Βικιπαίδεια

Άνω Μακεδονία

ορεινό τμήμα της Αρχαίας Μακεδονίας, σημερινή Δυτική Μακεδονία

Η Άνω Μακεδονία αναφέρεται ιστορικά ως η ευρύτερη γεωγραφική περιοχή που καταλαμβάνουν οι δυτικές περιοχές της αρχαίας Μακεδονίας.[1] Η περιοχή ονομάστηκε «άνω», δηλαδή «ορεινή», λόγω του φυσικού αναγλύφου της. Η πρώτη αναφορά της περιοχής αποδίδεται στον Ηρόδοτο που αναφέρεται στην εισβολή του Ξέρξη στη Θεσσαλία και στην περιπλάνηση του ιδρυτή του βασιλικού οίκου των Τημενιδών Αργεαδών, Πέρδικκα Α'.[2] Άργότερα, αναφέρεται σε αυτή και ο Θουκυδίδης, ο οποίος αναφέρει πως στην περιοχή κατοικούν σύμμαχα και υπήκοα των Κάτω Μακεδόνων φύλα (Λυγκησταὶ καὶ ᾿Ελιμιῶται καὶ ἄλλα ἔθνη), με δικούς τους βασιλιάδες.[3]

Άνω Μακεδονία

Περιοχή της αρχαίας Ελλάδας

Η Ηράκλεια Λυγκηστίς ήταν μια από της μεγαλύτερες πόλεις της Άνω Μακεδονίας.
 
Τοποθεσία: Μακεδονία
Μεγαλύτερη πόλη: Ηράκλεια Λυγκηστίς , Αιάνη
Διάλεκτος: Μακεδονική γλώσσα
αργότερα Ελληνιστική Κοινή
Περίοδος ακμής: 4ος-2ος αιώνας π.Χ.
 
Η σταδιακή επέκταση του Μακεδονικού βασιλείου
Χάρτης της Μακεδονίας

Γεωγραφία Επεξεργασία

Η Άνω Μακεδονία κάλυπτε γεωγραφικά την σημερινή Δυτική Μακεδονία καθώς και περιοχές βόρεια αυτής, πέριξ των ελληνικών συνόρων, στο έδαφος της σημερινής Περιφέρειας Πελαγονίας της Βόρειας Μακεδονίας και της νοτιοδυτικής Αλβανίας, καθώς και νότια, στα βόρεια ημιορεινά τμήματα της Θεσσαλίας. Το όνομα Άνω Μακεδονία δόθηκε πιθανότητα λόγω του ορεινού αναγλύφου της περιοχής ώστε να διαχωρίζεται με την πεδινή περιοχή της Κάτω Μακεδονίας, μεγάλο μέρος της οποίας καλύπτει γεωγραφικά η σημερινή Κεντρική Μακεδονία.[εκκρεμεί παραπομπή]

Στην Άνω Μακεδονία τοποθετούνταν οι επαρχίες του δυτικού Μακεδονικού βασιλείου. Ο αριθμός των επαρχιών και τα όρια αυτών δεν μπορούν να προσδιοριστούν με σαφήνεια, λόγω διφορούμενων απόψεων ιστορικών και γεωγράφων της εποχής και της ύστερης αρχαιότητας.

Οι πιο γνωστές επαρχίες (αρχαίες φυλετικές «χώρες») ήταν: η Ελιμία (Ελίμεια ή Ελιμιώτιδα), η Ορεστίδα, η Εορδαία, και η Λυγκηστίδα.[4] Η Πελαγονία, βόρεια της περιοχής των τεσσάρων αυτών επαρχιών, άλλοτε ταυτίζεται με την Λυγκηστίδα και άλλοτε ως ξεχωριστή επαρχία κατά την Ρωμαϊκή Περίοδο. Σύμφωνα με άλλους ιστορικούς και γεωγράφους, προστίθενται η Τυμφαία (περιοχή Γρεβενών και Ζαγορίου) και η Δευρίοπος, μέρος της Παιονίας. Επίσης προστίθενται στο Μακεδονικό Βασίλειο από τον Λίβιο[5] και ορισμένους σύγχρονους ιστορικούς, περιοχές που ιστορικά θα λέγαμε ότι ανήκαν στην Αρχαία Ήπειρο: η Ατιντανία, με κατοίκους τους Ατίντανες και η Δασσαρήτιδα, με κατοίκους τους Δασσαρήτες ή Δέξαρες.

