Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου

To Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου (Ε.Θ.Π.Ζ.) ιδρύθηκε με Προεδρικό Διάταγμα, το Δεκέμβριο του 1999 (ΦΕΚ 906Δ, 22 Δεκεμβρίου 1999) και αποτελεί την πρώτη θεσμοθετημένη περιοχή στην Ελλάδα, η οποία διοικείται από έναν Φορέα Διαχείρισης. Στην περιοχή του Ε.Θ.Π.Ζ. υπάρχει πλήθος ανθρώπινων δραστηριοτήτων με κυριότερες τον τουρισμό και τη γεωργία.

Προστατευόμενη τοποθεσία της IUCN

Κατηγορία Β': Εθνικό πάρκο
Το Μαραθονήσι.
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Ζάκυνθος
Ίδρυση	Δεκέμβριος 1999
Έκταση	135 τ.χλμ.
Κωδικός Natura 2000	GR2210002, GR2210003, GR2210004
Επίσημη ιστοσελίδα	Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου

Η λειτουργία του Ε.Θ.Π.Ζ στοχεύει στην προστασία των παραλιών ωοτοκίας της Caretta caretta, του βιοτόπου και του πληθυσμού της μεσογειακής φώκιας, της ορνιθοπανίδας, της χερσαίας και παράκτιας χλωρίδας και πανίδας, του θαλάσσιου οικοσυστήματος και των ιχθυοαποθεμάτων, αναπτύσσοντας παράλληλα δραστηριότητες για τη βιώσιμης ανάπτυξη της περιοχής, που εναρμονίζονται με την προστασία της φύσης, του τοπίου και της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Φυσικό περιβάλλον

Ορισμένα από τα στοιχεία που προσδιορίζουν τη σημαντικότητα της Προστατευόμενης Περιοχής του Ε.Θ.Π.Ζ. σε Τοπικό, Εθνικό αλλά και Ευρωπαϊκό επίπεδο αποτελούν η ποικιλομορφία του τοπίου αλλά και η αντιπροσωπευτικότητα των μεσογειακών και νησιωτικών οικοσυστήματων που συναντιόνται στον χώρο αυτό. Έτσι, στη παράκτια ζώνη, απαντώνται αμμώδεις παραλίες, αμμοθινικά συστήματα, βραχώδεις ακτές και σημαντικοί γεωλογικοί σχηματισμοί (γλίνες).

Οικοσυστήματα

Η Προστατευόμενη Περιοχή του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Ζακύνθου χαρακτηρίζεται από διάφορα είδη οικοσυστημάτων, Εθνικού αλλά και Ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, όπως συστήματα αμμοθινών, υποθαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) και παράκτια οικοσυστήματα. Σε αυτά απαντώνται εκατοντάδες είδη χλωρίδας και πανίδας.

Θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα

Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου (Ε.Θ.Π.Ζ.) φιλοξενεί ένα σημαντικό αριθμό ειδών Θαλάσσιας Χλωρίδας (>170 είδη) και Πανίδας (>300 είδη). Ανάμεσα τους συμπεριλαμβάνονται αρκετά απειλούμενα ή προστατευόμενα είδη, όπως η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta, η Μεσογειακή Φώκια Monachus monachus αλλά και πολλά είδη Θαλάσσιων Ασπόνδυλων και Σπονδυλωτών με εμπορικό ενδιαφέρον. Η προστασία και η ορθολογική διαχείριση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας συνιστά μία σταθερή προτεραιότητα για το Φ.Δ. του Ε.Θ.Π.Ζ.

Η Θαλάσσια Χλωρίδα και Πανίδα που εξαπλώνεται από τα ρηχότερα μέχρι και τα βαθύτερα σημεία του βυθού στο Ε.Θ.Π.Ζ. χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία μορφών ζωής, χρωμάτων και σχημάτων. Η ακτή και ο θαλάσσιος πυθμένας χωρίζονται σε ζώνες σύμφωνα με τις ιδιαίτερες οικολογικές συνθήκες που απαντώνται σε κάθε μια από αυτές.

Υπερπαραλιακή Ζώνη

Η Υπερπαραλιακή Ζώνη βρίσκεται μεταξύ του ανώτερου σημείου της παλίρροιας και του ανώτερου σημείου όπου φτάνει ο ψεκασμός των κυμάτων. Βρίσκεται διαρκώς πάνω από το επίπεδο της θάλασσας & οι οργανισμοί που ζουν εδώ υπόκεινται σε έντονες και συχνές μεταβολές της υγρασίας, θερμοκρασίας και αλατότητας.

