Γαβριήλ Σεβήρος

Ο Γαβριήλ Σεβήρος ήταν Έλληνας λόγιος του 16ου αιώνα.

Γαβριήλ Σεβήρος
Ο Γαβριήλ Σεβήρος στο Πατριαρχικαί Εφημερίδες: Ειδήσεις εκ της ημετέρας εκκλησιαστικής ιστορίας 1500-1912 του Μανουήλ Γεδεών
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Γαβριήλ Σεβήρος (Ελληνικά)
Γέννηση	1541 Μονεμβασιά
Θάνατος	21  Οκτωβρίου 1616 ή 1616 Δαλματία
Κατοικία	Βενετία
Θρησκεία	Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	νέα ελληνική γλώσσα
Σπουδές	Πανεπιστήμιο της Πάδοβας
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ιερέας συγγραφέας
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	μητροπολίτης (από 1577, Φιλαδέλφεια (Μικρά Ασία))
Σχετικά πολυμέσα

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε στη Μονεμβασία λίγο πριν το 1540 ή το 1541.Είχε δύο ακόμα αδελφές που με τη μητέρα τους έμεναν στην Κρήτη Αργότερα έγινε ηγουμένη στη Μονή Αγίου Γεωργίου Κερατιδιώτη μαζί με τη μία κόρη της, ονόματι Θεοκλήτη. Η άλλη ίσως ήταν παντρεμένη. Ίσως είχε κάποιον αδελφό που η ιστορική και ιστοριοδιφική έρευνα ταυτίζει με τον ηγούμενο της μονής Η Κυρία των Αγγέλων στην Κεφαλλονιά, Μωυσή Σβήρο. Το αρχικό το επώνυμο ήταν Σβήρος που στη συνέχεια εξαρχάισε σε Σεβήρος. Στα νιάτα του βρέθηκε στην Κρήτη, όπου η οικογένειά του είχε καταφύγει για να γλιτώσει από τους Τούρκους που είχαν καταλάβει τη Μονεμβασιά. Εκεί έγινε μοναχός και μαθήτευσε στον Χάνδακα κοντά στον δάσκαλο των ελληνικών γραμμάτων Θωμά Τριβιζάνο. Στη Βενετία εμφανίζεται ως ιερομόναχος και υποψήφιος εφημέριος του ναού του Αγίου Γεωργίου, αποτυγχάνοντας στις 29 Ιουνίου 1572, αλλά πετυχαίνοντας να εκλεγεί στις 29 Ιουνίου 1573 Τον Αύγουστο του 1577 επιστρέφει στην Κρήτη, αλλά η εν Βενετία αδελφότητα αρνούμενη να τον αντικαταστήσει στις 10 Μαρτίου 1577 τον επανεξέλεξε ως εφημέριο του Αγίου Γεωργίου. Ο Σεβήρος από την Κρήτη πήγε στην Κωνσταντινούπολη μετά τον Μάρτιο του 1576 προσκληθείς από τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Είναι άγνωστος ο λόγος της πρόσκλησης του Πατριάρχη, αλλά ο Αιμίλιος Λεγκράν πιστεύει πως κλήθηκε με σκοπό να διδάξει στην Πατριαρχική σχολή. Αυτό όμως είναι μια χωρίς τεκμηρίωση υπόθεση.