Τα γεωγραφικά όρια της Άνω Μακεδονίας, τουλάχιστον για τις τέσσερις επαρχίες που είναι ευρύτερα γνωστές, παραθέτει ο Στράβων.[6] Ορίζει την Κάτω Μακεδονία με φυσικό όριο νότια τον Πηνειό και ο Αλιάκμων ορίζει νότια, την Άνω Μακεδονία.

Ιστορία Επεξεργασία

Η εγκατάσταση της δωρικής φυλής των Μακεδόνων στην Άνω Μακεδονία τοποθετείται τη 2η χιλιετία π.Χ..[7]

Οι σημαντικότερες πόλεις της Άνω Μακεδονίας την περίοδο της ακμής της περιοχής τον 4ο-2ο αι.π.Χ., ήταν η Αιανή και η Ηράκλεια Λυγκηστίς.

Η Άνω Μακεδονία ήταν μία κατεξοχήν αγροτική περιοχή[8] και σε αντίθεση με την Κάτω δεν είχε μεγάλες πόλεις. Οι περιοχές που την απάρτιζαν εμφανίζονται σε ιστορικά έγγραφα ως αυτόνομα βασίλεια επί Αλέξανδρου Α' και ως επαρχίες του Μακεδονικού Βασιλείου επί Φιλίππου Β'.

Μετά τη μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.) και την επακόλουθη κατάκτηση της Μακεδονίας, οι Ρωμαίοι άσκησαν διαφορετική πολιτική στην Άνω Μακεδονία, την οποία ανακήρυξαν «ελευθέρα» (libera) και για τη διοικητική της οργάνωση στηρίχτηκαν στη φυλετική της διαίρεση και στο ελληνιστικό ομοσπονδιακό σύστημα. 'Ετσι, ευνόησαν την ίδρυση αυτόνομων πολιτικών και διοικητικών ενώσεων (των «κοινών» ή «εθνών»), στα οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποι όλων των πόλεων της φυλετικής περιοχής, όπως μαρτυρεί η μνεία «πρεσβευτών του έθνους» των Ορεστών στο γνωστό δόγμα των Βαττυναίων (143-4 μ.Χ.). Με άλλα λόγια, πρόκειται για τα γνωστά από επιγραφικές πηγές «κοινά» των Ελιμιωτών, των Ορεστών, των Λυγκηστών (και των Εορδών), τα οποία, έχοντας τις έδρες τους αντίστοιχα στις πόλεις Αιανή, Άργος Ορεστικό και Ηράκλεια Λυγκηστική, λειτουργούσαν ως ενδιάμεσοι οργανισμοί ανάμεσα στις τοπικές αρχές και τον Ρωμαίο διοικητή της επαρχίας Μακεδονίας και είχαν την ευθύνη για την τέλεση της τοπικής αυτοκρατορολατρείας και την είσπραξη των φόρων. Δεν είναι γνωστό αν αυτά τα «κοινά» καταργήθηκαν, με την άρση της αυτονομίας της περιοχής στον 3ο μ.Χ. αιώνα ή αν εξακολούθησαν να υπάρχουν ως απλές θρησκευτικές ενώσεις.[9][10]

