Στείριδα
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Αυτό το λήμμα τεκμηριώνεται κυρίως με πρωτογενείς πηγές. Παρακαλούμε βελτιώστε το προσθέτοντας δευτερογενείς ή τριτογενείς πηγές. |
Η Στείριδα (ή Στίριδα)[1] ήταν αρχαία φωκική πόλη, στη νότια πλευρά του Ελικώνα, κοντά στο Στείρι και τον Όσιο Λουκά, στον νομό Βοιωτίας.
Παράδοση
ΕπεξεργασίαΟι Φωκείς στο μεγαλύτερο ποσοστό τους ήταν Δωριείς στην καταγωγή τους. Για ένα σημαντικό αριθμό φωκικών πόλεων, όμως, η αρχαία παράδοση υποστήριζε ότι είχαν διαφορετική προέλευση. Τα ονόματα των πόλεων αυτών, όπως τα διασώζει ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας, ήταν Στείριδα, Ελάτεια, Πανοπέας, Άβες και Υάμπολη.Οι κάτοικοι της αρχαίας Στείριδας είχαν, κατά την ίδια παράδοση, αθηναϊκή καταγωγή, της αρχαίας Ελάτειας αρκαδική, οι κάτοικοι του Πανοπέα ήταν Φλεγύες από τον γειτονικό Ορχομενό και οι κάτοικοι των Αβών ήταν Αργείοι.
Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρυτής της πόλης ήταν ο Αθηναίος Πετεώς, γιoς του Ορνέα και εγγονός του Ερεχθέα[2]. Κατά την παράδοση, οι Στειριείς βρέθηκαν στη Φωκίδα ακολουθώντας τον Πετεώ στην εξορία του, διωγμένο από τον Αιγέα πατέρα του Θησέα, από τον οποίον διεκδίκησε τη βασιλεία των Αθηνών. Αυτοί που τον ακολούθησαν στην εξορία του ήταν Αθηναίοι κάτοικοι κυρίως του δήμου της Στειρίας και ίδρυσαν τη νέα τους πατρίδα στους πρόποδες του Ελικώνα. Το τμήμα αυτό του Ελικώνα στην αρχαιότητα ονομαζόταν Νυσαίον όρος. Η Στείρις δεν αναφέρεται να πήρε μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας στην Ιλιάδα του Ομήρου, ενώ ο Μενεσθέας[3], ο γιος του Πετεού, όταν έγινε βασιλιάς της Αθήνας πήρε μέρος ως αρχηγός των Αθηναίων στον Τρωικό πόλεμο με πενήντα καράβια.
Ιστορία
ΕπεξεργασίαΗ πόλη αναπτύχθηκε σε τέτοιο βαθμό που να μνημονεύεται μεταξύ των 22 πιο γνωστών πόλεων του Κοινού των Φωκέων που συνεδρίαζε στο στενό του αρχαίου δρόμου Δελφών – Πανοπέα (Άγιος Βλάσιος)[εκκρεμεί παραπομπή].
Πήρε μέρος στη μάχη των Πλαταιών κατά των Περσών το 479 π.Χ., όπως μαρτυρεί ο μεγάλος τρίποδας των Δελφών, στον οποίον ήσαν γραμμένες οι 31 πόλεις που πήραν μέρος στη μάχη.
