Εντολή της Κοινωνίας των Εθνών

Με τον όρο εντολή της Κοινωνίας των Εθνών (αγγλικά: League of Nations mandate) ορίζεται το νομικό καθεστώς, σύμφωνα με το οποίο χώρες μέλη της Κοινωνίας των Εθνών αναλαμβάνουν τη διακυβέρνηση των πρώην Γερμανικών και Οθωμανικών αποικιών μετά τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

Εντολές στη Μέση Ανατολή και την Αφρική.

Εντολές στον Ειρηνικό.

Σύμφωνα με το καθεστώς αυτό τη διακυβέρνηση μιας πρώην γερμανικής ή οθωμανικής αποικίας στην Αφρική ή στην Ασία, η οποία κρινόταν ότι δεν ήταν δυνατόν να αυτοδιοικηθεί, αναλάμβανε μία από τις νικήτριες συμμαχικές δυνάμεις του πολέμου μετά από εντολή (mandate) της Κοινωνίας των Εθνών δυνάμει του άρθρου 22 της Σύμβασης της Κοινωνίας των Εθνών στις 28 Ιουνίου 1919.

Μετά την ίδρυση του ΟΗΕ και την έναρξη της ισχύος του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών στα τέλη του 1945, το νομικό καθεστώς των εντολών της Κοινωνίας των Εθνών (εκτός από την περίπτωση της Νοτιοδυτικής Αφρικής) τροποποιείται. Το νέο καθεστώς υπό τον τίτλο Διεθνές Σύστημα Κηδεμονίας των Ηνωμένων Εθνών (αγγλ.: United Nations Trust Territories), οι αρχές του οποίου συμφωνήθηκαν στη Διάσκεψη της Γιάλτας εποπτεύεται από το Συμβούλιο Κηδεμονιών του ΟΗΕ.

Γενικά

Όλα τα εδάφη που υπόκεινται στην Κοινωνία των Εθνών ήταν προηγουμένως Διοικούσες Επιτροπές, οι οποίες ελέγχονταν από τα μέλη που ηττήθηκαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κυρίως της Αυτοκρατορικής Γερμανίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι όροι των Εντολών ήταν εντελώς διαφορετικοί από τα προτεκτοράτα στο ότι η εποπτεύουσα χώρα αναλάμβανε υποχρεώσεις προς τους κατοίκους της περιοχής και την Κοινωνία των Εθνών.

Η διαδικασία κατάρτισης των εντολών αποτελείτο από δύο φάσεις:

1. την επίσημη άρση της κυριαρχίας των κρατών που τα έλεγχαν στο παρελθόν
2. την υποχρεωτική μεταφορά των αρμοδιοτήτων για τις επιμέρους πολιτείες μεταξύ των Συμμαχικών Δυνάμεων.

Συνθήκες

Η άρση της κυριαρχίας των εδαφών της Γερμανίας επιτεύχθηκε με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών το 1919 και κατανεμήθηκαν μεταξύ των Συμμαχικών Δυνάμεων στις 7 Μαΐου 1919. Οι εδαφικές διεκδικήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καταργήθηκαν για πρώτη φορά από τη Συνθήκη των Σεβρών το 1920 και αργότερα οριστικοποιήθηκαν με τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923. Τα τουρκικά εδάφη που χορηγήθηκαν στις Συμμαχικές Δυνάμεις ορίσθηκαν στη διάσκεψη του Σαν Ρέμο του 1920. Ενώ τα περισσότερα εδάφη εντολών βρίσκονταν στην Αφρική, την Ασία και τον Ειρηνικό, το καθεστώς εφαρμόσθηκε και στην Ευρώπη, κυρίως στα εδάφη της Γερμανίας: το Γκντανσκ (γερμ. Ντάντσιχ), Μέμελ και Σάαρ.

