Νευρόπτερα

Τα νευρόπτερα είναι μια τάξη ολομετάβολων εντόμων. Ο αριθμός ειδών εκτιμάται παγκοσμίως σε περίπου έξι χιλιάδες σωζόμενα είδη, τα οποία κατατάσσονται σε τρεις υποτάξεις και δεκαεπτά οικογένειες.

Νευρόπτερα (Neuroptera) Χρονικό πλαίσιο απολιθωμάτων: 299–0Ma ΠροЄ Є O Σ Δ Λ Π Τ Ι Κ Πγ Ν Πέρμια - Πρόσφατα
Εικ.1: Χρυσόπα Chrysopa perla
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia) Συνομοταξία: Αρθρόποδα (Arthropoda) Ομοταξία: Έντομα (Insecta) Υφομοταξία: Πτερυγωτά (Pterygota) Ανθυφομοταξία: Νεόπτερα (Neoptera) Τάξη: Νευρόπτερα (Neuroptera)
Υποτάξεις
Hemerobiiformia Myrmeleontiformia Nevrorthiformia

Στην Ευρώπη συναντούμε και τις τρεις υποτάξεις με δώδεκα οικογένειες. Όλες οι οικογένειες αυτές εκπροσωπούνται και στην Ελλάδα, κατά μέρος και με πολλά είδη. Η οικογένεια Chrysopidae για παράδειγμα εκπροσωπείται στην Ελλάδα με σχεδόν τριάντα διαφορετικά είδη. Στα νευρόπτερα κατατάσσεται ο χρύσωπας και ο μυρμηκολέων.

Μορφολογικά χαρακτηριστικά των ακμαίων

Τα είδη των νευροπτέρων διαφέρουν πολύ μεταξύ τους. Κάποια ιδέα για την ποικιλία τους επιτρέπουν οι εικόνες 4 - 11. Υπάρχουν εξαιρέσεις για όλα τα χαρακτηριστικά. Ο εξωσκελετός είναι μόνο λίγο σκληρυμένος. Οι ημισφαιρικοί σύνθετοι οφθαλμοί είναι κατά κανόνα μεγάλοι. Οφθαλμίδια συναντούμε μόνο στην οικογένεια Osmylidae. Τα στοματικά μόρια είναι μασητικού τύπου και δείχνουν προς τα μπροστά ή προς τα κάτω. Οι κεραίες είναι μακριές και κατά κανόνα νηματοειδείς (Εικ. 1 και 4) με πολλές εξαιρέσεις (Εικ. 5 και 6).

Τα νευρόπτερα διαθέτουν κατά κανόνα δυο ζεύγη μακρών και φαρδών πτερύγων. Η νεύρωση θυμίζει δίκτυο (Εικ. 1 και 3) και μοιάζει με τη νεύρωση των φύλλων. Υπάρχουν όμως και βραχύπτερα, άπτερα και πτερωτά είδη με φτωχή νεύρωση των πτερύγων.

Οι ταρσοί συνίστανται από πέντε ταρσομερή. Τα μπροστινά πόδια μπορούν να είναι αρπακτικά όπως στα αλογάκια της Παναγίας. Η κοιλία συνίσταται από δέκα ουρομερή. Οι κέρκοι λείπουν.

Μορφολογικά χαρακτηριστικά των προνυμφών

Οι προνύμφες μπορούν να είναι μακριές ή χοντρές. Έχουν πεπλατυσμένο κεφάλι με νύσσων - μυζητικές σιαγόνες. Τα στοματικά μόρια δείχνουν προς τα μπροστά. Οι άνω γνάθοι έχουν σχήμα δρεπανιού και στην εσωτερική πλευρά σχηματίζουν κανάλι για την απορρόφηση διαλυτής τροφής. Οι οφθαλμοί αποτελούνται από λίγα οφθαλμίδια.