Εκτός από τα «κοινά», σε επιγραφές αυτοκρατορικών χρόνων αναφέρονται επίσης αρκετοί από τους γνωστούς θεσμούς της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας. Πρόκειται για πολιτικούς, θρησκευτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, όπως είναι: του Μακεδονιάρχη, του πολιτάρχη, του πρεσβευτή, του αρχιερέα, του ιεροφάντη, του πρεσβυτεράρχη, του επιμελητή των ιερών, καθώς και για τους θεσμούς της εφηβείας και της δουλείας.[11] Ενδιαφέρουσες είναι οι πληροφορίες που αντλούμε από επιγραφές και αρχαιολογικά δεδομένα για τις λατρείες και τα ιερά της Δυτικής Μακεδονίας. Με βάση την αρχαία φυλετική διαίρεση, ο μεγαλύτερος αριθμός των λατρευομένων θεοτήτων και των τόπων λατρείας τους (20 θεότητες και 22 τόποι λατρείας) απαντά στην Ελιμιώτιδα και ακολουθεί η Εορδαία (17 θεότητες και 18 τόποι λατρείας). Η πλειονότητα των λατρειών αφορά ελληνικές θεότητες, όπως είναι: του Δία («Ύψιστου», «Ολύμπιου», «Μέγιστου»), του Απόλλωνα, του Ασκληπιού, του Διόνυσου, του Ερμή, του Ποσειδώνα, του Ηρακλή («πατρώου» θεού των Μακεδόνων), της Ήρας, της Αθηνάς, της Άρτεμης, της Αφροδίτης, της Ενοδίας θεάς, καθώς και του Αλέξανδρου (αλεξανδρολατρεία). Από τις άλλες (ανατολικές, θρακικές, ρωμαϊκές) λατρείες μαρτυρείται η λατρεία του Σάραπη και της Ίσιδας, του «Θράκα ιππέα», της Ρώμης, καθώς και η αυτοκρατορολατρεία. [12]

Από τις επιγραφές μας είναι γνωστά 500 περίπου παραδείγματα ανθρωπωνυμίων (θεοφόρων, μυθολογικών, ιστορικών κ.ά.), από τα οποία τα περισσότερα (περίπου 200, δηλ. το 42%) μαρτυρούνται στην Ελιμιώτιδα και από τα υπόλοιπα τα 111 (δηλ. το 25%) στην Ορεστίδα και τα 60 (δηλ. το 13%) στην Εορδαία. Από τα 500 περίπου ανθρωπωνύμια τα 350 (δηλ. ένα ποσοστό 75%) είναι ελληνικά και τα υπόλοιπα (25%) ανατολικά και ρωμαϊκά. Από τα ανθρωπωνύμια αντλούμε πολύτιμα στοιχεία για τη σύνθεση του πληθυσμού. Έτσι, εκτός από τον ντόπιο πληθυσμό, διαπιστώνεται η ύπαρξη παροίκων (Θεσσαλών από τη Δολίχη, τις Χυρέτιες και το Κερκίνιο) και μεταναστών από τη Θράκη και την Ελληνική Ανατολή. Τέλος, τα ανθρωπωνύμια μαρτυρούν ατομικές χορηγήσεις της ρωμαϊκής πολιτείας (civitas Romana) σε μέλη της τοπικής αριστοκρατίας ως το 212 μ.Χ., οπότε με το διάταγμα του Καρακάλλα χορηγήθηκε η ρωμαϊκή πολιτεία σε όλους τους ελεύθερους κατοίκους του Ρωμαϊκού κράτους.[13]

Τέλος, όσον αφορά την οικονομική ιστορία του τμήματος της Άνω Μακεδονίας που αντιστοιχεί στη σημερινή Δυτική Μακεδονία, με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα (κυρίως σκουριές σιδήρου και όστρακα αγγείων), έχουν εντοπιστεί αρκετές θέσεις με ίχνη μεταλλευτικών δραστηριοτήτων. Φαίνεται πως τα σπουδαιότερα μεταλλεία βρίσκονταν στις φυλετικές περιοχές της Ελιμιώτιδας και Λυγκηστίδας. Στην Ελιμιώτιδα σπουδαίο μεταλλευτικό κέντρο (χαλκού και σιδήρου) υπήρχε στους ανατολικούς πρόποδες της Πίνδου και συγκεκριμένα στο σημ. νομό Γρεβενών (κοντά στα σημ. χωριά Ανάβρυτα, Σαμαρίνα, Αβδέλλα, Μοναχίτι). Στη Λυγκηστίδα πάλι σπουδαίο μεταλλευτικό κέντρο σιδήρου υπήρχε στους ανατολικούς πρόποδες του Βέρνου (στα σημ. χωριά Άνω Κλεινές, Πρώτη, Τροπαιούχος και Κάτω Υδρούσα), καθώς και στη λεκάνη του Γεροπόταμου (stara reka) (κοντά στα σημ. χωριά Σκοπός, Αχλάδα, Μελίτη και Νεοχωράκι).[14]

Κύρια ημιαυτόνομα βασίλεια και αρχαίες πόλεις της Άνω Μακεδονίας Επεξεργασία

Παρουσιάζονται οι αρχαίες πόλεις που αναφέρονται από αρχαίους συγγραφείς στα κύρια βασίλεια με πιθανή θέση εφόσον έχει ερευνηθεί καθώς και αταύτιστοι αρχαιολογικοί χώροι με ευρήματα από την Κλασική Εποχή σε παρένθεση.

