Παλαμήδης (μυθολογία)
Ο Παλαμήδης, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν γιος του Ναύπλιου και της Κλυμένης (ή της Ησιόνης ή της Φιλύρας), αδελφός του Οίακα και του Ναυσιδέμοντα από όπου και οι σχετικοί όροι για τη ναυσιπλοΐα. Φημιζόταν για τη σοφία και την επινοητικότητά του,[4] και λέγεται πως είχε επινοήσει μερικά από τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου.[5] Θεωρείται επίσης εφευρέτης της ναυτιλίας, των φάρων, των μέτρων και των σταθμών, των νομισμάτων, καθώς και της διαίρεσης του χρόνου σε ώρες, ημέρες και μήνες, αλλά και παιχνιδιών (επιτραπέζιων και στρατηγημάτων). Τα παιχνίδια αυτά ονομάζονται και του Παλαμήδους ή αθύρματα ή πεσσοί ή πεττοί, κύβοι κ.α. Το κάστρο του Παλαμηδίου στο Ναύπλιο πήρε το όνομά του.
| Παλαμήδης | |
|---|---|
 | |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Οικογένεια | |
| Γονείς | Ναύπλιος[1][2][3] και Κλυμένη[1][3] και Ησιόνη |
| Αδέλφια | Οίακας[1] Ναυσιμέδοντας |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Ετυμολογία
ΕπεξεργασίαΓια την ετυμολογία του ονόματος «Παλαμήδης» υπάρχουν δύο κύριες εκδοχές. Κατά τη μία, προέρχεται από το ρήμα «παλαμάομαι» που σημαίνει εξυφαίνω και εφευρίσκω, δηλαδή ο «εφευρέτης, που μηχανεύεται σχέδια». Κατά τη δεύτερη, μπορεί να προέρχεται από το ρήμα «παλαίω» (=παλεύω) και το «μήδομαι» (=σκέφτομαι, συμβουλεύω), δηλαδή «αυτός που σκέφτεται τη μάχη και δίνει συμβουλές γι´αυτήν».
Μυθολογία
ΕπεξεργασίαΑν και είναι κύριος χαρακτήρας σε ορισμένες αφηγήσεις για τον Τρωικό πόλεμο, ο Παλαμήδης δεν αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου.
Αφού ο Πάρις μετέφερε την Ελένη στην Τροία, ο Αγαμέμνων απέστειλε τον Παλαμήδη στην Ιθάκη για να παραλάβει τον Οδυσσέα, ο οποίος είχε υποσχεθεί να υπερασπιστεί τον γάμο της Ελένης και του Μενελάου. Ο Οδυσσέας δεν ήθελε να τιμήσει τον όρκο του,α[›] γι' αυτό προσεποιείτο τον παράφρονα, οργώνοντας τα χωράφια του με έναν γάιδαρο και ένα βόδι που ήταν και τα δύο ζευγαρωμένα στο ίδιο άροτρο· έτσι τα θηρία διαφορετικών μεγεθών έκαναν το άροτρο να προχωρεί χαοτικά. Ο Παλαμήδης μάντεψε τι συνέβαινε και έβαλε μπροστά στο άροτρο τον νεογέννητο γιο του Οδυσσέα, Τηλέμαχο. Ο Οδυσσέας μόλις τον είδε σταμάτησε να εργάζεται και έτσι αποκαλύφθηκε ότι διατηρούσε πλήρως τα λογικά του. [Ἀπολλωδώρου, Βιβλιοθήκης Ἐπιτομή, 3.7]
Οι αρχαίες πηγές παραδίδουν διαφορετικές αφηγήσεις για το πώς ο Παλαμήδης θανατώθηκε.
Σύμφωνα με την αφήγηση του Υγίνου, ο Οδυσσέας δεν συγχώρεσε ποτέ τον Παλαμήδη που κατέστρεψε την προσπάθειά του να μείνει έξω από τον Τρωικό πόλεμο. Όταν ο Παλαμήδης συμβούλεψε τους Έλληνες να επιστρέψουν στην πατρίδα του, ο Οδυσσέας έκρυψε χρυσό στη σκηνή του και έγραψε ένα ψεύτικο γράμμα που υποτίθεται ότι ήταν από τον Πρίαμο. Έτσι ο Παλαμήδης κατηγορήθηκε για προδοσία και λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου από τους Έλληνες.** [Ὑγίνου, Μύθοι, 105]
Στην εκδοχή του Παυσανία, ο Παλαμήδης πνίγηκε από τον Οδυσσέα και τον Διομήδη κατά τη διάρκεια μιας αλιευτικής εξόρμησης. [Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, 10.31.2 σχολιασμός στο έπος Κύπρια]
Ακόμα μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι παρασύρθηκε σε ένα πηγάδι αναζητώντας θησαυρό και στη συνέχεια συνεθλίβη από πέτρες. [εκκρεμεί παραπομπή]
Εκδοχές καταδίκης του
Επεξεργασία
Οι πηγές όμως φανερώνουν και άλλη αιτία για την έχθρα του Οδυσσέα προς τον Παλαμήδη. Όταν ο στρατός των Αχαιών πεινούσε, έστειλαν τον Οδυσσέα στη Θράκη να βρει σιτάρι. Γύρισε όμως άπρακτος. Σαν τον ειρωνεύθηκε ο Παλαμήδης, ο Οδυσσέας του απήντησε ότι ούτε εκείνος θα τα κατάφερνε, όσο έξυπνος και αν ήταν. Τότε ο Παλαμήδης πήγε ο ίδιος στη Θράκη και γύρισε με μεγάλα φορτώματα σιτάρι.[6]
Ἀδίκως χρῆσθαι τῇ ῥητορικῇ Ελένης εγκώμιον [7]
- Ο Παλαμήδης σκιαγραφεί τα πιθανά κίνητρα του Οδυσσέα, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι ο θάνατος καθαυτός που δεν δέχεται, αλλά τον θάνατο εν ατιμία § 1-6.
