Βικιπαίδεια

JFK, η Ιστορία που Χαράχτηκε στη Μνήμη μας

Αμερικανικό πολιτικό θρίλερ του Όλιβερ Στόουν

Η ταινία JFK, η Ιστορία που Χαράχτηκε στη Μνήμη μας είναι Αμερικανικό πολιτικό θρίλερ του 1991 σε σκηνοθεσία του Όλιβερ Στόουν. Το σενάριο προσαρμόστηκε από τον Στόουν και τον Ζάκαρι Σκλαρ από τα βιβλία Στο μονοπάτι των δολοφόνων του Τζιμ Γκάρισον και Διασταυρούμενα Πυρά: Η σκευωρία που σκότωσε τον Κένεντι του Τζιμ Μαρς.

JFK, η Ιστορία που Χαράχτηκε στη Μνήμη μας
JFK
Κινηματογραφική αφίσα
ΣκηνοθεσίαΌλιβερ Στόουν
ΠαραγωγήΑ. Κίτμαν Χο
Όλιβερ Στόουν
ΣενάριοΌλιβερ Στόουν
Ζάκαρι Σκλαρ
Βασισμένο σεΣτο μονοπάτι των δολοφόνων
του Τζιμ Γκάρισον
Διασταυρούμενα Πυρά: Η σκευωρία που σκότωσε τον Κένεντι του Τζιμ Μαρς
ΠρωταγωνιστέςΚέβιν Κόστνερ
Κέβιν Μπέικον
Τόμι Λι Τζόουνς
Λόρι Μέτκαλφ
Γκάρι Όλντμαν
Μάικλ Ρούκερ
Τζέι Ο. Σάντερς
Σίσι Σπέισεκ
ΑφήγησηΜάρτιν Σιν
ΜουσικήΤζον Γουίλιαμς
ΦωτογραφίαΡόμπερτ Ρίτσαρντσον
ΜοντάζΤζο Χάτσινγκ
Πιέτρο Σκάλια
Εταιρεία παραγωγήςLe Studio Canal+
Regency Enterprises
Alcor Films
ΔιανομήWarner Bros.
Πρώτη προβολή20 Δεκεμβρίου 1991
Διάρκεια188 λεπτά[1]
ΠροέλευσηΗνωμένες Πολιτείες
ΓλώσσαΑγγλικά
Προϋπολογισμός$40 εκατομμύρια
Ακαθάριστα έσοδα$205.4 εκατομμύρια
δεδομένα (π • σ • ε )

Η ταινία εξετάζει τα γεγονότα που οδήγησαν στη δολοφονία του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και φέρεται να υιοθετεί την άποψη του πρώην εισαγγελέα της Νέας Ορλεάνης, Τζιμ Γκάρισον (Κέβιν Κόστνερ). Ο Γκάρισον υπέβαλε κατηγορίες εναντίον του επιχειρηματία της Νέας Ορλεάνης Κλέι Σόου (Τόμι Λι Τζόουνς) για την υποτιθέμενη συμμετοχή του σε συνωμοσία για την δολοφονία του Πρόεδρου των ΗΠΑ, για την οποία ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ (Γκάρι Όλντμαν) βρέθηκε υπεύθυνος βάσει του πορίσματος στο οποίο κατέληξε η Επιτροπή Γουώρεν. Ο Όλιβερ Στόουν περιέγραψε αυτήν την ταινία ως «αντι-μύθο» στον «μυθοπλαστικό μύθο» της Επιτροπής Γουώρεν.

Με τη κυκλοφορία της ταινίας, πολλές μεγάλες αμερικανικές εφημερίδες έσπευσαν να επικρίνουν τον Στόουν για την ελευθερία με την οποία αντιμετωπίζει ιστορικά γεγονότα, συμπεριλαμβανομένης της εικασίας της ταινίας ότι ο Πρόεδρος Λίντον Τζόνσον ήταν μέρος ενός πραξικοπήματος για την δολοφονία του Κένεντι. Παρά τη διαμάχη γύρω από την ιστορική απεικόνιση που κάνει, η ταινία JFK έλαβε θετικές κριτικές για τις ερμηνείες των ηθοποιών, τη σκηνοθεσία, το σενάριο, το μοντάζ και τη φωτογραφία. Τα κέρδη της ταινίας στο box office αυξήθηκαν σταδιακά μετά από ένα χαμηλό ξεκίνημα. Τα παγκόσμια ακαθάριστα έσοδα της ταινίας ξεπέρασαν τα 205 εκατομμύρια δολάρια, καθιστώντας την παγκοσμίως την έκτη ταινία σε εισπράξεις για το 1991. Η ταινία ήταν υποψήφια συνολικά για οκτώ βραβεία Όσκαρ, μεταξύ των οποίων, Καλύτερης Ταινίας, Καλύτερης Σκηνοθεσίας για τον Στόουν και Καλύτερου Β' Ανδρικού Ρόλου για τον Τόμι Λι Τζόουνς. Κέρδισε δύο βραβεία Όσκαρ στις κατηγορίες Καλύτερης Διεύθυνσης Φωτογραφίας και Καλύτερου Μοντάζ. Ήταν η πιο επιτυχημένη των τριών ταινιών του Όλιβερ Στόουν που έκανε για Αμερικανούς προέδρους, ακολουθούμενη από αυτές για τον Ρίτσαρντ Νίξον με πρωταγωνιστή τον Άντονι Χόπκινς και τον Τζορτζ Μπους με πρωταγωνιστή τον Τζος Μπρόλιν.

Πλοκή Επεξεργασία

 
Η στιγμή που ο Τζακ Ρούμπι πυροβολεί θανάσιμα τον Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ

Η ταινία ξεκινά με την παράθεση ειδησεογραφικού υλικού. Στο ειδησεογραφικό υλικό περιλαμβάνεται η αποχαιρετιστήρια ομιλία του 1961 του απερχομένου Προέδρου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, στην οποία προειδοποιεί για τη δημιουργία του «στρατιωτικού-βιομηχανικού συγκροτήματος». Ακολουθεί μια σύνοψη των πεπραγμένων της προεδρικής θητείας του Τζον Φ. Κένεντι, δίνοντας έμφαση στα γεγονότα που, στο σενάριο του Στόουν, θα οδηγούσαν στη δολοφονία του. Αυτό οδηγεί στην αναπαράσταση της δολοφονίας στις 22 Νοεμβρίου 1963. Ο Εισαγγελέας της Νέας Ορλεάνης, Τζιμ Γκάρισον, μαθαίνει στη συνέχεια για πιθανή εμπλοκή κατοίκων της Νέας Ορλεάνης με την δολοφονία του Κένεντι. Ο Γκάρισον και η ομάδα του ερευνούν διάφορους πιθανούς συνωμότες, συμπεριλαμβανομένου του ιδιώτη πιλότου Ντέιβιντ Φέρι, αλλά αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις έρευνες αφού η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ανέλαβε επίσημα την έρευνα με τη δημιουργία της Επιτροπής Γουώρεν. Ο βασικός ύποπτος για την δολοφονία του Κένεντι, Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ δολοφονείται από τον Τζακ Ρούμπι και ο Γκάρισον κλείνει την έρευνα.

Η έρευνα ξεκινά και πάλι το 1966 όταν ο Γκάρισον διαβάζει το πόρισμα της Επιτροπής Γουώρεν και παρατηρεί ότι αυτό περιέχει πολλαπλές ανακρίβειες. Ο Γκάρισον και η ομάδα του ανακρίνουν αρκετούς μάρτυρες της δολοφονίας του Κένεντι και άλλους που εμπλέκονται με τους Όσβαλντ, Ρούμπι και Φέρι. Ένας τέτοιος μάρτυρας είναι ο Γουίλι Ο'Κιφ, ένας ιερόδουλος που εκτίει πέντε χρόνια στη φυλακή, ο οποίος αποκαλύπτει ότι είδε τον Φέρι να συζητά για ένα πραξικόπημα. Εκτός από την συνάντησή του με τον Όσβαλντ, ο Ο'Κιφ συνδεόταν ερωτικά με έναν άνθρωπο που ονομάζεται «Κλέι Μπέρτραντ». Η Τζιν Χιλ, μια δασκάλα που λέει ότι άκουσε πυροβολισμούς να προέρχονται από το φράχτη, λέει στους ανακριτές ότι η Μυστική Υπηρεσία την απείλησε και της είπε να ισχυριστεί στην μετέπειτα κατάθεση της ότι οι τρεις πυροβολισμοί προήλθαν από την αποθήκη βιβλίων, αποκαλύπτοντας τις αλλαγές που έγιναν στη κατάθεση της από την Επιτροπή Γουώρεν. Η ομάδα του Γκάρισον δοκιμάζει επίσης τη θεωρία της μεμονωμένης σφαίρας, στοχεύοντας με ένα άδειο τουφέκι από το παράθυρο μέσω του οποίου ο Όσβαλντ φέρεται να πυροβόλησε τον Κένεντι. Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο Όσβαλντ είχε πάρα πολύ κακή ορατότητα για να κάνει τις βολές, υποδεικνύοντας ότι πιθανώς συμμετείχε κάποιος άλλος, ή πολλαπλοί σκοπευτές.

Το 1968, ο Γκάρισον συναντά έναν υψηλόβαθμο αξιωματούχο στην Ουάσινγκτον, ο οποίος αυτοαποκαλείται ως «Χ» και ο οποίος προτείνει μια συνωμοσία στα ανώτατα επίπεδα της κυβέρνησης, εμπλέκοντας μέλη της CIA, της μαφίας, του στρατιωτικού-βιομηχανικού συγκροτήματος, της Μυστικής Υπηρεσίας, του FBI και του αντιπροέδρου του Κένεντι και τότε προέδρου, Λίντον Τζόνσον, ως συνωμότες ή αυτούς που είχαν κίνητρα για να συγκαλύψουν την αλήθεια της δολοφονίας. Ο X εξηγεί ότι ο Πρόεδρος δολοφονήθηκε επειδή ήθελε να βγάλει τις Ηνωμένες Πολιτείες από τον Πόλεμο του Βιετνάμ και να διαλύσει τη CIA. Ο Χ ενθαρρύνει τον Γκάρισον να συνεχίσει να ερευνά την υπόθεση και να διώξει ποινικά τον διεθνή επιχειρηματία Κλέι Σόου, που κατοικεί στη Νέα Ορλεάνη, για την υποτιθέμενη εμπλοκή του. Όταν ο Σόου ανακρίνεται, αρνείται οποιαδήποτε γνώση της συνάντησης των Φέρι, O'Κιφ ή Όσβαλντ, αλλά σύντομα κατηγορείται για συνωμοσία για την δολοφονία του Πρόεδρου Κένεντι.

