Agrilus

Ο Agrilus είναι γένος εντόμων της τάξης των κολεοπτέρων και της οικογένειας των Buprestidae. Το γένος Agrilus Curtis 1825 περιλαμβάνει στην Ευρώπη 72 είδη. Στην Ελλάδα συναντούμε 33 είδη.

Agrilus
Agrilus sp. σύμφωνα με τον Reitter 16: A. biguttatus 17: A. Guerini 18: A. sinuatus 19: A.subauratus 20: A. viridis 21: A. caeruleus 22: A. Roberti 23: A. angustulus
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia) Συνομοταξία: Αρθρόποδα (Arthropoda) Ομοταξία: Έντομα (Insekta) Τάξη: Κολεόπτερα (Coleoptera) Υπεροικογένεια: Βουπρεστοειδή (Buprestoidea) Οικογένεια: Βουπρεστίδαι (Buprestidae) Υποοικογένεια: Agrlinlinae Γένος: Agrilus Curtis 1825

Παγκοσμίως αναφέρονται πάνω από 2.500 είδη σε 36 υπογένη , παρόλο που εκπρόσωποι του γένους λείπουν στη Νεοτροπική ζώνη (Νότια Αμερική) και στην Ανατολική ζώνη (Ινδία, Ινδονησία, Ταϊλάνδη κλπ).

Χαρακτηριστικά του ακμαίου

	Εικ. 1: A. viridis, δεξιά κατά μέρος χρωματισμένο κίτρινο: σύνορα μεταξύ προνώτου και ελύτρου πράσινο: καρίνα του προνώτου πορτοκαλί: καρίνα του θυρεού άσπρο: αυλάκωση πίσω από την καρίνα
	Εικ. 2: A. biguttatus «Διπλάσιο» πλευρική ακμή του προνώτου Η γραμμή πιο πάνω είναι η ραφή μεταξύ προνώτου και επιστέρνου του προθώρακα. Πιο κάτω μια όμοια γραμμή,

Τουλάχιστον τα ευρωπαϊκά είδη έχουν μια σειρά διαγνωστικών χαρακτήρων για σίγουρη αναγνώριση του γένους. Το σώμα είναι στενό. Από πάνω οι πλευρές του προνώτου και του μπροστινού ημίσεος των ελύτρων σχηματίζουν περίπου παράλληλες ευθείες, με τα έλυτρα να στενεύουν σχεδόν ευθύγραμμα. Σε αυτό το τμήμα τα έλυτρα πολλές φορές δεν καλύπτουν τελείως τις πλευρές της κοιλίας. Οι σύνθετοι οφθαλμοί σχεδόν αγγίζουν την μπροστινή ακμή του προνώτου. Η βάση των νυχιών φέρει δόντι. Αυτό το δόντι είναι μικρό στο θηλυκό, στο αρσενικό είναι κατά κανόνα μεγάλο και στενό και προκαλεί την εντύπωση πως τα νύχια είναι σχισμένα. Ο θυρεός σχεδόν πάντα έχει καρίνα κάθετη στον άξονα του σώματος (Εικ. 1, δεξιά πορτοκαλί).

Όπως συμβαίνει και στο γένος Coraebus, το οποίο επίσης ανήκει στο υποοικογένεια Agrilinae, τα ισχία των οπίσθιων ποδιών φαρδαίνουν προς τις πλευρές και περιορίζουν την έκταση των επιστέρνων του μετάστερνου προς τα πίσω.

Η πλευρική ακμή του προνώτου είναι διπλάσια (Εικ. 2). Αυτό εξηγείται με την ύπαρξη μιας «καρίνας», όμοιας με τη ραφή, μεταξύ προνώτου και των πλευρικών τόξων του προθώρακα. Αυτή η δεύτερη ακμή δεν φτάνει την μπροστινή ακμή του προθώρακα. Η απόσταση μεταξύ των δυο γραμμών μειώνεται μπρος τα πίσω.

Βιολογία

Εικ. 3: προνύμφη του Agrilus sp.

Εικ. 4: A. planipennis, κάτω πλευρά μεταμόρφωση της πλαγγόνας σε ακμαίο

Οι προνύμφες (Εικ. 3) ορύσσουν στοές στους ξενιστές, που πάντα είναι φυλλοβόλα φυτά. Μερικά είδη μπορούν να είναι επιζήμια, π.χ. στη Βόρεια Αμερική το εισαγόμενο Agrilus planipennis προκαλεί εκεί μεγάλες ζημιές στα δέντρα του γένους Fraxinus. Στην Εικ. 4 απεικονίζεται η μεταμόρφωση της πλαγγόνας σε ακμαίο.