Η εκλογή του Σεβήρου σε Μητροπολίτη Φιλαδελφείας

Στις 18 Ιουλίου 1577 χειροτονήθηκε στην Κωνσταντινούπολη μητροπολίτης Φιλαδελφείας από τον Ιερεμία Β΄ Τρανό. Για τον Διοκαισάρειας Αρίσταρχο η χειροτονία του Γαβριήλ από τον Ιερεμία ήταν αποτέλεσμα της εκτίμησης των προσωπικών αρετών και των υπηρεσιών του στην Ορθοδοξία, κι όχι προϊόν ισχυρής προστασίας εκ μέρους του πλούσιου Κρήτα εμπόρου Leoninus. Ο πλούσιος κρητικός έμπορος Leoninus που δρούσε στον Γαλατά ζήτησε να σταλεί στην Κρήτη ορθόδοξος μητροπολίτης και γι' αυτό σύμφωνα με τον Μανούσο Μανούσακα κλήθηκε ο Σεβήρος στην Κωνσταντινούπολη. Πράγματι τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς μετέβη στην Κρήτη και όχι στην εν Φιλαδελφεία έδρα του. Επειδή όμως οι Βενετοί απαγόρευαν την παραμονή στην Κρήτη ορθόδοξων αρχιερέων, δεν θα αποκαλύψει τον πραγματικό σκοπό της εκεί μετάβασής του. Τελικά επέστρεψε στη Βενετία αφού τον πήρε μαζί του ο Γενικός Προνοητής Κρήτης Τζιάκομο Φοσκαρίνι με τη λήξη της θητείας του, περί τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο του 1577. Στη Βενετία ζήτησε από το Συμβούλιο των Δέκα να επανέλθει στην Κρήτη με σκοπό την ενίσχυση του πληθυσμού και δύο άγαμων αδελφών του. Το αίτημα αυτό υποβλήθηκε πριν από τον Απρίλιο του 1578. Το Συμβούλιο των Δέκα με απόφαση που έλαβε τον Αύγουστο του 1578 απέρριψε το αίτημα του Σεβήρου για λόγους πολιτικούς, αλλά αποφάσισε να του χορηγηθεί του ιδίου και των δύο αδελφών του χρηματικό βοήθημα. Ενδεικτικό της σημασίας που του απέδιδαν ήταν πως τον κάλεσαν αυτοπροσώπως για να του το ανακοινώσουν Αφού ματαιώθηκε το σχέδιό του αυτό και δεν υπήρχε πιθανότητα να δεχθεί να εγκατασταθεί στη φτωχή και υπόδουλη Φιλαδέλφεια θέλησε να παραμείνει στη Βενετία για να ποιμάνει τους εκεί ορθόδοξους πληθυσμούς. Οι σχέσεις Σεβήρου και Ιερεμία Β' διέρχονται στη συνέχεια μια φάση ψυχρότητας όταν ο Σεβήρος απαγόρευσε στον εκ Τρίκκης διάκονο Νικηφόρο να εκφωνήσει επί ποινή αφορισμού ομιλία κατά του διάσημου δυτικού ιεροκήρυκα Panigarola. Ο Νικηφόρος διέβαλε στον Σεβήρο στον Ιερεμία Β' ότι εξαπέλυε αφορισμούς και ότι δεν μνημόνευε τον Πατριάρχη. Ο Ιερεμίας πίστεψε τις κατηγορίες και τους έγραψε επιτιμητικές επιστολές και ανακήρυξε το ναό του Αγίου Γεωργίου ως πατριαρχικό σταυροπήγιο, με τελικό στόχο τον περιορισμό της εξουσίας του Σεβήρου. Στη συνέχεια επήλθε νέα ρίξη με τον Ιερεμία όταν ο Σεβήρος ακολούθησε διπρόσωπη πολιτική σχετικά με το θέμα της μεταρρύθμισης του ημερολογίου, καθώς είχε ταχθεί υπέρ του συνεορτασμού με τους Λατίνους της εορτής του Πάσχα. Από τον Οκτώβριο του 1588 μέχρι τον Μάρτιο του 1589 φυλακίσθηκε επειδή θεωρήθηκε πως είχε έλθει σε συνεννοήσεις με τους Ισπανούς με σκοπό να καταλάβουν τη Βενετοκρατούμενη Κρήτη. Τελικά αποδείχθηκε η αθωότητά του και αποφυλακίσθηκε. Η ψευδής κατηγορία είχε χαλκευθεί από κάποιον ιερομόναχο ονόματι Σεραφείμ, ο οποίος ήταν εχθρικά διακείμενος προς τον Σεβήρο. Τον Νοέμβριο του 1590 ο Ιερεμίας Β' με επιστολή του τον καλούσε να μετατεθεί στη Φιλαδέλφεια επειδή τον ζητούσε το εκεί ποίμνιό του και η Σύνοδος της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως αποφάσισε πως αν δεν επανερχόταν εντός έξι μηνών στην έδρα του θα έπρεπε να παραιτηθεί αλλιώς θα καθαιρείτο. Ο Ιερεμίας απάντησε τον Ιανουάριο του 1591 με επιστολή του και δήλωσε πως δεν επέστρεφε ακόμα κι αν καθαιρείτο. Ταυτόχρονα ενημέρωνε ο Σεβήρος τον Δόγη της Βενετίας για όσα του ζητούσε ο Ιερεμίας και τον καλούσε να ζητήσει από τον βαίλο της Κωνσταντινουπόλεως να μεσολαβήσει στον Πατριάρχη για να παραμείνει στη Βενετία. Έτσι ο Σεβήρος έφερε τον τίτλο Μητροπολίτης Φιλαδελφείας, υπέρτιμος και έξαρχος πάσης Λυδίας και επίτροπος ή τοποτηρητής Πατριαρχικός.