Μερικοί από την ομάδα του Γκάρισον αρχίζουν να αμφιβάλλουν για τα κίνητρά του και διαφωνούν με τις μεθόδους του και εγκαταλείπουν την έρευνα. Ο γάμος του Γκάρισον αρχίζει να περνά κρίση όταν η σύζυγός του Λιζ παραπονιέται ότι ξοδεύει περισσότερο χρόνο στην υπόθεση παρά με την οικογένειά του. Μετά από ένα απειλητικό τηλεφώνημα προς την κόρη τους, η Λιζ κατηγορεί τον Γκάρισον ότι είναι εγωιστής και επιτίθεται στον Σόου μόνο λόγω της ομοφυλοφιλίας του. Επιπλέον, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ξεκινούν επιθέσεις σε τηλεόραση και εφημερίδες εναντίον του χαρακτήρα του Γκάρισον και τον επικρίνουν για τον τρόπο με τον οποίο το γραφείο του ξοδεύει τα χρήματα των φορολογουμένων. Μερικοί βασικοί μάρτυρες φοβούνται και αρνούνται να καταθέσουν, ενώ άλλοι, όπως ο Φέρι, πεθαίνουν κάτω από ύποπτες συνθήκες. Πριν από το θάνατό του, ο Φέρι λέει στον Γκάρισον ότι πιστεύει πως κάποιοι τον καταδιώκουν και του αποκαλύπτει πως υπάρχει συνωμοσία γύρω από το θάνατο του Κένεντι.

Η δίκη του Κλέι Σόου πραγματοποιείται το 1969. Ο Γκάρισον παρουσιάζει στο δικαστήριο περισσότερες αποδείξεις για πολλαπλούς δολοφόνους απορρίπτοντας τη θεωρία της μεμονωμένης σφαίρας και προτείνει ένα σενάριο πυροβολισμών από την Ντίλι Πλάζα το οποίο περιλαμβάνει τρεις δολοφόνους που πυροβόλησαν συνολικά έξι φορές και παγίδευσαν τον Όσβαλντ για τις δολοφονίες του Κένεντι και του αστυνομικού Τζ. Ντ. Τίππιτ, αλλά οι ένορκοι αθωώνουν τον Σόου έπειτα από σύσκεψη που διήρκησε λιγότερο από μία ώρα. Η ταινία αντικατοπτρίζει ότι οι ένορκοι δήλωσαν δημοσίως ότι πίστευαν πως υπήρχε μια συνωμοσία πίσω από τη δολοφονία, αλλά πως δεν υπήρχαν αρκετά στοιχεία που να συνδέουν τον Σόου με αυτή τη συνωμοσία. Ο Κλέι Σόου πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα το 1974, αλλά το 1979, ο Ρίτσαρντ Χελμς κατέθεσε ότι ο Κλέι Σόου εργαζόταν με μερική απασχόληση στο Τμήμα Εσωτερικών Επαφών της CIA. Οι τίτλοι τέλους στην ταινία αναφέρουν ότι τα αρχεία που σχετίζονται με τη δολοφονία θα δοθούν στη δημοσιότητα το 2029.

Διανομή ρόλων Επεξεργασία

Παραγωγή Επεξεργασία

 
Ο Εισαγγελέας της Νέας Ορλέανης, Τζιμ Γκάρισον.

Ο Ζάκαρι Σκλαρ, δημοσιογράφος και καθηγητής δημοσιογραφίας στη Σχολή Δημοσιογραφίας της Κολούμπια, συναντήθηκε με τον Γκάρισον το 1987 και τον βοήθησε να ξαναγράψει ένα χειρόγραφο στο οποίο εργαζόταν για τη δολοφονία του Κένεντι.[2] Το άλλαξε από ακαδημαϊκή μελέτη σε τρίτο πρόσωπο, σε «ντεντεκτιβική ιστορία» σε πρώτο πρόσωπο. Ο Σκλαρ επιμελήθηκε το βιβλίο και δημοσιεύτηκε το 1988. Ενώ παρακολουθούσε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Λατινικής Αμερικής στην Αβάνα της Κούβας, ο Στόουν συναντήθηκε με την Έλεν Ρέι, εκδότρια της Sheridan Square Press, η οποία είχε δημοσιεύσει το βιβλίο του Τζιμ Γκάρισον Στο μονοπάτι των δολοφόνων.[3] Η Έλεν Ρέι είχε πάει στη Νέα Ορλεάνη και συνεργάστηκε με τον Γκάρισον το 1967. Έδωσε στον Στόουν ένα αντίγραφο του βιβλίου του Γκάρισον και του είπε να το διαβάσει.[4] Ο Στόουν αμέσως αγόρασε τα δικαιώματα για κινηματογραφική ταινία έναντι 250.000 δολαρίων με δικά του χρήματα, για να εμποδίσει συζητήσεις από τα στούντιο σχετικά με τα έργα που ήθελε να δουλέψει.[5]

Η δολοφονία του Κένεντι είχε πάντα μια βαθιά επίδραση στον Στόουν: «Η δολοφονία του Κένεντι ήταν ένα από τα κομβικά γεγονότα της μεταπολεμικής γενιάς, της γενιάς μου».[4] Ο Στόουν συναντήθηκε με τον Γκάρισον και του πήρε συνέντευξη κάνοντας του διάφορες ερωτήσεις για τρεις ώρες. Η υπερηφάνεια και η αξιοπρέπειά του εντυπωσίασαν τον σκηνοθέτη.[6] Οι εντυπώσεις του Στόουν από τη συνάντησή τους ήταν ότι ο Γκάρισον «έκανε πολλά λάθη, πίστευε σε πολλούς παράξενους και ακολούθησε πολλά πλαστά στοιχεία, αλλά παρόλα αυτά βρήκε μια διέξοδο, και συνέχισε, ακόμα κι όταν γνώριζε ότι θα αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες».[7]

Ο Στόουν δεν ενδιαφερόταν στο να κάνει μια ταινία για τη ζωή του Γκάρισον, αλλά περισσότερο για την ιστορία πίσω από τη συνωμοσία για τη δολοφονία του Κένεντι. Αγόρασε επίσης τα δικαιώματα για ταινία του βιβλίου του Τζιμ Μαρς Διασταυρούμενα Πυρά: Η σκευωρία που σκότωσε τον Κένεντι. Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους του σκηνοθέτη με την ταινία αυτή ήταν να αντικρούσει την έκθεση της Επιτροπής Γουώρεν, καθώς πίστευε ότι ήταν «ένας μεγάλος μύθος. Και για να πολεμήσεις έναν μύθο, ίσως πρέπει να δημιουργήσεις έναν άλλο, έναν αντίθετο μύθο».[8] Παρόλο που το βιβλίο του Μαρς περιέχει πολλές θεωρίες, ο Στόουν έψαχνε για περισσότερες και προσέλαβε την Τζέιν Ρουσκόνι, πρόσφατη πτυχιούχο του Πανεπιστημίου Γέιλ, να ηγηθεί μιας ομάδας ερευνητών και να συγκεντρώσει όσο το δυνατό περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη δολοφονία. Ο Στόουν διάβασε εικοσιτέσσερα βιβλία σχετικά με τη δολοφονία, ενώ η Ρουσκόνι διάβασε κάπου μεταξύ 100 και 200 βιβλίων.[9]

Περί τον Δεκέμβριο του 1989, ο Στόουν άρχισε να προσεγγίζει τα στούντιο του Χόλιγουντ για να χρηματοδοτήσουν την ταινία του. Ενώ προετοίμαζε την ταινία The Doors, συναντήθηκε με τρία στελέχη της Warner Bros. οι οποίοι ήθελαν να κάνουν μια ταινία για τον Χάουαρντ Χιουζ.[10] Ωστόσο, ο Γουόρεν Μπίτι αγόρασε τα δικαιώματα και έτσι άρχισαν να συζητούν για το JFK. Η ιδέα για μια ταινία που σχετίζονταν με την δολοφονία του Κένεντι άρεσε στον πρόεδρο του στούντιο, Τέρι Σέμελ, και ο ίδιος διέθετε μια φήμη για την παραγωγή πολιτικών και αμφιλεγόμενων ταινιών, συμπεριλαμβανομένων των ταινιών Όλοι οι Άνθρωποι του Προέδρου, Υπόθεση Πάραλαξ και Κραυγές στη σιωπή.[11] Ο Στόουν κατέληξε σε μια συμφωνία με την Warner Bros. όπου το στούντιο θα αποκτούσε όλα τα δικαιώματα για την ταινία και θα διέθετε 20 εκατομμύρια δολάρια για τον προϋπολογισμό της. Ο σκηνοθέτης το έκανε αυτό ώστε το σενάριο να μην κυκλοφορήσει ευρέως και να υπάρξει ανταγωνισμός από άλλα στούντιο, ενώ γνώριζε επίσης ότι το υλικό ήταν δυνητικά επικίνδυνο και ήθελε να το χρηματοδοτήσει μόνο ένα στούντιο. Τέλος, στον Στόουν άρεσε το ιστορικό του Σέμελ στην παραγωγή πολιτικών ταινιών.[11]

Σενάριο Επεξεργασία

Όταν ο Στόουν αποφάσισε να γράψει το σενάριο, ζήτησε από τον Σκλαρ (ο οποίος επίσης επιμελήθηκε το βιβλίο του Γκάρισον) να συνεργαστεί μαζί του και να συμπτύξει τα βιβλία του Γκάρισον και του Μαρς μαζί με την έρευνα της Ρουσκόνι σε ένα σενάριο που θα μοιάζει με αυτό που ο ίδιος ονόμαζε «σπουδαία αστυνομική ταινία».[12] Ο Στόουν είπε στον Σκλαρ το όραμά του για την ταινία:

«Θεωρώ ως μοντέλο τις ταινίες Ζ και Ρασομόν και βλέπω το γεγονός στο Ντίλι Πλάζα να λαμβάνει χώρα στην πρώτη ενότητα και μετά πάλι στην όγδοη και αργότερα ξανά, και κάθε φορά να το βλέπουμε διαφορετικά και πιο φωτισμένο.[2]

Αν και χρησιμοποίησε ιδέες από το Ρασομόν, το βασικό του μοντέλο για το JFK ήταν το Z:

Κατά κάποιο τρόπο είχα την εντύπωση ότι στο Ζ βλέπαμε το έγκλημα και στη συνέχεια το ξαναβλέπαμε να επαναλαμβάνεται καθ'όλη τη διάρκεια της ταινίας, μέχρι να το δούμε με διαφορετικό τρόπο. Αυτή ήταν και η ιδέα για το JFK - αυτή ήταν η ουσία του: βασικά, γι'αυτό το ονόμασα JFK και όχι J.F.K., απλά JFK. Όπως το Ζ ήταν ένας κώδικας, έτσι και το JFK ήταν ένας κώδικας αμερικανικού τύπου. Όπως γράφτηκε έγινε πιο συναρπαστικό: εξελίχθηκε σε τέσσερις αλυσίδες DNA».[13]

Ο Στόουν έσπασε τη δομή της ταινίας σε τέσσερις ιστορίες: του Γκάρισον που ερεύνησε τη σύνδεση της Νέας Ορλεάνης με τη δολοφονία· της έρευνας που αποκάλυψε αυτό που ο Στόουν αποκαλεί «Μύθος του Όσβαλντ: ποιος ήταν και πώς προσπαθήσαμε να το παρουσιάσουμε»· της αναπαράστασης της δολοφονίας στο Ντίλι Πλάζα· και της πληροφορίας πως ο χαρακτήρας του «Χ» μετέφερε κάποια γεγονότα στον Γκάρισον, τον οποίο ο Στόουν είδε ως «το μέσο με το οποίο μπορούσαμε να κινηθούμε μεταξύ της Νέας Ορλεάνης, τοπικά, και της ευρύτερης ιστορίας του Ντίλι Πλάζα». Ο Σκλαρ εργάστηκε πάνω στην πλευρά της ιστορίας του Γκάρισον, ενώ ο Στόουν πρόσθεσε την ιστορία του Όσβαλντ, τα γεγονότα στο Ντίλι Πλάζα και τον χαρακτήρα του «κυρίου Χ».[14] Ο Σκλαρ πέρασε ένα χρόνο ερευνώντας και γράφοντας ένα τριπλό σενάριο 550 σελίδων, το οποίο παρέλαβε στη συνέχεια ο Στόουν και το ξανάγραψε, συμπυκνώνοντάς σε κανονικού μήκος σενάριο. Οι Στόουν και Σκλαρ χρησιμοποίησαν σύνθετους χαρακτήρες, με πιο σημαντικό τον χαρακτήρα του κυρίου X, τον οποίο υποδύθηκε ο Ντόναλντ Σάδερλαντ. Αυτή ήταν μια τεχνική η οποία επικρίθηκε από τον Τύπο.[15] Ήταν ένας συνδυασμός Ρίτσαρντ Κέις Νέιτζελ και του συνταξιούχου της Πολεμικής Αεροπορίας συνταγματάρχη Φλέτσετ Προύτι, ενός άλλου σύμβουλου για την ταινία και ο οποίος υπήρξε στρατιωτικός σύνδεσμος μεταξύ της CIA και του Πενταγώνου. Για τον Στόουν, η συνάντηση με τον Προύτι ήταν «ένα από τα πιο εντυπωσιακά απογεύματα που έχω περάσει ποτέ. Λίγο πολύ, όπως συμβαίνει στην ταινία, απλά άρχισε να μιλά».[16] Σύμφωνα με τον Στόουν:

Νομίζω ότι αυτό ήταν στο πνεύμα της αλήθειας επειδή ο Γκάρισον συναντήθηκε επίσης με έναν άντρα τύπου βαθύ λαρύγγι[σημ 1] που ονομαζόταν Ρίτσαρντ Κέις Νέιτζελ, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ήταν πράκτορας της CIA και ενημέρωσε τον Τζιμ για ένα μεγαλύτερο σχέδιο από αυτό του μικρόκοσμου της Νέας Ορλεάνης.[14]

Τα πρώιμα σχέδια του σεναρίου πρότειναν μια ταινία διάρκειας τεσσεράμισι ωρών με πιθανό προϋπολογισμό 40 εκατομμυρίων δολαρίων – διπλάσιο από αυτό που είχε συμφωνήσει ο Στόουν με την Warner Bros. Ο σκηνοθέτης γνώριζε τον κινηματογραφικό μεγαλοπαραγωγό Άρνον Μίλτσαν και συναντήθηκε μαζί του για να βοηθήσει στη χρηματοδότηση της ταινίας. Ο Μίλτσαν ήταν πρόθυμος να συμμετέχει στο έργο έτσι ώστε να ξεκινήσει τη νέα του εταιρεία, Regency Enterprises, με μια ταινία υψηλού προφίλ όπως το JFK.[17] Ο Μίλτσαν συμφώνησε με την Warner Bros. να χρηματοδοτήσει εκείνος την ταινία. Ο Στόουν κατάφερε να περιορίσει το αρχικό του σενάριο, ένα προσχέδιο 190 σελίδων, σε κινηματογραφικό σενάριο 156 σελίδων.

Υπήρξαν πολλοί σύμβουλοι για την ταινία, όπως ο Τζέραλντ Χέμινγκ, ένας πρώην πεζοναύτης που ισχυρίστηκε ότι συμμετείχε σε διάφορες δραστηριότητες της CIA, και ο Ρόμπερτ Γκρόντεν, ένας αυτοανακηρυγμένος εμπειρογνώμονας φωτογραφίας και μακροπρόθεσμος ερευνητής της δολοφονίας του Κένεντι και συγγραφέας.[16]

Ο Στόουν δημοσίευσε αργότερα το JFK: Το Τεκμηριωμένο Σενάριο, μια εκδοχή του σεναρίου με έντονο σχολιασμό, όπου αναφέρει πηγές για σχεδόν κάθε ισχυρισμό που υπάρχει στην ταινία.[18]

Επιλογή ηθοποιών Επεξεργασία

Προσπαθώντας να βρει τον κατάλληλο ηθοποιό για το ρόλο του Γκάρισον, ο Στόουν απέστειλε αντίγραφα του σεναρίου στους Κέβιν Κόστνερ, Μελ Γκίμπσον και Χάρισον Φορντ. Αρχικά, ο Κόστνερ αρνήθηκε στον Στόουν. Ωστόσο, ο ατζέντης του ηθοποιού, Μάικλ Όβιτζ, ήταν μεγάλος θαυμαστής του σκηνοθέτη και βοήθησε τον Στόουν να πείσει τον ηθοποιό να αναλάβει το ρόλο.[19] Πριν δεχτεί το ρόλο, ο Κόστνερ διεξήγαγε εκτεταμένη έρευνα για τον Γκάρισον, κατά την οποία συναντήθηκε τόσο με τον Γκάρισον όσο και με τους αντιπάλους του. Τον Ιανουάριο του 1991 υπέγραψε για να υποδυθεί τον Γκάρισον και δύο μήνες μετά, η ταινία του Χορεύοντας με τους Λύκους κέρδισε επτά βραβεία Όσκαρ κι έτσι η παρουσία του στον JFK ενίσχυσε σημαντικά στα μάτια του στούντιο τη δυνητικά εμπορική επιτυχία της ταινίας.[20]

Ο Τόμι Λι Τζόουνς αρχικά προοριζόταν για έναν άλλο ρόλο που τελικά αποκόπηκε από την ταινία και ο Στόουν στη συνέχεια αποφάσισε να του δώσει το ρόλο του Κλέι Σόου.[21] Κατά την προετοιμασία του για την ταινία, ο Τζόουνς πήρε τρεις φορές συνέντευξη από τον Γκάρισον και μίλησε με ανθρώπους που είχαν συνεργαστεί με τον Σόου και τον γνώριζαν.[22] Ο Στόουν ζήτησε αρχικά από τον Τζέιμς Γουντς να υποδυθεί τον Ντέιβιντ Φέρι, αλλά αυτός προτιμούσε να υποδυθεί τον Γκάρισον. Για τον ρόλο, ο Στόουν προσέγγισε επίσης τους Γουίλεμ Νταφόε και Τζον Μάλκοβιτς, οι οποίοι τον απέρριψαν.[23]

Σύμφωνα με τον Γκάρι Όλντμαν, πολύ λίγα γράφτηκαν για τον Όσβαλντ στο σενάριο. Ο Στόουν του πρόσφερε πολλά αεροπορικά εισιτήρια κι έναν κατάλογο επαφών και του είπε να κάνει τη δική του έρευνα.[24] Ο Όλντμαν συναντήθηκε με τη σύζυγο του Όσβαλντ, τη Μαρίνα, και τις δύο κόρες της για να προετοιμαστεί για το ρόλο.[25] Η ηθοποιός Μπεάτα Πόζνιακ διάβασε τους 26 τόμους της έκθεσης Γουόρεν και πέρασε αρκετό χρόνο μαζί με τη Μαρίνα Όσβαλντ. Δεδομένου ότι το σενάριο περιείχε λίγους διαλόγους για τους Όσβαλντ, η Πόζνιακ πήρε συνεντεύξεις από τους γνωστούς του ζευγαριού για να μπορεί να αυτοσχεδιάσει τις σκηνές της με τον Όλντμαν.