Τύποι εντολών

Το ακριβές επίπεδο ελέγχου της Διοικούσας δυνάμεως σε κάθε Διοικούσα Επιτροπή αποφασίσθηκε σε ατομική βάση από την Κοινωνία των Εθνών. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση η Διοικούσα δύναμη απαγορευόταν να κατασκευάσει οχυρώσεις ή να δημιουργήσει στρατιωτική δύναμη εντός των εδαφών της εντολής της και ήταν υποχρεωμένη να υποβάλει ετήσια έκθεση για τα εδάφη στην Κοινωνία των Εθνών.

Παρόλα αυτά, οι Διοικούσες Επιτροπές είχαν εκληφθεί ως de facto αποικίες των αυτοκρατοριών του νικητή των εθνών.

Οι Διοικούσες Επιτροπές χωρίστηκαν σε τρεις διαφορετικές ομάδες, με βάση το επίπεδο ανάπτυξης που είχε επιτύχει ο κάθε πληθυσμός τη στιγμή εκείνη.

Διοικούσες Επιτροπές Κατηγορίας Α

Στην πρώτη ομάδα, κατηγορίας "Α", οι Διοικούσες Επιτροπές περιλάμβαναν περιοχές που ελέγχονταν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και θεωρείτο ότι "... έχουν φθάσει σε στάδιο ανάπτυξης, όπου η ύπαρξή τους ως ανεξάρτητων εθνών μπορεί να αναγνωρισθεί προσωρινά υπό την απόδοση των διοικητικών συμβουλών και βοήθειας της Διοικούσας Δυνάμεως μέχρι τη στιγμή που θα μπορέσει να σταθεί μόνη της. Η επιθυμία αυτών των κοινοτήτων πρέπει να είναι η κύρια εξέταση για την επιλογή της Διοικούσας Δυνάμεως".

Οι Διοικούσες Επιτροπές κατηγορίες Α ήταν:

• η Μεσοποταμία (Ηνωμένο Βασίλειο), 10 Αυγούστου 1920-3 Οκτωβρίου 1932. Στη συνέχεια, αποτέλεσε το ανεξάρτητο βασίλειο του Ιράκ.
• Η Παλαιστίνη (Ηνωμένο Βασίλειο, 29 Σεπτεμβρίου 1923 - 14 Μαΐου 1948). Τον Απρίλιο του 1921, εντάχθηκε και η Υπεριορδανία ως αυτόνομη περιοχή. Στις 22 Μαρτίου 1946 δημιουργήθηκε το ανεξάρτητο Χασεμιτικό Βασίλειο της Υπεριορδανίας (αργότερα Ιορδανία). Αργότερα, το μεγαλύτερο τμήμα των εδαφών προσαρτήθηκαν στο Ισραήλ, ενώ άλλα τμήματα δημιούργησαν τη Δυτική Όχθη του Χασεμιτικού Βασιλείου της Ιορδανίας, την Αίγυπτο-κρατούμενη Λωρίδα της Γάζας και μικρά κομμάτια γης ανατολικά και νότια από τη Θάλασσα της Γαλιλαίας στη Συρία.
• Η Συρία (Γαλλία), 29 Σεπτεμβρίου 1923 - 1 Ιανουαρίου 1944, που συμπεριλάμβανε τον Λίβανο. Η Χατάι, πρώην σαντζάκ της Αλεξανδρέττας), αποσχίσθηκε από αυτήν και έγινε γαλλικό προτεκτοράτο, μέχρι που παραχωρήθηκε στη Δημοκρατία της Τουρκίας.

Έως το 1948, αυτές οι Διοικούσες Επιτροπές αντικαταστάθηκαν από νέες μοναρχίες (Ιράκ, Ιορδανία) και δημοκρατικές κυβερνήσεις (Ισραήλ, Λίβανος, Συρία).