- Αναπτύσσει τα επιχειρήματα γύρω από τη μη δυνατότητα να κάνει προδοσία (ἀδύνατος εἱμί τοῦτο πράττειν) § 6-12.
- Απευθύνεται στους δικαστές και αναφέρεται στο πρόσωπό του. Το κάνει όχι για να παινευθεί, αλλά γιατί το επιβάλλουν οι περιστάσεις § 28-32.
- Θέτει τους δικαστές μπροστά στις συνέπειες μια άδικης απόφασης, αφού δεν απεδείχθη ούτε ότι αδίκησε ούτε ότι η κατηγορία ήταν αξιόπιστη (φανεράν οὑδεμίαν ἀδικίαν οὑδ΄ πιστήν αἱτίαν ἀποδείξαντες) § 33-36.
Κρίσεις
Επεξεργασία
Ο Όμηρος δεν αναφέρει καθόλου τον Παλαμήδη στα δύο έπη του.[8] Τον συναντούμε για πρώτη φορά στα Κύπρια, απ΄όπου παρέλαβαν την ιστορία του και τη διαμόρφωσαν ποικιλοτρόπως οι τραγικοί Αισχύλος και Ευριπίδης, όπως φαίνεται από μερικά αποσπάσματα που έχουν σωθεί του Ναυπλίου και του Υγίνου αντίστοιχα.
Ο Ξενοφών μαρτυρεί ότι ο Παλαμήδης τιμήθηκε, μαζί με άλλους ήρωες, από τους θεούς[9] και στην Απολογία Σωκράτους ρητά λέγει ότι του είναι παρήγορη η συνάντηση με τον Παλαμήδη τον οποίον εξυμνούν περισσότερο από τον Οδυσσέα που τον θανάτωσαν άδικα.β[›]
Οι σοφιστές τον θεωρούσαν υπόδειγμά τους και είχαν εκμεταλλευτεί όλα όσα διηγούνταν γι΄αυτόν.
Παντού εμφανίζεται ως ένας από τους σοφότερους Έλληνες, γι΄αυτό και υπάρχουν χαρακτηριστικές παροιμιώδεις εκφράσεις, όπως Παλαμήδους εξεύρημα, Παλαμήδους σοφώτερος και Παλαμήδους βούλευμα.
Σημειώσεις
Επεξεργασία^ α: Ο Οδυσσέας, πάλι, δεν ήθελε να πάει στον πόλεμο γιατί ο μάντης της Ιθάκης Αλιθέρσης είχε προφητεύσει ότι, αν πήγαινε στον πόλεμο, θα γύριζε μόνον ύστερα από είκοσι χρόνια, ολομόναχος και αγνώριστος. Προσποιήθηκε τον τρελό: έζεψε στο αλέτρι του ένα άλογο και ένα βόδι, φόρεσε μια σκούφια σαν εκείνη του Ηφαίστου στο κεφάλι και άρχισε να ρίχνει στο αυλάκι αλάτι αντί για σπόρο.[10][11]
^ β: «ἀλλ᾽ οὐδὲ μέντοι ὅτι ἀδίκως ἀποθνῄσκω, διὰ τοῦτο μεῖον φρονητέον: οὐ γὰρ ἐμοὶ ἀλλὰ τοῖς καταγνοῦσι τοῦτο αἰσχρόν [γάρ] ἐστι. παραμυθεῖται δ᾽ ἔτι με καὶ Παλαμήδης ὁ παραπλησίως ἐμοὶ τελευτήσας: ἔτι γὰρ καὶ νῦν πολὺ καλλίους ὕμνους παρέχεται Ὀδυσσέως τοῦ ἀδίκως ἀποκτείναντος αὐτόν» Απολογία Σωκράτους (Ξενοφών), 26.