Πολλοί συντελεστές ήταν πρόθυμοι να παραιτηθούν από τις συνήθεις αμοιβές τους λόγω της φύσης του έργου και να προσφέρουν τη στήριξή τους.[23] Ο Μάρτιν Σιν παρείχε την αφήγηση στην αρχή της ταινίας. Ο Τζιμ Γκάρισον υποδύθηκε τον επικεφαλής της δικαιοσύνης Ερλ Γουώρεν, κατά τη διάρκεια της σκηνής όπου ανακρίνει τον Τζακ Ρούμπι σε μια φυλακή στο Ντάλας και σε μία τηλεοπτική εμφάνιση. Η μάρτυρας δολοφονίας Μπέβερλι Όλιβερ, η οποία ισχυρίζεται ότι είναι η «κυρία Μπαμπούσκα» που εμφανίζεται στο Φιλμ Ζαπρούντερ, έκανε επίσης μία σύντομη εμφάνιση σε σκηνή στο νυχτερινό κέντρο του Ρούμπι. Ο Σον Στόουν, γιος του Όλιβερ Στόουν, υποδύεται τον μεγαλύτερο γιο του Γκάρισον, τον Τζάσπερ. Ο Πέρι Ρούσο, μια από τις πηγές του φανταστικού χαρακτήρα Γουίλι Ο'Κιφ, κάνει μία σύντομη εμφάνιση ως θυμωμένος πελάτης σε μπαρ λέγοντας πως ο Όσβαλντ θα έπρεπε να πάρει ένα μετάλλιο που σκότωσε τον Κένεντι.

Κινηματογράφηση Επεξεργασία

Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από τον χαρακτήρα που υποδύεται ο Κόστνερ, Τζιμ Γκάρισον, πλαισιωμένος από μια σειρά γνωστών ηθοποιών σε υποστηρικτικούς ρόλους. Ο Στόουν εμπνεύστηκε από το μοντέλο της επικής ταινίας του 1959 The Longest Day, την οποία είχε θαυμάσει ως παιδί:

«Ήταν ρεαλιστική, αλλά είχε πολλούς αστέρες...οι υποστηρικτικοί χαρακτήρες παρέχουν έναν χάρτη της αμερικανικής ψυχοσύνθεσης: οικεία, άνετα πρόσωπα που σε καθοδηγούν μέσα από ένα μονοπάτι σκοτεινό δάσος».[20]

Ο διευθυντής φωτογραφίας, Ρόμπερτ Ρίτσαρντσον, για να προετοιμαστεί για την ταινία, διάβασε διάφορα βιβλία που αφορούσαν τη δολοφονία του Κένεντι, ξεκινώντας με το Στο μονοπάτι των δολοφόνων και το Διασταυρούμενα Πυρά: Η σκευωρία που σκότωσε τον Κένεντι, στα οποία ήταν βασισμένο και το σενάριο.[26]

Ο Στόουν ήθελε να αναπαραστήσει την δολοφονία του Κένεντι στη Ντίλι Πλάζα. Για να γίνει αυτό, οι παραγωγοί του έπρεπε να πληρώσουν στο Δημοτικό Συμβούλιο του Ντάλας ένα σημαντικό χρηματικό ποσό για να προσλάβουν αστυνομικούς, οι οποίοι θα έκλειναν τους δρόμους και θα ανακατεύθυναν την κυκλοφορία για τρεις εβδομάδες.[27] Είχε στη διάθεσή του μόνο δέκα μέρες για να γίνουν όλες οι απαιτούμενες οι λήψεις και έτσι χρησιμοποιήθηκαν επτά κάμερες (δύο των 35 χιλιοστών και πέντε των 16 χιλιοστών) και 14 φιλμ.[26] Η παροχή άδειας για γυρίσματα στο κτίριο της σχολικής βιβλιοθήκης του Ντάλας ήταν πιο δύσκολη. Έπρεπε να πληρωθούν 50.000 δολάρια για να βάλουν κάποιον στο παράθυρο από το οποίο ο Όσβαλντ υποτίθεται πως είχε πυροβολήσει τον Κένεντι.[27] Τους επιτράπηκε να κινηματογραφούν σε εκείνη την τοποθεσία σε συγκερκιμένες ώρες και με μόνο πέντε άτομα στο όροφο κάθε φορά: το συνεργείο κινηματογράφησης, έναν ηθοποιό και τον Στόουν. Ο συμπαραγωγός Κλέιτον Τάουνσεντ είπε ότι το πιο δύσκολο κομμάτι ήταν να πάρουν την άδεια να αποκαταστήσουν το κτίριο στη μορφή που είχε το 1963, με τις διαπραγματεύσεις να διαρκούν πέντε μήνες.[27]

Η παραγωγή δαπάνησε 4 εκατομμύρια δολάρια για την αποκατάσταση της Ντίλι Πλάζα στην όψη που είχε το 1963.[28] Ο Στόουν χρησιμοποίησε μια ποικιλία από φιλμ. Ο Ρίτσαρντσον είπε: «Εξαρτάται από το αν θέλεις να κάνεις λήψεις σε 35mm ή 16mm ή Super 8mm. Σε πολλές περιπτώσεις ο φωτισμός πρέπει να είναι διαφορετικός».[29] Για ορισμένες λήψεις στην ταινία, ο Στόουν χρησιμοποίησε πολλαπλά συνεργεία κινηματογράφησης τα οποία κινηματογραφούσαν ταυτόχρονα χρησιμοποιώντας πέντε κάμερες σε διαφορετικές μορφές. Για το ύφος της σκηνοθεσίας του Στόουν, ο Ρίτσαρντσον δήλωσε: «Ο Όλιβερ αποθαρρύνει τη συμβατότητα, προσπαθεί να σε αναγκάσει σε πράγματα που δεν είναι κλασικά. Υπάρχει αυτή η συνεχής ανάγκη για εξέλιξη».[26] Αυτό ανάγκασε τον Ρίτσαρντσον να χρησιμοποιήσει φωτισμό σε διαφορετικές θέσεις και να βασιστεί ελάχιστα στις κλασικές μορφές φωτισμού. Τα γυρίσματα διήρκεσαν 79 ημέρες και ολοκληρώθηκαν πέντε μήνες πριν από την ημερομηνία κυκλοφορίας.[30]

Μοντάζ Επεξεργασία

Το JFK σημάδεψε μια θεμελιώδη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο ο Στόουν δημιουργούσε τις ταινίες του: μια υποκειμενική πλευρική παρουσίαση της πλοκής, με το ρυθμό του μοντάζ να προχωράει την ιστορία.[31] Ο Στόουν προσέλαβε τον Χανκ Κόργουιν, έναν μοντέρ διαφημίσεων, για να βοηθήσει στο μοντάζ της ταινίας. Ο Στόουν τον επέλεξε επειδή το «χαοτικό του μυαλό ήταν εντελώς ξένο προς τη μορφή ταινίας».[31] «Αλλά δεν είχε αναπτύξει ακόμα τη μακριά φόρμα και έτσι πολλά από τα κομμάτια του ήταν πολύ χαοτικά».[31] Ο Στόουν έκανε εκτεταμένη χρήση σκηνών με αναδρομές στο παρελθόν μέσα σε σκηνές με αναδρομές στο παρελθόν για να έχει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Είπε σε μια συνέντευξη του:

Ήθελα να κάνω την ταινία σε δύο ή τρία επίπεδα – ο ήχος και η εικόνα θα μας οδηγούσαν πίσω και θα πηγαίναμε από τη μία αναδρομική σκηνή στην άλλη, και τότε εκείνη εκείνη η αναδρομική σκηνή θα οδηγούσε σε μία άλλη... Ήθελα πολλαπλά επίπεδα επειδή διαβάζοντας το πόρισμα της Επιτροπής Γουώρεν νιώθεις σαν να πνίγεσαι.[9]

Λόγω των γυρισμάτων σε φιλμ διαφορετικού μεγέθους, το παραδοσιακό μοντάζ ταινιών 35 χιλιοστών ήταν αδύνατο. Παρόλο που η ψηφιακή επεξεργασία ήταν ακόμη στα πρώτα της βήματα, τα συστήματα μοντάζ LightWorks και AVID δεν ήταν ακόμη διαθέσιμα όταν ξεκίνησε το μοντάζ της ταινίας. Για το λόγο αυτό, όλο το υλικό μεταφέρθηκε σε βιντεοκασέτα 3/4" και το μοντάζ έγινε σε αυτήν. Στη συνέχεια, τα αρνητικά φιλμ 35 χιλιοστών μαζί με τα υπόλοιπα φιλμ, προσαρμόστηκαν για να ταιριάξουν με το μοντάζ της βιντεοκασέτας.

Χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας στους κινηματογράφους, ο Στόουν δήλωσε: «Ήταν η αρχή μιας νέας εποχής για μένα όσον αφορά την παραγωγή ταινιών, επειδή δεν πρόκειται μόνο για μια συνωμοσία για τη δολοφονία του Τζον Κένεντι αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την πρόσφατη ιστορία μας... Εναλλάσσεται από το ασπρόμαυρο στο έγχρωμο και στη συνέχεια πάλι πίσω, και βλέπεις ανθρώπους από αντισυμβατικές γωνίες».[32]

Μουσική Επεξεργασία

JFK (Original Soundtrack)
 
soundtrack από Τζον Γουίλιαμς
Κυκλοφόρησε22 Ιανουαρίου 1992 (1992-01-22)
Ηχογραφήθηκε1191
ΓλώσσαΑγγλικά
ΔισκογραφικήElektra
 Επαγγελματική βαθμολόγηση
Επανεξετασμένα αποτελέσματα
Πηγή Βαθμολόγηση
AllMusic      [33]
Filmtracks      [34]

