Γασκώνη
Η Γασκώνη (γαλ. Gascogne [ɡaskɔɲ]; γασκωνικά: Gasconha [ɡasˈkuɲɔ]) είναι ιστορική περιοχή της ΝΔ Γαλλίας, η οποία αποτελούσε προ της Γαλλικής Επανάστασης μέρος της Επαρχίας Γκυγιένης και Γασκώνης. Οι δύο περιοχές είχαν ανέκαθεν ασαφή όρια, ωστόσο χονδρικά πλαισιώνονται νότια από τα Πυρηναία όρη και βόρεια από τον ποταμό Γαρούνα. Στη σημερινή εποχή η Γασκώνη αποτελεί περιοχή των περιφερειών Ακουιτανίας και Μέσων Πυρηναίων (Midi-Pyrénées) με κύρια πόλη το Μπορντώ.
Κατά το παρελθόν η Γασκώνη κατοικούνταν από πληθυσμούς βασκικής εθνικότητας, η γλώσσα των οποίων έμοιαζε με τη βασκική. Η δε λέξη Γασκώνη προέρχεται από την ίδια ρίζα με αυτήν της Βασκονίας. Η γασκωνική γλώσσα ομιλούνταν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Σήμερα κατατάσσεται ως διάλεκτος της οξιτανικής γλώσσας.
Σημείο αναφοράς της περιοχής θεωρείται το πρόσωπο του Κόμη ντ' Αρτανιάν, βάσει του οποίου ο Αλέξανδρος Δουμάς έπλασε τον ομώνυμο χαρακτήρα στο έργο Οι Τρεις Σωματοφύλακες. Η Γασκώνη θεωρείται επίσης γενέτειρα του Συρανό ντε Μπερζεράκ (αν και ο πραγματικός είχε παριζιάνικη καταγωγή), καθώς επίσης και του Ερρίκου Γ΄ της Ναβάρρας, ο οποίος αργότερα στέφθηκε βασιλιάς της Γαλλίας ως Ερρίκος Δ΄.
Πέρα από τις ιστορικές και φιλολογικές αναφορές η Γασκώνη φημίζεται για τους χαλαρούς ρυθμούς της καθημερινότητάς της, τη γαστρονομική της παράδοση (θεωρείται πατρίδα του φουά γκρα και του κονιάκ Αρμανιάκ), τα γραφικά μεσαιωνικά χωριά και κωμοπόλεις, αλλά και το εύκρατο μεσογειακό κλίμα που προσελκύει κάθε χρόνο σημαντικό αριθμό επισκεπτών.
Ιστορικά στοιχείαΕπεξεργασία
ΑκουιτανίαΕπεξεργασία
Στην αρχαιότητα οι κάτοικοι της Γασκώνης υπήρξαν οι Ακουιτανοί (λατινικά: Aquitani, κελτική ομάδα φυλών), με δική τους γλώσσα, η οποία σχετίζεται με τη σύγχρονη βασκική γλώσσα. Η ευρύτερη περιοχή ονομαζόταν Ακουιτανία, το όνομα της οποίας ετυμολογείται είτε από τη λατινική λέξη για το νερό (aqua), με άμεση αναφορά στα πολυάριθμα ποτάμια της περιοχής. Κατά μία άλλη εκδοχή η Ακουιτανία σχετίζεται με τη φυλή των Ausci (βλ. και σύγχρονη πόλη Ως [Auch], πρωτεύουσα της Γασκώνης), στην οποία περίπτωση ερμηνεύεται ως Χώρα των Ώσιων. Το έτος 50 π.Χ. πάντως η Ακουιτανία καταλαμβάνεται από τα στρατεύματα του Ιουλίου Καίσαρα και προσαρτάται στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Το έτος 27 μ.Χ., επί Αυτοκράτορα Αυγούστου, ιδρύεται η Επαρχία της Γαλατικής Ακουιτανίας (Gallia Aquitania), η οποία καταλαμβάνει μια πολύ μεγαλύτερη περιοχή από τα Πυρηναία μέχρι τον ποταμό Λίγηρα, συμπεριλαμβάνοντας έτσι τους Κέλτες Γαλάτες του βορρά.
ΝοβεμποπουλανίαΕπεξεργασία
Το έτος 297 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός αναλαμβάνει τη διοικητική μεταρρύθμιση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας· η ευρύτερη Ακουιτανία διαμελίζεται στα τρία και η περιοχή νότια του Γαρούνα (που αντιστοιχεί στην αρχική Ακουιτανία και συνεπώς τη Γασκώνη) ορίζεται ως επαρχία με όνομα Νοβεμποπουλανία (Novempopulania), ήτοι χώρα των εννέα φυλών. Οι άλλες δύο περιοχές ορίζονται εξίσου ως επαρχίες με ονόματα Ακουιτανική Α΄ και Ακουιτανική Β΄ αντίστοιχα (Aquitanica I και Aquitanica II).
