Άνω Χριστός Σερρών
Συντεταγμένες: 41°7′22.62″N 23°28′18.01″E / 41.1229500°N 23.4716694°E
Ο Άνω Χριστός, έως το 1940 γνωστός ως Χριστός, είναι εγκαταλελειμμένος οικισμός στον σημερινό Δήμο Σερρών της Περιφερειακής Ενότητας Σερρών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Πρόκειται για τον αρχικό οικισμό του σημερινού κατοικημένου χωριού Κάτω Χριστός και βρίσκεται σε απόσταση 1 χλμ. βορειοανατολικά από αυτό.[1]
| Άνω Χριστός | |
|---|---|
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Κεντρικής Μακεδονίας |
| Περιφερειακή Ενότητα | Σερρών |
| Δήμος | Σερρών |
| Δημοτική Ενότητα | Λευκώνα |
| Γεωγραφία | |
| Γεωγραφικό διαμέρισμα | Μακεδονίας |
| Νομός | Σερρών |
| Υψόμετρο | 110 μέτρα |
| Πληθυσμός | |
| Πραγματικός | 323 |
| Έτος απογραφής | 1961 |
| Πληροφορίες | |
| Παλαιά ονομασία | Χριστός Γαστιλέγκου |
Ονομασία
ΕπεξεργασίαΤο όνομα του χωριού έχει θρησκευτικές ρίζες και αναφέρεται στον Ιησού Χριστό, το κεντρικό πρόσωπο του Χριστιανισμού, που είχε σημαντικό ρόλο κατά τη Βυζαντινή περίοδο και την Οθωμανική κυριαρχία. Η ακριβής προέλευση του ονόματος προήλθε από τον βυζαντινό ναό του Σωτήρος Χριστού που υπήρχε εκεί.[2][3]
Εξαιτίας ιστορικών γλωσσικών επιδράσεων, τοπικής διαλέκτου, παράδοσης ή απλά για λόγους ευφωνίας και απλοποίησης, ο οικισμός αναφέρεται από τους κατοίκους της περιοχής και ως «το Χριστός» ή «το Άνω Χριστός», με χρήση του ουδέτερου άρθρου «το».
Ιστορία
ΕπεξεργασίαΡωμαϊκή περίοδος
ΕπεξεργασίαΗ περιοχή κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους. Σύμφωνα με τον Σερραίο ιστορικό Πέτρο Σαμσάρη, στις θέσεις «Πλάι» και «Σπήλαιο» είχαν εντοπιστεί άφθονα απολιθωμένα όστρακα και πυριτολιθικές λεπίδες. Στη θέση του πρώην οικισμού, αλλά και στο εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, υπήρχε ρωμαϊκός οικισμός, ενώ στις θέσεις «Μπακιρτζίκ» και «Καραπέτκου» είχε βρεθεί νεκρόπολη της ίδιας περιόδου.[4] Οικοδομικές πλίνθοι και επιφανειακή κεραμική, αποκλειστικά ρωμαϊκών χρόνων, είχαν εντοπιστεί στη θέση «Σπήλαιο». Από την περιοχή του Χριστού προέρχεται, επίσης, μια ρωμαϊκή βωμόσχημη ενεπίγραφη στήλη, που αποκαλύφθηκε το 1970 και σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών.[5]
Βυζαντινή περίοδος
ΕπεξεργασίαΚατά την Βυζαντινή περίοδο το μέρος ήταν ιδιοκτησία του Θεοδώρου Μετοχίτη και αναφέρεται σε βυζαντινά έγγραφα ως «χωρίον της Γαστιλέγκους». Εκεί βρισκόταν το μονύδριο «Σωτήρος Ιησού Χριστού της Γαστιλέγκους», που αρχικά υπήρξε ναός και στη συνέχεια μετόχι της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών. Συγκεκριμένα, είχε περάσει στις κτήσεις της Μονής το 1309, με χρυσόβουλο του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου. Το 1321 είχε παραχωρηθεί από τον μητροπολίτη Σερρών Νίφωνα στον επίσκοπο Ζιχνών, αλλά το 1327 επανήλθε στις ιδιοκτησίες της μονής. Η κατοχή του μετοχίου επικυρώνεται και το 1345 από χρυσόβουλο του βασιλιά της Σερβίας Στέφανου Δουσάν.