Ο συνθέτης Τζον Γουίλιαμς δεν είχε χρόνο να συνθέσει μια συμβατική μουσική επένδυση για ολόκληρη την ταινία, επειδή εργαζόταν πάνω στη μουσική της ταινίας Hook του Στίβεν Σπίλμπεργκ, η οποία κυκλοφόρησε τον ίδιο μήνα με το JFK. Αντ' αυτού συνέθεσε και διεύθυνε έξι μουσικές ακολουθίες για την ταινία προτού την δει ολόκληρη.[35] Λίγο μετά από αυτή την ηχογράφηση, ταξίδεψε στη Νέα Ορλεάνη όπου βρισκόταν ακόμα ο Στόουν για τα γυρίσματα της ταινίας και είδε υλικό περίπου μίας ώρας μονταρισμένης ταινίας και καθημερινά γυρίσματα. Ο Γουίλιαμς θυμάται: «Νόμιζα ότι ο χειρισμός του Στόουν για τον Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ ήταν ιδιαίτερα δυνατός και κατάλαβα κάπως την ατμόσφαιρα της ταινίας — τα άσχημα στοιχεία, και την κρυφή πλευρά της Νέας Ορλεάνης».[35] Ο Στόουν και η ομάδα του στην πραγματικότητα έκοψαν την ταινία για να ταιριάξει με τη μουσική του Ουίλιαμς αφού ο συνθέτης είχε γράψει το μουσικό θέμα και ηχογράφησε μουσικές ενότητες πέρα από τις έξι που είχε κάνει πριν δει την ταινία. Για την ακολουθία της αυτοκινητοπομπής, ο Ουίλιαμς περιέγραψε τη μουσική που συνέθεσε ως «έντονα κινητική μουσική, μουσική αλληλοσυνδεόμενων ρυθμικών κλάδων».[35] Ο συνθέτης θυμήθηκε τη στιγμή που έμαθε για τη δολοφονία του Κένεντι και ήταν κάτι που θυμόταν για χρόνια. Αυτό λειτούργησε ως ένας σημαντικός παράγοντας στην απόφασή του να δουλέψει στην ταινία. Ο Γουίλιαμς δήλωσε: «Αυτό είναι ένα πολύ ηχηρό θέμα για τους ανθρώπους της γενιάς μου και γι'αυτό καλωσόρισα την ευκαιρία να συμμετάσχω σε αυτή την ταινία».[35]

Υποδοχή Επεξεργασία

Box office Επεξεργασία

Το JFK κυκλοφόρησε στις αίθουσες στις 20 Δεκεμβρίου 1991. Την πρώτη εβδομάδα προβολής της κατετάγη μαζί με την ταινία κινουμένων σχεδίων Η Πεντάμορφη και το Τέρας στην πέμπτη στο αμερικανικό box office, με τους κριτικούς κινηματογράφου να κάνουν λόγο για μια κινηματογραφική αποτυχία.[36] Τα στελέχη της Warner Bros. ισχυρίστηκαν ότι τα χαμηλά έσοδα οφείλονταν εν μέρει στη μεγάλη διάρκεια της ταινίας, κάτι που σήμαινε πως είχε λιγότερες προβολές σε σχέση με άλλες ταινίες.[36] Ωστόσο, τα έσοδα της ταινίας κατέγραψαν άνοδο τις επόμενες εβδομάδες, εν μέρει επειδή το στούντιο χρηματοδότησε μια διαφημιστική εκστρατεία ύψους 15 εκατομμυρίων δολαρίων.[31] Μέχρι την πρώτη εβδομάδα του Ιανουαρίου 1992, η ταινία είχε αποκομίσει πάνω από 50 εκατομμύρια δολάρια έσοδα παγκοσμίως, κερδίζοντας τελικά πάνω από 200 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως και 70 εκατομμύρια δολάρια στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά την αρχική της προβολή.[37]

Μετέπειτα, οι κληρονόμοι του Γκάρισον κατέθεσαν μήνυση εναντίον της Warner Bros. ζητώντας μέρος από τα κέρδη της ταινίας, ισχυριζόμενοι πως διαπράχθηκε απάτη μέσω μιας λογιστικής πρακτικής γνωστής ως «λογιστική του Χόλυγουντ».[38] Στην αγωγή ισχυρίζονταν πως η ταινία JFK είχε έσοδα πάνω από $150 εκατομμύρια παγκοσμίως, αλλά το στούντιο ισχυριζόταν πως με βάση τη δική τους φόρμουλα υπολογισμού των καθαρών κερδών, η ταινία δεν επέφερε καθόλου κέρδη και πως οι κληρονόμοι του Γκάρισον έλαβαν το ποσό του ενός εκατομμυρίου, ποσό και το οποίο είχαν συμφωνήσει και όφειλαν να δώσουν στον Γκάρισον.[38]

Κριτικές Επεξεργασία

Με βάση 62 κριτικές στην ιστοσελίδα κριτικής ανασκόπησης Rotten Tomatoes, η ταινία κατέχει ποσοστό έγκρισης 84%, με μέσο σκορ 7,7 / 10. Η συναίνεση του ιστοτόπου αναφέρει: «Ως ιστορία, η ταινία JFK του Όλιβερ Στόουν είναι αμφίβολη, αλλά ως κινηματογραφική παραγωγή είναι ηλεκτρική, παραγεμισμένη με πληροφορίες και ενθουσιασμό στην τριών ωρών διάρκειά της, αξιοποιώντας το εξαιρετικό της καστ».[39] Σε ψηφοφορία κοινού που διεξήγαγε η σελίδα CinemaScore, η ταινία έλαβε βαθμό «A» σε μία κλίμακα από «A+» μέχρι «F».[40]

Η παραγωγή και η κυκλοφορία της ταινίας αποτέλεσαν αντικείμενο έντονης διερεύνησης και κριτικής. Λίγες εβδομάδες μετά την έναρξη των γυρισμάτων, στις 14 Μαΐου 1991, ο Τζον Μαργκόλις έγραψε στη Chicago Tribune ότι η ταινία ήταν «μια προσβολή στη νοημοσύνη».[41] Πέντε μέρες αργότερα, η Washington Post δημοσίευσε ένα επικριτικό άρθρο από τον ανταποκριτή για θέματα εθνικής ασφάλειας Τζορτζ Λάρντνερ με τίτλο «On the Set: Dallas in Wonderland», όπου χρησιμοποίησε το πρώτο σχέδιο του σεναρίου του JFK για να επικρίνει την ταινία για «τα παράλογα και τις απτές αναλήθειες από το βιβλίο του Γκάρισον και την απόδοσή του από τον Στόουν».[42] Το άρθρο επεσήμανε ότι ο Γκάρισον έχασε την υπόθεση εναντίον του Κλέι Σόου και πως τη διόγκωσε προσπαθώντας να χρησιμοποιήσει τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις του Σόου για να αποδείξει την ενοχή του λόγω συσχέτισης.[42] Ο Όλιβερ Στόουν ανταποκρίθηκε στο άρθρο του Λάρντνερ προσλαμβάνοντας μια εταιρεία δημοσίων σχέσεων που ειδικευόταν σε πολιτικά ζητήματα. Ακολούθησαν σύντομα και νέα επικριτικά άρθρα. Ο Άντονι Λιούις από την εφημερίδα The New York Times δήλωσε ότι η ταινία «μας λέει ότι δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε την κυβέρνησή μας στο να μας δώσει μία ειλικρινή περιγραφή μιας δολοφονίας Προέδρου».[41] Ο αρθρογράφος της Washington Post, αποκάλεσε τον Στόουν «έναν άνθρωπο με τεχνικές δεξιότητες, ελάχιστη εκπαίδευση και αμελητέα συνείδηση».[41]

Το περιοδικό Time έκανε τη δική του κριτική για την ταινία όσο αυτή βρισκόταν ακόμα στο στάδιο της παραγωγής, στις 10 Ιουνίου 1991, και ισχυρίστηκε ότι ο Στόουν προσπαθούσε να καταστείλει μια αντίπαλη ταινία με θέμα τη δολοφονία του Κένεντι, η οποία ήταν βασισμένη στο μυθιστόρημα Libra (1988) του Ντον Ντελίλο. Ο Στόουν αντέκρουσε αυτούς τους ισχυρισμούς αποστέλλοντας μια επιστολή στο περιοδικό.[43]

Ο Ρίτσαρντ Κόρλις, κριτικός κινηματογράφου του Time, έγραψε:

Όποιες και αν είναι οι υποψίες του καθενός σχετικά με τη χρήση ή την κατάχρηση των αποδεικτικών στοιχείων, το JFK είναι εξαιρετικό. Εν μέρει βιβλίο ιστορίας, εν μέρει βιβλίο κόμικ, η ταινία τρέχει προς τη δικαιοσύνη για τρεις ώρες χωρίς ανάσα, συλλαμβάνοντας τα γεγονότα κατά χιλιάδες και συνδυάζοντάς τα σε μια εμπρηστική παρουσίαση που θα διασπάσει τον εφησυχασμό κάθε θεατή. Η ταινία του Στόουν είναι, με τις δύο έννοιες της λέξης, αισθησιακή: είναι κορυφαία ερευνητική δημοσιογραφία. Με την ικανότητά της και το εύρος της, η ταινία είναι συναρπαστικά ηθική· με τη δεξιότητά της, θαυμάσια πολύπλοκη.[44]

Ο σκηνοθέτης κατέληξε να μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στην παραγωγή της ταινίας, στο να απαντάει σε κριτικές και στο να διεξάγει από μόνος του διαφημιστική εκστρατεία με αποτέλεσμα να είναι «πανταχού παρών, από τις βραδινές ειδήσεις του CBS μέχρι την Όπρα». [31] Εντούτοις, η κριτική με την οποία ασχολήθηκε περισσότερο ήταν αυτή του Λάρντνερ, επειδή ο Λάρντνερ είχε κλέψει ένα αντίγραφο του σεναρίου. Ο Στόουν θυμάται: «Είχε το πρώτο προσχέδιο του σεναρίου και εγώ επεξεργάστηκα πιθανώς έξι ή επτά προσχέδια».[43]

Με την κυκλοφορία της, η ταινία πόλωσε τους κριτικούς. Η εφημερίδα The New York Times δημοσίευσε ένα άρθρο του Μπέρναρντ Γουίνραμπ με τίτλο «Hollywood Wonders If Warner Brothers let JFK Go Too Far». Το άρθρο ζητούσε την παρέμβαση του στούντιο ρωτώντας: «Σε ποιο σημείο ένα στούντιο ασκεί την επιρροή του και αμβλύνει το πολύ φορτισμένο μήνυμα ενός σκηνοθέτη όπως ο Όλιβερ Στόουν;»[41] Η εφημερίδα δημοσίευσε επίσης μία κριτική του Βίνσεντ Κάνμπι ο οποίος έγραψε: «Το υπερβολικό στυλ του κυρίου Στόουν στη δημιουργία ταινιών είναι οικείο: πολλές σύντομες, συχνά υστερικές σκηνές η μία μετά την άλλη, υποστηριζόμενες από μία μουσική επένδυση η οποία είναι πολυεπίπεδη, σαν στρούντελ, με θορύβους, διαλόγους, μουσική, περισσότερους θορύβους, περισσότερους διαλόγους».[45] Η Πατ Ντόουελ, βετεράνος κριτικός ταινιών από το περιοδικό The Washingtonian, είδε τη μόλις 34 λέξεων κριτική της για το τεύχος Ιανουαρίου να απορρίπτεται από τον εκδότη της, Τζον Λίμπερτ, επειδή ο Λίμπερτ δεν ήθελε να δημοσιεύσει μία θετική κριτική για μία ταινία που θεωρούσε πως ήταν «παράλογα» συνδεδεμένη με το περιοδικό.[41] Ως απάντηση, για να δείξει την ενόχλησή της, η Ντόουελ παραιτήθηκε.[41]