Καταστράφηκε το 346 π.Χ. στον Γ΄ Ιερό Πόλεμο από τον Φίλιππο Β΄ τον Μακεδόνα, μαζί με άλλες φωκικές πόλεις, όταν εφαρμόστηκε η ποινή που επέβαλαν οι Αμφικτύονες των Δελφών στους Φωκείς, επειδή καλλιεργούσαν μέρος της κοιλάδας της Άμφισσας η οποία θεωρείτο ότι ανήκε στο ιερό μαντείο.[4]
Το σημαντικότερο ιστορικό στοιχείο για την αρχαία Στείριδα είναι η επιγραφή[5] που βρήκε ο Γάλλος αρχαιολόγος Μπωντουέν, αναφερόμενη στην ένωση της Στείριδας με τον Μεδεώνα και το δημοσίευσε το 1881[εκκρεμεί παραπομπή]. Πρόκειται για μια ισότιμη πολιτική και θρησκευτική ένωση που έγινε γύρω στο 200 π.Χ. Σε μετάφραση, το αρχαίο κείμενο έχει ως εξής:
Ο θεός δίνει καλή τύχη. Όταν ήταν στρατηγός των Φωκέων ο Ζεύξιος τον έβδομο μήνα, έγινε συμφωνία ανάμεσα στην πόλη των Στειρίων και την πόλη των Μεδεωνίων. Οι Στείριοι και οι Μεδεώνιοι είχαν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα έχοντες τα ιερά, την εξοχή, τα λιμάνια, όλα ελεύθερα γι΄αυτούς. Ας είμαστε όλοι εμείς δηλ. οι Μεδεώνιοι ίσοι και όμοιοι με όλους τους Στειρίους και να συμμετέχουμε στην εκκλησία του δήμου και να εξουσιάζουμε μαζί με τους Στειρίους και να δικάζουμε στις δίκες που γίνονται σε όλες τις πόλεις τους ενήλικες. Ας προΐσταται κι ένας ιεροταμίας από τους Μεδεωνίους, αυτός που θυσιάζει στους πατροπαράδοτους θεούς των Μεδεωνίων. Ας μην είναι αναγκαίο να συμμετέχουν στις δημόσιες λειτουργίες στο Στείρι όσοι Μεδεώνιοι έχουν γίνει άρχοντες στην πόλη τους, ξενοδίκες, πρακτήρες, τεχνίτες, ιερείς, ιεράρχες και από τις γυναίκες όσες ήσαν ιέρειες, εάν τυχόν δεν το επιθυμούν με τη θέλησή τους. Ας προΐστανται από τους Μεδεωνίους και τους Στειρίους όσοι δεν έχουν αξιώματα και να χρησιμοποιούν(λειτουργούν)τα ιερά όπως ορίζει ο νόμος. Και η χώρα τόσο των Μεδεωνίων όσο και Στειρίων να είναι κοινή σε όλους. Να συμμετέχουν από κοινού σε όλες τις θυσίες, να μην είναι δυνατόν να αποσχιστούν από τη συμμαχία, ούτε ο ένας ούτε ο άλλος. Στην περίπτωση δε που κάποιος από τους δύο δεν μείνει πιστός στους όρους της συνθήκης, να πληρώσει δέκα τάλαντα πρόστιμο. Να γραφτεί η συμφωνία σε στήλη και να αφιερωθεί στο Ιερό της Αθηνάς. Να δοθεί η συμφωνία σφραγισμένη και σε ιδιώτες, μάλιστα στον Θράσωνα τον Λιλέα, μάρτυρες...(ακολουθούν τα ονόματα ενός Ελατέα, ενός Λιλέα, γιου του Θράσωνα που θα φύλαγε την ομολογία σφραγισμένη και ενός από την Τιθορέα).
Η Στείριδα καταστράφηκε και πάλι το 147 π.Χ. από τους Ρωμαίους αλλά ξανακτίστηκε και συνέχισε τη ζωή της. Ερείπια της ρωμαικής εποχής υπάρχουν 1,5 χιλιόμετρο βορειότερα της ακρόπολης, στη θέση Παλιοχώρι με τη μορφή ναών χριστιανικών και παλαιοχριστιανικών, καθώς επίσης πολλά ρωμαϊκά εφυαλωμένα όστρακα[εκκρεμεί παραπομπή]. Πότε εγκαταλείφθηκε οριστικά η περιοχή της αρχαίας Στείριδας δεν είναι γνωστό γιατί δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές.