Τη λεγόμενη Εποχή των μεγάλων μεταναστεύσεων η νεοσύστατη Ακουιτανία Νοβεμποπουλάνα, όπως ήταν επίσης γνωστή, έγινε πολλάκις στόχος των γερμανικών φυλών, με πιο αξιοσημείωτη την εισβολή των Βανδάλων περί το 407-409 μ.Χ. Λίγα χρόνια αργότερα, στα 416-418 μ.Χ. η Νοβεμποπουλανία καταλαμβάνεται από τους Βησιγότθους, οι οποίοι την εντάσσουν στο βησιγοτθικό βασίλειο της Τουλούζης· οι υπόλοιπες περιοχές διατηρούν σε κάποιο βαθμό την αυτονομία τους.
Το 507 μ.Χ. οι Βησιγότθοι ηττώνται από τους Φράγκους και σκορπίζονται στην Ισπανία, τη Σεπτιμανία (σημερινή ΝΑ Γαλλία) καθώς και την Αλβανία, και η Νοβεμπομπουλανία προσαρτάται -όπως και η υπόλοιπη νότια Γαλλία- στο Βασίλειο των Φράγκων. Η μεγάλη απόσταση από την έδρα του βασιλείου στο βορρά ευνοεί τους χαλαρούς δεσμούς μεταξύ τους, και αυτό έχει ως συνέπεια μια σειρά από ταραχώδεις περιόδους· συχνές είναι οι αναφορές σε ομάδες επαναστατημένων (Bacaudae) με έρεισμα την υψηλή φορολογία και το θεσμό της φεουδαρχίας, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως γύρω από τη Χώρα των Βάσκων.
ΒασκονίαΕπεξεργασία
Γραπτές αναφορές του πρώιμου Μεσαίωνα συνδέουν τη Νοβεμποπουλανία με τους Βάσκους, οι οποίοι φέρονται να έχουν καταλάβει ολόκληρη την περιοχή. Ο δε Γρηγόριος της Τουρ μαρτυρεί πως οι λέξεις «Βάσκος» και «Γασκώνος» έχουν την ίδια ετυμολογική ρίζα και πως το όνομα «Βασκονία» κάποτε υπήρξε συνώνυμο της Νοβεμποπουλανίας.
Οι σύγχρονοι ιστορικοί απορρίπτουν αυτή τη θεωρία, η οποία στερείται αρχαιολογικών ευρημάτων· οι Χουάν Χοσέ Λάρρεα και Πιέρ Μπονασί αναφέρουν χαρακτηριστικά πως ο υποτιθέμενος «βασκονικός επεκτατισμός προς την Ακουιτανία είναι αναπόδεικτος, ούτε κάτι τέτοιο είναι προαπαιτούμενο για την ερμηνεία της ιστορικής εξέλιξης της περιοχής».[1] Όποια κι αν είναι η καταγωγή του γασκωνικού πολιτισμού, η βασκική επιρροή είναι τόσο εμφανής και παρούσα σε (κυρίως Καρολιγγιανά) έγγραφα της εποχής, όσο ασαφής είναι η ακριβής γεωγραφική έκτασή του (Wascones, qui trans Garonnam et circa Pirineum montem habitant,[2] όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στα Βασιλικά Φραγκικά Χρονικά).[3]
Η Vasconia εξελίχθηκε σε Wasconia και κατόπιν σε Gasconia (υπό την επιρροή των Ρομανικών γλωσσών το w μετατρέπεται συχνά σε g, όπως π.χ. στις λέξεις William και Guillaume). Σταδιακά η βασκικής προέλευσης γλώσσα της Ακουιτανίας έδωσε τη θέση της στη δημώδη Λατινική, στο «πάντρεμα» με την οποία αποδίδεται η γασκωνική γλώσσα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της παραφθοράς και ταυτόχρονα γέννεσης βρίσκουμε σε συγκεκριμένα φωνήματα, όπως το f που μετατρέπεται σε h (πρβλ. λατινικά fortia, γαλλικά force, ισπανικά fuerza, οξιτανικά fòrça, αλλά γασκωνικά hòrça). Παραδόξως, οι Βάσκοι βόρεια των Πυρηναίων αποκαλούν τους μη-ομιλούντες τη βασκική Γασκώνους, ενώ θα περίμενε κανείς το αντίστροφο.
