Φιλοσοφία της πληροφορίας

Η Φιλοσοφία της πληροφορίας είναι ένα καινούργιο φιλοσοφικό πεδίο, το οποίο μελετά εννοιολογικά θέματα που προκύπτουν απ' τη κοινή μελέτη της επιστήμης των υπολογιστών, της επιστήμης της πληροφόρησης, της τεχνολογίας της πληροφορίας και της φιλοσοφίας.

Η Φιλοσοφία της πληροφορίας περιλαμβάνει :

1. την κρίσιμη διερεύνηση της εννοιολογικής φύσης και των βασικών αρχών της πληροφορίας και
2. την επεξεργασία και την εφαρμογή των πληροφοριακών – θεωρητικών και υπολογιστικών μεθοδολογιών σε φιλοσοφικά προβλήματα

Το πρώτο κομμάτι του ορισμού θεωρεί την Φιλοσοφία της πληροφορίας ως ένα καινούργιο πεδίο έρευνας. Η Φιλοσοφία της πληροφορίας μας δίνει μία κατηγορηματική, ξεκάθαρη και ακριβή ερμηνεία της ερώτησης ‘’τι εστί;’’, δηλαδή ‘’Ποια είναι η φύση της πληροφορίας;’’. Αυτό είναι το ξεχωριστό χαρακτηριστικό του καινούργιου πεδίου. Βέβαια, αυτό το ερώτημα αναφέρεται μόνο σε μία περιοχή έρευνας και δεν εξηγεί συγκεκριμένα προβλήματα με λεπτομέρειες. Η Φιλοσοφία της πληροφορίας ασχολείται με κρίσιμες έρευνες οι οποίες δεν πρέπει να συγχέονται με την ποσοτική θεωρία της επικοινωνίας δεδομένων (information theory). Ασχολείται στο σύνολο της με την ανάπτυξη μιας ενωμένης οικογένειας θεωριών, οι οποίες αναλύουν, αποτιμούν και εξηγούν τις ποικίλες αρχές και έννοιες της πληροφορίας, την δυναμική και την χρήση της με ειδική προσοχή σε συστημικά θέματα (systemic issues) που προκύπτουν από διαφορετικά περιβάλλοντα εφαρμογών και διασυνδέσεων με άλλα φιλοσοφικά πεδία όπως ο άνθρωπος, η γνώση, η αλήθεια, η ζωή και η σημασία.

Το δεύτερο κομμάτι του ορισμού υποδεικνύει ότι η Φιλοσοφία της πληροφορίας δεν είναι μόνο ένα καινούργιο πεδίο έρευνας αλλά παρέχει μία καινοτόμο μεθοδολογία επίσης. Η έρευνα πάνω στην εννοιολογική φύση της πληροφορίας καθώς και στη δυναμική της αλλά και στην χρησιμότητα της έχει συνεχιστεί έχοντας ένα σημείο αναφοράς: τη μεθοδολογία και τις θεωρίες που έχουν προκύψει από τις ICS (Information Computer Science) και ICT (Information Computer Technology). Αυτή η προοπτική επηρεάζει και άλλα φιλοσοφικά ζητήματα επίσης. Έχουν ήδη αναπτυχθεί και εφαρμοστεί σε πολλές φιλοσοφικές περιοχές, πληροφοριακές, θεωρητικές και υπολογιστικές μέθοδοι, αρχές και εργαλεία, τα οποία μας βοηθούν να διευρύνουμε τις γνώσεις μας και να κατανοήσουμε καλύτερα τις γνωστικές και γλωσσικές ικανότητες του ανθρώπου και των ζώων, έτσι ώστε να ερευνηθεί η πιθανότητα τεχνητών μορφών νοημοσύνης (φιλοσοφία της τεχνητής νοημοσύνης, δυναμική σημασιολογία κ.α.). Επίσης μας δίνουν τη δυνατότητα να αναλύσουμε επαγωγικές και υπολογιστικές διεργασίες (φιλοσοφία της υπολογιστικής, φιλοσοφία της επιστήμης των υπολογιστών κ.α.). Ακόμη μας βοηθούν να ανακαλύψουμε καινούργιες πρακτικές στην κατασκευή φυσικών και εννοιολογικών συστημάτων (σχηματισμός οντολογιών, θεωρία των συστημάτων πληροφόρησης κ.α.). Πραγματικά η παρουσία αυτών των παρακλαδιών της Φ.Π μας οδηγεί σε ένα συνδετικό και συνεκτικό θεωρητικό πλαίσιο το οποίο επιτρέπει περαιτέρω εξειδίκευση.

