Ορεστίδα

Η Ορεστίδα (Ορεστίς) ήταν αρχαία «χώρα» της Μακεδονίας, φυλετική περιοχή των Ορεστών. Ανήκε κατά την αρχαιότητα, στα βασίλεια της Άνω Μακεδονίας (σήμερα Δυτική Μακεδονία), μαζί με την Ελιμιώτιδα, τη Λυγκηστίδα, την Εορδαία, την Πελαγονία και την Τυμφαία.

Η Ορεστίς στο χάρτη

Η Ορεστίδα πήρε το όνομά της από τους Ορέστες, Μακεδνούς που κατοικούσαν σ' αυτή, όπως τους αποκαλεί ο Ηρόδοτος (484- 426 π.Χ.), αλλά και ο Πολύβιος αργότερα. Καταλάμβανε την περιοχή της σημερινής Περιφερειακής Ενότητας Καστοριάς, του Δήμου Βοΐου, του Δήμου Πρεσπών και της κοιλάδας του Άνω Δεβόλη. Πρωτεύουσα του κρατιδίου της αρχαίας Ορεστίδος, αποτελούσε το Άργος Ορεστικό. Η Ορεστίδα περιελάμβανε τις πόλεις: Κήλητρον (Celetrum) (σημ. Καστοριά), το Άργος Ορεστικόν, τη Λύκη (Λύκα) στο νησάκι του Αγ. Αχιλλείου, τη Βάττυνα και μια ακόμη πόλη άγνωστης ονομασίας, κοντά στο σημερινό Σισάνι.

Υποτάχτηκε στους Ρωμαίους το 197 π.Χ. Διατήρησε όμως κάποια αυτονομία, αφού επιτράπηκε στις πόλεις της να επανιδρύσουν το ομοσπονδιακό (ελληνιστικό) σύστημα του "Κοινού των Ορεστών".

Στις επιγραφές της αρχαίας Ορεστίδας μαρτυρούνται 120 περίπου ανθρωπωνύμια (τα περισσότερα ελληνικά, ορισμένα ρωμαϊκά κ.ά.), που εκπροσωπούν ένα ποσοστό 25% στο σύνολο των ανθρωπωνυμίων ολόκληρης της Δυτικής Μακεδονίας (μόνο στο δόγμα των Βαττυναίων υπάρχει ένας κατάλογος από 100 ονόματα). Επίσης, σε επιγραφές και ανάγλυφα ρωμαϊκής εποχής, που βρέθηκαν στην αρχαία Ορεστίδα, μαρτυρούνται αρκετές λατρευόμενες θεότητες και τόποι λατρείας, όπως είναι οι λατρείες του Δία, του Ερμή, του «Θράκα ιππέα», καθώς και των Ρωμαίων αυτοκρατόρων (αυτοκρατορολατρείας).

Σήμερα υπάρχει ο Δήμος Άργους Ορεστικού με πρωτεύουσα το Άργος Ορεστικό.

Σύνοψη

Η Ορεστίδα χώρα, παρά τα ελάχιστα ευρήματα που σώζονται, φαίνεται ότι είχε σημαντική ανάπτυξη και συμμετείχε ενεργά στις εξελίξεις και τις αισθητικές αναζητήσεις της εποχής. Ο ευρύτερος γεωγραφικός χώρος ταυτίζεται με την περιοχή της αρχαίας Ορεστίδος, όπου κατοικούσαν οι Ορέστες, Μακεδνοί όπως τους αποκαλεί ο Ηρόδοτος (484- 426 π.Χ.), αλλά και ο Πολύβιος αργότερα (200- 120 π.Χ). Από εδώ άρχισαν οι Μακεδόνες βασιλείς να συνενώνουν τα υπόλοιπα κρατίδια για να δημιουργήσουν το μεγάλο Μακεδονικόν βασίλειον. Η ευρύτερη περιοχή ταυτίζεται με την περιοχή της αρχαίας Ορεστίδος που αποτελούσε γεωγραφική ενότητα της Άνω Μακεδονίας και τα εδάφη της αναπτύσσονταν κατά μήκος του άνω ρου του Αλιάκμονα, δηλαδή στις περιοχές της σημερινής Καστοριάς, του Άργους Ορεστικού, του Βογατσικού, του Σισανίου και της Κλεισούρας.

