Σίβυλλα
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Στην αρχαιότητα με τη λέξη Σίβυλλα (ή και Σιβύλλα) χαρακτηριζόταν η οποιαδήποτε γυναίκα με μαντική ικανότητα που προφήτευε αυθόρμητα (χωρίς να ερωτηθεί), όταν περιερχόταν σε έκσταση, μελλοντικά συμβάντα (συνήθως δυσάρεστα ή φοβερά). Αυτό συνέβαινε, όπως πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι, γιατί δεχόταν την επίσκεψη ενός θεϊκού πνεύματος. Οι Σίβυλλες δεν είχαν σχέση εργασίας με κάποιο μαντείο.
Ετυμολογία
ΕπεξεργασίαΗ ετυμολογία του ονόματος «Σίβυλλα» δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Στην αρχαιότητα πίστευαν, όπως μας πληροφορεί ο Λατίνος συγγραφέας Λακτάντιος (4ος αι. μ.Χ.), ότι η λέξη ήταν σύνθετη από τον δωρικό τύπο του ουσιαστικού «θεός» (σιός) και τον αιολικό τύπο του ουσιαστικού «βουλή» = θέληση (βόλλα). Σίβυλλα, σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, σήμαινε επομένως εκείνη που αποκαλύπτει τη θέληση του Θεού.[1]
Οι παραδόσεις για τις Σίβυλλες
Επεξεργασία
Η κύρια διαφορά ανάμεσα στις Σίβυλλες και στις προφήτιδες των διάφορων μαντείων είναι ότι οι δεύτερες, όπως π.χ. η Πυθία στο Μαντείο των Δελφών, προφήτευαν μόνο απαντώντας σε καλώς καθορισμένα ερωτήματα, ενώ οι Σίβυλλες προφήτευαν χωρίς να δεχθούν προηγουμένως ερωτήσεις. Οι παραδόσεις για τις Σίβυλλες είναι αρχαιότατες. Φαίνεται ότι σχετικές παραδόσεις από τις χώρες της Μέσης Ανατολής πέρασαν στον ελληνικό χώρο μέσα από τη Μικρά Ασία σε εποχή που επικρατούσαν μυστικιστικές τάσεις και δεν είχε ακόμα γεννηθεί ο φιλοσοφικός στοχασμός στα παράλια της Ιωνίας.
Η πίστη των αρχαίων λαών στην ευαίσθητη και διαισθητική φύση της γυναίκας συνετέλεσε ώστε πολλά αποφθέγματα σε τύπο χρησμού ή προφητείας να τα αποδίδουν σε μια Σίβυλλα και έτσι σιγά-σιγά εμπλουτίσθηκε η παράδοση. Πολλές φορές τους αποδίδονταν προφητείες επινοημένες μετά από μεγάλα γεγονότα κι επειδή αυτό ήταν πολύ εντυπωσιακό, έκανε τον πολύ κόσμο να δίνει προσοχή στις προφητείες της Σίβυλλας. Την ευπιστία αυτή του λαού, όπως ήταν φυσικό, την εκμεταλλεύθηκαν κατά καιρούς και διάφορες πολιτικο-θρησκευτικές προπαγάνδες. Δημιουργήθηκε έτσι μια πλούσια συλλογή από σιβυλλικούς χρησμούς, των οποίων η επίδραση στον λαό ήταν αισθητή μέχρι τον Μεσαίωνα.
Η κάθε Σίβυλλα πιστευόταν ότι είχε το προφητικό χάρισμα από τη γέννησή της. Τη θεωρούσαν μια ύπαρξη ανάμεσα στον θεό και στο άνθρωπο. Δεν ήταν βέβαια αθάνατη, αλλά η διάρκεια της ζωής της ξεπερνούσε κατά πολύ τον μέσο όρο ζωής του ανθρώπου. Και όπως ο χρησμοδότης θεός Απόλλων κρατούσε τη λύρα, έτσι και η Σίβυλλα κρατούσε ένα άλλο έγχορδο μουσικό όργανο, τη σαμβύκη (είδος τριγωνικής λύρας). Η επαφή της Σίβυλλας με το θείο προϋπέθετε την παρθενία της.