Διοικούσες Επιτροπές Κατηγορίας Β

Στη δεύτερη ομάδα κατηγορίας Β, οι Διοικούσες Επιτροπές ήταν όλες πρώην "προστατευόμενες περιοχές" (γερμ. Schutzgebiete), γερμανικά εδάφη στις Υποσαχάριες περιοχές της Δυτικής - Κεντρικής Αφρικής, οι οποίες θεωρείτο ότι απαιτούσαν μεγαλύτερο έλεγχο από τη Διοικούσα Δύναμη: "... η Διοικούσα Δύναμις ευθύνονταν για τη διαχείριση των εδαφών υπό συνθήκες που εγγυώνται την ελευθερία της συνείδησης και της θρησκείας". Η Διοικούσα Δύναμις απαγόρευσε την κατασκευή στρατιωτικών ή ναυτικών βάσεων στα πλαίσια των Διοικουσών Επιτροπών.

Οι Διοικούσες Επιτροπές κατηγορίας Β ήταν:

• Η Ρουάντα-Μπουρούντι (Βέλγιο), δύο χωριστά πρώην Γερμανικά προτεκτοράτα, εντάχθηκαν ως μία ενιαία Διοικούσα Επιτροπή από τις 20 Ιουλίου 1922, αλλά την 1η Μαρτίου 1926 μέχρι τις 30 Ιουνίου 1960 ενώθηκαν διοικητικά με την αποικία του Βελγικού Κονγκό. Από τις 13 Δεκεμβρίου 1946 ήταν Εδάφη Μέριμνας των Ηνωμένων Εθνών, μέχρι την ξεχωριστή κήρυξη της ανεξαρτησίας τους την 1η Ιουλίου 1962.
• Η Τανγκανίκα (Ηνωμένο Βασίλειο) από τις 20 Ιουλίου 1922. Στις 11 Δεκεμβρίου 1946 έγινε Έδαφος Μέριμνας των Ηνωμένων Εθνών και από την 1η Μαΐου 1961 απολαμβάνει αυτοδιοίκηση, στις 9 Δεκεμβρίου 1961 την ανεξαρτησία (ως κυριαρχία), στις 9 Δεκεμβρίου 1962 ανακηρύχθηκε δημοκρατία, το 1964 ενοποιήθηκε με τη Ζανζιβάρη και σύντομα μετονομάσθηκαν σε Τανζανία.

Δύο πρώην Γερμανικά εδάφη διαιρέθηκαν σε μία Γαλλική και μία Βρετανική Διοικούσα Επιτροπή της Κοινωνίας των Εθνών, σύμφωνα με παλαιότερες στρατιωτικές ζώνες κατοχής:

• Το Καμερούν χωρίστηκε στις 20 Ιουλίου 1922 στο Βρετανικό Καμερούν (υπό Υπουργό - Resident) και το Γαλλικό Καμερούν (υπό Επίτροπο μέχρι 27 Αυγούστου 1940 και στη συνέχεια υπό Κυβερνήτη). Στις 13 Δεκεμβρίου 1946 μετατράπηκαν σε Εδάφη Μέριμνας των Ηνωμένων Εθνών.
• Η πρώην Γερμανική αποικία της Τογκολάνδης, που χωρίστηκε σε Βρετανική Τογκολάνδη (υπό Διαχειριστή, συμπληρώθηκε από Αποικιακό Διοικητή της Βρετανικής Χρυσής Ακτής, τη σημερινή Γκάνα, εκτός από το διάστημα 30 Σεπτεμβρίου 1920 - 11 Οκτωβρίου 1923), και Γαλλική Τογκολάνδη (υπό Επίτροπο, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία). Στις 20 Ιουλίου 1922 αποτελούσαν χωριστές Διοικούσες Επιτροπές, μετατράπηκαν στις 13 Δεκεμβρίου 1946 σε Εδάφη Μέριμνας των Ηνωμένων Εθνών: το Γαλλικό Τόγκο, το οποίο βρισκόταν υπό Επίτροπο έως τις 30 Αυγούστου 1956 και στη συνέχεια υπό Ύπατο Αρμοστή ως Αυτόνομη Δημοκρατία του Τόγκο, και η Βρετανική Τογκολάνδη, η οποία διατηρεί το υφιστάμενο καθεστώς και στις 13 Δεκεμβρίου 1956 ενσωματώνεται στην Γκάνα.