Ευρήματα

Ένα επιτύμβιο ανάγλυφο που βρέθηκε στην Πεντάβρυσο Καστοριάς και απεικονίζει το γαλήνιο πρόσωπο μιας γυναίκας (ένα από τα καλύτερα κλασικά έργα που έχουν ανακαλυφθεί στη Μακεδονία), καθώς και άλλες πρόσφατες ανακαλύψεις της κλασικής αρχαιότητας (επιτάφιες επιγραφές, περικεφαλαία, εργαστήριο κεραμικής κ.α.) επιβεβαιώνουν την ανάπτυξη της περιοχής.

Γεωγραφική περιοχή

Η Ορεστίδα (Ορεστίς)^α[›], αλλά και Ορεστία ήταν αρχαία χώρα της Μακεδονίας, η χώρα των Ορεστών. Ανήκε στα βασίλεια της Άνω Μακεδονίας (σήμερα Δυτ. Μακεδονία), μαζί με την Ελιμειώτιδα, την Λυγκίστιδα, Πελαγονία Εορδαία και την Τυμφαία.Η Ορεστίδα περιελάμβανε τις πόλεις: Κήλητρον (Celetrum) σημ. Καστοριά, την Βάττυνα, την Λύκη, στο νησάκι του Αγ. Αχιλλείου, τη Διοκλητιανούπολη και μια άγνωστης ονομασίας πόλη κοντά στο σημερινό Σισάνι.

Ποτάμιες και παραλίμνιες περιοχές του Παλιού Κόσμου

Η λίμνη της Καστοριάς και ο ποταμός Αλιάκμονας ήταν επί αιώνες οι ζωτικοί χώροι ανάπτυξης της ανθρώπινης δραστηριότητος και το σημείο εκκίνησης προς τον ευρύτερο ελλαδικό χώρο Βαρυσήμαντο γεγονός αποτελεί η ανεύρεση ενός λίθινου χειροπέλεκυ της Παλαιολιθικής εποχή στο Παλαιόκαστρο Κοζάνης όχι μακρυά από τις όχθες του σημερινού Αλιάκμονα. Πλησίον και κατά μήκος του ποταμού Αλιάκμονα δημιουργήθηκαν διάφοροι προϊστορικοί οικισμοί, όπως η Αιανή, η Αυγή Καστοριάς, η Κολοκυνθού Καστοριάς που γνωρίζουμε και σήμερα, αλλά και η Πίκρη, Σοπότι, Παραβέλα, όπως καταγρἀφονται από τους ερευνητές.

Κι΄είναι αυτό πολύ αυτονόητο γιατί πριν ακόμα κατοικιδιοποιηθεί το άλογο μετά την Νεολιθική εποχή (για τον ελλαδικό χώρο 6.800 - 3.000 π.Χ) οι ποτάμιες, αλλά και οι παραλίμνιες και παράκτιες περιοχές προσφέρονταν για την αλιεία και την ανάπτυξη των μόνιμων αγροτικών οικισμών, εφόσον ο άνθρωπος άρχισε ν΄ασχολείται πλέον εκτός από το κυνήγι με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Η πλέον ευνοημένη περιοχή του Παλιού Κόσμου -και για πολλούς αιώνες - ήταν η γεωγραφική ζώνη που αρχίζει από τη λίμνη της Καστοριάς και μέσω Αλιάκμονα εξικνείται μέχρι του Θερμαϊκού κόλπου. Η ευρύτερη περιοχή του Αλιάκμονα με φυσικά τείχη την Πίνδο, το Βέρμιο και τις κορυφογραμμές του Ασκίου και του Βούρινου την καταστούσαν για αιώνες απροσπέλαστη πανταχόθεν. Με τις σχεδίες αρχικά μέσω Αλιάκμονα ικανοποιούσε ο άνθρωπος της τελικής νεολιθικής εποχής την περιέργειά του για εξερεύνηση και οι ποταμοί πάντα οδηγούν στη θάλασσα. Οι Ορεστίδες ήταν εκείνοι που πρώτοι προσάραξαν πέριξ του Θερμαίου Κόλπου.Παίονες δε περί τον Αξιόν ποταμόν και την καλουμένην δια τούτο Αμφαξίτιν, Ηδωνοί δε και Βισάλται την λοιπήν μέχρι Στρυμόνος...

