Λογκανίκος Λακωνίας

Ο Λογκανίκος αποτελεί Τοπική Κοινότητα του Δήμου Σπάρτης και βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της Περιφερειακής Ενότητας Λακωνίας, στα σύνορα με την Περιφερειακή Ενότητα Αρκαδίας. Εκτός από τον κύριο οικισμό του Λογκανίκου περιλαμβάνει και τους συνοικισμούς: Βεργαδαίικα, Γιακουμαίικα, Κοτίτσα και Κυπαρίσσι. Η οδική πρόσβαση στν Κοινότητα γίνεται μέσω της Εθνικής Οδού Λεύκτρου (Μεγαλόπολης) - Σπάρτης και του Ανισόπεδου Κόμβου Λογκανίκου (14,5 χλμ.). Βρίσκεται στο μέσο της απόστασης Μεγαλόπολης - Σπάρτης, απέχοντας χρονικά περίπου μισή ώρα.

Λογκανίκος Λακωνίας
Λογκανίκος Λακωνίας 37°14′0″N 22°14′54″E
Χώρα	Ελλάδα
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Σπάρτης
Γεωγραφική υπαγωγή	Πελοπόννησος
Υψόμετρο	770 μέτρα
Πληθυσμός	296 (2021)
Ταχ. κωδ.	230 65
Τηλ. κωδ.	2731

Ο Λογκανίκος είναι χτισμένος σε υψόμετρο 770 μ. Απλώνεται σε πέντε κλιτύες του Ταΰγετου με τις δύο απ’ αυτές, τη νότια (κουφόγκρεμος), όπου και η Βυζαντινή πολίχνη της «Κοτίτζας» και τη βόρεια, όπου και το Παλαιολόγειο Κάστρο του Λογκανίκου (α΄μισό του 14ου αιώνα), να είναι ψηλότερες και να αποτελούν δυο φυσικά τείχη, που απομονώνουν και προστατεύουν το συνοικισμό από νότο και από βορρά. Στα δυτικά υπάρχει το κωνοφόρο δάσος του Ταΰγετου, ενώ ανατολικά εκτείνονται οι υπώρειες του βουνού μέχρι την κοιλάδα του Ευρώτα, με πυκνή βλάστηση και ελαιόδεντρα. Το χωριό είναι οργανωμένο σύμφωνα με τα πρότυπα των ορεινών οικισμών. Κτισμένο στην ανατολική πλευρά της βουνοπλαγιάς, για να έχει καλύτερες κλιματολογικές συνθήκες, γειτνιάζει με τα χωράφια και τους βοσκότοπους, που εξασφαλίζουν τα βασικά για την επιβίωση. Η περιοχή στην αρχαιότητα ήταν δυσπρόσιτη και καλά προφυλαγμένη ανάμεσα στα ορεινά τμήματα που σχηματίζουν οι διαδοχικές λαγκαδιές. Η κτηματική περιφέρεια της κοινότητας Λογκανίκου ταυτίζεται με την αρχαία περιοίκιδα λακωνική πόλη της Βελεμίνας, που αναφέρει ο Παυσανίας. Η κτηματική περιφέρεια της κοινότητας Λογκανίκου έχει έκταση 36,2 χιλιάδων στρεμμάτων, και είναι από τις μεγαλύτερες του Δήμου Σπάρτης. Στην αρχαιότητα λόγω της γεωγραφικής της θέσης (περιοχή πηγών του Ευρώτα) αποτέλεσε θέση κλειδί για τη διακίνηση πληθυσμών και στρατευμάτων στην Πελοπόννησο. Αποτελούσε έπαλξη και προμαχώνα του αρχαίου Σπαρτιατικού κράτους. Εδώ βρισκόταν στην αρχαιότητα το πέρασμα για την Αρκαδία καθώς και η βασιλική οδός της Πελοποννήσου των Παλαιολόγειων χρόνων (13ος-15ος αιώνας).