Μεσοπαραλιακή Ζώνη

Η Μεσοπαραλιακή Ζώνη βρίσκεται μεταξύ του κατώτερου (άμπωτη) και του ανώτερου (πλημμυρίδα) σημείου της παλίρροιας. Οι οργανισμοί εδώ είναι προσαρμοσμένοι να ανέχονται μεγάλες διακυμάνσεις υγρασίας, θερμοκρασίας, αλατότητας καθώς και την επίδραση του κυματισμού.

Υποπαραλιακή Ζώνη

Η Υποπαραλιακή Ζώνη εξαπλώνεται από το κατώτερο σημείο της παλίρροιας μέχρι το βαθύτερο σημείο εξάπλωσης (40m) του θαλάσσιου φανερογάμου Posidonia oceanica (Λιβάδια Ποσειδωνίας ή φυκιάδες) στις αμμώδεις ακτές και των μαλακών Φωτόφιλων Μακροφυκών στις βραχώδεις ακτές.

Χερσαία πανίδα

Εκτός από την θαλάσσια χελώνα Caretta caretta και την μεσογειακή φώκια Monachus monachus, τα οποία χαρακτηρίζονται ως απειλούμενα, προς εξαφάνιση είδη, σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο της I.U.C.N, η περιοχή φιλοξενεί:

Ορνιθοπανίδα: το νότιο τμήμα της Ζακύνθου και τα νησιά Στροφάδες, αποτελούν σταθμό για πολλά είδη μεταναστευτικών πουλιών όπως, το τρυγόνι (Streptopelia turtus) και ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae). Υπάρχουν επίσης, θαλασσοπούλια όπως ο Αρτέμης (Calonectris diomedea), ο Μύχος (Puffinus puffinus), Βαρβακίνες (Buteo buteo), Δεντρογέρακες (Falco subbuteo), Τσαλαπετεινοί (Upupa trops), ενώ άλλα μεταναστευτικά πουλιά όπως Αργυροτσικνιάδες (Egretta alba) και Βουβόκυκνοι (Cygnus olor) ξαποσταίνουν στον υγρότοπο της Λίμνης Κερίου κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους.

Ερπετά και αμφίβια: η Λίμνη Κερίου αποτελεί βιότοπο νεροχελωνών (Emys orbicularis, Mauremys caspica), βατράχων (Rana dalmatica, Hyla arborea), φρύνων (Bufo bufo, bufo viridis) και νερόφιδων (Natrix natrix, Natrix tesselata). Οι αμμοθίνες και οι παράκτιες εκτάσεις της περιοχής, είναι σημαντικός βιότοπος φιδιών και σαυρών. Παρατηρούνται είδη φιδιών όπως: δεντρογαλιά (Coluber gemonensis), κοιλοπέλτης (Malpolon monspessulanus), σαΐτα (Coluber najadum), καθώς και είδη σαυρών όπως: κολισαύρα (Lacerta trilineata), γουστέρα του Ταύρου (Podarcis tauricus) κ.α Στα νησιά Στροφάδες συναντώνται το σαμιαμίδι (Hemidactylus tursicus), το αγιόφιδο (Telescopus fallax), κ.α

Θηλαστικά: στην ευρύτερη χερσαία περιοχή υπάρχουν σκαντζόχοιροι (Erinaceus europaeus), λαγοί (Lepus europaeus), κουνάβια (Martes foina), νυφίτσες (Mustela nivalis), κ.α.

Χλωρίδα θαλάσσιων και χερσαίων οικοτόπων

Παράκτιοι-Χερσαίοι Οικότοποι και Χλωρίδα

Ο φυτικός πλούτος της Ελλάδας είναι σημαντικός, καθώς έχουν καταγραφεί πάνω απο 6.500 φυτά με τα ενδημικά taxa (είδη και ποικιλίες) να αγγίζουν τα 1.500. Η μεγάλη αυτή βιοποικιλότητα, η μεγαλύτερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (λαμβάνοντας υπόψη τη μικρή έκταση της Ελλάδας), οφείλεται στην ποικιλία του βιοκλίματος και των γεωλογικών υποστρωμάτων, καθώς και στις μεγάλες μεταβολές στη διάρκεια των χρόνων όσο αφορά τη γεωμορφολογία. Η Προστατευόμενη Περιοχή του Ε.Θ.Π.Ζ., ως κομμάτι αυτού του πλούτου, σας προτείνει να περιηγηθείτε στο παράκτιο και χερσαίο τμήμα της, να ανακαλύψετε τις ιδιαιτερότητές του και να έχετε άμεση εμπειρία του φυσικού και ευάλωτου πλούτου του.

