Αγορά συναλλάγματος

Η αγορά συναλλάγματος (αγγλ. Foreign exchange market, συντ. Forex) είναι παγκόσμια χρηματοοικονομική αγορά στην οποία συμμετέχουν όλα τα χρηματοοικονομικά κέντρα του κόσμου και στην οποία γίνεται η αγοραπωλησία όλων των εθνικών νομισμάτων. Με τον όρο συναλλαγματική αγορά εννοούμε κυρίως τον κλειστό δια-τραπεζικό κύκλο από τις μεγαλύτερες εμπορικές τράπεζες και επενδυτικές τράπεζες του πλανήτη, και το σύνολο των "οver-the-counter" (δηλαδή εξωχρηματιστηριακών ή ημιεπίσημων ) συναλλαγών χρήματος, δηλαδή καταθέσεων σε διαφορετικά νομίσματα (συνάλλαγμα) καθώς επίσης και χρηματοδοτικών προϊόντων υψηλής ρευστότητας όπως βραχυπρόθεσμα παράγωγα σε νόμισμα, μεταξύ των τραπεζών αυτών (εκτιμάται ότι 50% περίπου του συνολικού όγκου συναλλαγών είναι μεταξύ των κυριότερων πολύ μεγάλων τραπεζών), αλλά και όλες τις άλλες αγοραπωλησίες συναλλάγματος μεταξύ μικρότερων "παικτών" (μικρότερες τράπεζες, θεσμικοί επενδυτές, πολυεθνικές επιχειρήσεις, hedge funds κ.ο.κ.).

Κύκλος εργασιών της αγοράς συναλλάγματος κατά την περίοδο 1988-2007, σε δισεκατομμύρια δολάρια (πηγή:ΤΔΔ).

Εισαγωγικός όρος: Συνάλλαγμα

Ο διακανονισμός των διεθνών πληρωμών, δηλαδή η εκκαθάριση των χρηματικών απαιτήσεων και υποχρεώσεων που προκύπτουν από τη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών ή άλλων διεθνών συναλλαγών, μπορεί να γίνει με διάφορα μέσα που ονομάζονται συνάλλαγμα. Ο όρος αναφέρεται στα διεθνή μέσα πληρωμών και περιλαμβάνει τα ξένα νομίσματα καθώς και τους πιστωτικούς τίτλους σε ξένο νόμισμα, όπως είναι οι επιταγές, οι συναλλαγματικές, τα γραμμάτια σε διαταγή, τα ομόλογα, οι ομολογίες, τα μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων κ.λ.π.

Ένας πιο σύντομος ορισμός του συναλλάγματος  είναι: Συνάλλαγμα είναι το σύνολο των απαιτήσεων σε ξένα νομίσματα που είναι πληρωτέες σε άλλη χώρα (στο εξωτερικό).

Εισαγωγικός όρος: Αγορά συναλλάγματος

Η αγορά συναλλάγματος (Συνάλλαγμα ή forex ή FX) υπάρχει οπουδήποτε εμπορεύεται ένα νόμισμα για αντάλλαγμα ενός άλλου. Είναι η μεγαλύτερη χρηματοοικονομική αγορά στον κόσμο, και περιλαμβάνει τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των μεγάλων τραπεζών, των κεντρικών τραπεζών, των παικτών χρηματιστηρίου, των πολυεθνικών εταιριών, των κυβερνήσεων, και άλλων χρηματοοικονομικών αγορών και οργάνων.

