Τάσος Αλκουλής

Ο Τάσος Αλκουλής (Πειραιάς, 1927 – άγνωστη ημερομηνία θανάτου) ήταν Έλληνας σκηνοθέτης του θεάτρου. Υπήρξε πρωτεργάτης στη δημιουργία τριών βραχύβιων θιάσων εναλλακτικού ρεπερτορίου την περίοδο 1959–1971 και από τους πρώτους σκηνοθέτες στην Ελλάδα που προσπάθησαν να σκηνοθετήσουν τα έργα του Μπέρτολτ Μπρεχτ με βάση τις θεωρητικές αρχές του «επικού θεάτρου» και της «αποστασιοποίησης» που είχε θεμελιώσει ο ίδιος ο Μπρεχτ.

Τάσος Αλκουλής
Γέννηση	1927 Πειραιάς
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Ιδιότητα	σκηνοθέτης
Σύζυγος	Πόπη Αλκούλη

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε το 1927 στον Πειραιά. Παρακολούθησε για δύο χρόνια μαθήματα στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και φοίτησε στο Θεατρικό Εργαστήρι του Βασίλη Ρώτα. Το 1954 εγκαταστάθηκε στη Γαλλία, όπου παρακολούθησε μαθήματα θεάτρου και φιλμολογίας στο Εθνικό Λαϊκό Θέατρο υπό τον Ζαν Βιλάρ. Το 1956 ταξίδεψε στην Ανατολική Γερμανία, όπου μαθήτευσε στις τεχνικές και τις μεθόδους του μπρεχτικού θεάτρου παρακολουθώντας περίπου για δύο μήνες τις πρόβες και τις παραστάσεις του θιάσου Μπερλίνερ Ανσάμπλ. Επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα το 1959 και άρχισε να εργάζεται ως σκηνοθέτης στο θέατρο, κυρίως σε μικρούς εναλλακτικούς θιάσους (Θέατρο 59, Δωδέκατη Αυλαία κ.ά.), αλλά και ως μεταφραστής. Παράλληλα με τη σκηνοθεσία στο θέατρο εργάστηκε και στον τομέα της διαφήμισης. Οι τελευταίες σκηνοθετικές του δουλειές εντοπίζονται στα τέλη της δεκαετίας του '90. Επιπλέον, επί σειρά ετών υπήρξε συνεργάτης στο περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης τόσο ως ανταποκριτής από το Παρίσι (1956) όσο και ως κριτικός θεάτρου (1959–1963), ενώ δημοσίευσε θεατρικές μελέτες και σε διάφορα άλλα περιοδικά και εφημερίδες. Σύζυγός του υπήρξε η ηθοποιός και σκηνοθέτιδα Πόπη Αλκουλή - Τρωιανού († 2018), με την οποία υπήρξε επί μακρόν και συνεργάτης τόσο στο θέατρο όσο και στο χώρο της διαφήμισης.