Οι δύο πιο σημαντικοί επιστήμονες ή αλλιώς ‘’philosophers for the information age’’ που ασχολήθηκαν με το πεδίο της Φιλοσοφίας της Πληροφορίας, είναι ο Norbert Wiener και ο Luciano Floridi. Ο Wiener ήταν πρωτοπόρος, και βοήθησε σε μεγάλο βαθμό την επιστήμη, προκειμένου να επιτευχθεί η Πληροφοριακή Επανάσταση. Είχε επίσης, αξιοσημείωτη ενόραση για τις σημαντικές κοινωνικές, ηθικές και φιλοσοφικές επιδράσεις που θα επέφερε η καινούργια τάξη πραγμάτων. Μισό αιώνα αργότερα, εφοδιασμένος με πολλά καινούργια εργαλεία και παραδείγματα από την επιστήμη των υπολογιστών, την φιλοσοφία της επιστήμης, την συστημική θεωρία, τη σημασιολογία, την τεχνητή νοημοσύνη, τη φιλοσοφία του νου, ο Luciano Floridi ηγήθηκε ενός φιλόδοξου προγράμματος το οποίο ονόμασε "the philosophy of information", με σκοπό την εγκαθίδρυση της έννοιας της πληροφορίας στα θεμέλια της φιλοσοφίας.

Ινφοσφαίρα (Infoshere)

Η Ινφόσφαιρα είναι ένας νεολογισμός που εισήγαγε ο καθηγητής του πανεπιστημίου του Herefordshire και δημιουργός της Φ.Π, Luciano Floridi χρόνια πριν, έχοντας υπόψη τον όρο ‘’biosphere’’, την μικρή αυτή περιοχή στον πλανήτη μας που υποστηρίζει την ύπαρξη ζωής. Η Ινφόσφαιρα περιλαμβάνει ολόκληρο το πληροφοριακό περιβάλλον, το οποίο αποτελείται από όλες τις πληροφοριακές οντότητες (informational entities), τις ιδιότητες τους, τις αλληλεπιδράσεις τους και τις αμοιβαίες σχέσεις τους. Είναι ένα περιβάλλον που μπορεί να συγκριθεί αλλά είναι διαφορετικό από τον κυβερνοχώρο (cyberspace), αλλά περιλαμβάνει ακόμη και τα εκτός δικτύου (offline) αναλογικά κομμάτια πληροφορίας.

Inforgs

Ο Luciano Floridi υποστηρίζει ότι γινόμαστε όλοι ‘’συνδεδεμένοι πληροφοριακοί οργανισμοί’’ ή ‘’Inforgs’’. Αυτό δε συμβαίνει διαμέσου κάποιου πομπώδους μετασχηματισμού του σώματος μας, αλλά διαμέσου της επανα-οντολογίας του περιβάλλοντος μας αλλά και των ίδιων μας των εαυτών.

Τι είναι ο πράκτορας (agent)

Ένα ανθρώπινο ον είναι το χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός πράκτορα, έτσι και ο χαρακτηρισμός ενός πράκτορα από τους Floridi και Sanders είναι απαραίτητο να ταιριάζει στους ανθρώπους. Επιπλέον, πρέπει επίσης να ταιριάζει στα softbot, στα robot και στους άλλους τεχνητούς πράκτορες όπως είναι οι εικονικές κοινωνίες, αλλά ακόμη οι οργανισμοί, οι εταιρείες, και οι κυβερνήσεις. Ο χαρακτηρισμός που ανέπτυξαν ο Floridi και ο Sanders περιλαμβάνει τρία κριτήρια τα οποία πρέπει να πληροί μία οντότητα προκειμένου να θεωρείται πράκτορας:

i. Αλληλεπίδραση (Interactivity): Ο πράκτορας και το περιβάλλον του πρέπει να επιδρούν ο ένας με το άλλο

ii. Αυτονομία (Autonomy): Ο πράκτορας θα πρέπει να μπορεί να διατηρεί την κατάσταση του, ανεξάρτητα από τις αλληλεπιδράσεις που θα έχει με το περιβάλλον. Επομένως, ο πράκτορας θα πρέπει να έχει τουλάχιστον δύο καταστάσεις, έτσι ώστε να μπορεί να απαγκιστρώνεται μέχρι ενός βαθμού, από το περιβάλλον του.

iii. Προσαρμοστικότητα (Adoptability): Οι αλληλεπιδράσεις του πράκτορα με το περιβάλλον του, μπορούν να αλλάξουν τους μεταβατικούς κανόνες με τους οποίους ο πράκτορας αλλάζει κατάσταση. Η ικανότητα λοιπόν που έχει ο πράκτορας να αλλάζει τις καταστάσεις του, μπορεί να εξελιχθεί, εξαιτίας των προγενέστερων αλληλεπιδράσεων του.