Σύμφωνα με αυτοκρατορικό διάταγμα του 1329 από τον Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο, εκτός από την κατοχή του μετοχίου, η μονή είχε αποκτήσει και γη γύρω από αυτό. Ο ιερομόναχος Χριστόφορος Προδρομίτης υπολογίζει ότι ύστερα από δωρεές και αγορές, η Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών κατείχε συνολική έκταση 2.200 στρεμμάτων στην περιοχή του Χριστού.[6]
Τμήμα βυζαντινής τοιχοδομίας είχε αποκαλυφθεί ανατολικά από το παρακείμενο νεότερο (1970) εξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση περίπου 500 μέτρων νότια του Άνω Χριστού.[3]
Οθωμανική περίοδος
ΕπεξεργασίαΚατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο οικισμός ανήκε διοικητικά στον Καζά των Σερρών του Σαντζακίου των Σερρών του Βιλαετίου της Θεσσαλονίκης. Σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1454 καταγράφεται ως Χριστός με πληθυσμό 337 περίπου κατοίκων.
Την εποχή των μεγάλων μετακινήσεων των βλάχικων πληθυσμών της Ηπείρου, εξαιτίας των διώξεων του Αλή Πασά, πολλοί από τους Βλάχους που έφτασαν στην περιοχή των Σερρών, εγκαταστάθηκαν και στον Χριστό.[7]
Στη δημογραφική μελέτη «Εθνογραφία των Βιλαετίων Αδριανούπολης, Μοναστηρίου και Θεσσαλονίκης» που εκδόθηκε το 1878 στην Κωνσταντινούπολη, εκτιμάται ότι το 1873 αποτελούνταν από 34 σπίτια και 98 κατοίκους.[8] Σύμφωνα με εθνογραφικά στοιχεία για το σαντζάκι των Σερρών, από δύο Σλάβους μελετητές του 19ου αιώνα, το 1878 στον Χριστό υπήρχαν 48 σπίτια και 109 κάτοικοι.[9] Ο οικισμός αναφέρεται στις οδοιπορικές σημειώσεις του Νικολάου Σχινά, ο οποίος στα μέσα της δεκαετίας του 1880 περιόδευσε ολόκληρη σχεδόν την επικράτεια της Μακεδονίας. Σε πορεία του από τη Σέρρες προς το Σιδηρόκαστρο, περιέγραψε τον οικισμό ως ένα τσιφλίκι που αριθμούσε 30 χριστιανικές οικογένειες.[10] Το 1889, ο Στέφαν Βέρκοβιτς στο έργο «Τοπογραφικό-Εθνογραφικό Σκίτσο της Μακεδονίας», με στατιστικά στοιχεία της περιόδου 1857-1883, σημείωσε το Χριστός ως ένα χωριό με 64 σπίτια,[11] ενώ το 1891, ο Γκεόργκι Στρέζοφ ανέφερε: «Χριστός, τσιφλίκι του Αντά μπέη, δυτικά από τη Βίσιανη στους πρόποδες λόφου του όρους Βροντού. Από τη Σέρρες ο δρόμος είναι ίσιος και διαρκεί περίπου 1½ ώρα. Λέγεται ότι το χωριό αυτό, ήταν κτήμα του μοναστηριού της Μαργαρίτας (σ.σ. Μονή Τιμίου Προδρόμου)».[12]
Σύμφωνα με τη μελέτη «Αι Σέρραι και τα προάστεια, τα περί Σέρρας και η Μονή Ιωάννου του Προδρόμου» του Πέτρου Παπαγεωργίου που εκδόθηκε το 1894, ο οικισμός αριθμούσε πληθυσμό 300 χριστιανών κατοίκων.[2] Η στατιστική μελέτη του Βούλγαρου Βασίλ Κάντσωφ εκτιμά ότι το 1900 υπήρχαν 240 κάτοικοι,[13] ενώ σύμφωνα με τη μελέτη «La Macédoine et sa Population Chrétienne» του Βούλγαρου Ντίμιταρ Μπρανκόφ, το 1904 ζούσαν εκεί 200 κάτοικοι.[14] Σύμφωνα με την «Εθνολογική Στατιστική των Βιλαετίων Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου» του Αθανάσιου Χαλκιόπουλου, που εκδόθηκε το 1910 στην Αθήνα, ο πληθυσμός του οικισμού ήταν 150 κάτοικοι.[15] Τέλος, σε υπολογισμούς που εξέδωσε το 1919 η Επιτελική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατού, προ του 1912 αναφέρονται 210 «Βούλγαροι Σχισματικοί Διαμαρτυρόμενοι κ.λπ.».[16]