Η θέση της Στείριδας
ΕπεξεργασίαΗ πόλη της αρχαίας Στείριδας βρίσκεται στη θέση Παλιοχώρι, ενώ η ακρόπολή της στη θέση Μπούλιο, λόφο απέναντι από τη μονή Οσίου Λουκά[εκκρεμεί παραπομπή]. Διασώζονται αρκετά τμήματα από το αρχαίο τείχος, δύο στέρνες, λίθινες γούρνες, ίχνη από οικοδομήματα, αρκοσόλια και τάφοι. Εντύπωση προκαλεί ο βασιλικός τάφος, που είναι λαξευμένος στον βράχο, με ορθογώνιο άνοιγμα ως είσοδο. Εκεί ασκήτεψε ο Όσιος Λουκάς, γι αυτό και η περιοχή ονομάζεται Ασκηταριό. Στα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου βρέθηκαν επιγραφές που δηλώνουν ότι υπήρχε εκεί ιερό του Ασκληπιού. Μία από τις επιγραφές μαρτυρεί ότι στον Ασκληπιό αφιερώνονταν απελευθερωμένοι δούλοι. [6]
Η θέση της Στείριδας μέσα στην κοιλάδα την αρχαιότητα ήταν σημαντική, διότι έλεγχε όλους τους αρχαίους οδικούς άξονες που οδηγούσαν από τα παράλια προς την ενδοχώρα. Μαζί με το Φλυγόνιο, ήταν τα όρια της Φωκίδας με τη Βοιωτία[εκκρεμεί παραπομπή]. Τα βορειοανατολικά της σύνορα με τον Πανοπέα ήταν στο ύψος του Καρακόλιθου, ελέγχοντας έτσι την περιοχή και τους οδικούς άξονες από τυχόν επιθέσεις, από τη μεριά των Βοιωτών, απαιτώντας έτσι εγρήγορση και ετοιμότητα εκ μέρους των κατοίκων.[εκκρεμεί παραπομπή]
Μέσα στο σημερινό Στείρι υπάρχουν υπολείμματα πύργου (μεσοτοιχία οικίας Ζαχ. Δαλιάννη - Πλούταρχου Σπάρου), ελέγχοντας τον δρόμο Στείριδας - Άμβρoσσου[εκκρεμεί παραπομπή].
Η κοιλάδα στα νοτιοδυτικά της έχει φυσική διέξοδο προς τον Μεδεώνα και τον Κορινθιακό κόλπο μέσω του φαραγγιού της Κλεισούρας. Στη δυτική πλευρά του φαραγγιού υπάρχει δρόμος με σκαλοπάτι και αναλήμματα που έχουν κατασκευαστεί μεταγενέστερα μεν, αλλά ο δρόμος αυτός πατούσε πάνω στο αρχαίο μονοπάτι, επιτρέποντας έτσι την επικοινωνία του Στειρίου κατά την αρχαιότητα και τους βυζαντινούς χρόνους, με την παραλιακή Φωκίδα[εκκρεμεί παραπομπή]. Πρόκειται για μονοπάτι που ακόμη και σήμερα είναι πολύ βατό και ευχάριστο για πεζοπορία.
Στη Στείριδα υπήρχε μεγάλος ναός αφιερωμένος στη θεά Δήμητρα[7][8] με δύο μεγάλα αγάλματα. Πολλά από τα υλικά του ναού αυτού χρησιμοποιήθηκαν αργότερα για την κατασκευή της μονής του Όσιου Λουκά[εκκρεμεί παραπομπή].
Η ακρόπολη της Στείριδας
ΕπεξεργασίαΣτο κέντρο της κοιλάδας της αρχαίας Στείριδας, πάνω στον λόφο, υπάρχει η ακρόπολη της Στείριδας. Η ακρόπολη στη δυτική και βορειανατολική της πλευρά είναι οχυρωμένη με φυσικά απότομα βράχια.