Ορισμός Ηθικού Πράκτορα (moral agent)

Μετά τον προσδιορισμό του πράκτορα ο Floridi και ο Sanders εισήγαγαν το κριτήριο για να είναι κάποιος ένας Ηθικός Πράκτορας:

“Μία πράξη λέγεται πως είναι ηθικά αξιολογήσιμη εάν και μόνο εάν μπορεί να προκαλέσει ηθικό καλό ή κακό. (Floridi & Sanders 2004)”

Ηθική στην Ινφοσφαίρα

Η Πληροφοριακή Ηθική είναι η καινούργια περιβαλλοντολογική ηθική για την κοινωνία της πληροφορίας. Υποστηρίζει ότι το ψηφιακό χάσμα μπορεί να γεφυρωθεί. Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να αντισταθούμε σε οποιαδήποτε καταστροφή (destruction), διαφθορά (corruption), μείωση (depletion/σημειωμένη ως μείωση σε ποσότητα, περιεχόμενο, ποιότητα, αξία), ή κλείσιμο (closure) της Ινφοσφαίρας. Όλα τα παραπάνω θα αναφέρονται από εδώ και στο εξής ως Πληροφοριακή Εντροπία (Information Entropy). Η ηθική χρήση των Τεχνολογιών των Επικοινωνιών και της Πληροφορίας (ICTs) και η υποφερτή ανάπτυξη μιας πληροφοριακά και ηθικά ισοδύναμης κοινωνίας, χρειάζεται μία ασφαλή και δημόσια Ινφόσφαιρα για όλους. Μέσα σε αυτή, θα μπορεί να ανθίσει η επικοινωνία και η συνεργασία, σε συνάφεια με την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών στα μέσα . Για γεφυρώσουμε το ψηφιακό χάσμα θα πρέπει να αναπτύξουμε μία διαχείριση στο πληροφοριακό οικοσύστημα όπου θα εφαρμόζονται τέσσερις βασικοί κανόνες μιας παγκόσμιας πληροφοριακής ηθικής:

1. Η πληροφοριακή εντροπία οφείλει να μην συμβαίνει στην Ινφόσφαιρα

2. Η πληροφοριακή εντροπία οφείλει να αποτρέπεται στην Ινφόσφαιρα

3. Η πληροφοριακή εντροπία οφείλει να απομακρύνεται από την Ινφόσφαιρα

4. Η πληροφορία οφείλει να προωθείται με την επέκταση, τη βελτίωση, τον εμπλουτισμό και το άνοιγμα της Ινφόσφαιρας,και να γίνεται αυτό με εξασφάλιση της πληροφοριακής ποσότητας, ποιότητας, ποικιλίας, ασφάλειας, ιδιοκτησίας,ιδιωτικότητας, πλουραλισμού και πρόσβασης.

Τάσεις της Φιλοσοφίας της πληροφορίας

1. Η φύση της πληροφορίας Η φύση της πληροφορίας αποτελεί το δυσκολότερο και το πιο ενδιαφέρον ερώτημα που εξετάζεται στη Φιλοσοφία της Πληροφορίας. Έχει λάβει πολλές απαντήσεις και σε διαφορετικά πεδία, αλλά αναπάντεχα, καμία από τις έρευνες δεν κατάφερε να συγκλίνει σε ένα απλό και καθορισμένο προσδιορισμό της πληροφορίας. Η πληροφορία είναι περιβόητα ένα πολυμορφικό φαινόμενο και μία έννοια με πολλές σημασίες, η οποία μπορεί να συνδυαστεί με πολλές εξηγήσεις, εξαρτώμενες πάντα απ’ το επίπεδο της αφαίρεσης που υιοθετείται, καθώς και τις απαιτήσεις που περιβάλλουν μία θεωρία. Η πληροφορία παραμένει μία απατηλή θεωρία. Αυτό αποτελεί μία άσχημη κατάσταση, επειδή υπάρχει τόσο μεγάλη θεωρητική εργασία στην επιστήμη και στη φιλοσοφία, η οποία βασίζεται στην ξεκάθαρα άπληστη φύση της πληροφορίας και των συγγενικών της εννοιών. Γνωρίζουμε ότι η πληροφορία οφείλει να έχει ποσότητα, να είναι προσθετική, αποθηκεύσιμη και μεταδιδόμενη. Αλλά πέραν αυτού, ακόμη δεν φαίνεται να έχουμε μία ξεκάθαρη ιδέα για την ειδική της φύση. Η πληροφορία προσεγγίζεται συνήθως από τρεις απόψεις : Α) η πληροφορία ως πραγματικότητα (information as reality- όπως φυσικά σήματα που είναι αληθή ή ψευδή) και συνήθως γνωστή ως οικολογική πληροφορία (ecological information) Β) Πληροφορία περί πραγματικότητας ( information about reality-σημασιολογική πληροφορία, η οποία αποτελεί συστατικό στη σύνθεση της γνώσης) Γ) Πληροφορία για την πραγματικότητα (information for reality – οδηγία/instruction όπως γενετική πληροφορία, αλγόριθμοι και συνταγές)