Οι παραπάνω στατιστικές μελέτες υπολογισμού του πληθυσμού της Μακεδονίας έως τις αρχές του 20ου αιώνα, δεν χρησιμοποίησαν ενιαία και αντικειμενικά κριτήρια και, ως εκ τούτου, το κύρος και η αξιοπιστία τους τίθενται υπό αμφισβήτηση.[17]
Σύγχρονη ιστορία
ΕπεξεργασίαΜε το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων, ο οικισμός περιήλθε στην ελληνική επικράτεια και το 1913 είχε πληθυσμό 137 κατοίκων και καλλιεργούμενη έκταση 500 στρεμμάτων σε σύνολο 2.000 καλλιεργήσιμων στρεμμάτων.[18][19]
Μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την επιστροφή των εξορισθέντων στην Βουλγαρία το 1919, στον Χριστό κατοικούσαν μόνιμα Βλάχοι.[7] Το 1920 ο οικισμός προσαρτήθηκε στη νεοσυσταθείσα κοινότητα Μελεγκιτσίου (Μελενικίτσι) της Υποδιοίκησης Σερρών του νομού Σερρών, μαζί με το χωριό Βίσιανη.[20][21]
Την περίοδο του εποικισμού τη δεκαετία του 1920, με την εγκατάσταση προσφύγων από τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη, δημιουργήθηκε ένας νέος προσφυγικός οικισμός νοτιοδυτικά του Χριστού, ο οποίος ονομάστηκε Κάτω Χριστός.[22][23] Σύμφωνα με στοιχεία της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων, εγκαταστάθηκαν τουλάχιστον 100 οικογένειες και κατά την ελληνική απογραφή του 1928 ο συνολικός πληθυσμός αυξήθηκε σε 450 κατοίκους.[24][25][26]
Μεταξύ του Χριστού και του Κάτω Χριστού, θεμελιώθηκε το 1928 και ολοκληρώθηκε το 1933 ο ιερός ναός Αγίας Τριάδας. Σύμφωνα με τον ιστορικό Πέτρο Σαμσάρη, η εκκλησία χτίστηκε πάνω στα ερείπια μικρότερου βυζαντινού ναού, πιθανόν του Σωτήρος Χριστού.[3][27]
Κατά την ελληνική απογραφή του 1940, ο αρχικός οικισμός αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά ως Άνω Χριστός. Το 1955 οι οικισμοί Άνω και Κάτω Χριστός αποσπάστηκαν από την κοινότητα Μελενικιτσίου και προσαρτήθηκαν στην νεοσυσταθείσα κοινότητα Χριστού, με έδρα τον Κάτω Χριστό.[28]
Ο Άνω Χριστός εγκαταλείφθηκε οριστικώς τη δεκαετία του 1960 και οι κάτοικοι, στην πλειοψηφία τους Βλάχοι, μετεγκαταστάθηκαν στις Σέρρες και στον Κάτω Χριστό, όπου δημιουργήθηκε ιδιαίτερη συνοικία.[29]
Πληθυσμός
Επεξεργασία| Απογραφή | Ονομασία | Πληθυσμός | Αναφ. | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Άντρες | Γυναίκες | Σύνολο | |||
| 1913 | Χριστός | 73 | 64 | 137 | [18] |
| 1915 | Χριστός | 83 | 87 | 160 | [16] |
| 1920 | Χριστός | 93 | 78 | 171 | [30] |
| 1923 * | Χριστός | 89 | 92 | 181 | [31] |
| 1928 ** | Χριστός | 211 | 239 | 450 | [26] |
| 1940 | Άνω Χριστός | 196 | 174 | 370 | [32] |
| 1951 | Άνω Χριστός | 318 | [33] | ||
| 1961 | Άνω Χριστός | 323 | [34] | ||
| 1971 | Άνω Χριστός | 2 | [35] | ||
* απογραφή προσφύγων
** συμπεριλαμβάνεται ο οικισμός Κάτω Χριστός
Χάρτης
Επεξεργασία
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ «Gov.gr - Θέαση». gov.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2024.