Η πεπτική σωλήνα διακόπτεται πίσω από το έντερο. Κατά συνέπεια οι προνύμφες δεν μπορούν να αποβάλλουν περιττώματα. Διαθέτουν αδένες για την κατασκευή μεταξιού που εκκρίνουν στο ορθό.

Βιολογία

Τα νευρόπτερα έχουν τελεία μεταβολή. Οι προνύμφες και τα ακμαία είναι κατά κανόνα αρπακτικά, καμιά φορά ειδικευμένα σχετικά με το είδος τροφής, κατά κανόνα όμως κυνηγούν κάθε είδος λείας κατάλληλου μεγέθους. Διάφορα είδη επιδεικνύουν και οργανικές προσαρμογές για τη λήψη τροφής. Μερικά είδη ως ακμαία παίρνουν συμπληρωματικά ή αποκλειστικά τροφή φυτικής προέλευσης. Μερικά είδη ως προνύμφες παίρνουν αποκλειστικά φυτική τροφή.

Πολλά είδη πραγματοποιούν προξενιό με βάση χημικά ή οπτικά ερείσματα. Σε ορισμένες Chrysopidae παράγονται ήχοι, όταν χτυπούν την κοιλιά στο υπόστρωμα. Επίσης παρατηρούνται διάφοροι τρόποι συμπεριφοράς για να εξαπατήσουν ή να παρασύρουν πιθανούς θηρευτές.

Τα αυγά τοποθετούνται μεμονωμένα ή σε μικρές παρτίδες είτε διάσπαρτα ή κολλημένα στο υπόστρωμα. Κατά κανόνα υπάρχουν τρία προνυμφιακά στάδια.

Οι προνύμφες ενεργούν στο νερό, μέσα ή πάνω στο έδαφος ή πάνω σε θάμνους ή δέντρα, ανάλογα με το είδος. Περιμένουν ακίνητα τη λεία ή την ψάχνουν ενεργά ή κατασκευάζουν παγίδες. Μερικά είδη της οικογένειας Mantispidae εμφανίζουν στο πρώτο προνυμφικό στάδιο περίπλοκη αλυσίδα συμπεριφορών για να βρουν πακέτο αβγών από αράχνη, όπου τα ακόλουθα προνυμφικά στάδια ζουν ως παράσιτες. Άλλα είδη ζουν στις αποικίες υμενοπτέρων με οργανωμένη κοινωνική ζωή. Για τη νύμφωση παράγουν νήματα σε αδένες μεταξιού και με αυτά κατασκευάζουν κουκούλι.

• 
  Εικ.4: Nemoptera sp. (Nemopteridae)
• 
  Εικ.5: Libelloides macaronius (Ascalaphidae), και στην Ελλάδα
• 
  Εικ.6: Euroleon nostras (Myrmeleontidae), και στην Ελλάδα
• 
  Εικ.7: Sisyra terminalis (Sisyridae)
• 
  Εικ.8: Stenosmylus sp. (Osmylidae) (κεραίες σπασμένες)
• 
  Εικ.9: Mantispa styriaca (Mantispidae) και στην Ελλάδα
• 
  Εικ.10: οικογένεια Coniopterygidae
• 
  Εικ.11: Drepanepteryx phalaenoides (Hemerobiidae)

Σημασία για τον άνθρωπο

Μερικά είδη απειλούνται με εξαφάνιση, γιατί οι βιότοποι τους καταστρέφονται. Οι προνύμφες της χρυσόμυγας (Εικ. 2) και πολλών συγγενών της καταναλώνουν αφίδες σε μεγάλο βαθμό, ώστε χρησιμοποιούνται για βιολογικό έλεγχο αφίδων και άλλων επιβλαβών αρθρόποδων σε θερμοκήπια και καλλιέργειες.