Η σύγκρουση με τον Μάξιμο Μαργούνιο και η έκβαση αυτής

Ο Σεβήρος με τον Μαργούνιο ήταν γνώριμοι από την εποχή οπότε σπούδαζαν στο Πατάβιο. Το 1583 ο Μαργούνιος ενώ βρίσκεται στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών συγγράφει πραγματεία σχετική με την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος την οποία αφιέρωσε στον Ιερεμία Β' Τρανό. Σκοπός της εργασίας του ήταν η επίτευξη της ένωσης των δύο εκκλησιών, θεωρώντας πως το βασικό αίτιο της μεταξύ τους διαφοράς, δηλαδή η εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, μπορούσε να ξεπερασθεί. Έπρεπε λοιπόν ο Πατριάρχης,κατά τον Μαργούνιο να αξιοποιήσει τόσο την πραγματεία του όσο και τον ίδιο γι' αυτόν τον σκοπό. Ο Μαργούνιος πράγματι προσκλήθηκε γι' αυτόν τον σκοπό και πηγαίνοντας προς την Κωνσταντινούπολη στις αρχές του 1584 πέρασε από τη Βενετία και εκεί συνάντησε τον Σεβήρο. Τον ενημέρωσε για την πρωτοβουλία του και του έδωσε κι ένα αντίτυπο της πραγματείας του. Ο Σεβήρος όμως παρανόησε το περιεχόμενο αυτής και θεώρησε πως ο Μαργούνιος ήθελε με κάθε θυσία, ακόμα του ορθόδοξου δόγματος, την ένωση των δύο Εκκλησιών. Ο Μαργούνιος έμεινε στη Βενετία μέχρι το 1587 και εκδίδει νέα μελέτη για το ζήτημα και προκαλεί εκ νέου την οργή του Σεβήρου. Τότε το 1589 ο Ιερεμίας Β' και ο Μελέτιος Πηγάς παρεμβαίνουν για τη συμφιλίωση των δύο ανδρών. Ο Μαργούνιος επιθυμούσε τη μεταξύ τους συμφιλίωση και αποδεχόταν τις συμβιβαστικές προτάσεις των Ιερεμία Β' και Πηγά. Τελικά στις 7 Απριλίου 1590 εκφωνήθηκε ομιλία του Μαργούνιου σχετικά με τη μεταξύ τους καταλλαγή. Ο Μαργούνιος ωστσόσο επανήλθε με την επανακυκλοφορία της πραγματείας την οποία είχε εκδόσει στα 1587, αναζωπυρώνοντας την μεταξύ τους έριδα. Τελικά ο Μαργούνιος μετέβη στο Πατάβιο απ' όπου έστειλε απολογία αναιρετική των εις βάρος του κατογοριών. Σύνοδος αρχιερέων που συνεκλήθη στο μεταξύ στην Κωνσταντινούπολη έλαβε υπ 'οψιν της την απολογία του Μαργούνιο και τον κήρυξε αθώο, προτρέποντας παράλληλα τον Σεβήρο να συνδιαλλαγεί μαζί του. Έτσι στα 1593 οι μεταξύ τους σχέσεις αποκαταστάθηκαν.

