Γυάρος

ακατοίκητο νησί των Κυκλάδων

Συντεταγμένες: 37°37′00″N 24°43′00″E / 37.6167°N 24.7167°E / 37.6167; 24.7167

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Γιούρα (αποσαφήνιση).

Η Γυάρος (και Γιούρα) είναι ένα κυκλαδίτικο νησί του Αιγαίου Πελάγους μεταξύ Άνδρου, Σύρου και Κέας. Σήμερα το νησί είναι ακατοίκητο. Χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας στους ρωμαϊκούς χρόνους αλλά και στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας από το 1947 μέχρι το 1952, από το 1955 έως το 1961 και από το 1967 έως το 1974.[1]

Γυάρος
Πάνω: Αεροφωτογράφια της Γυάρου.
Κάτω: Η θέση της Γυάρου στις Κυκλάδες.
Γεωγραφία
ΑρχιπέλαγοςΑιγαίο Πέλαγος
Νησιωτικό σύμπλεγμαΚυκλάδες
Έκταση17,574 km²
Υψόμετρο489 μ
Υψηλότερη κορυφήΓιούρα
Χώρα
ΠεριφέρειαΝοτίου Αιγαίου
ΝομόςΚυκλάδων
ΔήμοςΣύρου - Ερμούπολης
Δημογραφικά
Πληθυσμός0 (απογραφής 2011)
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Ονομασία

Επεξεργασία

Οι απόψεις για την προέλευση της ονομασίας της ποικίλουν: από τη λέξη «γύαλον», τον κύβο, τον τετράγωνο λίθο. Επίσης, υπάρχει η άλλη άποψη, ότι προέρχεται από το «γύαλον» του Ομήρου, δηλαδή τον μισό θώρακα του οπλισμού.[2]

Γεωγραφία

Επεξεργασία

Η επιφάνειά της Γυάρου εκτιμάται στα 17,574 τ.χλμ. με μήκος ακτών 33 χιλιόμετρα ενώ το έδαφος της είναι ένας ενιαίος σχιστολιθικός βράχος με ελάχιστη βλάστηση.

Σε πολύ κοντινή απόσταση από το νησί βρίσκονται δύο μικρές βραχονησίδες: ο Φούης στα δυτικά και το Γλαρονήσι στα νοτιοανατολικά.

Αρχαιότητα

Επεξεργασία

Η πρώτη μη αμφισβητούμενη πληροφορία αρχαιογνωστικού περιεχομένου για το νησί προέρχεται από τον Αριστοτέλη μέσω του Αιλιανού: "Εδώ, οι ποντικοί καταβροχθίζουν ακόμη και τη σιδηρίτιδα γη". Ο Αντίγονος ο Καρύστιος μας πληροφορεί για τον θανατηφόρο άχερδο -είδος αγριοαπιδιάς- που αν τον μπίξει κάποιος σε ένα δέντρο, το ξεραίνει.

Κατά την αρχαιότητα η Γυάρος διέθετε μόνιμο πληθυσμό και ήταν αυτόνομη πόλη-κράτος, όπως τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων. Ο Στράβωνας που πέρασε από το νησί αναφέρει την ύπαρξη σε αυτό ενός μικρού χωριού ψαράδων, που ζούσαν κυρίως από την αλιεία πορφύρας. "Θα στείλουν πρεσβευτή στον Ιούλιο Καίσαρα, στην Κόρινθο για να του ζητήσουν τη μείωση του φόρου των εκατόν πενήντα δραχμών που πρέπει να καταβάλλουν".

Ρωμαϊκή περίοδος

Επεξεργασία

Στα Ρωμαϊκά χρόνια, το νησί αναφέρεται ως τόπος εξορίας επωνύμων: επί Τιβερίου εξορίζεται ο Γάιος Σιλανός, ανθύπατος της Ασίας.[3] και ο Βίμπιος Σέρενος ανθύπατος της Εκτός Ισπανίας. Επί Γαΐου Καλιγούλα, ο Φλάκκος Αουίλλιος, επίτροπος Αλεξανδρείας Αιγύπτου. Εδώ επί Νέρωνα εξορίζεται ο στωικός φιλόσοφος Μουσώνιος Ρούφος. Θα ανακαλύψει μια κρήνη και θα επιβιώσει. Ο στωικός Επίκτητος αναρωτιέται: "τι Ρώμη, τι Γυάρος, τι Αθήνα, τι φυλακή..."