Φυτά υγροτόπων

Οι φυτικοί οργανισμοί των Υγρότοπων ποικίλουν πάρα πολύ ως προς το μέγεθος, το βιολογικό κύκλο και τις προσαρμογές στο υγροτοπικό περιβάλλον. Στον ίδιο υγρότοπο συμβιώνουν πολλά διαφορετικά είδη φυτών π.χ. βρύα και φυλλοβόλα δέντρα. Στην Προστατευόμενη Περιοχή θα συναντήσετε οκτώ διαφορετικούς Υγροτόπους με τις αντίστοιχες φυτικές κοινότητες. Ο πιο εκτεταμένος Υγρότοπος είναι η Λίμνη Κεριού, όπου η φυσική εκκροή πετρελαίου από την αρχαιότητα την καθιστά μοναδική στην Ελλάδα. Στη λίμνη αναπτύσσεται ελοφυτική βλάστηση διάφορων τύπων, ανάλογα με την ποιότητα του νερού (γλυκό ή υφάλμυρο), τη διάρκεια κάλυψης από νερό και τις ανθρωπογενείς επιρροές (καύση, επιχωμάτωση, κ.λ.π.). Επικρατέστερο είδος είναι το Phragmites australis (καλάμι), ενώ σε ορισμένες θέσεις κυριαρχούν είδη Juncus ή κυπεροειδή όπως το είδος Bolboschoenus maritimus και το σπάνιο στην περιοχή Cladium mariscus.

Χασμόφυτα Βραχωδών Άκτών

Στις Βραχώδεις ακτές εξαπλώνονται τα χασμόφυτα εξειδικευμένα φυτά προσαρμοσμένα στο αφιλόξενο περιβάλλον. Στις θέσεις που επηρεάζονται σημαντικά από την θάλασσα αναπτύσσονται κυρίως αλοφυτικά είδη (π.χ. Crithmum maritimum, (Σεκάνια), Matthiola sinuata (Πελούζο, Άγιος Σώστης), Capparis spinosa (Γέρακας), καθώς και τα τοπικά ενδημικά είδη Limonium zacynthium και L. phitosianum. Στις ασβεστολιθικές απόκρημνες ακτές (Κερί, Μαραθωνήσι, Πελούζο), στις ζώνες που δεν επηρεάζονται σημαντικά από τον ψεκασμό της θάλασσας, αναπτύσσεται πλούσια χασμοφυτική βλάστηση με χαρακτηριστικό είδος το Ptilostemon chamaepeuce, καθώς και το ελληνικό ενδημικό Dianthus fruticosus subsp. occidentalis. Στην περιοχή του Κερίου συναντάμε τα σπάνια είδη Asperula naufraga (τοπικό ενδημικό), Stachys ionica (Ενδημικό Ιονίου), Teucrium halacsyanum (Ελληνικό Ενδημικό). Συχνά κατεβαίνουν στα απότομα βράχια πεύκα και αγριοκυπάρισσα και, ανάμεσα στους θάμνους, το σπάνιο είδος Hypericum aegypticum.

Φυτά Αμμωδών Ακτών

Στο ανώτερο τμήμα της ζώνης κυματισμού επιβιώνουν μόνο ετήσια αλονιτρόφιλα είδη, όπως τα Cakile maritima. Αμέσως μετά αρχίζει το αμμοθινικό οικοσύστημα, με την πρώτη γραμμή ‘κινούμενων θινών’. Εδώ, οι “σταθεροποιητές ιζήματος”, εξειδικευμένα φυτά που συγκρατούν την άμμο, σχηματίζουν ‘εμβρυακέςή πρωτογενείς θίνες’ (κυρίαρχο είδος το Elytrigia juncea), ή μεγαλύτερες ‘λευκές θίνες’ που εμφανίζονται μόνο στη μεγάλη παραλία του Λαγανά, (κυρίαρχο είδος το Ammophila arenaria). Άλλα αμμόφιλα φυτά που συναντώνται είναι ο κρίνος της θάλασσας (Pancratium maritimum) και το γαλανάγκαθο (Eryngium maritimum). Πίσω από τις κινούμενες θίνες σχηματίζονται οι ‘γκρίζεςσταθερές θίνες’ με μικρούς θάμνους όπως το θυμάρι (Coridothymus capitatus) στο Λαγανά ή με πολυετείς πόες όπως το Centaurea seridis subsp. sonchifolia στο Μαραθωνήσι. Στα ανώτερα, σχετικά σταθερά, τμήματα των θινών αναπτύσσονται μερικές φορές θάμνοι, όπως ο σχίνος, η μυρτιά και το θαλασσόκεδρο στο Λαγανά.