Η ζωή του στη Βενετία και οι σχέσεις του με τις Βενετικές αρχές και την Ελληνική Αδελφότητα

Με απόφαση του Δόγη της Βενετίας, αλλά στη συνέχεια και του της Αδελφότητας του χορηγείται τακτικό οικονομικό βοήθημα. Ως προς την οικονομική του κατάσταση, όμως, φαίνεται πως συχνά ήταν σε κατάσταση χρέους. Δανειζόταν χρήματα για να βοηθήσει συγγενείς του, όπως τον ανιψιό του Μιχάλη Σβήρου ο οποίος μετά από κάποιες εμπορικές αποτυχίες είχε φυλακισθεί και προσπαθούσε να του αποπληρώσει τα χρέη δανειζόμενος χρήματα από τη βενετική πολιτεία. Όταν συνέταξε τη διαθήκη του χρωστούσε 2792 δουκάτα και η περιουσία του αποτιμάτο σε 1726 δουκάτα, άρα έπρεπε να βρει άλλα 1066. Η Αδελφότητα του Αγίου Γεωργίου ανέλαβε να τον ξεχρεώσει μεταθανατίως αφού εκποίησε τα χειρόγραφά του στον πρέσβη του δούκα της Σαβοΐας Καρόλου Εμμανουήλ. Οι σχέσεις που έχει με τις βενετικές αρχές είναι αρμονικές αλλά προϊόν αμοιβαίων συμβιβασμών και προσπαθειών όχι ανώδυνων για τον Σεβήρο. Η θέση του είναι σημαντική και γίνεται ο ίδιος αποδέκτης αιτημάτων για μεσολάβηση προς τις Βενετικές αρχές για διευθέτηση ζητημάτων Ελλήνων σε Βενετοκρατούμενες περιοχές,αλλά του προκαλεί δυσφορία η βενετική γραφειοκρατία. Η μόνη ρήξη με τις βενετικές αρχές σημειώνεται όταν τον φυλακίζουν ως σκευωρό Η Ελληνική Αδελφότητα της Βενετίας με τη σειρά της τον τιμά με ευνοϊκές της αποφάσεις, όπως όταν του επέτρεψε να εκλέξει εφημέριο του ναού του Αγίου Γεωργίου ως αντικαταστάτη του μετά την εκλογή του σε μητροπολίτη Φιλαδελφείας,, τις Κυριακές οπότε ιερουργούσε να περιφέρεται δίσκος για συλλογή εισφορών υπέρ του, ενώ κανείς εφημέριος να μην ενεργεί χωρίς την έγκρισή του, να του χορηγηθεί το ποσό των τεσσάρων δουκάτων μηνιαίως, να αυξηθεί το προηγούμενο οικονομικό βοήθημα άλλες δύο φορές Τέλος μεταθανατίως αποφασίσθηκε η μετακομιδή των λειψάνων του και η μεγαλοπρεπής ταφή του. Συχνά το όνομά του εντοπίζεται στο βιβλίο των πράξεων των βαφτίσεων ως τελεστή του μυστηρίου, κάτι που δείχνει την αίγλη που είχε και οι καλές σχέσεις που διατηρούσε με τις Βενετικές αρχές ήταν ένα επιπλέον κίνητρο.

Η Εκκλησιαστική -ποιμαντική δράση του στη Βενετία

Ο Σεβήρος ανάμεσα στα άλλα καθήκοντά του που είχε ήταν και ο σχεδιασμός και η εκφώνηση κηρυγμάτων κάθε Κυριακή στον Άγιο Γεώργιο. Τον βρίσκουμε να αλληλογραφεί με τον Επίσκοπο του Κατέρμπουρι για την έκδοση των έργων του Ιωάννη Χρυσοστόμου που πραγματοποίησε. Καθιερώνει για πρώτη φορά τα κατάστιχα των βαπτίσεων και των γάμων το 1599.