Διοικούσες Επιτροπές Κατηγορίας Γ

Η τελική ομάδα, Διοικουσών Επιτροπών Κατηγορίας Γ, συμπεριλαμβανομένων της Νοτιοδυτικής Αφρικής και ορισμένων Νησιών του Νοτίου Ειρηνικού, κρίθηκαν ως "καλύτερα διαχειριζόμενες σύμφωνα με τους νόμους της Διοικούσας Δυνάμεως ως αναπόσπαστα τμήματα της επικράτειάς της".

Οι Διοικούσες Επιτροπές Κατηγορίας Γ ήταν πρώην Γερμανικές κτήσεις:

• Η πρώην Γερμανική Νέα Γουινέα (Αυστραλία) βρισκόταν από τις 17 Δεκεμβρίου 1920 υπό την ηγεσία ενός Διαχειριστή, ενώ εν καιρώ πολέμου εγκαταστάθηκε Ιαπωνική και αμερικανική στρατιωτική διοίκηση. Από τις 8 Δεκεμβρίου 1946 υπό την εντολή των Ηνωμένων Εθνών υφίστατο ως Βορειοανατολική Νέα Γουινέα υπό την Αυστραλία, ως διοικητική μονάδα, μέχρι που συγχωνεύθηκε με τη σημερινή Παπούα Νέα Γουινέα.
• Το Ναουρού, πρώην τμήμα της Γερμανικής Νέας Γουινέας, ήταν από τις 17 Δεκεμβρίου 1920 υπό την Αυστραλία σε αποτελεσματικό έλεγχο, επίσημα, μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Νέα Ζηλανδία. Στις 1 Νοεμβρίου 1947, εντάχθηκε στα Εδάφη Μέριμνας των Ηνωμένων Εθνών (με τις ίδιες τρεις εξουσίες) μέχρι τις 31 Ιανουαρίου 1968, οπότε ανεξαρτητοποιήθηκε με δημοκρατικό καθεστώς.
• Η πρώην Γερμανική Σαμόα (Νέα Ζηλανδία, 17 Δεκεμβρίου 1920) με Διοικούσα Επιτροπή της Κοινωνίας των Εθνών. Μετονομάστηκε σε Δυτική Σαμόα, σε αντιδιαστολή με την Αμερικανική Σαμόα, και από τις 25 Ιανουαρίου 1947 συμπεριλαμβανόταν στα Εδάφη Μέριμνας των Ηνωμένων Εθνών μέχρι την 1η Ιανουαρίου 1962 της ανεξαρτησίας της.
• Διοικούσα Επιτροπή Νοτίου Ειρηνικού (Ιαπωνία)
• Νοτιοδυτική Αφρική (Νότιος Αφρική)
• Από την 1η Οκτωβρίου 1922, η διοίκηση του Γουόλβις Μπέι (ολλ./αφρικάανς Walvisbaai), λιμάνι της σημερινής Ναμίμπια, τέθηκε στη Νοτιοδυτική Αφρική.

Κανόνες Συστάσεως

Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών, στη συνάντηση του Αυγούστου του 1920, "το σχέδιο Διοικουσών Επιτροπών που υιοθετήθηκε από τις Συμμαχικές και τις Συνδεδεμένες Δυνάμεις δεν θα ήταν οριστικό μέχρι να αξιολογηθεί και εγκριθεί από την Κοινωνία των Εθνών ... ο νομικός τίτλος που κατείχε η Διοικητική Δύναμις έπρεπε να είναι διπλή: μία που ανατέθηκε από τις Κύριες Δυνάμεις και η άλλη που ανατέθηκε από την Κοινωνία των Εθνών".