Στα ανατολικά σώζεται τεχνητή οχύρωση κυκλικού τείχους από ακατέργαστες πέτρες, απομεινάρια που έχουν ύψος περίπου ένα μέτρο. Το τείχος αυτό που μοιάζει με κυκλώπειο στην κατασκευή, όμως είναι φτιαγμένο με με μικρότερες πέτρες και δομημένο χαλαρά[εκκρεμεί παραπομπή]. Στην ανατολική πλευρά διακρίνονται επίσης δύο πύργοι, ένας ημιτετράγωνος και ένας ημικυκλικός καθώς και δύο πύλες με κεκλιμένα επίπεδα. Στην ανατολική πλευρά εκτός από τα οικιστικά κατάλοιπα υπάρχει το νεκροταφείο με τα αρκοσόλια και τους λαξευτούς ταφικούς θαλάμους[εκκρεμεί παραπομπή].
Ο ένας τάφος - εκκλησάκι που έχει μία κυβική αίθουσα με ορθογώνια πόρτα και τρεις τυφλές αψίδες στους άλλους τρεις τοίχους, είναι το λεγόμενο Ασκηταριό, γιατί εκεί ασκήτεψε ο Όσιος Λουκάς ο εν τω Στειρίω. Αρχικά πρέπει να ήταν τάφος μυκηναϊκής εποχής[εκκρεμεί παραπομπή].
Στο εσωτερικό της ακρόπολης σήμερα υπάρχουν δυο - τρεις δεξαμενές, ελαιοτριβεία, λίθινες γούρνες και οικιστικά κατάλοιπα που δηλώνουν ότι η πόλη εκτεινόταν και πάνω στην ακρόπολη[εκκρεμεί παραπομπή].
Στην ανατολική πλευρά της ακρόπολης υπάρχει ένα τεράστιο κεφαλαίο Τ λαξευμένο σε βράχο. Αυτό το Τ και το Φ ήταν τα σήματα των Φωκέων που έβαζαν στα νομίσματά τους[εκκρεμεί παραπομπή].
Φωτογραφίες
ΕπεξεργασίαΑκρόπολη Στείριδας
Επεξεργασία-
Ακρόπολη Στείριδας
-
Ακρόπολη Στείριδας
-
Εσωτερικό Ασκηταριού
-
Ακρόπολη Στείριδας
-
Ακρόπολη Στείριδας
-
Ακρόπολη Στείριδας
-
Ακρόπολη Στείριδας
-
Ακρόπολη Στείριδας
-
Ακρόπολη Στείριδας
Κυκλικός πύργος Καρακόλιθου
Επεξεργασία-
Κυκλικός πύργος
-
Κυκλικός πύργος
-
Κυκλικός πύργος
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ Αρχαία Στείριδα. Μία αρχαία Φωκική πόλη μέσα στο χρόνο
- ↑ Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», Φωκικά, Λοκρών Οζόλων, X.35.8: [...] "ἐσβολὴ δὲ ἐκ Χαιρωνείας ἐς γῆν τὴν Φωκίδα οὐ μόνον ἡ εὐθεῖά ἐστιν ἐς Δελφοὺς ἡ διά τε Πανοπέως καὶ παρὰ τὴν Δαυλίδα καὶ ὁδὸν τὴν Σχιστήν: φέρει δὲ ἐκ Χαιρωνείας καὶ ἑτέρα τραχεῖά τε ὁδὸς καὶ ὀρεινὴ τὰ πλέονα ἐς πόλιν Φωκέων Στῖριν: μῆκος δὲ εἴκοσι στάδιοι τῆς ὁδοῦ καὶ ἑκατόν. οἱ δὲ ἐνταῦθά φασιν οὐ Φωκεῖς, Ἀθηναῖοι δὲ εἶναι τὰ ἄνωθεν, καὶ ἐκ τῆς Ἀττικῆς ὁμοῦ Πετεῷ τῷ Ὀρνέως ἀφικέσθαι διωχθέντι ὑπὸ Αἰγέως ἐξ Ἀθηνῶν: ὅτι δὲ τῷ Πετεῷ τὸ πολὺ ἐκ τοῦ δήμου τοῦ Στιρέων ἠκολούθησεν, ἐπὶ τούτῳ κληθῆναι τὴν πόλιν Στῖριν". [...]
