Ίταμος (φυτό)
Ο Ίταμος (επιστημονική ονομασία: Taxus baccata ελλ. Τάξος η ραγοφόρος[1] [2], Τάξος ο ραγώδης[3]) είναι ένα κωνοφόρο που φύεται στη δυτική, κεντρική και νότια Ευρώπη, τη βορειοδυτική Αφρική μέχρι και τον Καύκασο[4][1]) Συναντάται αυτοφυές στη χώρα μας, σε μεγάλο υψόμετρο, συνήθως σε δάσος ελάτης ή οξυάς.
| Ίταμος (φυτό) | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Ίταμος με ώριμους και ανώριμους κώνους (επίσπερμα)
| ||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||
| Taxus baccata L. |
Περιγραφή - Μορφολογία
ΕπεξεργασίαΠρόκειται για αειθαλές δέντρο μικρού έως μεσαίου μεγέθους, με ύψος που συνήθως φθάνει τα 10-20m (σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να φθάσει τα 28m) και διάμετρο κορμού που φθάνει έως τα 2m (σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να φθάσει τα 4m). Ο κορμός είναι χρώματος καφέ, λεπτός, φολιδωτός. Τα φύλλα του είναι λογχοειδή, μακρόστενα, επίπεδα, σκούρου πράσινου χρώματος με μήκος που φθάνει τα 4 εκατοστά, εξαιρετικά τοξικά[4][5], και φύονται σπειροειδώς του βλαστού. Ωστόσο, οι βάσεις των φύλλων περιστρέφονται με τέτοιο τρόπο ώστε τα φύλλα να σχηματίζουν δύο σειρές εκατέρωθεν του βλαστού και να σχηματίζουν κολεό με αυτόν[6]. Το ξύλο του είναι καστανοκόκκινο, σκληρό και ανθεκτικό.
Κάθε κώνος περιέχει ένα μόνο επίσπερμο (αγγλ. aril), μήκος 4-7 χιλιοστών που περιβάλλεται μερικώς από κυπελλοειδές, σαρκώδες περίβλημα με ζωηρό κόκκινο χρώμα σχηματίζοντας ένα είδος ψευδοκαρπού που μοιάζει με ράγα. Το επίσπερμο είναι εξαιρετικά τοξικό και μπορεί να προκαλέσει το θάνατο στον άνθρωπο και σε κάποια ζώα, αλλά και να χρησιμοποιηθεί σαν συστατικό φαρμάκων. Το περικάρπιο δεν είναι τοξικό, έχει ζελατινώδη υφή και πολύ γλυκιά γεύση. Το επίσπερμο, παρότι πικρό και τοξικό, είναι εδώδιμο από ορισμένα πτηνά[7][8], φυσικά, μαζί με το περικάρπιο. Ωστόσο, το επίσπερμο δεν μεταβολίζεται και αποβάλλεται από το πεπτικό σύστημα των πτηνών, ανέπαφο, συμβάλλοντας έτσι στον πολλαπλασιασμό του φυτού. Οι αρσενικού κώνοι είναι σφαιροειδείς, διαμέτρου 3-6 χιλιοστών. Ωριμάζουν και αποβάλλουν τη γύρη τους τους πρώτους μήνες της άνοιξης. Ο ίταμος είναι συνήθως δίοικο φυτό, αλλά κατά περιπτώσεις μπορεί να διαφέρει και να είναι μόνοικο ή να αλλάζει φύλο με τα χρόνια.[4][5][9]
Ανάπτυξη - Ηλικία
ΕπεξεργασίαΕίναι δέντρο που μεγαλώνει αργά και ζει πάρα πολλά χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, η μέγιστη παρατηρηθείσα διάμετρος του κορμού (4m), εκτιμάται πως απαιτεί 2000 έτη ανάπτυξης. Ενδεχομένως πρόκειται για το πλέον μακρόβιο δένδρο της Ευρώπης. Η μακροβιότητά του εξασφαλίζεται μερικώς από τη μοναδική ιδιότητα του Ίταμου να ραγίζει λόγω του υπερβολικού βάρους της ανάπτυξης του κορμού του, δίχως όμως να προσβάλλεται από ασθένειες στις ρωγμές όπως όλα σχεδόν τα υπόλοιπα δένδρα (ενδεχομένως λόγω τοξικότητας του κορμού του).