Επαγγελματική πορεία

Ο Τ. Αλκουλής έκανε το ντεμπούτο στα ελληνικά θεατρικά δρώμενα στην εκδήλωση «Καλλιτεχνική προσφορά στον Μπέρτολτ Μπρεχτ» που πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (08/12/1958). Είχε την καλλιτεχνική και δραματουργική επιμέλεια της εκδήλωσης και παρουσίασε σκηνές από διάφορα έργα του Μπρεχτ. Πρόκειται για μια από τις πρώτες προσπάθειες «γνωριμίας» του αθηναϊκού κοινού με τον Γερμανό συγγραφέα. Στην εκδήλωση συμμετείχαν οι ηθοποιοί: Νίκος Παρασκευάς, Βασίλης Διαμαντόπουλος, Τζαβαλάς Καρούσος, Πέτρος Φυσσούν, Μαρία Αλκαίου κ.ά.. Το 1959 πρωτοστάτησε στη δημιουργία του θιάσου μιας ομάδας νέων καλλιτεχνών, το Θέατρο 59, η οποία είχε ως στόχο την παρουσίαση εναλλακτικών έργων κοινωνικού προβληματισμού αλλά και έργα νέων Ελλήνων δραματουργών. Ο θίασος στεγάστηκε στο θέατρο Διονύσια στην Καλλιθέα και παρουσίασε πέντε θεατρικές παραγωγές κατά τη θερινή σεζόν του 1959. Ο Τ. Αλκουλής σκηνοθέτησε τις τρεις από τις πέντε παραγωγές, στις οποίες παρουσιάστηκαν τα έργα: Ένα χαμένο γράμμα του Ίον Λούκα Καρατζιάλε (05/06/1959), Η αστραπή του Γιάννη Αντρίτσου (30/06/1959) και τα έργα Η Εβραία του Μπέρτολτ Μπρεχτ, το Πώς φυλάγονται τα μυστικά του Αλεχάντρο Κασόνα και το Πιάνο του Βασίλη Ρώτα. Τα τρία τελευταία έργα παρουσιάστηκαν σε μία κοινή παράσταση με τίτλο Όσο γελάμε τίποτα δε χάθηκε (02/09/1959). Η προσπάθεια του θιάσου πήρε τα εύσημα αρκετών θεατρικών κριτικών, κυρίως αυτών που εκπροσωπούσαν την αριστερή διανόηση, όμως δε βρήκε ανταπόκριση από το κοινό και δεν είχε άμεση συνέχεια. Ο Τ. Αλκουλής επανήλθε το 1961, με έναν θίασο νέων καλλιτεχνών (Θέατρο του 61) σε μια ακόμα προσπάθεια δημιουργίας παραστάσεων εναλλακτικού ρεπερτορίου. Επέλεξε ένα πιο κεντρικό αθηναϊκό θέατρο αυτήν τη φορά (πρώην Θέατρο Αργυρόπουλου), όπως και τη συνεργασία αρκετών έμπειρων ηθοποιών (Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Δημήτρης Νικολαΐδης, Δάφνη Σκούρα κ.ά.). Όμως και πάλι η προσπάθεια δεν ευδοκίμησε και ο θίασος διαλύθηκε πριν συμπληρώσει δύο μήνες παραστάσεων. Στο διάστημα αυτό παρουσίασε το λυρικό δράμα Το κορίτσι με τα άσπρα μαλλιά των Χο–Τσίνγκ–Σι και Τινγκ–Γι (14/06/1961) σε σκηνοθεσία και ελεύθερη διασκευή σε πρόζα του ίδιου του σκηνοθέτη. Επρόκειτο για μία από τις πρώτες επαγγελματικές παραστάσεις κινέζικου έργου στην Ελλάδα. Ο σκηνοθέτης προσπάθησε να αποδώσει το έργο με στοιχεία από το μπρεχτικό θέατρο, όμως γνώρισε την αποδοκιμασία της πλειοψηφίας των θεατρικών κριτικών και ταυτόχρονα απέτυχε να προσελκύσει το θεατρικό κοινό. Ακολούθησε η κωμωδία Ο ανηψιός μας ο Μανώλης του Γ. Κατσαμπή (14/07/1961) η οποία βρήκε καλύτερη ανταπόκριση από το κοινό, όχι όμως αρκετή για να μπορέσει ο θίασος να συνεχίσει την πορεία του.

Επόμενος σκηνοθετικός σταθμός του Τ. Αλκουλή υπήρξε ο θίασος Δωδέκατη Αυλαία, με τον οποίο συνεργάστηκε και σκηνοθέτησε το ένα εκ των τριών μονόπρακτων (Οικογένεια Πετρέη του Στέλιου Ζαχίδη) που παρουσίασε ο θίασος σε μία κοινή παράσταση (09/04/1963). Επανήλθε στον Μπρεχτ τόσο το 1966 όταν παρουσίασε ως θιασάρχης και σκηνοθέτης, σε μία κοινή παράσταση τα έργα Η εξαίρεση και ο κανόνας και Απονομή δικαιοσύνης (06/05/1966) όσο και το 1971. Τη χρονιά αυτή παρουσίασε με τη νέα του θεατρική ομάδα (Θεατρική Ομάδα Δ) στο θέατρο Όλβο, το έργο του Μπρεχτ Άνθρωπος ίσον άνθρωπος. Η μοναδική του συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο πραγματοποιήθηκε το 1971, όταν και σκηνοθέτησε στη Νέα Σκηνή το μονόπρακτο της Φώφης Τρέζου Ο αρχιτέκτων. Στις επόμενες δεκαετίες η σκηνοθετική του παρουσία στο επαγγελματικό θέατρο φαίνεται ότι ατονεί, ενώ κάποιες σποραδικές σκηνοθετικές δουλειές του εντοπίζονται στη διάρκεια της δεκαετίας του '90, τόσο στο επαγγελματικό όσο και στο ημι–επαγγελματικό θέατρο. Ενδεικτικά, την άνοιξη του 1990 σκηνοθέτησε στο πλαίσιο των τιμητικών παραστάσεων για τα 50 χρόνια προσφοράς του, τον Αδαμάντιο Λεμό στην κοινή παράσταση των μονόπρακτων Οι καρέκλες του Ευγένιου Ιονέσκο και Το κύκνειο άσμα του Αντόν Τσέχοφ, ενώ την άνοιξη του 1991 σκηνοθέτησε το έργο του Αύγουστου Στρίντμπεργκ Δεσποινίς Τζούλια για τον θίασο Πειραματική Σκηνή. Τέλος, τον Μάιο του 1997 σκηνοθετεί το έργο του Βασίλη Μαντέλη Γάμοι στον πεζόδρομο (Δημοτικό Θέατρο Καλλιθέας).