- ↑ 2,0 2,1 Παπαγεωργίου, Πέτρος (1987) [1894]. Αι Σέρραι και τα προάστεια, τα περί Σέρρας και η Μονή Ιωάννου του Προδρόμου (PDF). Θεσσαλονίκη: Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών. σελ. 75.
9. Γασταλάγκος ή Γαστελέγκ(ου)ς
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Σαμσάρης, Πέτρος (2004). Βυζαντινοί τόποι και μνημεία της κάτω κοιλάδας του Στρυμόνα. Ο σημερινός νομός Σερρών: συμβολή στη μελέτη της ιστορικής γεωγραφίας και μνημειακής τοπογραφίας της περιοχής. Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. σελ. 243-245, 496.
- ↑ Μήσιος, Μιχάλης (25 Απριλίου 2022). «Στο ξωκλήσι του Άη Γιώργη, στο Άνω Χριστός». Βλάχοι.net. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2024.
- ↑ Παπακυριάκου, Κυριάκος (1978). Σύντομος οδηγός του Αρχαιολογικού Μουσείου Σερρών. Σέρρες. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2024.
- ↑ Προδρομίτης, Χριστόφορος (1904). Προσκυνητάριον της εν Μακεδονία παρά τη πόλει των Σερρών Σταυροπηγιακής Ιεράς Μονής του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Λειψία. σελ. 30. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2024.
- ↑ 7,0 7,1 Κατσάνης, Νικόλαος· Ντίνας, Κωνσταντίνος (2008). Οι Βλάχοι του Νομού Σερρών και της Ανατολικής Μακεδονίας. Σέρρες: Σύλλογος Βλάχων Ν. Σερρών “Γεωργάκης Ολύμπιος”. σελ. 89.
12. Χριστός Άνω - Χριστός Κάτω
- ↑ Ethnographic des Vilayets d'Andrinople, de Monastir, et de Salonique (στα Γαλλικά). Κωνσταντινούπολη: Courrier d`Orient. 1878. σελ. 25. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2024.
- ↑ Verković, Stjepan; Bradaška, Franjo (1878). «Statistisch-ethnographische Daten des Sandschaks Seres, gesammelt von Stephan J. Verković, mitgetheilt von Fr. Bradaška». Mittheilungen aus Justus Perthes' Geographischer Anstalt über wichtige neue Erforschungen auf dem Gesammtgebiete der Geographie (24. Band, 1878): 299-305. https://zs.thulb.uni-jena.de/receive/jportal_jparticle_00515819. Ανακτήθηκε στις 2024-03-16. «ΙΙΙ. Kasa oder Distrikt Serres - 29. Kristos».
- ↑ Σχινάς, Νικόλαος (1886). Οδοιπορικαί Σημειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου, Νέας Οροθετικής Γραμμής και Θεσσαλίας. Αθήνα: Τύποις "Messager d' Athènes". σελ. 423.
- ↑ I. Verković, Stefan (1889). Топографическо-этнографический очерк Македонии (PDF). Αγία Πετρούπολη: Военная тип. σελ. 228-229. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2024.
- ↑ Στρέζοφ, Γκεόργκι (1891). Два санджака отъ Источна Македония (Δυο σαντζάκια της Ανατολικής Μακεδονίας) (PDF) (στα Βουλγαρικά). σελ. 840-841. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2024.
- ↑ Κάντσωφ, Βασίλ (1900). Македония. Етнография и статистика. Σόφια: Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών.
13. Христосъ
- ↑ Μπρανκόφ, Ντίμιταρ (1905). La Macédoine et sa Population Chrétienne (στα Γαλλικά). Παρίσι: Librairie Plon. σελ. 198-199.