Οι αγορές συναλλάγματος είναι ο οικονομικός χώρος και ο μηχανισμός όπου:

• Εκδηλώνεται η ζήτηση και η προσφορά για συνάλλαγμα
• Γίνεται διαπραγμάτευση ποσοτήτων συναλλάγματος βάσει του νόμου προσφοράς και ζήτησης
• Πραγματοποιούνται οι αγοραπωλησίες συναλλάγματος

Οι βασικές αγορές συναλλάγματος όπου μπορεί να γίνει ανταλλαγή (αγοραπωλησία) μεταξύ δύο νομισμάτων είναι οι εξής:

• Η τρέχουσα αγορά συναλλάγματος (spot)
• Η προθεσμιακή αγορά συναλλάγματος (forward)

Η συναλλαγματική αγορά τα τελευταία δέκα χρόνια έχει εξελιχθεί στην μεγαλύτερη και σημαντικότερη αγορά του κόσμου με ημερήσιο τζίρο που αγγίζει τα 3 τρισ. δολάρια. Η εξέλιξη της είναι ραγδαία και οφείλεται στην εξέλιξη της τεχνολογίας και στην ευκολία δανεισμού (συναλλαγές με μόχλευση). Σ' αυτή την αγορά τόσο το αντικείμενο αγοραπωλησίας όσο και το αντίτιμο είναι χρηματικά ποσά διαφορετικών νομισμάτων.

Είδη Συναλλαγματικών Αγορών

Η αγορά συναλλάγματος, ανάλογα με το μέγεθος των συναλλαγών, οργανώνεται σε δυο επίπεδα:

• την Χονδρική αγορά (wholesale market) και
• την Λιανική αγορά (retail market)

Χονδρική αγορά (wholesale market)

Στην χονδρική αγορά ο «αριθμός των μηδενικών» των συναλλαγών είναι πολύ μεγάλος, και οι διαφορές τιμής πώλησης-αγοράς εξαιρετικά μικρές ως μηδενικές. Στην ουσία οι μεγαλύτερες τράπεζες γνωστοποιούν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες στις οποίες είναι διατεθειμένες να πραγματοποιήσουν συναλλαγές και μεταξύ τους και με άλλους οργανισμούς. Μια μεγάλη τράπεζα είναι δυνατόν να πραγματοποιήσει συναλλαγές της τάξης μεγέθους του δισεκατομμυρίου δολάρια σε μία μόνο μέρα. Σ' αυτή την αγορά οι αγοραπωλησίες γίνονται εξ ολοκλήρου στο Διαδίκτυο διαμέσου ενός συστήματος εκκαθάρισης για το οποίο φέρει ευθύνη η εταιρεία SWIFT ( Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication )

Λιανική αγορά (retail market)

Στη λιανική αγορά μπορούν και συμμετέχουν ιδιώτες (μέσω τραπεζών, διαπραγματευτών λιανικής (retail traders) και μεσιτών (brokers)) οι οποίοι αγοράζουν και πωλούν συνάλλαγμα σε μια καθορισμένη τιμή, με σκοπό την κερδοσκοπία. Την τελευταία δεκαετία ο ρόλος της λιανικής αγοράς έχει αυξηθεί. Το 2010 ο όγκος συναλλαγών μεταξύ "παικτών λιανικής" εκτιμάται στο 10% περίπου των συναλλαγών στην αγορά όψεως (spot market).

Τόπος και Χρόνος λειτουργίας

Η αγορά συναλλάγματος δεν είναι μια κλασσική αγορά όπως οι κεφαλαιαγορές, οι συναλλαγές οι οποίες γίνονται στα πλαίσια της δεν λαμβάνουν χώρα σε κάποιο συγκεκριμένο μέρος αλλά ούτε στο χρηματιστήριο. Στην πραγματικότητα γίνονται στο Διαδίκτυο όλο το εικοσιτετράωρο, εκτός των Σαββατοκύριακων που δεν πραγματοποιούνται συναλλαγές, διαμέσου ενός δικτύου τραπεζών, εταιρειών, πωλητών νομισμάτων και κεντρικών εθνικών τραπεζών. Η συναλλαγματική αγορά χωρίζεται σε τρεις χρονικές ζώνες.