Γνωστές Σίβυλλες
Επεξεργασία
Τα αρχαιότερα ελληνικά κείμενα κάνουν λόγο για μία και μοναδική Σίβυλλα. Γράφουν έτσι για τη Σίβυλλα, ως μία συγκεκριμένη μορφή, πρώτος ο Ηράκλειτος, ύστερα ο Ευριπίδης και ο Πλάτων. Ο πρώτος που κάνει λόγο για «Σίβυλλες» στον πληθυντικό είναι ο Αριστοτέλης. Ο Παυσανίας γράφει ότι η αρχαιότερη από όλες τις Σίβυλλες ήταν η Ηροφίλη, που έζησε πριν από τον Τρωικό Πόλεμο, κόρη του Δία και εγγονή του Ποσειδώνα. Νεότερή της ήταν μια άλλη Ηροφίλη, που κατοικούσε κοντά σε μια πηγή νερού στις Ερυθρές της Μικράς Ασίας (Ηράκλειτος, fr. 92). Οι μετά τον Αριστοτέλη πηγές αναφέρουν τρεις, 4 ή και 10 Σίβυλλες. Σύμφωνα με αρχαίους θρύλους, υπήρξαν συνολικά 12 Σίβυλλες σε όλη την αρχαιότητα. Από αυτές, οι πιο διάσημες ήταν:
- Η Ιδαία Σίβυλλα ή Σίβυλλα της Μαρπήσσου ή Ελλησποντία
- Η Σαμία Σίβυλλα
- Η Ερυθραία Σίβυλλα, η Ηροφίλη {νεότερη}
- Η Δελφική Σίβυλλα
- Η Κυμαία Σίβυλλα, η Δημώ ή Δημοφίλη
Λιγότερο γνωστές Σίβυλλες ήταν:
- Η Αιγυπτία Σίβυλλα
- Η Θεσπρωτίς Σίβυλλα
- Η Θετταλή Σίβυλλα, που ταυτίζεται με τη Μαντώ
- Η Κιμμερία Σίβυλλα
- Η Σίβυλλα της Κολοφώνας ή Λάμπουσα
- Η Λιβυκή Σίβυλλα
- Η Περσική Σίβυλλα
- Η Ροδία Σίβυλλα
- Η Σαρδιανή Σίβυλλα
- Η Σικελή Σίβυλλα
- Η Φρυγική Σίβυλλα
- Η Χαλδαϊκή Σίβυλλα
Στην ύστερη αρχαιότητα προστέθηκαν άλλες δύο Σίβυλλες, η «Ιουδαία Σίβυλλα» και η «Βαβυλωνία Σίβυλλα». Η δεύτερη αναφέρεται και με το όνομα Σάββη, αλλά η Σάββη είχε επίσης εβραϊκή καταγωγή. Ακόμα και η Βασίλισσα του Σαβά έχει αναφερθεί ως Σίβυλλα. Από την Κυμαία Σίβυλλα (το όνομα αναφέρεται στην Κύμη της Καμπανίας στην Ιταλία) είχε αγοράσει ο βασιλιάς των Ρωμαίων Ταρκύνιος τα βιβλία των «σιβυλλικών χρησμών», τα οποία φυλάγονταν στη Ρώμη, και συγκεκριμένα στον ναό του Δία στο Καπιτώλιο. Αυτά τα βιβλία, εκ των οποίων μόνο κάποια αποσπάσματα έχουν διασωθεί, δεν πρέπει να συγχέονται με τους "Σιβυλλικούς Χρησμούς", 12 βιβλία με προφητείες που εικάζεται ότι έχουν συγγραφεί σε ιουδαιοχριστιανικό περιβάλλον.