Θαμνώνες

Οι θαμνώνες της Προστατευόμενης Περιοχής εντάσσονται κυρίως στους αείφυλλους-σκληρόφυλλους θαμνώνες με κυρίαρχα είδη της κλάσης Quercetea ilicis και χαμηλούς θαμνώνες με κυρίαρχα είδη της κλάσης Cisto-Micromerietea. Στα φρύγανα (ύψος βλάστησης <0,6m), χαρακτηριστικά είναι τα είδη Cistus creticus, Erica manipuliflora καθώς και το σπάνιο για την Ελλάδα Hypericum aegypticum. Επίσης, σπάνιοι για το Ιόνιο είναι και οι θαμνώνες με Euphorbia dendroides (Λαγανάς, Μαραθία και Μαραθωνήσι). Δενδρώδεις θαμνώνες (ύψος >1,5 m) με Juniperus phoenicea αναπτύσσονται παράκτια δυτικά του Γέρακα έως τη Δάφνη και τα Σεκάνια, ενώ είναι μέτριου ύψους ή χαμηλοί και αραιοί στις απόκρημνες ακτές Μαραθία, Μαραθωνήσι & Πελούζο. Χαρακτηριστικοί είναι οι θάμνοι της κλάσης Ceratonio-Rhamnion (π.χ Pistacia lentiscus). Αείφυλλοι-σκληρόφυλλοι δασικοί σχηματισμοί (ύψος>3 m) παρατηρούνται στη περιοχή του Μαραθία (π.χ. Ceratonia siliqua).

Πολιτιστική κληρονομιά

Τα ιστορικά μνημεία στο χώρο του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Ζακύνθου είναι όλα σχετικά νεωτέρων χρόνων, καθώς η έντονη σεισμική δραστηριότητα της περιοχής είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή πολλών παλαιοτέρων μνημείων. Τα πιο γνωστά μνημεία είναι:

1. Το καστρομονάστηρο στα Στροφάδια
2. Ο πύργος του Δομενεγίνη στο Αργάσι, που αποτελούσε τον χώρο μυστικών συνεδριάσεων της Τοπικής Φιλικής Εταιρείας
3. Οι Γέφυρες στην επαρχιακή οδό Ζακύνθου – Βασιλικού, καθώς και η Γέφυρα στην περιοχή ``Αβυσσος`` του Κερίου, απο την εποχή της Αγγλοκρατίας
4. Ο Βυζαντινός ναός του Αγ. Νικολάου του Μεγαλομάτη στην ανατολική πλευρά του όρου Σκοπός που αποτελεί διατηρητέο βυζαντινό μνημείο.
5. Η εκκλησία και το μοναστήρι της Παναγίας της Σκοπιώτισσας διατηρητέο βυζαντινό μνημείο.
6. Τμήμα του Αγγλικού Υδραγωγείου στην περιοχή Βροντονερο - Καλαμακίου, αποτελούσε το δεύτερο σκέλος του Υδρασγωγείου, εποχής Αγγλοκρατίας.
7. Η Εκκλησία  της Θεοτόκου Οδηγήτριας, στην νησίδα του Μαραθωνησιού. Στο νησί σώζονται και ερείπια του παμπάλαιου Μοναστηριού.
8. Το Αρχοντικό Σαρακίνα που αποτελεί το πιο σπουδαίο δείγμα της αρχιτεκτονικής εξοχικών επαύλεων της παλιάς Ζακύνθου.

Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου ιδρύθηκε το 1999 και περιλαμβάνει τον κόλπο του Λαγανά, στις νότιες ακτές της Ζακύνθου, στο Ιόνιο Πέλαγος. Η περιοχή αποτελεί τμήμα του δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000. Το θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου είναι το πρώτο πάρκο τέτοιου είδους που ιδρύθηκε στην Ελλάδα αλλά και τη Μεσόγειο για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta.

Η προστατευόμενη περιοχή περιλαμβάνει την θαλάσσια έκταση και τις νησίδες του κόλπου του Λαγανά, τις παραλίες ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας και μία παράκτια ζώνη, που περιβάλει αυτές, τον υγροβιότοπο της Λίμνης Κεριού, το Μαραθωνήσι και τις Νήσους Στροφάδες, που βρίσκονται περίπου πενήντα χιλιόμετρα νοτίως της Ζακύνθου. Διοικητικά υπάγεται στο Δημοτικό Διαμέρισμα Παντοκράτορος του πρώην Δήμου Λαγανά.

Πηγές

• Επίσημη ιστοσελίδα του ΕΘΠΖ

• Δημήτριος Δημόπουλος. «The National Marine Park of Zakynthos: A Refuge for the Loggerhead Turtle in the Mediterranean» (shtml). Marine Turtle Newsletter 93:5-9, 2001.  (αγγλικά)
• Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου. Δήμος Ζακυνθίων.
• Οικολογικό Πάρκο Ζακύνθου (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Καρέττα-Καρέττα, άνθρωποι και χελώνες (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)