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 «Palamedes» (Ρωσικά)
- ↑ 2,0 2,1 «Nauplius» (Ρωσικά)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Νικολάι Ομπνόρσκι: «Паламед» (Ρωσικά)
- ↑ Hildesheim, Tragicorum graecorum fragmenta (Αποσπάσματα), ed. A. Nauck, 1964
- ↑ Λουκιανός, Δίκη συμφώνων, § 5
- ↑ Απολλόδωρος, Επιτομή VI, 7-11
- ↑ Ισοκράτης, Ελένη, 3 «Ἀδίκως χρῆσθαι τῇ ῥητορικῇ, ὺπόθεσις ἄτοπος καί παράδοξος... ψευδῆ μηχανῆσθαι τόν λόγον»
- ↑ Ιωάννης Κακριδής, Ελληνική μυθολογία, 1-5, Εκδοτική Αθηνών, τομ. 1, σ. 93 κ. επ. εξηγεί: «τη σιωπή του Ομήρου από το γεγονός ότι τα ομηρικά έπη αρχίζουν με τον τελευταίο χρόνο του πολέμου. Ο Όμηρος δεν ήθελε, προφανώς να μειώσει τη φήμη του Οδυσσέα.»
- ↑ Ξενοφών, Κυνηγετικός, Ι,2
- ↑ Από τη χαμένη τραγωδία του Σοφοκλή, Οδυσσεύς μαινόμενος τα αποσπάσματα 462-468, The Loeb Classical Library, 1996.
- ↑ Οι μεταγενέστεροι του Σοφοκλή τον μύθο αυτό το πίστωσαν στον Οδυσσέα και εις βάρος του Αχιλλέα που φέρεται να είχε καταφύγει στη Σκύρο.
Πηγές
Επεξεργασία- Γοργίας, Υπέρ Παλαμήδους Απολογία.
- (Κύπρια έπη του τρωικού κύκλου) που αναφέρονται σε περιστατικά και ήρωες πριν από την τρωική εκστρατεία και στα εννέα πρώτα χρόνια του τρωικού πολέμου.
- Βιργίλιος, Αινειάδα, 2.81-85
- Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, 13.34-60, 308-312
- Lorenzo Rocci (1956). Vocabolario Greco-Italiano. Società Ed. Dante Alighieri srl. σελ. 1392. (Ιταλικά)
- Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus), The Library with an English Translation by Sir James George Frazer, F.B.A., F.R.S. in 2 Volumes, Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1921. ISBN 0-674-99135-4. Online version at the Perseus Digital Library. Greek text available from the same website.
- Dictys Cretensis, from The Trojan War. The Chronicles of Dictys of Crete and Dares the Phrygian translated by Richard McIlwaine Frazer, Jr. (1931-). Indiana University Press. 1966. Online version at the Topos Text Project.
- D. R. Reinsch, "Die Palamedes-Episode in der Synopsis Chronike des Konstantinos Manasses und ihre Inspirationsquelle," in Byzantinische Sprachkunst. Studien zur byzantinischen Literatur gewidmet Wolfram Hoerandner zum 65. Geburtstag. Hg. v. Martin Hinterberger und Elisabeth Schiffer. Berlin-New York, Walter de Gruyter, 2007 (Byzantinisches Archiv, 20), 266–276.
- Gaius Julius Hyginus, Fabulae from The Myths of Hyginus translated and edited by Mary Grant. University of Kansas Publications in Humanistic Studies. Online version at the Topos Text Project.
- Gantz, Timothy, Early Greek Myth: A Guide to Literary and Artistic Sources, Johns Hopkins University Press, 1996, Two volumes: (ISBN 978-0-8018-5360-9) (Vol. 1), (ISBN 978-0-8018-5362-3) (Vol. 2).
- Gorgias, "Defense of Palamedes" (αρχαία ελληνικά: Ὑπερ Παλαμήδου ἀπολογία), in Antiphontis Orationes et fragmenta, adiunctis Gorgiae, Antisthenis, Alcidamantis declamationibus, ed. Friedrich Blass. B. G. Teubner, 1892.
- Hard, Robin, The Routledge Handbook of Greek Mythology: Based on H.J. Rose's "Handbook of Greek Mythology", Psychology Press, 2004, (ISBN 9780415186360). Google Books.
- Pausanias (geographer), Description of Greece with an English Translation by W.H.S. Jones, Litt.D., and H.A. Ormerod, M.A., in 4 Volumes. Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1918. (ISBN 0-674-99328-4). Online version at the Perseus Digital Library
- Pausanias, Graeciae Descriptio. 3 vols. Leipzig, Teubner. 1903. Greek text available at the Perseus Digital Library.
- Publius Ovidius Naso, Metamorphoses translated by Brookes More (1859-1942). Boston, Cornhill Publishing Co. 1922. Online version at the Perseus Digital Library.
- Publius Ovidius Naso, Metamorphoses. Hugo Magnus. Gotha (Germany). Friedr. Andr. Perthes. 1892. Latin text available at the Perseus Digital Library.
- Publius Vergilius Maro, Aeneid. Theodore C. Williams. trans. Boston. Houghton Mifflin Co. 1910. Online version at the Perseus Digital Library.
- Publius Vergilius Maro, Bucolics, Aeneid, and Georgics. J. B. Greenough. Boston. Ginn & Co. 1900. Latin text available at the Perseus Digital Library.