Οι Σίβυλλες στην Τέχνη
ΕπεξεργασίαΗ Σίβυλλα εικονίζεται μαζί με αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους σε αρκετές βυζαντινές αγιογραφίες στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία και άλλες ορθόδοξες χριστιανικές χώρες. Στην Ελλάδα εικονίζεται στη Μονή Λαύρας στο Άγιον Όρος, στη Μονή Ζωοδόχου Πηγής ή Γόλας, Λακωνίας, στο ναό Προφήτη Ηλία Σιάτιστας, και αλλού. Στη Βουλγαία βρίσκεται στο χωριό Αρμπανάσι σε ναό της Γέννησης του Χριστού του 1681, μαζί με άλλους φιλοσόφους που περιγράφονται με ελληνικά γράμματα. Στη Ρουμανία εικονίζεται σε ναό του 1536 στη Vatra Moldovitei, και στο Genunei της Βλαχίας σε ναό που εικονογραφήθηκε το 1809. Στη Ρωσία υπήρχε εικόνα της Σίβυλλας στη Μονή Ottesskij και σε άλλες Μονές[2]. Κατά τον καθηγητή Κ. Σπετσιέρη η Σιβύλλα εκφράζει συμβολικά διάφορες προχριστιανικές προφητείες περί Χριστού. Το όνομά της ερμηνευόταν ως "Θεοβούλη", δηλ. γυναίκα που προλέγει τις Θείες βουλές. Η γνωστότερη θεωρούμενη συβιλλική προφητεία περί Χριστού είναι η "Ήξει δ' αγνός άναξ πάσης γης σκήπτρα κρατέων." [3]
Η δυτική χριστιανική τέχνη εμπνεύσθηκε πολλές φορές από τις Σίβυλλες, στις οποίες αποδιδόταν συμβολικός χαρακτήρας:
- Ο Ντομένικο Γκιρλαντάιο το 1483-86 έφτιαξε την Κυμαία Σίβυλλα στο παρεκκλήσιο Σασσέττι, στη Σάντα Τρινιτά της Φλωρεντίας.
- Ο Ραφαελίνο ντελ Γκάρμπο έκανε την Κυμαία Σίβυλλα το 1488-93 στο παρεκκλήσι Καράφα, στη Σάντα Μαρία σόπρα Μινέρβα της Ρώμης.
- Ο Πιντουρίκκιο έφτιαξε (1492-94) 12 Σίβυλλες στην Αίθουσα των Προφητών στα Διαμερίσματα του Βοργία, στο Αποστολικό Παλάτι του Βατικανού, όπως την Τιβουρτινή (Tribur) Σίβυλλα, την Ευρωπαϊκή Σίβυλλα και την Αγριππιανή (Agrippa) Σίβυλλα (αντιστοιχίζοντάς τες με τους 12 προφήτες).
- Ο Μπαλτασάρε Περούτζι το 1508 έκανε την Κυμαία και Τριβουρτινή Σίβυλλα στην εκκλησία Σαν Πιέτρο ιν Μοντόριο, στο Τραστέβερε της Ρώμης.
- Ο Μιχαήλ Άγγελος, στη γνωστή οροφογραφία του της Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό, έχει ζωγραφίσει (1508-12) 5 Σίβυλλες (μαζί με 7 προφήτες), την καθεμιά με διαφορετική μορφή και σε διαφορετική στάση, που θεωρούνται από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του.
- Ο Ραφαήλ ζωγράφισε (1514) 4 Σίβυλλες σε μία τοιχογραφία στην εκκλησία της Παναγίας της Ειρήνης στη Ρώμη, φανερά επηρεασμένος από τον προηγούμενο.
- Ο αστεροειδής 168 Σίβυλλα (168 Sibylla), που ανακαλύφθηκε το 1876, πήρε το όνομά του από τις Σίβυλλες.
Δείτε επίσης
ΕπεξεργασίαΠηγές
Επεξεργασία- Ε.Ν. Ρούσσος: το άρθρο «Σίβυλλα» στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια του Χάρη Πάτση, τ.20, σ.387 (1975)
- Emmy Patsi-Garin: Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, εκδ. οίκος «Χάρη Πάτση», Αθήνα 1969