Μύθος και Ιστορία

«Η ιστορία κάθε έθνους σύγκειται ή από μύθους ή από γεγονότα τα οποία έχουν κάποιαν υπόσταση αλήθειας, συνυφάνθησαν όμως τόσο με το μύθο, ώστε η διάκριση της ιστορίας από αυτά αποβαίνει αδύνατος».
Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του ελληνικού έθνους, Τόμος Α΄ σ. 131

Τόσο ο Θουκυδίδης όσο και ο Τίτος Λίβιος κάνουν αναφορά στην παρουσία του Ορέστη στη Ορεστίδα, που κατέφυγε σ΄αυτήν μετά τον φόνο της μητέρας του, αλλά και ο Κούρτιος Ρούφος Κόιντος. Ωστόσο ο ίδιος μύθος αναφέρεται και για την ονομασία της αρχαίας πόλης της Θράκης τη σημερινή Αδριανούπολη,όπου ο Ορέστης μετά το φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας έφτασε στην περιοχή για να λουστεί στη συμβολή των τριών ποταμών Άρδα, Έβρου και Τόνσου (Τούντζα) ύστερα από χρησμό για τον εξιλασμό του. Η λέξη Ορέσται ή Ορεστίδες είναι ομόρριζη της λέξης ορεινός και σύγχρονοι ερευνητές της ιστορίας υποστηρίζουν, ότι οι Δωριείς στην τελευταία φάση της μετακίνησής τους προς νότον είχαν ορμητήριο την Πίνδο. Η ευρύτερη περιοχή πέριξ της λίμνης της Καστοριάς με τους πασσαλόπηκτους οικισμούς της νεολιθικής εποχής πριν ακόμα από τον 6ον αιώνα π.Χ. προΰπήρχε όχι μόνον του Ορέστη, αλλά και αυτού ακόμη του Κάστορος αδελφού του Πολυδεύκους.

Η Ορεστίδα στο Μακεδονικό βασίλειο

«Φίλος γεγονώς τοῦ Φιλίππου»
Παυσανίας ἦν τό μέν γένος Μακεδών ἐκ τῆς Ὀρεστίδος καλουμένης, τοῦ δέ βασιλέως σωματοφύλαξ διά τό κάλλος φίλος γεγονώς τοῦ Φιλίππου...»

«Περδίκκαν δέ Ὀρόντου ἐκ τῆς Ὀρεστίδος...τοῦ δὲ εὐωνύμου τοῖς πεζοῖς μὲν Καρτερός (εκ Ορεστίδος) ἐπετέτακτο ἄρχειν».
Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις 16.93.3 & 2,13-15

Μεταξύ των ετών 370 π.Χ.. και 365 π.Χ. οι Ορέστες θα αποχωρήσουν επισήμως από την (σκιώδη ούτως ή άλλως) επικυριαρχία του βασιλέα της Μακεδονίας και θα αποτελέσουν τμήμα του Μολοσσικού κράτους (=φυλετικής ομοσπονδίας) και από Ορέστες Μακεδόνες θα ξαναγίνουν Ορέστες Μολοσσοί. Το 350 π.Χ. ο Φίλιππος Β΄, μετά την νίκη του επί του βασιλέως των Μολοσσών Αρύββα, θα προσαρτήσει οριστικά στην Μακεδονία την Παραυαία, την Τυμφαία και την Ορεστίδα. Κατά τον Στέφανο Βυζάντιο, υπήρχε στην περιοχή η Ορεστία: «…πόλις εν Ορέσταις, εν όρει υπερκειμένω της Μακεδονικής γης, εξ ης Πτολεμαίος ο Λάγου πρώτος βασιλεύσας Αιγύπτου…».

Ρωμαϊκοί χρόνοι (197 π.Χ.) - 330)

«Μακεδόνων μέν οὖν τούς Ὀρέστας καλουμένους κατά πόλεμον αὐτονόμους αφεῖσαν...»
Πολύβιος Ιστορίαι 18.47.5

Περιήλθε στους Ρωμαίους το 197 π.Χ. μετά την ήττα του Φιλίππου Ε΄ στη θέση Κυνός Κεφαλαί της Θεσσαλίας. Με την ειρήνη που συνήφθη τον ίδιο χρόνο ο Φίλιππος έχανε όλες τις χώρες που είχε καταλάβει, τη Θεσσαλία και τις γειτονικές περιοχές, ενώ η περιοχή της Ορεστίδος, στη βορειοδυτική Μακεδονία, γινόταν ανεξάρτητη. Με τη συνθήκη της Απάμειας 188 π.Χ. μετά την λήξη του Αντιοχικού πολέμου (192-188 π.Χ.) παραχωρήθηκε αυτονομία στους Ορέστες που κράτησε μέχρι τη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ..