Ζωογεωγραφικές παρατηρήσεις

Κατά την περίοδο των Παγετώνων η περιοχή διανομής των περισσότερων ειδών του Agrilus περιορίστηκε στην ανατολική Μεσόγειο (ποντομεσογειακά είδη: A. lineola, A. alexevei alexevei, A. macroderus, A. roscidus, A. marozzinii, A. viscivorus). Άλλα είδη είχαν ευρύτερη γεωγραφική επέκταση στη Μεσόγειο (ολομεσογειακά είδη: A. biguttatus, A. angustulus, A. derasofasciatus, A. hastulifer). Από τον Βορρά εισέβαλαν στον ελληνικό χώρο οι A. pratensis A. olivicolor (στοιχεία της σιβηρικής πανίδας) και οι A. buresi, A. integerrimus και A. croaticus (στοιχεία της κασπιανής πανίδας). Ενδημικό είδος στην Κρήτη είναι ο A. alexeevi relegatus. Δεν είναι γνωστά είδη που έχουν το κέντρο εξαπλώσεως στην Ανατολή, πράγμα που συμβαίνει συχνά με άλλα έντομα.

Παρουσία στα διάφορα οικοσυστήματα

Ανάλογα με τη βόρεια προέλευση πολλών ειδών του Agrilus συναντούμε μόνο λίγα είδη στη φρύγανα (A. hyperici), ενώ στα φυλλοβόλα δάση των βουνών ζουν 12 διάφορα είδη του γένους. Άλλα οχτώ είδη συναντούμε στα παρόχθια δάση. Αλλά στο πευκόδασος και των βουνών, και σε χαμηλές τοποθεσίες θα συναντήσουμε ελάχιστα είδη του γένους. Εξαιρετικό ρόλο παίζει ο A. viscivorus. Με ξενιστή τον ιξό (Viscum album), παράσιτο του ελάτου, τον συναντούμε μόνο στο ελατόδασος με Abies cephalonica. Τα άλλα είδη τα συναντούμε σε δέντρα άλλων οικοσυστημάτων.

Επιλεγμένα είδη

Εικ. 5: Agrilus ater
Εικ. 6: Agrilus biguttatus
Εικ. 7: Agrilus viridis
Εικ. 8: Agrilus derasofasciatus
Εικ. 9 Agrilus pratensis
Εικ. 10: Agrilus cyanescens
Εικ. 11: Agrilus marozzinii

Agrilus ater (Linnaeus 1767)

Το χρώμα του Agrilus ater (Εικ. 5) είναι πολύ σκούρο χαλκόχρουν (λατ. ater = μαύρο). Το έντομο έχει μήκος από 6,5 έως 11 χιλιοστόμετρα. Σε κάθε έλυτρο το τρίχωμα σχηματίζει τρεις άσπρες κηλίδες. Το πρώτο ζεύγος κηλίδων βρίσκεται κοντά στο πρόνωτο, το δεύτερο στο δεύτερο τρίτο των ελύτρων και το τρίτο ζεύγος κηλίδων κοντά στην οπίσθια άκρη. Ξενιστές του είδους είναι ιτιές και λεύκες. Στην Ελλάδα συναντούμε το ακμαίο κατά την περίοδο Ιουνίου και Ιουλίου στους ξενιστές, όπου μπορεί να προκαλεί ζημιές. Λείπει στα νησιά. Η περιοχή διανομής επεκτείνεται από τη Γαλλία μέχρι στην Ασία και από τη Σικελία μέχρι τη Φινλανδία, δεν καλύπτει όμως όλες τις διάμεσες χώρες.

Agrilus biguttatus (Fabricius 1776)

Τα χρώματα του A. biguttatus (Εικ. 6) είναι πιο ανοιχτά πάρα τα χρώματα του A. ater, πράσινο, μπλε ή χρυσοπράσινο. Το αρσενικό είναι μονόχρωμο, το θηλυκό μπορεί να είναι δίχρωμο. Σε κάθε έλυτρο οι τρίχες σχηματίζουν άσπρη κηλίδα μετά τη μέση κοντά στη ραφή. Άλλο ζεύγος κηλίδων μπορεί να υπάρχει κοντά στο πρόνωτο. Το μήκος κυμαίνει μεταξύ 8 και 13 χιλιοστομέτρων. Το ακμαίο το συναντούμε στα φυλλοβόλα δάση των βουνών, στους κορμούς ή στα φύλλα των ξενιστών (βελανιδιά και καστανιά) κατά την περίοδο από Μάιο μέχρι Ιούλιο. Ο A. biguttatus είναι ολομεσογειακό είδος, με περιοχή διανομής από τη βόρεια Αφρική μέχρι και την Ασία. Στην Ευρώπη φτάνει μέχρι τη Σκανδιναβία.