Εορδαία

Ορεστίδα ή Όρέστεια, Ορεστίς

Ελιμεία ή Ελιμιώτις, Ελιμιώτιδα

Λυγκηστίδα ή Λυγκηστίς, ή Πελαγονία (Ρωμ.)

Μερικοί βασιλείς με καταγωγή από την Άνω Μακεδονία Επεξεργασία

Δυναστεία των Αργεαδών ή Τημενιδών

Δυναστεία των Αντιγονιδών

Δυναστεία των Πτολεμαίων

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Σημειώσεις Επεξεργασία

i. Οι «Φήμες» του μητροπολίτη Καστοριάς και μερικών μητροπόλεων της Δυτικής Μακεδονίας, της Βορείου Ηπείρου και του μητροπολίτη Πελαγονίας παλαιότερα, στην εκκλησιαστική υμνογραφία περιέχουν τον όρο Άνω Μακεδονία: «Υπέρ τίμου και εξάρχου Άνω Μακεδονίας».[20][21]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ [1] Χατζηνικολάου, Κ. (2007). Οι λατρείες των θεών και των ηρώων στην Άνω Μακεδονία κατά την αρχαιότητα (Ελιμεία, Εορδαία, Ορεστίδα, Λυγκιστίδα).. Διδακτορική διατριβή. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης-Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
  2. ↑ Ηρόδοτος 7. 173.4: «ἐσβολήν ἐς Θεσσαλούς κατά τήν ἄνω μακεδονίην, διά Περραιβῶν κατά Γόννων πόλιν…ἡ στρατιή ἡ Ξέρξεω…»
  3. ↑ Θουκυδίδης 2.99 «...τῶν γὰρ Μακεδόνων εἰσὶ καὶ Λυγκησταὶ καὶ ᾿Ελιμιῶται καὶ ἄλλα ἔθνη ἐπάνωθεν, ἃ ξύμμαχα μέν ἐστι τούτοις καὶ ὑπήκοα, βασιλείας δ' ἔχει καθ' αὑτά...»
  4. ↑ [2] Αρχειοθετήθηκε 2017-04-24 στο Wayback Machine. Δ. Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας (Το τμήμα της σημερινής Δυτικής Μακεδονίας), Θεσσαλονίκη 1989 (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών), σ. 42-60. ISBN 960-7265-01-7.
  5. ↑ Τίτος Λίβιος 45.29.9 και 45.30.6
  6. ↑ Στράβων 7. απόσπ.12) «ότι Πηνειός ορίζει την Κάτω και προς τη θαλάττη Μακεδονίαν από Θετταλίας και Μαγνησίας, Αλιάκμων δ' την Άνω Μακεδονίαν»
  7. ↑ [3][νεκρός σύνδεσμος] Καραμήτρου-Μεντεσίδη Γεωργία, Αιανή: Η έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο: α) Οι Μακεδόνες αυτοί, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, μετέβησαν από την Πίνδο στη Δρυοπίδα και την Πελοπόννησο, όπου ονομάστηκαν Δωριείς.(...)β) Το όριο του μυκηναϊκού κόσμου (1600- 1100 π.Χ.) μετατίθεται βορειότερα από τη Θεσσαλία προς τη Μακεδονία, αφού τα ευρήματα δηλώνουν κάποιας μορφής εγκαταστάσεις Μυκηναίων και πλούσιες επαφές. γ) Η ακμή στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια και οι οργανωμένες πόλεις με δημόσια κτήρια, εκατό και πλέον χρόνια πριν από τον Φίλιππο Β΄, στον οποίο οι ιστορικοί απέδιδαν την ίδρυση των πρώτων πόλεων-αστικών κέντρων στην Άνω Μακεδονία. Έτσι αναθεωρήθηκε η άποψη περί πολιτισμικής απομόνωσης της Άνω Μακεδονίας. δ) Το υψηλό βιοτικό και πολιτισμικό επίπεδο προβάλλει ανάγλυφο μέσα από τα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία μετατρέπονται σε ιστορικό λόγο και εντάσσουν την περιοχή στην πολιτιστική «κοινή» του υπόλοιπου ελληνισμού, διαχρονικά από την Ύστερη Εποχή Χαλκού μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια, ενώ παράλληλα ο εντοπισμός υστεροαρχαϊκών και κλασικών επιγραφών (από τις πρωιμότερες όλης της Μακεδονίας) αποδεικνύει ότι η μέχρι τώρα έλλειψή τους οφειλόταν στην περιορισμένη και μη συστηματική ανασκαφική έρευνα.