Στην κριτική της η εφημερίδα Miami Herald αναφέρθηκε στην αμφισβήτηση που δημιουργήθηκε γύρω από την ταινία: «Η εστίαση σε τετριμμένες πτυχές μιας προσωπικότητας λειτουργεί βολικά και μας εμποδίζει να έρθουμε αντιμέτωποι με τα δύσκολα ερωτήματα που θέτει η ταινία [του Στόουν]».[46] Ωστόσο, ο Ρότζερ Ίμπερτ στην κριτική του για την εφημερίδα Chicago Sun-Times επαίνεσε την ταινία λέγοντας: «Το επίτευγμα της ταινίας δεν είναι το ότι απαντά στο μυστήριο της δολοφονίας του Κένεντι, γιατί δεν το κάνει, ούτε ότι δικαιώνει τον Γκάρισον, ο οποίος εμφανίζεται σε αυτήν ως άνθρωπος που συχνά σφυρίζει στο σκοτάδι. Το επίτευγμά της είναι ότι προσπαθεί να βάλει σε τάξη τον θυμό που από το 1963 έχει μείνει σε κάποιο σκοτεινό ράφι της εθνικής ψυχοσύνθεσης».[47].

Η Ρίτα Κέμπλει έγραψε στην Washington Post: «Παραθέτοντας τους πάντες, από τον Σαίξπηρ έως τον Χίτλερ, για να ενισχύσουν τα επιχειρήματά τους, ο Στόουν και ο Σκλαρ παρουσιάζουν μια πιασάρικη εναλλακτική του συμπεράσματος της Επιτροπής Γουώρεν. Ένα θαυμάσιο παρανοϊκό θρίλερ με μια ντουλάπα γεμάτη κατασκόπους, μυστικούς πράκτορες, φιλο-κομμουνιστές και Κουβανέζους μαχητές ελευθερίας, το όλο θέμα του οποίου θα μπορούσε να είχε σκεφτεί ο Ρόμπερτ Λάντλαμ».[48].

Την Ημέρα των Χριστουγέννων, η εφημερίδα Los Angeles Times δημοσίευσε ένα επικριτικό άρθρο με τίτλο «Suppression of the Facts Grants Stone a Broad Brush».[36]. Την επόμενη μέρα, ακολούθησαν δύο άρθρα από τη New York Newsday με τίτλους «The Blurred Vision of JFK» και «The Many Theories of a Jolly Green Giant». Λίγες μέρες αργότερα, η εφημερίδα Chicago Sun-Times ακολούθησε με το άρθρο «Stone's Film Trashes Facts, Dishonors JFK», όπου ο Τζακ Βαλέντι, τότε πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Κινηματογραφικού Συλλόγου Αμερικής, κατήγγειλε την ταινία του Στόουν σε μια δήλωση επτά σελίδων. Έγραψε: «Το 1941, με τον ίδιο τρόπο, νεαροί Γερμανοί, αγόρια και κορίτσια, γοητεύτηκαν από τον Θρίαμβο της Θέλησης της Λένι Ρίφενσταλ, όπου ο Αδόλφος Χίτλερ απεικονίζεται ως νεογέννητος Θεός. Τόσο το JFK όσο και Ο Θρίαμβος της Θέλησης είναι εξίσου προπαγανδιστικά αριστουργήματα και εξίσου μια απάτη. Ο κύριος Στόουν και η Λένι Ρίφενσταλ έχουν και μια άλλη γενετική σύνδεση: κανένας τους δεν αποκήρυξε στις ταινίες τους ότι το περιεχόμενό τους ήταν ως επί το πλείστον καθαρή μυθοπλασία».[49] Ο Στόουν ανακαλεί σε συνέντευξή του: «Δεν μπορώ καν να θυμηθώ όλες τις απειλές, υπήρχαν τόσες πολλές».[36]

Το περιοδικό TIME κατέταξε την ταινία ως τη τέταρτη καλύτερη ταινία του 1991,[50] ενώ επίσης τη συμπεριέλαβε και στις "Top 10 ιστορικά παραπλανητικές ταινίες".[51]

Ο Ρότζερ Ίμπερτ της εφημερίδας Chicago Sun-Times ονόμασε την ταινία του Στόουν ως την καλύτερη ταινία του έτους και μία από τις δέκα καλύτερες ταινίες της δεκαετίας, καθώς και μία από τις Μεγάλες Ταινίες.[52] Η Sydney Morning Herald ονόμασε το JFK ως την καλύτερη ταινία του 1991.[53] Το περιοδικό Entertainment Weekly την κατέταξε ως την 5η πιο αμφιλεγόμενη ταινία που έγινε ποτέ.[54]

Ο κριτικός κινηματογράφου Ρίτσαρντ Ρόπερ ήταν λιγότερο επαινετικός: «Κάποιος μπορεί να θαυμάσει τις δεξιότητες του Στόουν και τις ερμηνείες, αποκηρύσσοντας τα απόλυτα σκουπίδια που παρουσιάζονται ως «απόδειξη» μιας συνωμοσίας για την δολοφονία».[55] Ο Ρόπερ επιδοκίμασε την «εκθαμβωτική σειρά τεχνικών κινηματογραφίας και το έξοχο καστ ηθοποιών», αλλά επέκρινε την αφήγηση του Στόουν: «Ως ταινία φανταστικής μυθοπλασίας, το JFK είναι ένα ενδιαφέρον, υπερβολικά διογκωμένο όραμα ενός παράλληλου σύμπαντος. Ως δραματοποιημένη ερμηνεία γεγονότων, είναι δημοσιογραφικά χρεωκοπημένες ανοησίες».[55]

Ο Χάρι Κόνικ ο Πρεσβύτερος, ο εισαγγελέας της Νέας Ορλεάνης ο οποίος κέρδισε τον Γκάρισον το 1973, επέκρινε την άποψη του Στόουν για τη δολοφονία: «Ο Στόουν είτε δεν γνώριζε τις λεπτομέρειες και τα στοιχεία της έρευνας και της δίκης του Κλέι Σόου ή αν τα γνώριζε, δεν τον εμπόδισαν από αυτό που θεωρούσε πως έπρεπε να είναι η υπόθεση».[56] Στο βιβλίο του Ανάκτηση της Ιστορίας: Η δολοφονία του Προέδρου Τζον Φ. Κένεντι, που δημοσιεύθηκε 16 χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας, ο πρώην εισαγγελέας του Λος Άντζελες, Βίνσεντ Μπουγκλιόζι αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στη δίωξη του Γκάρισον κατά του Κλέι Σόου και τη μετέπειτα ταινία του Στόουν.[57] Ο Μπουγκλιόζι παραθέτει τριάντα δύο ξεχωριστά «ψέματα και κατασκευές»[58] από την ταινία του Στόουν και περιγράφει την ταινία ως «ένα συνεχές ψέμα στο οποίο ο Στόουν δεν μπορούσε να βρει κανένα επίπεδο εξαπάτησης και εφευρέσεως πέραν του οποίου δεν ήταν πρόθυμος να πάει».[59] Ο Ντέιβιντ Ρόουν δήλωσε ότι «το 80% της ταινίας είναι πραγματολογικό σφάλμα» και απέρριψε τη θεωρία μιας συνωμοσίας όπου εμπλέκεται η CIA και το επονομαζόμενο στρατιωτικο-βιομηχανικό συγκρότημα ως κάτι το «παράλογο».[60] Ο ερευνητής της Επιτροπής Γουώρεν, Ντέιβιντ Μπέλιν, αποκάλεσε την ταινία «ένα μεγάλο ψέμα που θα έκανε τον Αδόλφο Χίτλερ περήφανο».[61] Ο πρώην εκπρόσωπος της Ιντιάνα, Φλόιντ Φίντιαν, ο οποίος είχε υπηρετήσει στην Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής για τις Δολοφονίες, επέκρινε την ταινία για την παραχάραξη του παρελθόντος.[62]

Βραβεία και υποψηφιότητες Επεξεργασία

Η ταινία απέσπασε συνολικά 42 υποψηφιότητες και κέρδισε 19 βραβεία.[63] Μεταξύ άλλων ήταν υποψήφια για οκτώ βραβεία Όσκαρ,[64][65] κερδίζοντας τελικά τα δύο στις κατηγορίες Καλύτερης Φωτογραφίας και Καλύτερου Μοντάζ.[66] Ο Στόουν ήταν επίσης υποψήφιος για το βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας από την Ένωση Αμερικανών Σκηνοθετών, αλλά δεν το κέρδισε.[67]

Αφού κέρδισε τη Χρυσή Σφαίρα Καλύτερου Σκηνοθέτη, ο Στόουν δήλωσε στην ομιλία αποδοχής του βραβείου του: «Πριν από 28 χρόνια μας είπαν ένα τρομερό ψέμα. Ελπίζω ότι αυτή η ταινία μπορεί να είναι το πρώτο βήμα στη διόρθωση αυτού του λάθους».[68]

Το περιοδικό Entertainment Weekly ονόμασε τη ταινία ως ένα από τα 25 «ισχυρά πολιτικά θρίλερ».[69] Το 2012, η Ένωση Μοντέρ Κινηματογράφου, βασισμένη σε έρευνα στην οποία συμμετείχαν τα μέλη της, κατέταξε την ταινία ως την ένατη καλύτερα μονταρισμένη ταινία όλων των εποχών.[70]