Ο Τ. Αλκουλής λειτούργησε στον χώρο του θεάτρου ως «"διάττων αστήρ" καθώς κατά καιρούς, εμφανίζονταν και εξαφανίζονταν από αυτό». Κάθε φορά προσπαθούσε με μικρούς θιάσους ρεπερτορίου να παρουσιάσει ένα εναλλακτικό και συχνά πολιτικά στρατευμένο δραματολόγιο και παραστάσεις ποιότητας. Όμως, όπως πιστοποιούν οι κριτικές της εποχής, τα πενιχρά μέσα που διέθετε στάθηκαν η βασική αιτία για τη μη ευόδωση των προθέσεών του. Τόσο με τις παραστάσεις που σκηνοθέτησε όσο και με το συγγραφικό του έργο (κριτικές, μεταφράσεις) προσπάθησε να προβάλλει τη σύγχρονή του εναλλακτική δραματουργία —ελληνική και ξένη— δίνοντας πάντα έμφαση στο έργο του Μπρεχτ και στηλιτεύοντας τα «εύκολα», κοινότυπα και χωρίς βαθύτερο νόημα θεατρικά κείμενα και παραστάσεις.

Συγγραφικό έργο

Ενδεικτική Αρθρογραφία

• Αλκούλης, Τάσος. «Το παγκόσμιο θεατρικό φεστιβάλ», Επιθεώρηση Τέχνης Δ' 20 (Αύγουστος 1956), σ. 163–165.
• Α. «Μπέρτολντ Μπρεχτ, ένας εχθρός της μισαλλοδοξίας», Επιθεώρηση Τέχνης Δ' 21 (Σεπτέμβριος 1956) σ. 243.
• Αλκούλης, Τάσος. «Το 3ο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Παρισιού. Β'», Επιθεώρηση Τέχνης Δ' 21 (Σεπτέμβριος 1956) σ. 253–254.
• Αλκουλής, Τάσος. «Η Συλλογή Νιάρχου: έκθεση στο Ζάππειο», Η Αυγή [Αθήνα], 11/10/1958.

Ενδεικτική Κριτικογραφία

• Αλκουλής, Τάσος. «Θέατρο Κυβέλης: "Μάνα κουράγιο" – Θέατρο Τέχνης: "Ο καλός άνθρωπος του Σε–Τσουάν"», Επιθεώρηση Τέχνης Θ', 50–51 (Φεβρουάριος – Μάρτιος 1959), σ. 149–154.
• Αλκουλής, Τάσος. «Ρούθ και Αύγουστου Γκαιτς "‘Η κληρονόμος", Λαμπέτη – Τσιφόρου – Βασιλειάδη "Ερωτευθήτε παρακαλώ¨, Διάνα Θίασος Ρηγόπουλου–Αναλυτή», Επιθεώρηση Τέχνης ΙΖ', 97–98 (Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1963), σ. 113.
• Αλκουλής, Τάσος.«Πάβελ Κόχουτ "Είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι", Διάνα», Επιθεώρηση Τέχνης, ΙΖ', 99 (Μάρτιος 1963), σ. 232–233.
• Αλκουλής, Τάσος.«Χρ. Γιαννακόπουλου, "Της κακομοίρας" Χατζηχρήστου – Σπυρόπουλου, Ασημακόπουλου, Παπαλουκά "Οκτώ άνδρες κατηγορούνται", Ακροπολ», Επιθεώρηση Τέχνης, ΙΖ', 99 (Μάρτιος 1963), σ. 238.
• Αλκουλής, Τάσος. «Φρήντριχ Ντύρενματ, Οι φυσικοί, Εθνικό», Επιθεώρηση Τέχνης, ΙΖ', 100 (Απρίλιος 1963), σ. 273–274.
• Αλκουλής, Τάσος. «Γ. Γιαννακόπουλου, Κ. Νικολαΐδη "Ντόλτσε βίτα στην Αθήνα". Θέατρο Περοκέ, Δ. Τραΐφόρου, Δ. Βασιλειάδη "Κ' εφέτος διασκεδάζουμε". Θέατρο Βέμπο», Επιθεώρηση Τέχνης ΙΖ', 102 (Ιούνιος 1963), σ. 614–615.
• Αλκουλής, Τάσος. «Το "Μαύρο Θέατρο" της Πράγας», Επιθεώρηση Τέχνης ΚΒ', 128 (Σεπτέμβρης 1965), σ. 207–208.