Agrilus viridis Linnaeus 1758

Όπως υποδεικνύει και το όνομα (λατ. viridis = πράσινο), το χρώμα του A. viridis (Εικ. 7) είναι πράσινο, το χρώμα ποικίλει όμως από χαλκόχρουν μέχρι χρυσό πράσινο. Δεν έχει κηλίδες. Υπάρχουν πολλές διάφορες μορφές, που μπορεί να είναι υποείδη ή και είδη, γι´αυτό αντί είδος χρησιμοποιείται και η έκφραση «ομάδα viridis» μέχρι να ξεκαθαριστούν τα ερωτήματα. Οι αναφορές από την Ελλάδα περιορίζονται στα νησιά του Αιγαίου, τη βόρεια Ελλάδα και την Πελοπόννησο. Εκεί το ακμαίο γίνεται ορατό κατά την περίοδο από τέλος Μαΐου έως τέλος Αυγούστου. Ως ξενιστές αναφέρονται ποικιλία φυλλοβόλων δέντρων ([Acer], [Alnus], [Betula], [Carpinus], [Castanea], [Corylus], [Fagus], [Salix], [Tilia]. Η περιοχή διανομής καλύπτει σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και επεκτείνεται από τη βόρεια Αφρική μέχρι την Ασία.

Agrilus derasofasciatus Lacordaire, 1835

Το έντομο έχει το χρώμα πράσινης ελιάς. Έχει λεπτές τρίχες. Οι τρίχες λείπουν σε μια λωρίδα στο πίσω μισό των ελύτρων και για το λόγο αυτό τα έλυτρα εκέι φαίνονται πιο σκούρα. Αυτό εξηγεί το λατινικό όνομα derasofasciatus, γιατί στα λατινικά το derāsus, σημαίνει 'φαγωμένος, φθαρμένος' και fasciātus σημαίνει 'με ρίγες'. Το είδος εκτός στην Ελλάδα συναντάται σε όλη την κεντρική και νότια Ευρώπη και στην Αφρική . Το είδος αναπτύσσεται στο αμπέλι, και το ακμαίο απαντάται από το Μαίο μέχρι το Αυγούστο στα φύλλα αυτού του φυτού.

Agrilus pratensis Ratzeburg, 1837

Το είδος ανήκει στα δίχρωμα είδη του γένους. Το πρόνωτο είναι κόκκινο χαλκώδη, τα έλυτρα πράσινα ή μπλε. Το λατινικό όνομα pratensis δεν ταιριάζει καλά, γιατί το pratensis σημαίνει, πως συναντάται στο λιβάδι, αλλά τα ακμαία συναντούνται από Απρίλιο μέχρι Ιουλίου στα φύλλα της λεύκας. Το είδος απαπτυσσεται στη λεύκα. Απαντάται σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, λείπει όμως στην Κρήτη.

Agrilus cyanescens Ratzeburg, 1837

Το λατινικό όνομα cyanescens προέρχεται από τη λατινική λέξη cyaneus, που σημαίνει 'μπλε'. Το όνομα αναφέρεται στο χρώμα του εντόμου. Το είδος αναπτύσσεται στο αγιόκλημα, όπου τα ακμαία απαντώνται τέλος Μαϊου μέχρι στη μέση Ιουλίου. Το είδος αναφέρεται από την Πορτογαλία προς την Ανατολή μέχρι την Κίνα, λείπει όμως στη Βόρεια Ευρώπη. Εισήχθη και στην Αμερική.

Agrilus marozzinii Gobbi, 1974

Το είδος μοιάζει πάρα πολύ με άλλα πράσινα είδη του γένους. Γι'αυτό έχει αναγνωριστεί μόνο το 1974 ως ανεξάρτητο είδος. Ένα χαρακτηριστικό είναι, πως αναπτύσσεται στο σχίνο (Pistacia). Με το όνομα marozzinii ο Gobbi τιμά έναν φίλο σου, τον Franco Marozzini.. Μέχρι τώρα το είδος είναι γνωστό μόνο από τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ελλάδα με την Κρήτη, την Τουρκία, την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Βόρεια Αφρική.

Πηγές

• H. Freude, K. W. Harde, G. A. Lohse: Die Käfer Mitteleuropas, Bd. 6. Spektrum Akademischer Verlag in Elsevier 1966, ISBN 3-8274-0683-8
• H.Mühle, P.Brandl, M. Niehuis: Catalogus Faunae Graeciae; Coleoptera:Buprestidae Printed in Germany by Georg Rößle Augsburg 2000