Βραβείο Κατηγορία Υποψήφιος Αποτέλεσμα
Όσκαρ Καλύτερη Ταινία Υποψηφιότητα
Καλύτερη Σκηνοθεσία Όλιβερ Στόουν Υποψηφιότητα
Καλύτερος Β' Ανδρικός ρόλος Τόμι Λι Τζόουνς Υποψηφιότητα
Καλύτερο προσαρμοσμένο σενάριο Όλιβερ Στόουν, Ζάκαρι Σκλαρ Υποψηφιότητα
Καλύτερη φωτογραφία Ρόμπερτ Ρίτσαρντσον Νίκη
Καλύτερο μοντάζ Πιέτρο Σκάλια, Τζο Χάτσινγκ Νίκη
Καλύτερη πρωτότυπη μουσική Τζον Γουίλιαμς Υποψηφιότητα
Καλύτερος ήχος Μάικλ Μίνκλερ, Γκρεγκ Λαντέικερ, Τοντ Μέιτλαντ Υποψηφιότητα
BAFTA Καλύτερος Β΄ Ανδρικός Ρόλος Τόμι Λι Τζόουνς Υποψηφιότητα
Καλύτερο Διασκευασμένο Σενάριο Όλιβερ Στόουν, Ζάκαρι Σκλαρ Υποψηφιότητα
Καλύτερο Μοντάζ Τζο Χάτσινγκ και Πιέτρο Σκάλια Νίκη
Καλύτερος Ήχος Τοντ Α. Μέιτλαντ, Ουάιλι Στέιτμαν, Μάικλ Ντ. Ουίλοϊτ, Μάικλ Μίνκλερ και Γκρεγκ Λάντακερ Νίκη
Χρυσές Σφαίρες Καλύτερη Δραματική ταινία Υποψηφιότητα
Καλύτερος Σκηνοθέτης Όλιβερ Στόουν Νίκη
Καλύτερος Ηθοποιός (σε Δραματική ταινία) Κέβιν Κόστνερ Υποψηφιότητα
Καλύτερο Σενάριο Όλιβερ Στόουν και Ζάκαρι Σκλαρ Υποψηφιότητα
Βραβείο της Ένωσης Αμερικανών Σκηνοθετών[71] Καλύτερη Σκηνοθεσία Όλιβερ Στόουν Υποψηφιότητα
Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου του Σικάγου Καλύτερο Σενάριο Όλιβερ Στόουν, Ζάκαρι Σκλαρ Υποψηφιότητα
Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου του Ντάλας-Φορτ Γουόρθ Καλύτερη Ταινία Νίκη
Καλύτερης Σκηνοθεσίας Όλιβερ Στόουν Νίκη
Καλύτερος Β' Ανδρικός Ρόλος Τόμι Λι Τζόουνς Νίκη
Καλύτερη Φωτογραφία Ρόμπερτ Ρίτσαρντσον Νίκη
Καλύτερο Σενάριο Όλιβερ Στόουν, Ζάκαρι Σκλαρ Υποψηφιότητα
Έντγκαρ Άλαν Πόε Καλύτερη Ταινία Όλιβερ Στόουν, Ζάκαρι Σκλαρ Υποψηφιότητα

Νομοθετική επίδραση της ταινίας Επεξεργασία

Κύριο λήμμα: Πράξη Συλλογής Καταγραφών του 1992 για τη Δολοφονία του Προέδρου Τζον Φ. Κένεντι

Το τελικό πόρισμα του Συμβουλίου Αναθεώρησης Καταγραφών Δολοφονιών (ΣΑΚΔ) δικαίωσε εν μέρει την ανησυχία για τα συμπεράσματα της ταινίας με το πέρασμα της Πράξης Συλλογής Καταγραφών του 1992 για τη Δολοφονία του Προέδρου Τζον Φ. Κένεντι, γνωστή και ως Πράξη JFK.[72]

Το ΣΑΚΔ επισημαίνει ότι η ταινία «εκλαΐκευσε μια εκδοχή της δολοφονίας του προέδρου Κένεντι η οποία περιείχε πράκτορες της αμερικανικής κυβέρνησης από το Ομοσπονδιακό Γραφείο Ερευνών (FBI), την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών (CIA) και τον στρατό ως συνωμότες».[73] Αν και περιγράφει την ταινία ως «κατά κύριο λόγο μυθιστορηματική», το ΣΑΚΔ επιβεβαίωσε τα γραφόμενα του Στόουν ότι τα επίσημα έγγραφα δεν θα δημοσιευτούν πριν το 2029 και την πρόταση του ότι «οι Αμερικανοί δεν μπορούν να εμπιστεύονται τα επίσημα δημόσια συμπεράσματα όταν αυτά έγιναν στα κρυφά».[74] Με βάση τον νόμο του ΣΑΚΔ, όλα τα υπάρχοντα έγγραφα που σχετίζονται με τη δολοφονία έπρεπε να δημοσιοποιηθούν το 2017[75] και τα περισσότερα είναι ήδη διαθέσιμα προς ανάγνωση για το κοινό.

Home media και εναλλακτικές εκδόσεις Επεξεργασία

Η αυθεντική κινηματογραφική εκδοχή της ταινίας JFK κυκλοφόρησε σε VHS και LaserDisc στις 20 Μαΐου 1992.[76] Η εκτεταμένη εκδοχή της, η οποία έχει διάρκεια 206 λεπτά, κυκλοφόρησε σε VHS και LaserDisc το 1993.[77] Το 1997, η εκτεταμένη εκδοχή κυκλοφόρησε σε DVD.[78] Η κινηματογραφική εκδοχή δεν έχει κυκλοφορήσει ξανά σε φυσική μορφή στις Ηνωμένες Πολιτείες από την πρώτη κυκλοφορία της σε LaserDisc το 1992, αν κι έχει κυκλοφορήσει τόσο σε DVD όσο και σε Blu-ray διεθνώς. Από το 2018, τόσο η κινηματογραφική όσο και η εκτεταμένη εκδοχή, είναι διαθέσιμες για ψηφιακή λήψη και προβολή στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στις 16 Ιανουαρίου 2001,[79] η εκτεταμένη εκδοχή επανακυκλοφόρησε σε DVD ως μέρος του συλλεκτικού box set του Όλιβερ Στόουν, με την ταινία να βρίσκεται στον ένα δίσκο και το συμπληρωματικό υλικό στον δεύτερο. Σε αυτή την έκδοση, ο Στόουν συνέβαλε με αρκετά επιπρόσθετα ένθετα τα οποία συμπεριλάμβαναν ηχητικό σχολιασμό, δύο δοκίμια πολυμέσων και 54 λεπτά κομμένων/εκτεταμένων σκηνών με προαιρετικό σχολιασμό από τον ίδιο.[80]

Στις 11 Νοεμβρίου 2003,[81] κυκλοφόρησε μία «Ειδική Έκδοση» DVD με την εκτεταμένη εκδοχή της ταινίας και όλο το επιπρόσθετο υλικό από την κυκλοφορία του 2001, με επιπλέον ένα 90λεπτο ντοκιμαντέρ με τίτλο Beyond JFK: The Question of Conspiracy.[82]

Η εκτεταμένη εκδοχή κυκλοφόρησε σε Blu-ray στις 11 Νοεμβρίου 2008. Σε αυτήν εμπεριέχεται αρκετό από το επιπρόσθετο υλικό που περιείχαν και οι προηγούμενες κυκλοφορίες DVD, καθώς και το ντοκιμαντέρ Beyond JFK: The Question of Conspiracy.[83][84]

Σημειώσεις Επεξεργασία

  1. ↑ Η έκφραση «βαθύ λαρύγγι» αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1972 από τον έντυπο τύπο για να χαρακτηρίσει τον ανώνυμο, ο οποίος άρχισε να δίνει στοιχεία για το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ στους δημοσιογράφους της εφημερίδας «Ουάσιγκτον Ποστ» Γούντγουορντ και Μπερνστάιν, προκαλώντας σάλο και οδηγώντας σε παραίτηση τον τότε πρόεδρο Ρίτσαρντ Νίξον. Πολύ αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ήταν ο υποδιευθυντής του FBI Μαρκ Φελτ