Όμως σε αυτόν τον αφιλόξενο και βραχώδη τόπο μαρτυρείται η λατρεία της Αφροδίτης Μυχίας βάσει επιγραφής (IG XII,5 651)[4]. Είναι πιθανή επίσης η λατρεία της Αρτέμιδος και η απόδοση τιμών στον Περσέα, καθώς οι μορφές τους απεικονίζονται σε νομίσματα χάλκινα των Γυαρίων (300-200 π.Χ.). Επιγραφή από τη Σάμο και άλλη από την Παλαιόπολη της Άνδρου μιλούν για "δήμο ο Γυαρίων".

Ήδη ο Κλων Στέφανος από το 1870 αναγνωρίζει ότι η επιγραφή περί Αφροδίτης Μυχίας προέρχεται από τον ερειπιώνα της αρχαίας πολίχνης του νησιού. Πρόκειται για τον οικισμό των ψαράδων του Πλούταρχου ή εκείνον των αλιέων κοχυλιών πορφύρας του Λουκιανού;[5] Οι αναφορές για το νησί τα επόμενα χρόνια είναι ελάχιστες.[1]

Τόπος εξορίας και φυλάκισης

Επεξεργασία

Στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, η Γυάρος συνδέθηκε με εποχές πολιτικής καταπίεσης. Το 1947 κατασκευάστηκε και η φυλακή της Γυάρου,[6] η οποία με υπουργική απόφαση του 2001 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο.[7] Το 1947 ξεκίνησαν οι πρώτες οικοδομικές εργασίες στο νησί που περιελάμβαναν εκβραχισμούς και διαμορφώσεις του εδάφους, διάνοιξη δρόμων, κτίσιμο ειδικών κτιρίων φυλακών, αποθηκών, κατοικιών φυλάκων, πυροβολείων, κ.α. Όλες οι εργασίες έγιναν από τους εξόριστους φυλακισμένους. Σε πέντε όρμους του νησιού δημιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στον πρώτο όρμο, το 1950 βρισκόταν 5.500 κρατούμενοι, στον δεύτερο 1.500, στον τρίτο 990, στον τέταρτο 2.000 και στον πέμπτο 300 κρατούμενοι. Εκτός από τους πολιτικούς κρατούμενους, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά εξέτισαν ποινές εξορίας στη φυλακή της Γυάρου ως χριστιανοί αντιρρησίες συνείδησης. Η χρήση του ως τόπου εξορίας και φυλάκισης έγινε κυρίως στα διαστήματα 1947-1952, 1955-1961 και 1967-1974 κατά τη Στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα.

Τόπος εξορίας κατά τη Δικτατορία 1967-1974

Επεξεργασία

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (1967-1974) χιλιάδες αντιφρονούντες εξορίστηκαν και πάλι στη Γυάρο. Για πρώτη φορά ανάμεσά τους βρίσκονταν και γυναίκες, ακόμη και εγκυμονούσες.

Το 1967, λίγο μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας, ρεπόρτερ του γερμανικού περιοδικού Stern πέταξαν πάνω από τη Γυάρο, τράβηξαν φωτογραφίες και τις έστειλαν στην Ευρώπη. Το ίδιο επανέλαβαν λίγους μήνες μετά δημοσιογράφοι του γαλλικού περιοδικού Paris-Match.

Το καθεστώς των συνταγματαρχών δεν μπορούσε πλέον να αντικρούσει την αλήθεια. Το αποδεικτικό υλικό από τη Γυάρο συνέβαλε στον μετέπειτα αποκλεισμό της δικτατορικής Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης λόγω καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. [8]

Η Γυάρος σήμερα

Επεξεργασία

Έως το 2000, η Γυάρος χρησιμοποιήθηκε ως πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού. Ολόκληρο το νησί χαρακτηρίστηκε ιστορικός τόπος το 2002,[9] αλλά αποχαρακτηρίστηκε ένα τμήμα του το 2011 με σκοπό την προώθηση επενδύσεων για αιολικά πάρκα στο νησί.[10][11]

Σήμερα, η Γυάρος είναι ακατοίκητη. Ιστορικά η πορεία του πληθυσμού της αντιστοιχούσε κυρίως στον αριθμό εξορίστων που βρίσκονταν στο νησί κατά τη διάρκεια απογραφών. Υπολογίζεται πως συνολικά περάσαν από τη Γυάρο περίπου 22.000 εξόριστοι.[12] Στο νησί υπάρχουν ακόμα τα κτίρια των φυλακών, του νοσοκομείου και του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού που έχτισαν οι εξόριστοι από το 1947 μέχρι το 1951.