Τοξικότητα
ΕπεξεργασίαΣχεδόν όλα τα μέρη του φυτού είναι τοξικά, εκτός από το περικάρπιο. Η κύρια τοξίνη είναι το αλκαλοειδές ταξάνη. Τα άλογα παρουσιάζουν τη μικρότερη ανεκτικότητα στην τοξίνη, ενώ τα βοοειδή και οι χοίροι είναι ελαφρώς πιο ανεκτικά στην τοξική ουσία.[10] Τα συμπτώματα της προσβολής είναι κρυάδες, δύσπνοια, μυικοί σπασμοί, παροξυσμοί, καταρρεύσεις και τελικά καρδιακή ανεπάρκεια. Ωστόσο, ο θάνατος μπορεί να επέρθει τόσο σύντομα που τα συμπτώματα δεν είναι συχνά ορατά.[11] Η θανατηφόρα δηλητηρίαση στον άνθρωπο είναι σπάνια και συμβαίνει μόνο σε περιπτώσεις κατάποσης μεγάλης ποσότητας τοξικών μερών του φυτού.[12]
Παραδόσεις και χρήσεις του ίταμου
ΕπεξεργασίαΜυθολογία
ΕπεξεργασίαΣτην αρχαία ελληνική μυθολογία ο ίταμος ήταν αφιερωμένος στις Ερινύες, οι οποίες τιμωρούσαν τους ανθρώπους με τη χρήση του δηλητηρίου του. Η θεά Άρτεμις χρησιμοποιούσε βέλη ποτισμένα σε δηλητήριο ίταμου. Με εντολή της μητέρας της Λητούς σκότωσε με αυτά τα βέλη τα παιδιά της Νιόβης, η οποία καυχιόταν για την πολυτεκνία της.[13]
Θρησκεία
ΕπεξεργασίαΟ ίταμος απαντάται συχνά στους αυλόγυρους εκκλησιών της Μεγ. Βρετανίας και της Γαλλίας (ειδικά στην περιοχή της Νορμανδίας). Στην Ισπανία, και ειδικότερα στην περιοχή Αστούρια έχει έντονο θρησκευτικό συμβολισμό και απαντάται συχνά σε νεκροταφεία, εκκλησίες και τις κεντρικές πλατείες των χωριών.
Φαρμακολογία
ΕπεξεργασίαΗ πρώτη χρήση του φυτού εντοπίζεται το 1021 ως καρδιακό φάρμακο.[14] Στη σύγχρονη εποχή, εκχύλισμα των φύλλων του φυτού χρησιμοποιείται στα αντικαρκινικά φάρμακα.[15] Στα κεντρικά Ιμαλάια, το φυτό χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των καρκίνων του μαστού και των ωοθηκών.[16]
Τόξα
ΕπεξεργασίαΗ χρήση του ξύλου του ίταμου στη Μεγ. Βρετανία ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στην κατασκευή των χαρακτηριστικών μεγάλων μεσαιωνικών τόξων των στρατευμάτων της περιοχής, αλλά και της υπόλοιπης μεσαιωνικής ευρώπης.[17]
Αρχιτεκτονική τοπίου
ΕπεξεργασίαΠολλά είδη του γένους Taxus χρησιμοποιούνται ευρέως στην αρχιτεκτονική τοπίου λόγω του αειθαλούς και όμορφου φυλλωματός τους. Η αργή ανάπτυξη των δένδρων τα καθιστά ιδανικά καλλωπιστικά είδη, καθώς χρειάζονται λίγες μορφολογικές παρεμβάσεις και κλάδεμα το πολύ μία φορά ετησίως.