29. Hristos
- ↑ Χαλκιόπουλος, Αθανάσιος (1910). Εθνολογική Στατιστική των Βιλαετίων Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου. Αθήνα: Τυπογραφείου "Νομικής". σελ. 47. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2024.
- ↑ 16,0 16,1 Στατιστικοί πίνακες του πληθυσμού κατ' εθνικότητας των νομών Σερρών και Δράμας. Αθήνα: Επιτελική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατού. 1919. σελ. 5.
54. Χριστός
- ↑ Μιχαηλίδης, Ιάκωβος (18 Μαρτίου 2013). «Ο αγώνας των στατιστικών υπολογισμών του πληθυσμού της Μακεδονίας». Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Αυγούστου 2019. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2024.
- ↑ 18,0 18,1 Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας - Διεύθυνση Στατιστικής (1915). Απαρίθμησις των Κατοίκων των Νέων Επαρχιών της Ελλάδος του Έτους 1913. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 45.
- ↑ Παλαμιώτης, Γ. (Μάρτιος 1914). Γεωργική έρευνα της Μακεδονίας, Μελέτη της γεωργικής καταστάσεως του κτηνοτροφικού πλούτου, των δασών και της βιομηχανικής παραγωγής κατά περιφερείας Α' της Δυτικής Μακεδονίας και Β' της Ανατολικής Μακεδονίας. Ελληνική Γεωργική Εταιρεία. Αθήνα. σελ. 152-153. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2024.
35. Χριστός
- ↑ Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ) 2Α΄/4-1-1920. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 6.
- ↑ «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών - Χριστός (Σερρών)». Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ). Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2024.
- ↑ Επιτελικός Χάρτης της Ελλάδος - Σέρραι (Κλίμακα 1:100.000). Ελλάδα: Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (United Nations Library & Archives). 1927.
Χριστός, Κάτω Χριστός
- ↑ Επιτελικός Χάρτης της Ελλάδος - Σέρραι (Κλίμακα 1:100.000). Ελλάδα: Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (United Nations Library & Archives). 1931.
Χριστός, Κάτω Χριστός
- ↑ Ονομαστικόν Ευρετήριον Αγροτών Προσφύγων - Τόμος 1ος. Αθήνα: Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων. 1928. σελ. ΧΧXI.
Αύξων αριθ. υπεύθ. δηλώσεων 115041 - 115140: Χριστός
- ↑ Εποικιστικός Χάρτης Μακεδονίας (κλίμακα 1:400.000). Σχεδιαστής: Μ. Μηλιαρέσης, Χαράκτης: Λ. Αρχοντόπουλος. Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων - Γενική Διεύθυνση Εποικισμού Μακεδονίας - Τμήμα Στατιστικής, Γραφικαί Τέχναι Ασπιώτη-ΕΛΚΑ Α.Ε., Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (United Nations Library & Archives). 1928.
- ↑ 26,0 26,1 Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας - Διεύθυνση Στατιστικής (1935). Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928 - Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς διά του από Νοεμβρίου 1928 Διατάγματος. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 318.
- ↑ «Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας στο Χριστός Σερρών: Επαναλειτούργησε μετά 33 χρόνια». YouTube. Επιλογές. 7 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2024.
- ↑ Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ) 7Α΄/7-1-1956. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 439.
- ↑ Μήσιος, Μιχάλης (6 Μαρτίου 2022). «Βλάχικα έθιμα της Κυριακής της Τυρινής που χάνονται. Έθιμα από το Άνω Χριστός». Βλάχοι.net. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2024.
- ↑ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας - Διεύθυνση Στατιστικής (1921). Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920 - Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 31 Αυγούστου 1920. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 280.
- ↑ Υπουργείο Υγιεινής, Πρόνοιας και Αντιλήψεως - Τμήμα Στατιστικής (1923). Απογραφή προσφύγων ενεργηθείσα κατ΄ Απρίλιον 1923 (PDF). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 47.
- ↑ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας - Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1950). Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940 - Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 350.
- ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1955). Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951 - Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 167.
- ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1962). Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961 - Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 161.
- ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1972). Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971 - Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους , κοινότητας και οικισμούς. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 158.