Αφήνοντας κατά μέρος τις γλωσσικές παλινδρομήσεις της περιοχής, οι Βίκινγκ επιδράμουν σε πολλές γασκωνικές πόλεις, καταλαμβάνοντας τη Μπαγιόν στα 842-844 μ.Χ. Οι επιθέσεις αυτές φαίνεται να συνέδραμαν την πολιτική αλλοτρίωση του Δουκάτου, τουλάχιστον μέχρι την απώθηση τους από τον Γουλιέλμο Β΄ Δούκα της Γασκώνης το 982 μ.Χ. Εν τέλει, αποδυναμωμένο και στο περιθώριο του κινήματος του φεουδαλισμού, η εθνική οντότητα που αποτελούσε συνεκδοχικά το Δουκάτο της Γασκώνης αποδομήθηκε σε εκατοντάδες κομητείες και φέουδα από προύχοντες Γασκώνους.
Αυτοκρατορία των ΑνδεγαυώνΕπεξεργασία
Το 1152 η Ελεονώρα της Ακουιτανίας παντρεύεται τον μελλοντικό βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκο Β΄, στα χέρια του οποίου περιέρχεται μια τεράστια περιουσία· ο Ερρίκος σύντομα θα ελέγχει μια μεγάλη έκταση από τη βόρεια Αγγλία μέχρι τα Πυρηναία, κτήσεις που συγκαταλέγονται στη λεγόμενη Αυτοκρατορία των Ανδεγαυών.[4]
Έναν αιώνα αργότερα, το 1248, ο Σίμων του Μονφόρ, Δούκας του Λέστερ, διορίζεται διοικητής στο πολιτικά ασταθές Δουκάτο της Γασκώνης. Η αριστοκρατία και οι φεουδάρχες της εποχής αντιδρούν στην πολιτική καταπίεσης του αγγλόφερτου ηγεμόνα, αναγκάζοντας τον βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκο Γ΄ να διατάξει επίσημη έρευνα. Ο κατηγορούμενος απαλλάσσεται των κατηγοριών, ωστόσο το 1252 τίθεται σε διαθεσιμότητα. Για να ηρεμήσουν τα πνεύματα και να αποκατασταθεί η τάξη, ο ίδιος ο βασιλιάς καταβαίνει στη Γασκώνη· σε μια ύστατη απόπειρα συμφιλίωσης παντρεύει τον 14χρονο υιό του Εδουάρδο με την Ελεονώρα της Καστίλης, κόρη του Ισπανού μονάρχη Αλφόνσο Ι΄. Με τον γάμο αυτό το Ισπανικό Στέμμα παραιτείται των διεκδικήσεων στη Γασκώνη και επιπρόσθετα προσφέρει τη συμμαχία του στον Οίκο των Πλανταγενετών, ο οποίος αντιμάχεται επί σειρά ετών τις διάφορες ομάδες αντιφρονούντων γύρω από την ευρύτερη περιοχή των Πυρηναίων.[5]
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1259, ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος Θ΄ προσφέρει στον Ερρίκο Γ΄ της Αγγλίας γη βόρεια και ανατολικά της Γασκώνης.[6] Σε απάντηση της προσφοράς ο Ερρίκος παραιτείται της διεκδίκησης ενός μεγάλου αριθμού περιοχών, που καταλήφθηκαν επί βασιλείας Ιωάννη του Ακτήμονα.