Οι χρονικές ζώνες σε GMT (ώρα Λονδίνου, 2 ώρες πίσω σε σχέση με την Ελλάδα) είναι οι εξής, ανάλογα με τις εργάσιμες ώρες της κάθε περιοχής:

Περίοδος	Πόλη	Άνοιγμα	Κλείσιμο
Ευρωπαϊκή	Λονδίνο	08:00:00	17:00:00
Αμερικάνικη	Νέα Υόρκη	13:00:00	22:00:00
Ασιάτικη	Τόκιο	23:00:00	09:00:00

Τα βασικά κέντρα της αγοράς συναλλάγματος ανά τον κόσμο είναι η Ευρώπη, η Σιγκαπούρη, το Χονγκ Κονγκ, το Τόκιο, το Μπαχρέιν, η Νέα Υόρκη, το Λος Άντζελες και το Σίδνεϋ.

Συμμετέχοντες στην αγορά συναλλάγματος

Στις συναλλαγές που πραγματοποιούνται στην αγορά συναλλάγματος μπορούν να συμμετέχουν εμπορικές εταιρείες, κεντρικές εθνικές τράπεζες, επενδυτές, κερδοσκόποι, arbitrageurs, αντισταθμιστές (hedgers), ειδικοί διαπραγματευτές (market makers, dealers), μεσίτες (brokers) καθώς και μεμονωμένοι ιδιώτες.

1. Οι εμπορικές εταιρείες λαμβάνουν μέρος στην συναλλαγματική αγορά για την πληρωμή αγαθών ή υπηρεσιών. Συχνά εμπορεύονται μικρά ποσά σε σύγκριση με εκείνα των άλλων τραπεζών και των κερδοσκόπων και οι συναλλαγές τους έχουν μικρές βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις στις τιμές της αγοράς. Παρ 'όλα αυτά, οι εμπορικές ροές αποτελούν σημαντικό παράγοντα για τη μακροπρόθεσμη κατεύθυνση της ισοτιμίας ενός νομίσματος.
2. Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις αγορές συναλλάγματος. Στόχος τους αποτελεί ο έλεγχος της προσφοράς χρήματος, του πληθωρισμού, των επιτοκίων και συχνά έχουν επίσημες ή ανεπίσημες τιμές-στόχους για τα νομίσματά τους. Μπορούν να χρησιμοποιούν συχνά σημαντικά αποθέματα ξένου συναλλάγματος τους για τη σταθεροποίηση της αγοράς.
3. Οι επενδυτές βασίζονται για τις επενδύσεις τους σε εταιρίες διαχείρισης επενδύσεων οι οποίες διαχειρίζονται συνήθως μεγάλους λογαριασμούς για λογαριασμό των επενδυτών - πελατών τους και χρησιμοποιούν την αγορά ξένου συναλλάγματος για τη διευκόλυνση των συναλλαγών σε ξένα χρεώγραφα.
4. Οι κερδοσκόποι βασίζονται σε μια συναλλαγματική θέση (view) με την προσδοκία μιας μεταβολής της ισοτιμίας προς όφελος τους χωρίς να καλύπτουν αυτή τη θέση.
5. Οι arbitrageurs βασίζονται στις διαφορές των τιμών των νομισμάτων για την πραγματοποίηση κέρδους χωρίς κίνδυνο.Οι arbitrageurs πραγματοποιούν μια αγορά Αρμπιτράζ (Arbitrage), δηλαδή αγοράζουν ένα νόμισμα σε χαμηλή τιμή σε μια αγορά και μετά το πωλούν σε άλλη αγορά σε υψηλότερη τιμή, αποκομίζοντας έτσι κέρδος.
6. Οι αντισταθμιστές (hedgers) προσπαθούν να εξαλείψουν ή να μειώσουν το κίνδυνο που προκύπτει από τη μεταβολή της Συναλλαγματικής ισοτιμίας για λογαριασμό των πελατών τους.
7. Οι ειδικοί διαπραγματευτές (market makers, dealers) αγοράζουν και πωλούν νομίσματα για λογαριασμών των πελατών τους αφού μελετήσουν τις τιμές πώλησης και αγοράς. Το κέρδος τους προέρχεται είτε από τη διαφορά αγοράς/πώλησης είτε από κερδοσκοπία.
8. Οι μεσίτες (brokers) αποτελούν τους ενδιάμεσους μεταξύ των ειδικών διαπραγματευτών (dealers) και των αντισυμβαλλομένων - πελατών τους και το κέρδος τους προέρχεται από την χρέωση των πελατών τους για τις υπηρεσίες τους.
9. Οι ιδιώτες αποτελούν ένα αυξανόμενο τμήμα της εν λόγω αγοράς, τόσο σε μέγεθος όσο και σημασία. Συμμετέχουν στην αγορά συναλλάγματος έμμεσα, μέσω μεσιτών ή τραπεζών.