Μεταφράσεις

• Άισλερ, Χάνς. «Ένας επαναστάτης μουσικός», μτφ. Τάσος Αλκουλής, Επιθεώρηση Τέχνης ΙΣΤ', 94–95 (Οκτώβριος – Νοέμβριος 1962), σ. 501–502.
• «Δοκίμιο: μερικές σκέψεις του Αντάμωφ για το θέατρο», μτφ. Τάσος Αλκουλής, Επιθεώρηση Τέχνης ΙΖ', 97–98 (Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1963), σ. 103–105.
• «Πώς τα πάμε με τον Μπρεχτ: μια συζήτηση στα "Γαλλικά Γράμματα" [Αλλιό, Αντάμωφ, Πλανσόν]», μτφ. Τάσος Αλκουλής, Επιθεώρηση Τέχνης ΙΔ', 83 (Νοέμβριος 1961), σ. 455–459.
• Τένσερτ, Χοακίμ. «Ο Μπρεχτ και η θεατρική μάσκα», μτφ. Τάσος Αλκουλής, Επιθεώρηση Τέχνης ΙΔ', 83 (Νοέμβριος 1961), σ. 448–451.

Παραστασιογραφία

Κατάλογος θεατρικών παραστάσεων τις οποίες ο Τ. Αλκουλής σκηνοθέτησε.

χρονική περίοδος	παράσταση	εταιρεία παραγωγής	θέατρο
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1960/1961	Το κορίτσι με τα άσπρα μαλλιά	Θέατρο 61	Θέατρο 61
Ελληνική Θεατρική Περίοδος 1971/1972	Άνθρωπος ίσον άνθρωπος	Θεατρική Ομάδα Δ	Θέατρο Όρβο

Όλες οι πληροφορίες προέρχονται από το έντυπο πρόγραμμα της κάθε παράστασης ή/και από σχετικά δελτία τύπου.

Βιβλιογραφία

• Slutas, Hristos. Bertolt Brecht in Griechenland: eine exemplarische Geschichte der Theaterrezeption von 1955 bis 2015 [Διδακτορική Διατριβή]. Άαχεν: Philosophischen Fakultät der Rheinisch–Westfälischen Technischen Hochschule Aachen, 2016.
• «Who's who: Αλκουλής, Τάσος», Θέατρο: έκδοση θεάτρου, μουσικής, χορού και κινηματογράφου (1967), σ. 261.
• Μανιάτης, Β. «Η κριτική του θεάτρου. "Θέατρο 61", Τάσου Αλκουλή: "Το κορίτσι με τα άσπρα μαλλιά" [...]», Επιθεώρηση Τέχνης ΙΔ', 79 (Ιούλιος 1961).
• Μαργαρίτης, Αλκ. «Μπρεχτ: "Άνθρωπος ίσον άνθρωπος". Από την Ομάδα Δ. Κριτική», Τα Νέα [Αθήνα], 28/04/1972.
• Παπανδρέου Νικηφόρος: «Απόπειρες εναλλακτικού θεάτρου», στο 1949–1967. Η εκρηκτική εικοσαετία (Επιστημονικό Συμπόσιο, Νοέμβριος 2000). Αθήνα: Εταιρία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 2002, σ. 177–188.
• Πλωρίτης, Μάριος. «"Τρεις πρώτες". Το κορίτσι με τ' άσπρα μαλλιά [...]», Ελευθερία [Αθήνα], 18/06/1961.
• Πολενάκης, Λέανδρος. «Ιονέσκο και Τσέχωφ με τον Αδ. Λεμό στην Ηλιούπολη», Η Αυγή [Αθήνα], 31/05/1990.
• Σαρηγιάννης, Γιώργος. «Το τέταρτο κουδούνι», Τα Νέα [Αθήνα], 19/10/2006.
• «Τα θεατρικά νέα: απόψε η "προσφορά" στον Μπρεχτ», Τα Νέα [Αθήνα], 08/12/1958.
  

Ηλεκτρονικές Πηγές

• Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – Ψηφιοθήκη.
• Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (Α.Σ.Κ.Ι.) – Ψηφιακή Βιβλιοθήκη.
• Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος – Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Εφημερίδων και Περιοδικού Τύπου.
• Εθνικό Θέατρο Ελλάδας – Ψηφιοποιημένο Αρχείο.
• Εθνική Πινακοθήκη – Ψηφιοποιημένα Άρθρα Εφημερίδων.
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α)
• Επιθεώρηση Τέχνης – Ψηφιοποιημένα Τεύχη.