  8. ↑ Χατζηνικολάου, Καλλιόπη Γ. (2009). «Συμβολή στη μελέτη της ιστορικής γεωγραφίας της Άνω Μακεδονίας». Μακεδονικά 38: 15. http://media.ems.gr/ekdoseis/makedonika/makedonika_38/ekd_pemk_38_Chatzinikolaou.pdf. 
  9. ↑ [4] Αρχειοθετήθηκε 2017-04-24 στο Wayback Machine. Δ. Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας (Το τμήμα της σημερινής Δυτικής Μακεδονίας), Θεσσαλονίκη 1989 (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών), σ. 64-65. ISBN 960-7265-01-7.
  10. ↑ Δ. Κ. Σαμσάρης, Οι επιγραφικές μαρτυρίες για τους θεσμούς της Δυτικής Μακεδονίας κατά τη ρωμαιοκρατία, Μακεδονικά 22(1982)295-308
  11. ↑ Δ. Κ. Σαμσάρης, Οι επιγραφικές μαρτυρίες για τους θεσμούς της Δυτικής Μακεδονίας κατά τη ρωμαιοκρατία, Μακεδονικά 22(1982)295-308
  12. ↑ Δ. Κ. Σαμσάρη, «Οι λατρείες στη Δυτική Μακεδονία κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Συμβολή στη μελέτη των λατρειών της ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας», στο βιβλίο του : Έρευνες στην ιστορία, την τοπογραφία και τις λατρείες των ρωμαϊκών επαρχιών Μακεδονίας και Θράκης, Θεσσαλονίκη 1984, σ. 59-130
  13. ↑ Δ. Κ. Σαμσάρης, Τα ανθρωπωνύμια της Δυτικής Μακεδονίας κατά τη ρωμαιοκρατία με βάση τις επιγραφικές μαρτυρίες, Η’ Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής και Λατινικής Επιγραφικής (Αθήνα, Οκτώβριος 1982), Μακεδονικά 22(1982)259-294
  14. ↑ D. C. Samsaris, Les mines et la metallurgie de fer et de cuivre dans la province romaine de Macédoine, Klio 69(1987), 1, σ. 159.
  15. ↑ «Στα ίχνη του αρχαίου Αργους της Μακεδονίας 06/03/2011». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011. 
  16. ↑ Ιστοσελίδα δήμου Καστοριάς: Καστοριά - Προέλευση του ονόματος
  17. ↑ «Ιστοσελίδα δήμου Καστοριάς: Άργος Ορεστικό και Αρχαία Βάτυννα». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2011. 
  18. ↑ [5] , Volume 54, Part 2, Issue 2, Hypourgeio Politismou, 2006, σελ. 644
  19. ↑ Χ. Τσούγγαρης, Ανασκαφικές έρευνες στον νομό Καστοριάς κατά το 1999, ΑΕΜΘ 13 (1999), σ. 611
  20. ↑ Έτος 2011-Οικουμενικό Πατριαρχείο-Μητροπολίτες Νέων Χωρών
  21. ↑ "Πάντως η Άνω Μακεδονία ήταν η ΒΔ Μακεδονία (σημερινή Δυτική και μέρος της εκτός Ελληνικών συνόρων), όρος που χρησιμοποιείται από τον Ηρόδοτο ως και τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο και ως σήμερα στην εκκλησιαστική ορολογία."[νεκρός σύνδεσμος]


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Άνω_Μακεδονία&oldid=10383823"