Στην περιοχή εντοπίζονται σημαντικές αρχαιότητες από την Ύστερη εποχή του Χαλκού έως και την Ύστερη αρχαιότητα καθώς και σημαντικά βυζαντινά μνημεία, που μαρτυρούν στη μακραίωνη ιστορία της περιοχής, στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας του Ευρώτα. Ιδιαίτερα αξίζει να αναφερθούμε στο καθολικό της Βυζαντινής Μονής του Αγίου Γεωργίου (1375-1829), που χρονολογείται σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή το 1375 μ.Χ. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα και παλαιότερα σωζόμενα βυζαντινά μνημεία της περιοχής. Ψηλά στη βόρεια πλευρά του χωριού και δυτικά του ναού του Αγίου Γεωργίου υψώνεται η βυζαντινή καστροπολιτεία του Λογκανίκου. Στα νότια του χωριού λιγοστά σπίτια δείχνουν τη θέση της βυζαντινής πολίχνης της Κοτίτσας (15ος-18ος αιώνας) του Δεσποτάτου του Μυστρά - πατρίδα αρχόντων και εμπόρων, οι οποίοι θα πάρουν ενεργό μέρος στις επαναστάσεις κατά των Οθωμανών τον 18ο αιώνα (1769-1774). Πέτρινα σπίτια, πηγάδια, νερόμυλοι και βρύσες, δείγματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής και ο αμέτρητος αριθμός παμπάλαιων ξερολιθιών συμπληρώνουν τη σύνθεση του χαρακτήρα του χωριού. Δασικοί δρόμοι οδηγούν στα ψηλότερα σημεία του Ταϋγέτου: Μέγα Πηγάδι, Τιμόρι, Στενό, Λίμνα, Κουτούνι, Ρεκίτσα.

Πληθυσμός

Ο Λογκανίκος γνώρισε ελαφρά αύξηση του πληθυσμού του από το 1879 μέχρι και το 1951, σημαντική μείωση το 1961 και το 1971, σταθεροποίηση το 1981 και 1991 και σημαντική μείωση έκτοτε.

Ιστορική εξέλιξη πληθυσμού

Έτος	Πληθ.	±%
1879	904	—
1889	902	−0.2%
1896	992	+10.0%
1907	1.055	+6.4%
1920	1.062	+0.7%
1928	1.081	+1.8%
1940	1.153	+6.7%
1951	1.190	+3.2%
1961	1.047	−12.0%
1971	771	−26.4%
1981	797	+3.4%
1991	501	−37.1%
2001	418	−16.6%
2011	337	−19.4%
2021	296	−12.2%
Πηγή: Απογραφές Πληθυσμού ΕΛΣΤΑΤ 1879 - 2021

Βιβλιογραφία - Πηγές

• Σ. Κουγέας, Βυζαντινή επιγραφή Λογκανίκου, Ελληνικά 5 (1932). 250–254
• Κ. Μέρτζιος – Θ. Παπαδόπουλος, Ο Μυστράς και η περιφέρειά του εις τα Αρχεία της Βενετίας κατά την Ενετοκρατίαν (1687–1715), Λακωνικαί Σπουδαί 9 (1988). 254.
• Ε. Μπελιά, Μοναστηριακά Λακωνίας. Α΄. Η εκκλησιαστική πολιτική του Καποδίστρια, Λακωνικαί Σπουδαί 1 (1972). 362.
• Γ. Νικολάου, Ειδήσεις για την επιβολή αγγαρείας στην Provincia di Laconia κατά την περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας, Λακωνικαί Σπουδαί 13 (1996). 421, 423.
• Α. Κ. Ορλάνδος, Βυζαντινά μνημεία των κλιτύων του Ταϋγέτου. Α΄ Λογκανίκος, ΕΕΒΣ 14 (1938). 479–481.
• O. Chassoura, Les peintures murales byzantines des églises de Longanikos (Laconie), Paris 1991
• Β. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου 13ος–18ος αιώνας, Εμπορική Τράπεζα, Αθήνα 1985. 283, 308.
• Ν. Ι. Σκάγκος, Τοπωνύμια Λακεδαίμονος (Λογκανίκος, Κοτίτσα), Ιστορικογεωγραφικά 10, Γιάννενα–Θεσσαλονίκη 2004. 178–181
• Λ. Σουχλέρης, Υστεροβυζαντινή Κώμη Λογκανίκου. Νεώτερα αρχαιολογικά ευρήματα, Πρακτικά του ΣΤ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Τρίπολη 24–29 Σεπτεμβρίου 2000), Πελοποννησιακά – Παράρτημα 24, τόμ. Α΄, Αθήναι 2001–2002. 374–375.
• Λ. Σουχλέρης, Ιστορικά και Αρχαιολογικά στοιχεία από τον Λογκανίκο Λακεδαίμονος. Νέα πορίσματα. Πρακτικά Α’  Αρχαιολογικής και Ιστορικής Ημερίδας: «Αρχαιολογική και Ιστορική Περιήγηση στη Βόρεια Λακεδαίμονα». Εξωραϊστικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Αγόριανης 2010. 17-65
• Λ. Σουχλέρης, Κοτίτζα, η αρχόντισσα της ΒΔ Λακεδαίμονος, Λακωνικά 198 (2000). 29–32