- ↑ Βικιθήκη, Ιλιάδα, Ραψωδία Β 544-556. Οἳ δ' ἄρ' Ἀθήνας εἶχον ἐϋκτίμενον πτολίεθρον δῆμον Ἐρεχθῆος μεγαλήτορος, ὅν ποτ' Ἀθήνη θρέψε Διὸς θυγάτηρ, τέκε δὲ ζείδωρος ἄρουρα, κὰδ δ' ἐν Ἀθήνῃς εἷσεν ἑῷ ἐν πίονι νηῷ· ἔνθα δέ μιν ταύροισι καὶ ἀρνειοῖς ἱλάονται 550 κοῦροι Ἀθηναίων περιτελλομένων ἐνιαυτῶν· τῶν αὖθ' ἡγεμόνευ' υἱὸς Πετεῶο Μενεσθεύς. τῷ δ' οὔ πώ τις ὁμοῖος ἐπιχθόνιος γένετ' ἀνὴρ κοσμῆσαι ἵππους τε καὶ ἀνέρας ἀσπιδιώτας· Νέστωρ οἶος ἔριζεν· ὃ γὰρ προγενέστερος ἦεν· τῷ δ' ἅμα πεντήκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο
- ↑ Βικιθήκη, Παυσανία Ελλάδος περιήγησις/Φωκικά, Λοκρών ΟζόλωνIII. δεκάτῳ δὲ ὕστερον ἔτει μετὰ τὴν τοῦ ἱεροῦ κατάληψιν ἐπέθηκεν ὁ Φίλιππος πέρας τῷ πολέμῳ, Φωκικῷ τε καὶ ἱερῷ κληθέντι τῷ αὐτῷ, Θεοφίλου μὲν Ἀθήνῃσιν ἄρχοντος, ὀγδόης δὲ Ὀλυμπιάδος καὶ ἑκατοστῆς ἔτει πρώτῳ, ἣν Πολυκλῆς ἐνίκα στάδιον Κυρηναῖος. καὶ ἐς ἔδαφος ἁλοῦσαι κατεβλήθησαν τῶν Φωκέων αἱ πόλεις: ...Μεδεὼν ὁ Φωκικὸς καὶ Ἐχεδάμεια καὶ Ἄμβροσσος καὶ Λέδων καὶ Φλυγόνιον ἔτι καὶ Στῖρις. τότε δὲ κατεσκάφησάν τε αἱ κατειλεγμέναι καὶ ἐς κώμας πλὴν Ἄβας ᾠκίσθησαν αἱ ἄλλαι.