Στη θαλάσσια περιοχή γύρω από τη Γυάρο ζει το 15% του πληθυσμού της μεσογειακής φώκιας monachus monachus. Είναι ίσως η μεγαλύτερη αποικία του είδους παγκοσμίως. Ακόμα, άνω του 50% της θαλάσσιας περιοχής της Γυάρου καλύπτεται από οικότοπους προτεραιότητας και, συγκεκριμένα, από μοναδικούς κοραλλιογενείς σχηματισμούς και λιβάδια ποσειδωνίας. Το χερσαίο περιβάλλον της φιλοξενεί μία μοναδική αποικία περίπου 2.000 ζευγαριών του σπάνιου θαλασσοπουλιού Μύχου. Έτσι, το 2019 η Γυάρος θεσμοθετήθηκε ως Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή.[13]

Διοίκηση και Πληθυσμός

Επεξεργασία

Διοικητικά, η Γυάρος ανήκε στον Δήμο Άνω Σύρου μέχρι το 2010, οπότε και εντάχθηκε στη Δημοτική Ενότητα Άνω Σύρου, η οποία υπάγεται στον νέο Δήμο Σύρου - Ερμούπολης.

Η πορεία του πληθυσμού από το 1928:[14]

Έτος 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011
Πληθ. 28 31 7.139 244 2 0 0 0 0

Σημειώσεις

Επεξεργασία

Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για τη Γυάρο παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 2ος τόμος, πλην όμως απαγορεύεται η προσέγγιση στο νησί σε απόσταση λιγότερη από 200 μέτρα. Ομοίως στη ζώνη αυτή απαγορεύεται κάθε είδους αλιευτική δραστηριότητα. Η Γυάρος έχει χαρακτηριστεί «ναυτικό οχυρό» και τον αστυνομικό έλεγχο ασκεί το Λιμεναρχείο Σύρου που εποπτεύει και τον χώρο.

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. 1,0 1,1 Δήμος Άνω Σύρου, ιστορικά στοιχεία για τη Γυάρο[νεκρός σύνδεσμος]
  2. Αλέξανδρος Γούναρης, "Γυάρος", στο:Ανδρέας Βλαχόπουλος (επιμ.),Αρχαιολογία-νησιά του Αιγαίου, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 2005, σελ.220-221
  3. Αντ. Σακελλαρίου, Οι Κυκλάδες ως τόπος εξορίας επί Τιβερίου, Πλάτων τομ.50 (1998),σελ.169, «Όταν ο Γ. Σιλανός δικάζεται ενώπιον της Συγκλήτου για οικονομική αφαίμαξη των επαρχιών (repetundarum), ο Λ. Πείσων προτείνει τον εκτοπισμό του Σιλανού στη Γυάρο. Ο Τιβέριος θεωρεί πολύ σκληρή την εξορία αυτή, γιατί η νήσος είναι τραχεία και ακατοίκητη και προτείνει τον περιορισμό στην Κύθνο (ille...addidit insulam Gyarum inmitem et sine cultu hominum esse...ut Cythnum potius concederet»
  4. «IG XII,5 651 - PHI Greek Inscriptions». epigraphy.packhum.org. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2019. 
  5. Αλέξανδρος Γούναρης,όπ.π., σελ. 220-221
  6. «Οι Ελληνικές φυλακές τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2011. 
  7. ΦΕΚ 772/19-9-2001
  8. Γυάρος, το ξεχασμένο «νησί του διαβόλου»,
  9. Ιστορικός τόπος και επίσημα η Γυάρος[νεκρός σύνδεσμος]
  10. Από τόπος εξορίας, φιλέτο
  11. Εγκρίθηκε ο αποχαρακτηρισμός του συνόλου της νήσου Γυάρου, ως ιστορικού τόπου
  12. Αλφειός, αναφορά στο βιβλίο Νήσος Γυάρος - Γιούρα
  13. Γυάρος, www.wwf.gr/
  14. Επίτομο γεωγραφικό Λεξικό, Σταματελάτου, Εκδ. Ερμής ISBN 960-320-133-2

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  • Αλέξανδρος Γούναρης, ΄΄Γυάρος΄΄, στο:Ανδρέας Βλαχόπουλος (επιμ.),Αρχαιολογία-νησιά του Αιγαίου, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 2005, σελ.220-221
  • Αντ. Σακελλαρίου, Οι Κυκλάδες ως τόπος εξορίας επί Τιβερίου, Πλάτων τομ.50 (1998), σελ.169-171

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία