παράνομων και νόμιμων όπλων μαζί.

Απάντηση αναμένεται και στο ερώτημα γιατί το αεροσκάφος στο σχέδιο πτήσης που είχε καταθέσει κενό φορτίου (ferry flight) που στην αεροπορική ορολογία σημαίνει πτήση χωρίς εμπορικό κέρδος.

Για αυτούς τους λόγους - για την έλλειψη ενημέρωσης από τις αρμόδιες αρχές σχετικά με την επικινδυνότητα του φορτίου - οι διπλωματικές υπηρεσίες του Υπουργείο Εξωτερικών, προέβησαν σε διαβήματα τόσο προς τη σερβική όσο και προς την ουκρανική πλευρά. Ειδικώτερα, η ελληνική πλευρά ζητά από τη Σερβία, και άλλες αποσαφηνίσεις σχετικά με το ακριβές περιεχόμενο του φορτίου, καθώς θέλει να είναι απολύτως σίγουρη ότι η πτώση του αεροσκάφους σε κατοικημένη περιοχή δεν θα εγκυμονεί άγνωστους κινδύνους για το φυσικό περιβάλλον και τους κατοίκους.

Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Μανώλη Κοττάκη και την εκτίμηση που κάνει, το διάβημα του Υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια προς την ουκρανική κυβέρνηση, αμφισβητεί τη νομιμότητα της μεταφοράς των όπλων και αφήνει να εννοηθεί ότι η κυβέρνηση Ζελένσκι κλείνει τα μάτια του ή και ενθαρρύνει το λαθρεμπόριο του οπλισμού που δίδεται στην Ουκρανία ως βοήθεια για τον πόλεμο.

«Η ενίσχυση της Ουκρανίας με αμυντικό υλικό από τη Δύση γίνεται επ’ ονόματι συγκεκριμένων αρχών της δημοκρατίας, της σταθερότητας, της ειρήνης, της ασφάλειας (…), άρα δεν είναι δυνατόν η ίδια η εξαγωγή να ενυποθηκεύει τις αξίες για τις οποίες γίνεται»

Σύμφωνα με τον Σέρβο Υπουργό Άμυνας, αποστολέας του φορτίου ήταν η σερβική εταιρεία Valir d.o.o. ενώ για τη μεταφορά του επιλέχθηκε η εταιρεία αερομεταφορών που εξειδικεύεται στις μεταφορές οπλισμού Meridian Air Cargo. Ωστόσο, τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα, με διασυνδέσεις και διαδρομές που αγγίζουν και το παράνομο εμπόριο όπλων. Όπως αναδείχθηκε από τη δημοσιογραφική έρευνα, η εταιρεία Valir, που σήμερα θεωρείται ένας από τους πιο ισχυρούς παράγοντες της σερβικής βιομηχανίας όπλων, συστάθηκε το 2019, με αρχικό κεφάλαιο 100 δηναρίων, δηλαδή 0,85 ευρώ (!!!), ενώ το 2020 εμφάνισε κέρδη 55 εκατομμυρίων ευρώ (!!!). Σύμφωνα με την αντιπολιτευόμενη σερβική εφημερίδα Danas, αυτή η σχεδόν αυτόματη εκτόξευση της Valir σε σημαντική κερδοφορία μέσα σε λίγους μήνες, σε έναν σχετικά κλειστό κλάδου εμπορίου, που οι προσωπικές σχέσεις και συστάσεις παίζουν τον κύριο ρόλο, είναι τουλάχιστον ύποπτη. Ο ρόλος όμως του Σλόμπονταν Τέσιτς ίσως εξηγεί την άνοδο της Valir. Ο Τέσιτς - από τους μεγαλύτερους εμπόρους όπλων στα Βαλκάνια και καταζητούμενο; από την Ιντερπόλ θεωρείται ο ιδιοκτήτης της εταιρείας. Η δημοσιογραφική έρευνα της Βουλγάρας δημοσιογράφου Ντιλιάνα Γκαϊταντζίεβα, Dilyana Gaytandzhieva εντοπίζει στις στενές σχέσεις μεταξύ του Πρωθυπουργού της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς και του Σλόμπονταν Τέσιτς, την ανάπτυξη της Valir. Στον Τέσιτς έχουν επιβληθεί κυρώσεις για λαθρεμπόριο όπλων τόσο από τον ΟΗΕ (κυρώσεις που ήρθησαν με την άνοδο του Βούσιτς στην κυβέρνηση της Σερβίας) όσο και από τις ΗΠΑ. Το γεγονός ότι η Valir ιδρύθηκε την 23η Δεκεμβρίου του 2019, δυο βδομάδες από την επιβολή αυστηρότερων κυρώσεων τόσο στον Τέσιτς όσο και σε μερικούς από τους συνεργάτες του, ενισχύει την άποψη για την πραγμαική ιδιοκτησία της Valir.

Η θέση της Valir πάντως στην αγοραπωλησία των πυρομαχικών ήταν αυτή του μεσάζοντα (broker). Σύμφωνα με έρευνα της έγκυρης ιστοσελίδας Balkan Insight η κρατική αμυντική βιομηχανία της Σερβίας Krusik, παρήγε τα πυρομαχικά ενώ η Valir που ήταν υπεύθυνη για τη μεταφορά στο Μπαγκλαντές, πήρε την άδεια εξαγωγής στο όνομα της βοσνιακής εταιρείας BA-METALEXPORT. Η BA-METALEXPORT ανήκει στην πολωνική εταιρεία Metalexport-S η οποία και σύνηψε τη συμφωνία με την κυβέρνηση του Μπαγκλαντές τον Σεπτέμβριο του 2021.