Συναλλαγματική ισοτιμία

Συναλλαγματική ισοτιμία είναι η τιμή στην οποία ανταλλάσσονται δύο εθνικά νομίσματα στην διεθνή αγορά συναλλάγματος.

Ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία

Η ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία είναι η σχετική τιμή των δύο νομισμάτων των δύο χωρών.

Πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία

Η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία είναι η τιμή που προκύπτει από τις σχετικές τιμές των αγαθών των δυο χωρών.

Ιστορία συναλλαγματικής ισοτιμίας

Συναλλαγματικές Ισοτιμίες

(ποσότητα νομίσματος ανα 1 €)

Σειρά	Νόμισμα	Σύμβολο	Τιμή Πώλησης
1	Δολλάριο ΗΠΑ	USD ($)	1,3064
2	Ιαπωνικό Γεν	JPY (¥)	109,2804
3	Λίρα Αγγλίας	GBP (£)	0,8442
4	Φράγκο Ελβετίας	CHF (Fr)	1,2498
5	Δολλάριο Χονκ Κονγκ	HKD ($)	10,1044
6	Δολλάριο Αυστραλίας	AUD ($)	1,3011
7	Δολλάριο Καναδά	CAD ($)	1,3182
8	Κορώνα Σουηδίας	SEK (kr)	8,8470
9	Δολλάριο Νέας Ζηλανδίας	NZD ($)	1,7485

• Το 1930 καταργήθηκε ο χρυσός κανόνας που ίσχυε από το 1880 λόγω της οικονομικής ύφεσης του 1929.
• Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο εγκαθιδρύθηκε το δολάριο $.
• Το 1944 πραγματοποιήθηκε η Διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς στο ομώνυμο παραθεριστικό θέρετρο της πολιτείας Νιού Χάμσαϊρ των ΗΠΑ μεταξύ των ΗΠΑ , Μεγ.Βρετανίας, Γαλλίας και άλλων συνολικά 41 χωρών. Εκεί αποφασίστηκε η δημιουργία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) , της Παγκόσμιας Τράπεζας, της GATT καθώς και η υιοθέτηση του συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών που έγινε γνωστό ως το σύστημα του Μπρέτον Γουντς.
• Το 1971 με απόφαση του προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον, οι ΗΠΑ εγκαταλείπουν την μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό .
• Την ίδια περίοδο το σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Μπρέτον Γουντς καταργήθηκε λόγω προβλημάτων όπως ελλείμματα στο εμπόριο, πληθωρισμός, ο πόλεμος του Βιετνάμ και τα έξοδα για την εξερεύνηση του διαστήματος. Έτσι αρχίζει η νεότερη εποχή των κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών.
• Στις σύγχρονες οικονομίες επικρατούν τα παρακάτω νομισματικά καθεστώτα:

1. Καθεστώτα σταθερών ισοτιμιών
2. Καθεστώτα ελεύθερης διακύμανσης
3. Καθεστώτα ελεγχόμενης διακύμανσης (managed floating)

Μορφές συναλλαγών

Αγορά όψης (spot market)

Λέγεται η συναλλαγή που πραγματοποιείται άμεσα, σε 2 - 3 ημέρες και η τιμή στην οποία πραγματοποιείται λέγεται ισοτιμία όψης και προσδιορίζεται από την συνολική προσφορά και ζήτηση τους.