Μετά την κατάκτηση της Μακεδονίας και τη μετατροπή της σε ρωμαϊκή επαρχία (το 148 π.Χ.), οι Ρωμαίοι επιφύλαξαν διαφορετική μεταχείριση στην 'Ανω Μακεδονία, την οποία ανακήρυξαν «ελευθέρα» (libera) και, στηριζόμενοι στη φυλετική της οργάνωση, προώθησαν την ίδρυση τεσσάρων φυλετικών ενώσεων («κοινών»), σύμφωνα με το ελληνιστικό ομοσπονδιακό σύστημα. Τα «κοινά» αποτελούσαν τους ενδιάμεσους διοικητικούς οργανισμούς ανάμεσα στις τοπικές αρχές και τον Ρωμαίο επαρχιακό διοικητή, όπως συμπεραίνεται από τη μνεία «πρεσβευτών του έθνους» των Ορεστών στο δόγμα των Βαττυναίων (143-4 μ.Χ.).Το αρχαιότερο από τα «κοινά» αυτά ήταν εκείνο των Ορεστών, το οποίο χρησίμευσε και ως πρότυπο για την ίδρυση των τριών άλλων «κοινών». Έδρα του «κοινού» των Ορεστών ήταν το 'Αργος Ορεστικό, όπου συνέρχονταν οι αντιπρόσωποι των πόλεων της Ορεστίδας για την επίλυση ομοσπονδιακών ζητημάτων.

Ορέσται

«…Λαός Ηπειρωτικός εν Μολοσσίδι, εν τη μεταξύ των ποταμών Αώου και Αλιάκμονος χώρα, ήτις κατ’ αυτήν εκαλείτο Ορεστίς ή Ορεστιάς. Ανεξάρτητοι το πριν, υπετάγησαν έπειτα εις τους Μακεδόνας, αλλ’ οι Ρωμαίοι τοις απέδωκαν την ελευθερίαν.

Οι Ορέστες ήταν ήσαν εγκατεστημένοι στις περιοχές της λίμνης Ορεστιάδος (Καστοριάς), των πηγών και του άνω ρου του Αλιάκμονα, ενώ στα δυτικά μοιράζονταν τις εκτάσεις μέχρι τον ποταμό Αώο με τους Παραυαίους βόρεια και τους Τυμφαίους νότια, επίσης ορεσίβια ποιμενικά φύλα.

Οι Ορέστες, αποσπάσθηκαν από τους Μολοσσούς και πέρασαν στην επικυριαρχία των Μακεδόνων, στην διάρκεια της βασιλείας του Αλεξάνδρου Α΄ (498/497-454 π.Χ.). Οι διάδοχοί του όμως δεν θα μπορέσουν να επιβάλουν την πλήρη εξουσία τους και οι Ορέστες, όπως και τα άλλα φύλα της άνω Μακεδονίας, θα αποτελέσουν ημιανεξάρτητες ηγεμονίες με ιθαγενείς δυναστείες. Σε μια επιγραφή του 415 π.Χ. η οποία αναφέρεται σε μια συνθήκη μεταξύ των Αθηναίων, του βασιλιά της Μακεδονίας Περδίκκα Β΄ και των συμμάχων του και του ηγεμόνα των Λυγκηστών Αρραβαίου και των συμμάχων του, μνημονεύονται ως σύμμαχοι του Περδίκκα Β΄, εκτός από τον ηγεμόνα των Ελιμιωτών, Δέρδα και ο ηγεμών των Ορεστών Αντίοχος.

Σημειώσεις

• ^ α: Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (Λεξικόν της Αρχαιολογίας 1888 ) προκρίνει την λέξη Ορέσται κατά το Βισάλται. Από το Ορεστίς < Ορεστίδες κατά το Λυγκηστίδες.

Παραπομπές-Υποσημειώσεις

Εξωτερικοί σύνδεσμοι