Τρία βήματα ήταν απαραίτητα για τη σύσταση Διοικούσας Επιτροπής υπό το διεθνές δίκαιο:

1. Οι Κύριες Συμμαχικές και Συνδεδεμένες Δυνάμεις παρείχαν την εντολή σε μια από αυτές ή σε τρίτη δύναμη
2. οι Κύριες Δυνάμεις επίσημα ενημέρωναν το Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών ότι συγκεκριμένη δύναμη ορίστηκε ως Διοικούσα Δύναμη για συγκεκριμένη περιοχή και
3. το Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών λαμβάνει επίσημα γνώση του διορισμού της Διοικούσας Δυνάμεως και την πληροφορεί ότι [το Συμβούλιο] τη θεωρεί ως εξουσιοδοτημένη με την εντολή του, και ταυτόχρονα της ανακοινώνει τους όρους της εντολής του, μετά τη διαβεβαίωση ότι συμμορφώνεται με τις διατάξεις του συμφώνου αυτού.

Νεώτερη Ιστορία

Μετά την κατάργηση της Κοινωνίας των Εθνών, όλοι εκτός από έναν που διατήρησαν υπό τον έλεγχο της (αποικιακής) εξουσίας αξιολογήθηκαν εκ νέου από τον διάδοχό της, τα Ηνωμένα Έθνη, ως Εδάφη Μέριμνας του ΟΗΕ, ένα σχεδόν ισοδύναμο καθεστώς, αλλά τώρα ενδεδυμένες ως οι νικηφόρες αποικιοκρατικές δυνάμεις από τη συμμαχική πλευρά του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου (η Ιαπωνία, τώρα από την πλευρά των ηττημένων, έχασε τη Διοικούσα Επιτροπή του Νοτίου Ειρηνικού, την οποία ανέλαβαν οι ΗΠΑ).

Η μόνη Διοικούσα Επιτροπή που διατήρησε το παλιό καθεστώς μέχρις ότου απόκτησε κυριαρχία ήταν η Νοτιοδυτική Αφρική, η οποία κέρδισε την ανεξαρτησία της ως Ναμίμπια, το 1990, μετά από μακρύ αντάρτικο πόλεμο ανεξαρτησίας εναντίον του καθεστώτος διαχωρισμού απαρτχάιντ της Νοτίου Αφρικής.

Σχεδόν όλες οι πρώην Διοικούσες Επιτροπές ήταν κυρίαρχα κράτη από το 1990, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που είχαν καταστεί Εδάφη Μέριμνας του ΟΗΕ, εκτός από κάποιες διάδοχες οντότητες των σταδιακά διαμελισμένων Εδαφών Μέριμνας των νήσων του Ειρηνικού (πρώην Διοικούσα Επιτροπή της Ιαπωνίας του Νότιου Ειρηνικού): κυρίως οι Βόρειες Μαριάνες Νήσοι έγιναν μέλη της Κοινοπολιτείας των ΗΠΑ (εξακολουθούν να διευθύνονται από έναν κυβερνήτη, χωρίς να έχουν δικό τους επικεφαλής του κράτους, που παραμένει ο Πρόεδρος των ΗΠΑ), ενώ τα απομεινάρια της Μικρονησίας και των Νήσων Μάρσαλ πέτυχαν στις 22 Δεκεμβρίου 1990 τελικά την ανεξαρτησία, καθώς το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ επικύρωσε τον τερματισμό της κηδεμονίας και ουσιαστικά διαλύθηκε στις 10 Ιουλίου 1987, και η Δημοκρατία του Παλάου έγινε η τελευταία που ανέκτησε την ανεξαρτησία της στις 1 Οκτωβρίου 1994.

Πηγές

• Anghie, Antony "Γέννηση της αποικιοκρατίας και των διεθνών οργανισμών: Κυριαρχία, Οικονομία, και το Σύστημα Εντολή της Κοινωνίας των Εθνών" 34 (3) New York University Journal of International Law and Politics 513 (2002)
• Worldstatesmen