2. Η Δυναμική της πληροφορίας (The dynamics of information) Η ερώτηση δεν αφορά τη φύση της διαδικασίας διαχείρισης (αναζήτηση της πληροφορίας, ανάκτηση και εξόρυξη δεδομένων, απόκτηση της πληροφορίας, εξακρίβωση, έλεγχος ποιότητας κ.α), αλλά μάλλον τις διαδικασίες της πληροφορίας από μόνες τους, σε οτιδήποτε συμβαίνει μεταξύ της φάσης εισόδου και εξόδου. Η θεωρία της επικοινωνίας, ως η μαθηματική θεωρία της μετάδοσης δεδομένων, παρέχει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την οποιαδήποτε φυσική επικοινωνία των πληροφοριών, αλλά αποτελεί μόνο μία ουσιώδη βοήθεια. Η ροή της πληροφορίας, ως η μεταφορά και μετάδοση της πληροφορίας η οποία συμβαίνει με ακρίβεια μέσα σε ένα διανεμημένο σύστημα, βρίσκεται στο επίκεντρο των λογικών σπουδών εδώ και χρόνια, αλλά χρειάζεται ακόμη δουλειά για να ολοκληρωθεί πλήρως. Πως είναι δυνατόν κάτι να μεταφέρει πληροφορία για κάτι άλλο; Το πρόβλημα εδώ δεν σχετίζεται με την ΄΄aboutness΄΄σχέση, η οποία χρειάζεται να συζητηθεί με όρους που να εξηγούν τη σημασία, την αναφορά και την αλήθεια. Το πρόβλημα εδώ σχετίζεται με τη φύση των δεδομένων ως μεταφορέων της πληροφορίας. Σε αυτή την περίπτωση το πρόβλημα κατέχει ένα σημαντικό ρόλο στη σημειολογία (semiotics) , στην ερμηνευτική επιστήμη (hermeneutics) , και στην λογική κατά περίσταση (situation logic) . Είναι στενά συνδεδεμένο με το πρόβλημα της φύσης της πληροφορίας.

Οι φιλοσοφικοί πόλοι

Όλες οι ‘’φιλοσοφίες’’ εμφανίζουν μία τάση σύγκλισης προς δύο πόλους, τον ένα φαινομενολογικό και τον άλλο μεταθεωρητικό. Η φιλοσοφία της γλώσσας και η επιστημολογία αποτελούν παραδείγματα ‘’φαινομενολογιών’’ ή φιλοσοφιών ενός φαινομένου. Τα αντικείμενα τους είναι σημειωτικοί κώδικες και γνώση και όχι γλωσσολογικές θεωρίες ή γνωστικές επιστήμες. Η φιλοσοφία της φυσικής και η φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών είναι προφανείς παραδείγματα "μεταθεωριών". Ερευνούν δηλαδή τα προβλήματα που προκύπτουν από οργανωμένα συστήματα γνώσης, τα οποία ερευνούν με τη σειρά τους φυσικά ή ανθρώπινα φαινόμενα.

Συμπεράσματα

Οι φιλόσοφοι έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν τις καινούργιες διανοητικές προκλήσεις που προκύπτουν από τον κόσμο της πληροφορίας και την πληροφοριακή κοινότητα. Η Φιλοσοφία της πληροφορίας προσπαθεί να διευρύνει τα σύνορα της φιλοσοφικής έρευνας όχι συνδέοντας τα ήδη υπάρχοντα θέματα, αλλά ανακαλύπτοντας νέες περιοχές φιλοσοφικής έρευνας, οι οποίες δεν έχουν ακόμη αναγνωριστεί στο παραδοσιακό φιλοσοφικό χώρο. Επίσης παρέχει καινοτόμες μεθοδολογίες, για να αντιμετωπιστούν τα παραδοσιακά προβλήματα με νέες προοπτικές. Είναι η κατάλληλη ώρα για την εγκαθίδρυση της Φιλοσοφίας της πληροφορίας ως ώριμου πεδίου; Θεωρούμε πως η απάντηση είναι θετική, διότι η κουλτούρα μας και η κοινωνία μας, η ιστορία της φιλοσοφίας καθώς και οι δυνάμεις που ρυθμίζουν την ανάπτυξη του φιλοσοφικού συστήματος οδεύουν προς τα εκεί. Αλλά τότε τι είδους Φιλοσοφία της πληροφορίας περιμένουμε να αναπτυχθεί; Για να μπορούσε να δοθεί μία απάντηση σε αυτή την ερώτηση θα έπρεπε να είχαμε μία ξεκάθαρη άποψη για την θέση της Φιλοσοφία της πληροφορίας στην ιστορία της σκέψης, κάτι το οποίο αναμένεται να συμβεί στο μέλλον.