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ «JFK (15)». Warner Bros. British Board of Film Classification. 9 Ιανουαρίου 1992. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2020. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Crowdus, Gary (May 1992). «Getting the Facts Straight: An Interview with Zachary Sklar». Cineaste. 
  3. ↑ Riordan 1996, p. 351.
  4. ↑ 4,0 4,1 Riordan 1996, p. 352.
  5. ↑ Salewicz 1998, p. 80.
  6. ↑ Riordan 1996, p. 353.
  7. ↑ Riordan 1996, p. 354.
  8. ↑ Riordan 1996, p. 355.
  9. ↑ 9,0 9,1 Crowdus, Gary (May 1992). «Clarifying the Conspiracy: An Interview with Oliver Stone». Cineaste. 
  10. ↑ Riordan 1996, p. 356.
  11. ↑ 11,0 11,1 Riordan 1996, p. 357.
  12. ↑ Riordan 1996, p. 358.
  13. ↑ Salewicz 1998, p. 81.
  14. ↑ 14,0 14,1 Riordan 1996, p. 360.
  15. ↑ Riordan 1996, p. 359.
  16. ↑ 16,0 16,1 Stone 2000, p. 590.
  17. ↑ Riordan 1996, p. 365.
  18. ↑ Oliver Stone· Zachary Sklar (1992). JFK: The Book of the Film : the Documented Screenplay. University of Michigan. Applause Books. ISBN 1557831289. 
  19. ↑ Riordan 1996, p. 363.
  20. ↑ 20,0 20,1 Riordan 1996, p. 368.
  21. ↑ Riordan 1996, p. 370.
  22. ↑ Smith, Gavin (January–February 1994). «Somebody's gonna give you money, you do your best to make 'em a good hand». Film Comment: σελ. 33. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Riordan 1996, p. 369.
  24. ↑ Lawrence, Will (August 2007). «In Conversation with Gary Oldman». Empire: σελ. 130. 
  25. ↑ Salewicz 1998, p. 83.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Fisher, Bob (February 1992). «The Whys and Hows of JFK». American Cinematographer: σελ.  . 
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Riordan 1996, p. 371.
  28. ↑ Riordan 1996, p. 375.
  29. ↑ Riordan 1996, p. 377.
  30. ↑ Salewicz 1998, p. 84.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 Salewicz 1998, p. 85.
  32. ↑ Carnes, Mark C (Fall 1996). «Past Imperfect: History According to the Movies». Cineaste 22 (4). http://www.lib.berkeley.edu/MRC/pastimperfect.html. Ανακτήθηκε στις September 9, 2008. 
  33. ↑ «Review: JFK - Original Soundtrack». Allmusic. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2009. 
  34. ↑ «Filmtracks: JFK (John Williams)». Filmtracks.com. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2018. 
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Dyer, Richard (January 19, 1992). «Hook, JFK are latest hits with the John Williams touch». Boston Globe: σελ. A5. 
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 Riordan 1996, pp. 405–406.
  37. ↑ «JFK». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2007. 
  38. ↑ 38,0 38,1 «Judge Allows Lawsuit Against Film Studios». The New York Times. June 18, 1996. https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9407EFDA1439F93BA25755C0A960958260. Ανακτήθηκε στις November 26, 2007. 
  39. ↑ JFK. Rotten Tomatoes. Retrieved July 8, 2018.
  40. ↑ «Cinemascore :: Movie Title Search». web.archive.org. 20 Δεκεμβρίου 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Δεκεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 28 Ιουλίου 2020. 
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 41,4 41,5 Petras, James (May 1992). «The Discrediting of the Fifth Estate: The Press Attacks on JFK». Cineaste: σελ. 15. 
  42. ↑ 42,0 42,1 Lardner, George (May 19, 1991). «On the Set: Dallas in Wonderland». Washington Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις May 17, 2000. https://archive.today/20000517172459/http://luna.cc.lehigh.edu/STONE:16:FRAME:X:41. Ανακτήθηκε στις August 1, 2007. 
  43. ↑ 43,0 43,1 Riordan 1996, p. 386.
  44. ↑ Corliss, Richard (23 Δεκεμβρίου 1991). «Oliver Stone: Who Killed J.F.K.?». TIME. Ανακτήθηκε στις 17 Φεβρουαρίου 2017. 
  45. ↑ Canby, Vincent (1991-12-20). «Review/Film: "J.F.K."; When Everything Amounts to Nothing». The New York Times. https://www.nytimes.com/movie/review?res=9D0CE5DC1230F933A15751C1A967958260. Ανακτήθηκε στις 2016-11-07. 
  46. ↑ Riordan 1996, p. 416.
  47. ↑ Ebert, Roger (1991-12-20). «JFK». Chicago Sun-Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-02-14. https://web.archive.org/web/20070214085529/http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F19911220%2FREVIEWS%2F112200304%2F1023. Ανακτήθηκε στις 2007-03-28. 
  48. ↑ Kempley, Rita (1991-12-20). «JFK». The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/movies/videos/jfkrkempley_a0a288.htm. Ανακτήθηκε στις 2007-03-28. 
  49. ↑ Weinraub, Bernard (April 2, 1992). «Valenti Calls J.F.K. 'Hoax' and 'Smear'». The New York Times. 
  50. ↑ «Best of 1991». Time. January 6, 1992. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-08-25. https://web.archive.org/web/20130825202212/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,974592,00.html. Ανακτήθηκε στις September 17, 2008. 
  51. ↑ Sanburn, Josh (25 Ιανουαρίου 2011). «Top 10 Historically Misleading Films». TIME. Ανακτήθηκε στις 17 Φεβρουαρίου 2017. 
  52. ↑ Ebert, Roger (December 15, 2004). «Ebert's 10 Best Lists: 1967–present». Chicago Sun-Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις September 8, 2006. https://web.archive.org/web/20060908200137/http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20041215%2FCOMMENTARY%2F41215001%2F1023. Ανακτήθηκε στις October 16, 2008. 
  53. ↑ «Top Ten». Sydney Morning Herald. March 5, 1992. 
  54. ↑ «25 Most Controversial Movies Ever». Entertainment Weekly. August 27, 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-08-29. https://web.archive.org/web/20080829203234/http://www.ew.com/ew/gallery/0,,20221484_20,00.html. Ανακτήθηκε στις August 27, 2008. 
  55. ↑ 55,0 55,1 Roeper, Richard (2008). «Of Soylent Green and Men in Black: The Best and Worst Conspiracy Movies Ever Made». Debunked!: Conspiracy Theories, Urban Legends, and Evil Plots of the 21st Century. Chicago: Chicago Review Press. σελίδες 229–230. ISBN 978-1-55652-970-2. Ανακτήθηκε στις 9 Αυγούστου 2015. 
  56. ↑ Folkart, Burt A. (October 22, 1992). «Jim Garrison; D.A. Challenged JFK Assassination Report». Los Angeles Times. http://articles.latimes.com/1992-10-22/news/mn-954_1_jim-garrison. Ανακτήθηκε στις October 23, 2015. 
  57. ↑ Bugliosi, Vincent (2007). Reclaiming History: The Assassination of President John F. Kennedy. W.W. Norton and Company. σελίδες 1347–1446. ISBN 978-0-393-04525-3. 
  58. ↑ Bugliosi, pp. 1360–1431
  59. ↑ Bugliosi, pp. 1360–1431
  60. ↑ Lovell, Glenn (November 21, 2003). «Shedding light on movies about a dark day in Dallas». The Boston Globe. Knight Ridder (Boston). http://www.boston.com/ae/movies/articles/2003/11/21/shedding_light_on_movies_about_a_dark_day_in_dallas/. Ανακτήθηκε στις January 11, 2013. 
  61. ↑ Munns, Roger (December 15, 1991). «Warren panel's counsel: Stone's 'JFK' film a 'big lie'». The Bulletin. AP (Bend, Oregon): σελ. A12. https://news.google.com/newspapers?nid=1243&dat=19911215&id=O14PAAAAIBAJ&sjid=kIYDAAAAIBAJ&pg=6974,4614754. Ανακτήθηκε στις December 21, 2014. 
  62. ↑ «Ex-Congressman Sure of Mafia Involvement in Assassination». The Star Press: σελ. 6. 27 January 1992. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 December 2019. https://web.archive.org/web/20191224085007/https://www.newspapers.com/clip/41011949/the_star_press/. 
  63. ↑ «Βραβεία και υποψηφιότητες της ταινίας». imdb.com. Ανακτήθηκε στις 8 Αυγούστου 2020. 
  64. ↑ «The 64th Academy Awards (1992) Nominees and Winners». oscars.org. Ανακτήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2011. 
  65. ↑ «The Oscar Nominations». The Guardian. March 30, 1992. 
  66. ↑ Reeves, Phil (April 1, 1992). «The Oscars: Silence is golden». The Independent: σελ. 15. 
  67. ↑ Spillman, Susan (January 29, 1992). «Directors Guild offers Oscar sneak preview». USA Today. 
  68. ↑ Reeves, Phil (January 20, 1992). «Top award for Kennedy film». The Independent: σελ. 12. 
  69. ↑ «Democracy 'n' Action: 25 Powerful Political Thrillers». Entertainment Weekly. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-09-04. https://web.archive.org/web/20090904195048/http://www.ew.com/ew/gallery/0,,20209601_2,00.html. Ανακτήθηκε στις September 2, 2009. 
  70. ↑ «The 75 Best Edited Films». Editors Guild Magazine 1 (3). May 2012. https://www.editorsguild.com/magazine.cfm?ArticleID=1102. 
  71. ↑ Spillman, Susan (January 29, 1992). «Directors Guild offers Oscar sneak preview». USA Today. 
  72. ↑ Assassination Records Review Board (30 Σεπτεμβρίου 1998). «Executive Summary». Final Report of the Assassination Records Review Board (pdf). Washington, D.C.: United States Government Printing Office. σελ. xxiii. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2015. 
  73. ↑ Final Report of the Assassination Records Review Board 1998, Chapter 1, p. 1.
  74. ↑ Final Report of the Assassination Records Review Board 1998, Chapter 1, pp. 1–2.
  75. ↑ «Chapter 5 The Standards for Review: Review Board "Common Law"». Final Report of the Assassination Records Review Board. September 1998. https://fas.org/sgp/advisory/arrb98/part07.htm. Ανακτήθηκε στις October 16, 2008. 
  76. ↑ «LaserDisc Database – JFK [12306]». www.lddb.com. 
  77. ↑ «LaserDisc Database – JFK: Director's Cut [NJL-12614]». www.lddb.com. 
  78. ↑ «JFK Director's Cut». 8 Απριλίου 1997 – μέσω Amazon. 
  79. ↑ «Oliver Stone 10 Feature Collection». 16 Ιανουαρίου 2001 – μέσω Amazon. 
  80. ↑ Nunziata, Nick (January 22, 2001). «JFK (Oliver Stone Collection)». IGN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-03-13. https://web.archive.org/web/20070313111215/http://dvd.ign.com/articles/037/037499p1.html. Ανακτήθηκε στις November 2, 2007. 
  81. ↑ «An Oliver Stone Film: JFK». 11 Νοεμβρίου 2003 – μέσω Amazon. 
  82. ↑ Patrizio, Andy (August 27, 2003). «New JFK DVD on 11/11». IGN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2005-04-05. https://web.archive.org/web/20050405225751/http://dvd.ign.com/articles/435/435632p1.html. Ανακτήθηκε στις November 2, 2007. 
  83. ↑ «Warner Sets Date, Specs for 'JFK' Blu-ray». High-Def Digest. July 22, 2008. http://www.highdefdigest.com/news/show/Disc_Announcements/Warner/Warner_Sets_Date,_Specs_for_JFK_Blu-ray/1925. Ανακτήθηκε στις October 17, 2008. 
  84. ↑ McCutcheon, David (October 18, 2008). «JFK Celebrates in Blu». IGN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις July 16, 2012. https://archive.today/20120716214859/http://uk.dvd.ign.com/articles/911/911352p1.html. Ανακτήθηκε στις October 17, 2008. 

Βιβλιογραφία Επεξεργασία

  • Riordan, James (September 1996) Stone: A Biography of Oliver Stone. New York: Aurum Press. (ISBN 1-85410-444-6)
  • Salewicz, Chris (February 1998) Oliver Stone: Close Up: The Making of His Movies. Thunder's Mouth Press. (ISBN 0-7528-1820-1)
  • Stone, Oliver (February 2000) JFK: The Book of the Film. New York: Applause Books. (ISBN 1-55783-127-0)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=JFK,_η_Ιστορία_που_Χαράχτηκε_στη_Μνήμη_μας&oldid=10507375"