Ο θάνατος του Σεβήρου

Ο Σεβήρος δεν εκπλήρωσε την επιθυμία του να επιστρέψει στην Κρήτη για να γίνει ηγέτης του κρητικού ορθόδοξου κλήρου και εκφράζει την επιθυμία να πάει στη Ζάκυνθο για προσωπικούς λόγους, άγνωστο ποιους, αλλά οι Βενετικές αρχές του το επιτρέπουν και υπό όρους, δηλαδή να μην απομακρυνθεί από αυτό και να μην τελέσει σε αυτό καμιά χειροτονία. Το 1616 μετέβη σε επίσκεψη των ορθόδοξων στη Δαλματία, αλλά επειδή αρρώστησε στη Ζάρα, άρχισε να γράφει τη διαθήκη του εκεί στις 5/15 Οκτωβρίου 1616 που την ολοκλήρωσε στις 28 Οκτωβρίου στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής στη νήσο Λεζίνη όπου και πέθανε σε ηλικία εβδομήντα πέντε χρονών στις 31 Οκτωβρίου 1616 κατά το Γρηγοριανό Ημερολόγιο και στις 21 Οκτωβρίου κατά το παλαιό. Ο λόγιος κληρικός Ναθαναήλ Χίκας ο Αθηναίος συνέταξε προς τιμήν του επιμνημόσυνο λόγο με τίτλο Μονωδία εις τον θάνατον του Γαβριήλ Σεβήρου, ο οποίος εκφωνήθηκε λίγο καιρό μετά στον ναό του Αγίου Γεωργίου στη Βενετία. Αργότερα, στις 18 Ιουλίου 1618, τα λείψανα του Σεβήρου μεταφέρθηκαν στην Βενετία και προς τιμήν τους ανεγέρθηκε μνημείο στο ναό του Αγίου Γεωργίου. Επίσης το 1619 του αφιερώθηκε τιμητική επιγραφή που συνετάχθη από τον Κύπριο καθηγητή του Πανεπιστημίου της Πάδοβας Αλέξανδρο Συγκλητικό και η εντοιχισμένη αψίδα που την περιβάλει δημιουργήθηκε από τον Βενετό αρχιτέκτονα Baltassare Longhena.

Θεολογικές απόψεις του Σεβήρου

Βασικό έργο του ήταν εκείνο για τα μυστήρια. Ο Σεβήρος υιοθετεί τη διδασκαλία περί των επτά μυστηρίων. Η άποψη αυτή για τον ίδιο είναι δάνεια από έργο του καπουκινού Λαυρέντιου του Μπρίντιζι που ανέπτυσσε τον μυστικισμό τω αριθμό (7 αρετές,7 θανάσιμα αμαρτήματα), που το είχε μεταφράσει ο Μάξιμος Μαργούνιος και το είχε αφιερώσει στον Γαβριήλ Σεβήρο. Επίσης, βαπτισμα, χρίσμα, ιερωσύνη είναι τα μόνα μυστήρια με χαρακτήρα ανεξάλειπτο. Όλα τα έχει εγκαινιάσει ο ίδιος ο Χριστός και σε όλα διακρίνει ύλη και είδος. Για τη θεία ευχαριστία δέχεται τη μετουσίωση του άρτου και του οίνου σε σώμα και αίμα Χριστού. Την ιερωσύνη τη διακρίνει σε τέσσερις κατώτερους βαθμούς και τρεις ανώτερους βαθμούς χειροτονίας. Τη μετάνοια επίσης σε μετάνοια, ομολογία, απόλυση, κάτι που είναι προϊόν επιρροής από τη σχολαστική παράδοση.Τέλος, για τον γάμο, τον περιορίζει στη δημόσια συγκατάθεση των συζύγων, ακολουθώντας εδώ το λατινικό κανονικό δίκαιο.

Αποτίμηση της προσωπικότητάς και του έργου του Σεβήρου

Ο Γαβριήλ Σεβήρος «από τις πιο σημαντικές μορφές του Ελληνισμού του 16ου αι και των αρχών του 17ου αι.» υπήρξε «ως πατριαρχικός έξαρχος,εριστικός, αλλά και διπλωματικός και ισχυρή προσωπικότητα». Επίσης, «ικανώτατος ιερωμένος με διοικητικά χαρίσματα και ευφράδεια λόγου» Για τον Gerhard Podskalsky, «στο πρόσωπο του Σεβήρου συνυπάρχουν οι εξαιρετικές διπλωματικές ικανότητες με αδυναμίες χαρακτήρα -υπέρμετρη φιλοδοξία και κάποια δολιότητα-,οφειλόμενες ίσως στις ανεπαρκείς θεολογικές σπουδές του». Για το θεολογικό του έργο πραγματείες του όπως αυτή για τα μυστήρια, οι βραχυλογικές του διατυπώσεις, η στοχαστική εμβάθυνσή του θυμίζουν έντονα δυτικό σχολικό πόνημα, αλλά τα συχνά Αγιογραφικά και πατερικά παραθέματα παραπέμπουν σε ορθόδοξες παραδόσεις. Για τον Γιανναρά ακολουθεί το πρώτυπο της δυτικής σχολαστικής, γι'αυτό και αξιοποιήθηκαν από τους δυτικούς θεολόγους αφού μεταφράστηκαν στα λατινικά για να χρησιμοποιηθούν στις διαμάχες με τους θεολόγους της Μεταρρύθμισης.

Συγγράμματα

• Κατά των Ε’ κεφαλαίων της εν Φλωρεντία συνόδου
• Διαφοραί των δύο εκκλησιών
• Περί πρωτείου του Πάπα
• Περί καθαρτηρίου πυρός
• Περί εκπορεύσεως του αγίου πνεύματος
• Συνταγμάτιον περί των αγίων και ιερών μυστηρίων,Βενετία, 1600 (β εκδ. 1691)
• Κατά των λεγόντων τους ορθοδόξους της Ανατολικής εκκλησίας υιούς
• Περί κολύβων
• Περί του μυστηρίου της θείας λειτουργίας

Πηγές

• Κωνσταντίνος Σάθας (1868). Νεοελληνική Φιλολογία: Βιογραφία των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής εθνεγερσίας (1453-1821). Αθήνα: Τυπογραφείο των τέκνων Ανδρέου Κορομηλά. Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2009. 
• Χρήστος Γιανναράς, Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, εκδ. Δόμος, Αθήνα 1992
• Gerhard Podskalsky, Η Ελληνική Θεολογία επί Τουρκοκρατίας: 1453-1821, μτφρ. πρωτ. Γεώργιος Μεταλληνός, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα,2005
• Ρομίνα Τσακίρη, «Έλληνες στη Βενετία. Τάσεις Ελληνοβενετικής προσέγγισης και επιρροές του περιβάλλοντος χώρου στην ονοματοδοσία», Θησαυρίσματα, τομ.31 (2001), σελ.305-322
• Μαρία Χαιρέτη, «Η εν Ακρωτηρίω Κυδωνίας γυναικεία μονή του Αγίου Γεωργίου Κερατιδιώτη και η οικογένεια του Γαβριήλ Σεβήρου», Θησαυρίσματα, τομ.6 (1969),σελ.157-181
• Παναγιώτης Νικολόπουλος, «Μάξιμου του Μαργούνιου επιστολαί δύο ανέκδοτοι (Εκ των Β.Α.Μυστακίδου καταλοίπων», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, τομ.20 (1950), σελ.331-339
• Παναγιώτης Νικολόπουλος, «Μάξιμου του Μαργούνιου ομιλία επί διαλλαγή (Εκ των καταλοίπων Β.Α.Μυστακίδου», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, τομ.21 (1951), σελ.283-295
• Μανούσος Μανούσακας, «Αυτόγραφον τεύχος χρονικών σημειωμάτων και δοσοληψιών (1578-1588) του Γαβριήλ Σεβήρου», Θησαυρίσματα, τομ.9 (1972),σελ.7-67
• Μανούσος Μανούσακας, «Συλλογή ανεκδότων εγγράφων (1578-1685) αναφερομένων εις τους εν Βενετία μητροπολίτας Φιλαδελφείας»,Θησαυρίσματα 6 (1969),σελ.7-112
• Μανούσος Μανούσακας,«Η εν Βενετία Ελληνική κοινότης και οι Μητροπολίται Φιλαδελφείας»,Επ. Ετ. Βυζ. Σπουδών, 37(1969-1970), σελ.170-210
• Σταματούλα Ζαπάντη, «Ο Μωυσής Σβήρος ηγούμενος της μονής Υ.Θ.Η Κυρία των Αγγέλων είναι ο άγνωστος αδελφός του μητροπολίτη Φιλαδελφείας Γαβριήλ Σεβήρου;», Κεφαλληνιακά χρονικά, τομ.12 (2009-2010), σελ.577-581
• Μανούσος Μανούσακας, «Αι δύο προσωπογραφίαι του Γαβριήλ Σεβήρου και ο ζωγράφος Εμμανουήλ Τζανφουρνάρης », Θησαυρίσματα, τομ.7 (1970),σελ.7-14
• Μανούσος Μανούσακας, «Ναθαναήλ Χίκας ο Αθηναίος και τα ανέκδοτα έργα αυτού», Επετηρίς του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών, τομ.4 (1953), σελ.3-48
• Αρίστ. Στεργέλλης, «Η διαθήκη του Γαβριήλ Σεβήρου (1616) και η ρύθμιση των χρεών του (1617-1647)», Θησαυρίσματα 6 (1969), σελ. 182-200.
• Ανδρέας Τηλλυρίδης, «Ο Γαβριήλ Σεβήρος (1540-1616) και οι Άγγλοι», Εκκλησιαστικός Φάρος, τομ.61 (1979),σελ.402-416
• Κρίστα Παναγιωτοπούλου, «Το τελευταίο αυτόγραφο σημειωματάριο (1613-1616) του Γαβριήλ Σεβήρου», Θησαυρίσματα 13 (1976), σελ.111-151
• Αθανάσιος Καραθανάσης, «Η εκκλησιαστική ρητορική στον Άγιο Γεώργιο των Ελλήνων της Βενετίας (1534-1788)», Θησαυρισματα 9 (1972), σελ.137-179
• Τ.Π.Θέμελης, «Επιστολή του Αγίου Φιλαδελφείας προς τον Αρχιεπίσκοπον των Άγγλων», Νέα Σιών, τομ. 8(1909), σελ.256
• Μανούσος Μανούσακας, «Μελετίου Πηγά ανέκδοτον γράμμα προς τον Δόγην Pasquale Cicogna και την Γερουσίαν της Βενετίας (26 Σεπτ. 1590)», Θησαυρισματα, 12 (1975),σελ.7-13
• Διοκαισάρειας Αρίσταρχος, «Γαβριήλ ο Σεβήρος Μητροπολίτης Φιλαδελφείας», Νέα Σιών, τομ.21(1926), σελ. 467-481, 529-537, 593-609, 719-734
• Διοκαισάρειας Αρίσταρχος, «Γαβριήλ ο Σεβήρος Μητροπολίτης Φιλαδελφείας», Νέα Σιών, τομ.21(1927), σελ.3-18, 210-222, 338-345, 493-499, 611-624, 658-678, 705-715