Αγορά προθεσμίας (forward market)

Λέγεται η συναλλαγή στην οποία ο αγοραστής και ο πωλητής συμφωνούν σε μια συναλλαγματική ισοτιμία που θα πραγματοποιηθεί σε μια καθορισμένη απ' τους μελλοντική ημερομηνία, ανεξάρτητα από το τι επιτόκια θα επικρατούν στην αγορά. Η διάρκεια των συναλλαγών μπορεί να είναι μια μέρα, μήνες ή και χρόνια. Μια προθεσμιακή συναλλαγή μπορεί να ταξινομηθεί σε δύο κατηγορίες:

Οutright

Λέγεται η συναλλαγή που είναι μια ακάλυπτη κερδοσκοπική θέση σε ένα νόμισμα, ακόμα και αν είναι μέρος συναλλαγματικής αντιστάθμισης για τον αντισυμβαλλόμενο.

Διττή συναλλαγή (Swap)

Λέγεται η συναλλαγή στην οποία γίνεται ταυτόχρονα πώληση (ή αγορά) ξένου νομίσματος στη αγορά όψης και την προθεσμιακή αγορά (ή πώληση) μιας περίπου ίσης ποσότητας του ίδιου νομίσματος.

Συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (currency future)

Είναι διαπραγματεύσιμες προθεσμιακές πράξεις με βασικά μεγέθη τη σύμβαση και την ημερομηνία λήξης. Οι προθεσμιακές πράξεις είναι τυποποιημένες και συνήθως αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο χρηματιστήριο. Η μέση διάρκεια της σύμβασης είναι περίπου 3 μήνες. Επιπλέον, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης συνήθως περιλαμβάνουν τυχόν ποσά τόκων.

Επιλογή ή Δικαίωμα (foreign exchange option)

Μια επιλογή ξένου συναλλάγματος είναι ένα συμβόλαιο, κατά το οποίο ο ιδιοκτήτης έχει το δικαίωμα, αλλά όχι την υποχρέωση να ανταλλάξει τα χρήματα του που εκφράζουν ένα νόμισμα σε ένα άλλο νόμισμα, σε προσυμφωνημένη ισοτιμία σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία.

Κίνδυνοι στην αγορά συναλλάγματος & Αντιμετώπιση

Η συναλλαγματική αγορά είναι πολύ υποθετική και απρόβλεπτη. Οι συνθήκες που επικρατούν σ' αυτή , δηλαδή το πόσο ακριβό ή φτηνό είναι ένα νόμισμα σε σχέση με τα υπόλοιπα, μπορεί να αλλάξουν ανά πάσα ώρα και στιγμή. Απ΄αυτή την αβεβαιότητα στην πορεία της συναλλαγματικής ισοτιμίας πηγάζει ο συναλλαγματικός κίνδυνος. Για την εξάλειψη ή τη μείωση του συναλλαγματικού κινδύνου μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, τα δικαιώματα καθώς και οι διττές συναλλαγές.

Βιβλιογραφία

Συγγράμματα

• Λεβεντάκης Ιωάννης, Διεθνής Μακροοικονομική & Χρηματοοικονομική (Εκδόσεις Σταμούλη)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Άρθρο της Καθημερινής, Τετάρτη 7 Ιουλίου 2010, "Απειλή" για τα παραδοσιακά οικονομικά κέντρα οι αναδυόμενες αγορές
• Άρθρο της Καθημερινής, Κυριακή 18 Ιανουαρίου 2009, "Για θαρραλέους επενδυτές η Αγορά του Συναλλάγματος"
• Κεντρική σελίδα της SWIFT
• "Συναλλαγματικές ισοτιμίες νομισμάτων"