Τον Μάιο του 1286 ο Εδουάρδος Α΄ της Αγγλίας αποτίει φόρο τιμής στον διάδοχο ηγεμόνα της Γαλλίας Φίλιππο Δ΄, ευχαριστώντας τον για την παραχωρηθείσα γη της Γασκώνης. Εντούτοις, λίγα χρόνια αργότερα το 1295, ο Φίλιππος ανακαταλαμβάνει τη γη· τα επόμενα χρόνια οι τρεις εκστρατείες του Εδουάρδου αποδεικνύονται αποτυχημένες, αφού το μεγαλύτερο μέρος της Γασκώνης παραμένει στην κατοχή του Φιλίππου, τουλάχιστον μέχρι τη Συνθήκη των Παρισίων (1303).[7]
Το 1324 ο Εδουάρδος Β΄ της Αγγλίας, με την ιδιότητα του Δούκα της Ακουιτανίας, βρίσκεται σε διαμάχη με το Γαλλικό Στέμμα· στον θρόνο της Γαλλίας βρίσκεται ο Κάρολος Δ΄, ο οποίος ανακηρύσσει το Δουκάτο της Γασκώνης «ψευδοκράτος» και ξεκινά εκστρατεία για το ανακαταλάβει. Ο Εδουάρδος, ακολουθώντας μια πιο διπλωματική τακτική, στέλνει τη γυναίκα του, και αδελφή του Γάλλου βασιλιά, Ισαβέλλα, να κάνει διακανονισμό και να αποτρέψει τις συρράξεις. Η Ισαβέλλα, έχοντας μαζί της τον διάδοχο του αγγλικού θρόνου (και μελλοντικό βασιλιά) Πρίγκηπα Εδουάρδο Γ΄, καταφέρνει κατά πως φαίνεται να κατευνάσει τον αδελφό της· αντί του πατέρα του, ο Πρίγκηπας Εδουάρδος αποτίει φόρο τιμής στο Γαλλικό Στέμμα και η Γασκωνία επιστρέφει για ακόμη μία φορά στην κατοχή των Άγγλων.[8]
Ο Κάρολος πεθαίνει το 1328 αφήνοντας πίσω του μόνο θυγατέρες· ο κοντινότερος άρρενας συγγενής είναι ο ανιψιός του Εδουάρδος Γ΄, ο οποίος ωστόσο είναι γιος της αδελφής του, Ισαβέλλας, η οποία ως γυναίκα δεν έχει δικαίωμα στο θρόνο. Το νομικό έρεισμα θα τεθεί σε συνέλευση των Γάλλων βαρώνων και ιεραρχών, οι οποίοι δια μέσω του Πανεπιστημίου των Παρισίων αποφασίζουν ότι άρρενα τέκνα αποκλείονται από το θρόνο, όταν το δικαίωμα προκύπτει από τη μεριά της μητέρας. Σύμφωνα με την κατ' άρρενα διαδοχή ο κοντινότερος συγγενής του Καρόλου είναι πλέον ο πρώτος του εξάδελφος Φίλιππος, Κόμης των Βαλουά, ο οποίος και στέφεται βασιλιάς το 1328 ως Φίλιππος ΣΤ΄. Ο νέος βασιλιάς της Γαλλίας διατείνεται πως ο Εδουάρδος Γ΄ δεν τιμά τις υποχρεώσεις του ως υποτελής του Γαλλικού Στέμματος και -κατόπιν συμβουλίου το 1337- αποφασίζει πως η Γασκώνη οφείλει να επιστραφεί στη Γαλλία. Το επεισόδιο αυτό θα σταθεί αφορμή για τον επικείμενο Εκατονταετή Πόλεμο, κατά τη διάρκεια του οποίου η Γασκώνη θα «αλλάξει χέρια» αρκετές φορές.[9][10] Η τελευταία πράξη του πολέμου λαμβάνει χώρα το 1453 με τη Μάχη του Καστιγιόν, στο τέλος της οποίας οι Άγγλοι βρίσκονται στην πλευρά των ηττημένων· η Αγγλία χάνει όλες τις εκτάσεις εντός Γαλλίας με εξαίρεση το Καλαί και τις Νήσους της Μάγχης, ενώ η Γασκώνη περνά εφεξής -και μέχρι τη σύγχρονη εποχή- στην κυριότητα της Γαλλίας.[11]
ΠαραπομπέςΕπεξεργασία
- ↑ Juan José Larrea, Pierre Bonnassie: La Navarre du IVe au XIIe siècle: peuplement et société, page 123-129, De Boeck Université, 1998
- ↑ Οι Βάσκοι οι οποίοι διαμένουν περί τον Γαρούνα και περί τα Πυρηναία
- ↑ «The Development of Southern French and Catalan Society, 718–1050». THE LIBRARY OF IBERIAN RESOURCES ONLINE. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2010.
- ↑ Harvey, The Plantagenets, p.47
- ↑ p276 Chronicle of Britain ISBN 1-872031-35-8
- ↑ p280 Chronicle of Britain ISBN 1-872031-35-8
- ↑ p297 Chronicle of Britain ISBN 1-872031-35-8
- ↑ Chris Given-Wilson, επιμ. (2010). Fourteenth Century England VI: 6. London: Boydell Press. σελίδες 34–36. ISBN 1-8438-3530-4.
- ↑ Previte-Orton, C.W (1978). «The shorter Cambridge Medieval History 2». The shorter Cambridge Medieval History 2. Cambridge: Cambridge University Press, σελ. 872. ISBN 0-521-20963-3.
- ↑ Sumption, Jonathan (1991). The Hundred Years War I: Trial by Battle. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. σελ. 184. ISBN 0-8122-1655-5.
- ↑ Wagner, John A (2006). «Encyclopedia of the Hundred Years War». Encyclopedia of the Hundred Years War. Westport CT: Greenwood Press, σελ. 79. ISBN 0-313-32736-X.