-
Ίταμος του Llangernyw, Ουαλία -
Ίταμος του Estry, Νορμανδία, Γαλλία -
Φύλλωμα Ιρλανδικού ίταμου, Taxus baccata fastigiata -
Πόρτα παρεκκλησίου Νορμανδικού ίταμου -
Κορμος αρχαίου ίταμου στο Pont-de-Buis-lès-Quimerch, Βρετάνη, Γαλλία -
Ιρλανδικός ίταμος στο Κάστρο του Κένιλγουορθ
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 «Taxus baccata» (στα αγγλικά). Βοτανική. http://votaniki.gr/xlorida/eidi/ksilodi-eidi-tis-elladas/taxus-baccata/. Ανακτήθηκε στις 2018-07-24.
- ↑ http://www.botany.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=8:taxus-bacatta&catid=3:taxus&Itemid=27
- ↑ http://www.tela-botanica.org/eflore/BDNFF/4.02/nn/67146/vernaculaire[νεκρός σύνδεσμος]
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and Europe. Collins ISBN 0-00-220013-9.
- ↑ 5,0 5,1 Mitchell, A. F. (1972). Conifers in the British Isles. Forestry Commission Booklet 33.
- ↑ «Taxus baccata» (στα αγγλικά). Βοτανική. http://votaniki.gr/xlorida/eidi/ksilodi-eidi-tis-elladas/taxus-baccata/. Ανακτήθηκε στις 2018-07-24.
- ↑ «The Hawfinch». Wbrc.org.uk. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2010.
- ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 6 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουλίου 2012.
- ↑ Dallimore, W., & Jackson, A. B. (1966). A Handbook of Coniferae and Ginkgoaceae 4th ed. Arnold.
- ↑ Tiwary, A. K., Puschner, B., Kinde, H., & Tor, E. R. (2005). Diagnosis of Taxus (Yew) poisoning in a horse. J. Vet. Diagn. Invest. 17: 252–255.
- ↑ «Taxus baccata, yew - THE POISON GARDEN website». Thepoisongarden.co.uk. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2010.
- ↑ «Yews - Frequently Asked Questions». Ancient-yew.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Απριλίου 2010. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2010.
- ↑ Έλμουτ Μπάουμαν (1999) [1982]. Η ελληνική χλωρίδα στο μύθο, στην τέχνη, στην λογοτεχνία (2η έκδοση). Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης. σελ. 50-51.
- ↑ Yalcin Tekol (2007), "The medieval physician Avicenna used an herbal calcium channel blocker, Taxus baccata L.", Phytotherapy Research 21 (7): 701-2.
- ↑ National Non-Food Crops Centre, "Yew" Αρχειοθετήθηκε 2009-03-26 στο Wayback Machine.. Retrieved on 2009-04-23.
- ↑ Asia Medicinal Plants Database
- ↑ Yew: A History. Hageneder F. Sutton Publishing, 2007. ISBN 978-0-7509-4597-4.
Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Chetan, A. and Brueton, D. (1994) The Sacred Yew, London: Arkana, ISBN 0-14-019476-2
- Conifer Specialist Group (1998) Taxus baccata, In: IUCN 2006/UCN Red List of Threatened Species, WWW page Αρχειοθετήθηκε 2007-12-11 στο Wayback Machine. (Accessed 3 February 2007)
- Hartzell, H. (1991) The yew tree: a thousand whispers: biography of a species, Eugene: Hulogosi, ISBN 0-938493-14-0
- Simón, F. M. (2005) Religion and Religious Practices of the Ancient Celts of the Iberian Peninsula, e-Keltoi, v. 6, p. 287-345, ISSN 1540-4889 online
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επεξεργασία- English Yew Hedging
- Notes on the Yew Druid Network
- www.collect-if.net In France Switzerland and Belgium are yew leaves collected for pharmaceutical use.
- Images and location details of ancient yews