Γεωγραφική εξάπλωση και βιοτόπους

Με τέτοιο αριθμό ειδών περιμένει κανείς πως τα νευρόπτερα κατοικούν σε ποικιλία βιοτόπων. Οι προνύμφες μερικών ειδών ζουν στο γλυκό νερό, άλλα στο έδαφος ερημιών ή ξερότοπων, άλλα είναι εδαφόβια σε τροπικά δάση, άλλα ζουν πάνω σε θάμνους ή δέντρα και άλλα σε σχισμές δέντρων ή πετρών.

Συναντούμε τα νευρόπτερα σε όλα τα εύκρατα κλίματα και στις τροπικές ζώνες, και η τάξη αποκτά τη μεγαλύτερη ποικιλομορφία των ειδών της, στις τροπικές περιοχές. Τα Nemopteridae τα συναντούμε στην Αφρική, Αυστραλία, Δυτική Αμερική και την Παλαιαρκτική. Λείπουν όμως στη Βόρεια Αμερική και την Ασία. Τα Psychopsidae περιορίζονται στην Αφρική, την Ασία και την Αυστραλία, ενώ τα Nymphidae τα συναντούμε αποκλειστικά στο αρχιπέλαγος της Ινδονησίας, Παπούα Νέα Γουινέα και Αυστραλία. Σε μερικές οικογένειες η περιοχή διανομής δεν σχηματίζει ενότητα, αλλά κόβεται σε χωριστές περιοχές. Αυτό αποδεικνύει, πως αρχικά η περιοχή διαμονής ήταν μεγαλύτερη. Τα Nevrorthidae τα συναντούμε στην Αυστραλία, Ιαπωνία και Ταϊβάν, αλλά και γύρω από τη Μεσόγειο. Και τα Ithonidae διαμένουν στην Αυστραλία, άλλα και στις ορεινές περιοχές της Ασίας, της Αμερικής και στις νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες.

	Κολεόπτερα (Coleoptera) Neuropterοida Ραφιδιόπτερα  Μεγαλόπτερα  Νευρόπτερα     Πίν. 1: Εξωτερική συστηματική

Παρατηρήσεις στην εξέλιξη και ταξινομία

Υποτίθεται, πως τα πρώτα μεγαλόπτερα εξελίχθηκαν στην Κάτω Πέρμια περίοδο. Η ακτινωτή προσαρμοστική κλαδογένεση παρουσιάστηκε στην Πάνω Τριαδική και την Κάτω Ιουρασική. Στην Άνω Ιουρασική όλες οι σωζόμενες οικογένειες ήταν ήδη παρούσες. Πολλές οικογένειες γνωρίζουμε μόνο από τα απολιθώματα.

Οι πιο συγγενείς τάξεις των νευροπτέρων είναι τα μεγαλόπτερα και τα ραφιδιόπτερα. Η σημερινή άποψη για της ταξινομικές σχέσεις απεικονίζεται στο Πιν. 1.

Τα σημερινά νευρόπτερα κατατάσσονται σε τρεις υποτάξεις. Τα Hemerobiiformia συνίσταται από 11 οικογένειες (Hemerobiidae με περίπου 550 είδη, Chrysopidae με περισσότερα από 1.200 είδη, Sisyridae, Berothidae, Mantispidae, Rhachiberothidae, Ithonidae, Polystoechotidae, Dilaridae, Coniopterygidae, και Osmylidae). Τα Myrmeleontiformia περιλαμβάνουν πέντε οικογένειες (Myrmeleontidae με περισσότερα από 2000 είδη, Ascalaphidae με περίπου 400 είδη, Nemopteridae, Psychopsidae, και Nymphidae). Στα Nevrorthiformia κατατάσσεται μόνο η οικογένεια Nevrorthidae με τα πιο προτόγονα είδη των νευροπτέρων.

Πηγές

• "'Gillott'" Entomology Third Edition Springer ISBN 1-4020-3182-3
• Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol. 3 Thomson Gale ISBN 0-7876-5779-4