- ↑ Θεός τύχαν αγαθάν. Στραταγέοντος των Φωκέων Ζευξίου μηνός εβδόμου ομολογία τα πόλει Στειρίων και τα πόλει Μεδεωνίων. Συμπολίτευσαν Στείριοι και Μεδεώνιοι έχοντες ιερά, πόλιν, χώραν, λιμένας, πάντα ελεύθερα επί τοίσδε: είμεν τους Μεδεωνίους πάντας Στειρίους ίσους και ομοίους και συνεκλησιάζειν και συναρχοστατείσθαι μετά τας πόλιος τας Στειρίων και δικάζειν δίκας τας επί πόλιος πάσας τους ενικομένους ταις αλικίαις. Ιστάνθω δε και ιεροταμίαν εκ των Μεδεωνίων ένα,τον θυσέοντα τας θυσίας τας πατρίους Μεδεωνίοις... μη έστω δε επάναγκες λειτουργείν τους Μεδεωνίους εν Στείρι τας αρχάς, όσοι γεγένηνται εν Μεδεώνι άρχοντες, ξενοδίκαι, πρακτήρες, δαμιουργοί, ιερείς,ιεράρχαι και των γυναικών όσαι ιερητεύκατι, ει μη τις εκών υπομένοι. Ιστάνθων δε εκ των αλειτουργήτων των Μεδεωνίων και εκ των Στιρίων, δαμιουργεόντων δε και τα εν Μεδεώνι ιερά, καθώς ο πολιτικός νόμος κελεύει. Και ταν χώραν ταν Μεδεωνίων είμεν πάσαν Στειρίων και ταν Στειρίαν Μεδεωνίαν, κοινάν πάσαν. Κοινωνεόντων δε οι Μεδεώνιοι ταν θυσίαν ταν εν Στείρι πάσαν και τοι Στείριοι των εν Μεδεώνι πασάν μη εξέστω δε αποπολιτεύσασται τους Μεδεωνίους από των ΣτΕιρίων μηδέ τους Στειρίους από των Μεδεωνίων, οπότεροι δε καμή εμμείνωντι εν γεγραμμένοις, αποτεισάντων τοις εμμεινάντοις αργυρίου τάλαντα δέκα...Γραψάντων Δε ταν ομολογίαν εν στάλαν και αναθέντων εν το ιερόν τας Αθάνας. Θέστων δε ταν ομολογίαν και παρά ιδιώταν εσφραγισμέναν΄ ομολογία παρά Θράσωνα Λιλέα, μάρτυρες...
- ↑ ....άρχοντες εν Στείρει Φίλωνος του Φιλοκράτους...Σωτηρίδας Ξένωνος,δελφός,αφίητι ελευθέρους Ξένωνα και Παράμονον τους ιδίους θρεπτούς, παραμείναντες Σωτηρίδα πάντα τον τας ζωάς χρόνον, και ανατίθητι αυτούς τω θεώ τω Ασκλαπιώ τω εν Στείρει.
- ↑ Βικιθήκη Παυσανία Ελλάδος περιήγησις/Φωκικά.[10]Δήμητρος δὲ ἐπίκλησιν Στιρίτιδος ἱερόν ἐστιν ἐν Στῖρι: πλίνθου μὲν τῆς ὠμῆς τὸ ἱερόν, λίθου δὲ τοῦ Πεντελῆσι τὸ ἄγαλμα, δᾷδας ἡ θεὸς ἔχουσα. παρὰ δὲ αὐτῇ κατειλημμένον ταινίαις ἄγαλμα ἀρχαῖόν ἐστιν ἄλλο ὁπόσα Δήμητρος ἐς τιμήν.
- ↑ http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/537.pdf
Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Φώτης Ντάσιος, Περί της Βοιωτικοφωκικής μεθορίου Πρακτικά Β΄Διεθνούς Συνεδρίου Βοιωτικών Σπουδών 1992
- Φώτης Ντάσιος, Έρευνες στη νοτιοανατολική Φωκίδα, Φωκικά Χρονικά, Τόμος Ε΄, 1994
- Φώτης Ντάσιος, Συμβολή στην τυπογραφία της Αρχαίας Φωκίδας, Φωκικά Χρονικά 4, 1992
- Εύη Τσώτα « Αρχαία Στείριδα. Μία αρχαία Φωκική πόλη μέσα στο χρόνο.»
- Ν. Παπαχατζής, Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Εκδοτική Αθηνών
- Μαρίας Π. Αργυρίου - Λουκάς Α. Κουσκούκης «Στείρι (Ιστορικά-Λαογραφικά στοιχεία)»
- Ευθύμιος Δάλκας « Λειβαδιά Β, Ιστορικοί περίπατοι στα Δυτικά της[νεκρός σύνδεσμος]» - 1983, σελ.93 έως και 105, 116,117