Βιβλιογραφία

• Βασιλικής Χ. Τζώγα, Οι ιεράρχες Γαβριήλ Σεβήρος και Μάξιμος Μαργούνιος και η μεταξύ αυτών θεολογική έριδα περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος κατά το ΙΣΤ΄ αιώνα,(Master), Αθήνα 2005,(Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών). (https://web.archive.org/web/20190914090730/http://hippo.lib.uoa.gr/), (http://www.lib.uoi.gr)
• Δημήτριος Φύκας, Ο Γαβριήλ Σεβήρος και η στάση του στα πνευματικά προβλήματα της εποχής του, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Σχολή Θεολογική. Τμήμα Θεολογίας, 2008 [1]
• Στάθης Μπίρταχας, «Ο έλληνας κληρικός στη Βενετία. Από τον παπα-Μιχάλη και τον Άγιο Βλάση στη μητρόπολη Ιταλίας», στο: Δημοσία ιλαρία. 500 χρόνια από την ίδρυση της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Βενετίας, Βενετία: Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, 1999, σσ. 75-103.
• Stathis Birtachas, «Un “secondo” vescovo a Venezia: il metropolita di Filadelfia (secoli XVI-XVIII)», in I Greci a Venezia. Atti del Convegno internazionale di studio (Venezia, 5-7 novembre 1998), a cura di M. F. Tiepolo & E. Tonetti, Venezia, Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti, 2002, pp. 103–121.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Γαβριήλ Σεβήρος στον Πανδέκτη, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.