Βικιπαίδεια

Φούρκα Ιωαννίνων

οικισμός της Ελλάδας

Συντεταγμένες: 40°9′39.67″N 20°56′34.55″E / 40.1610194°N 20.9429306°E / 40.1610194; 20.9429306

Η Φούρκα είναι ορεινός οικισμός στον δήμο Κόνιτσας του νομού Ιωαννίνων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2021, ο πληθυσμός της ανέρχεται στους 56 μόνιμους κατοίκους.[1]

Φούρκα
Εκκλησία στο χωριό
Φούρκα is located in Greece
Φούρκα
Φούρκα
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΗπείρου
Περιφερειακή ΕνότηταΙωαννίνων
ΔήμοςΚόνιτσας
Δημοτική ΕνότηταΦούρκας
Γεωγραφία
ΝομόςΙωαννίνων
Υψόμετρο1.360 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος56
Έτος απογραφής2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας441 00
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Γενικά στοιχεία

Επεξεργασία

Το χωριό βρίσκεται στο ΒΑ τμήμα του νομού Ιωαννίνων και είναι κτισμένο στον Σμόλικα[2], σε υψόμετρο 1360 μ.[3] Απέχει 40 χλμ. από την Κόνιτσα[1] και 102 χλμ. από τα Ιωάννινα.[4] Η κύρια απασχόληση των κατοίκων του είναι η κτηνοτροφία. Σε παλαιότερες εποχές, η Φούρκα αποτελούσε κέντρο μαστορικής μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο πληθυσμός της στράφηκε προς την ημινομαδική κτηνοτροφία.[5] Σημαντικό από πολιτιστικής άποψης είναι το Λαογραφικό Μουσείο του χωριού, το οποίο περιέχει κυρίως παραδοσιακές στολές της γυναίκας της Πίνδου.

Η Φούρκα αποτελεί ένα από τα παραδοσιακά βλαχικά χωριά της Πίνδου, ενώ μέχρι και τη δεκαετία του 1970 συγκαταλεγόταν στην κατηγορία των οικισμών όπου οι κάτοικοί τους διακρίνονταν για την επαρκή γνώση ή κατανόηση της βλαχικής γλώσσας.[6]

 
Γυναίκες της Φούρκας με την παραδοσιακή βλάχικη φορεσιά.

Το χωριό οφείλει την ονομασία του στις φούρκες, που σημαίνει διχαλωτούς πασσάλους, οι οποίοι στήνονταν παλαιότερα για να διευκολύνουν τους επισκέπτες, ώστε οι τελευταίοι να μην απολέσουν τον προσανατολισμό τους.

Ιστορικά στοιχεία

Επεξεργασία

Η ίδρυση του σημερινού χωριού ανάγεται γύρω στον 16ο αιώνα και προέκυψε από τη συνένωση τεσσάρων οικισμών (Παλαιοχώρι, Λιάτσικα, του Μαύροβο και Φούρκα).[1] Στα μέσα του 17ου αιώνα είχε πληθυσμό περίπου 600 οικογενειών[7], ενώ το 1769 φαίνεται να δέχτηκε πρόσφυγες από την κατεστραμμένη Μοσχόπολη.[8] Στις αρχές του 19ου αιώνα γνώρισε σημαντική ανάπτυξη, η οποία όμως προκάλεσε τις παρεμβάσεις του Αλή πασά, με επακόλουθο τη φυγή αρκετών κατοίκων προς τη Δυτική Μακεδονία.[9] Εκεί, οι Φουρκιώτες συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στη δημιουργία και ανάπτυξη των νεότερων βλάχικων εγκαταστάσεων του συγκεκριμένου γεωγραφικού χώρου.[10]

Κατά τον Παναγιώτη Αραβαντινό, κατά τα μέσα του 19ου αιώνα στη Φούρκα ζούσαν 110 οικογένειες Ελληνόβλαχων.[11] Το 1878 δέχτηκε σφοδρή ληστρική επιδρομή που συνοδεύτηκε από πυρπολήσεις σπιτιών[12], ενώ το 1880 λειτούργησε στον οικισμό ρουμανικό σχολείο, στο οποίο κατά τις ρουμανικές στατιστικές, φοιτούσαν το 1890, 110 μαθητές.[13] Σύμφωνα με την οθωμανική απογραφή του 1895, ο πληθυσμός της ανερχόταν στους 1239 κατοίκους (696 άνδρες και 543 γυναίκες)[14], ενώ με βάση ελληνικά κρατικά έγγραφα, κατά την ύστερη περίοδο της Τουρκοκρατίας, η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων ήταν ελληνικής εθνικής συνείδησης.[15] Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους η Φούρκα απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό στις αρχές του 1913.

Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, η ευρύτερη περιοχή του χωριού (ύψωμα Προφήτης Ηλίας[1]) έγινε θέατρο σκληρών συγκρούσεων ανάμεσα στα αντιμαχόμενα στρατεύματα.[16] Στις αρχές της Κατοχής, μετά από πιέσεις του συνεργάτη των ιταλικών δυνάμεων και πράκτορα της Ρουμανίας, Αλκιβιάδη Διαμάντη, επαναλειτούργησε στη Φούρκα ρουμανικό σχολείο.[17][18] Παρά την ιταλική υποστήριξη, η λειτουργία του αντιμετωπίστηκε εχθρικά από τον τοπικό πληθυσμό και τις ελληνικές κατοχικές αρχές και μετά από σύντομο χρονικό διάστημα έμεινε χωρίς μαθητές.[19]

Αργότερα, αρκετοί κάτοικοι της Φούρκας έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση, ενταγμένοι κατά κύριο λόγο στο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και δευτερευόντως στον ΕΔΕΣ[17]. Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι συνεργάστηκαν με τις δυνάμεις Κατοχής ως μέλη ενόπλων δοσιλογικών οργανώσεων, δρώντας στην περιοχή της Μακεδονίας[20][21] και της Θεσσαλίας.[22]

Πριν ακόμη την απελευθέρωση, το χωριό βρισκόταν υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ, ενώ δέχτηκε δύο φορές επιδρομές: πρώτα το 1942 από ιταλικά αποσπάσματα και έπειτα το 1944 από γερμανικές δυνάμεις που πραγματοποιούσαν εκκαθαριστική επιχείρηση. Παράλληλα, αρκετοί κάτοικοι της Φούρκας έχασαν τη ζωή τους, είτε στο χωριό, είτε σε άλλες περιοχές όπου ήταν εγκατεστημένοι.[17]

Κατά τα τέλη Απριλίου του 1945, διήλθαν από τη Φούρκα με κατεύθυνση προς τα ελληνοαλβανικά σύνορα, καταδιωκόμενοι πρώην αντάρτες του ΕΛΑΣ υπό τον Άρη Βελουχιώτη.[23] Στη διάρκεια του Εμφυλίου, η Φούρκα πέρασε αρχικά υπό τον έλεγχο του ΔΣΕ, αντάρτες του οποίου υπέβαλαν στις αρχές του 1948 κατοίκους σε άγριους ξυλοδαρμούς προκειμένου να ανακαλύψουν μυστικό δίκτυο κατασκοπείας που φημολογείτο ότι λειτουργούσε στον οικισμό.[24] Επιπλέον έλαβαν χώρα βασανισμοί αλλά και εκτελέσεις από τους αντάρτες, στη μονή Παναγίας Κλαδόρμης, η οποία χρησίμευε ως τόπος κράτησης και ανακρίσεων.[25] Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, η Φούρκα κατελήφθη από δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού και στη συνέχεια εκκενώθηκε, με τον πληθυσμό της να εγκαθίσταται προσωρινά σε διάφορα μέρη του νομού Ιωαννίνων και της Δυτικής Μακεδονίας.[26]

Η Φούρκα επανακατοικήθηκε τον Μάιο[26] του 1950, ενώ η απογραφή του 1951 κατέγραψε 214 κατοίκους.[27] Παράλληλα, οικογένειες που είχαν συστρατευθεί με τον ΔΣΕ κατέφυγαν στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, με την πλειοψηφία τους να επαναπατρίζεται μερικές δεκαετίες αργότερα.[26]

Τη δεκαετία του 1970 εντάθηκε το μεταναστευτικό ρεύμα των κατοίκων της κοινότητας, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στα αστικά κέντρα[6]. Σύλλογοι απόδημων Φουρκιωτών λειτουργούν από το 1959 στη Θεσσαλονίκη (Σύλλογος Φουρκιωτών Ηπείρου) και από το 1978 στα Ιωάννινα.[28] Στη Φούρκα γεννήθηκε ο συγγραφέας και μεταφραστής Νίκος Α. Τέντας.[29]

Απογραφές πληθυσμού

Επεξεργασία
Απογραφή 1895 1913 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011
Πληθυσμός 1239[14] 900[30] 444[31] ; 214[27] 178[16] 93[2] 69[2] 58 117 90[1]

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 «Φούρκα». konitsa.gr. Δήμος Κόνιτσας. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2017. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Καραθανάσης, Αθ. Ε. (1993 - 1994). «Χρήστου Έξαρχου, Η Φούρκα της Ηπείρου (Ιστορία-Λαογραφία)». Μακεδονικά (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών) 29: 418. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/makedonika/article/view/5773/5512. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2017. 
  3. ↑ Ελληνική Στατιστική Αρχή - Απογραφή πληθυσμού-κατοικιών, 18 Μαρτίου 2001 Αρχειοθετήθηκε 2020-01-10 στο Wayback Machine., σελ. 384, στο e-demography.gr
  4. ↑ «Καλώς Ορίσατε!». fourkakonitsas.gr. Φούρκα Κόνιτσας. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 2017. 
  5. ↑ Κουκούδης, Αστέριος Ι. (2000). Μελέτες για τους Βλάχους. Β΄. Οι Μητροπόλεις και η Διασπορά των Βλάχων. Θεσσαλονίκη: εκδόσεις Ζήτρος. σελ. 189-190. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Κολτσίδας, Αντώνης Μιχ. (1997 - 1998). «Η σημερινή κατάσταση της κουτσοβλαχικής γλώσσας στον Ελλαδικό χώρο. Ιστορική, εθνολογική, κοινωνική και γλωσσολογική διάσταση)». Μακεδονικά (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών) 31: 197 - 199. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/makedonika/article/view/5681/5420. Ανακτήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 2017. 
  7. ↑ Κουκούδης (2000). σελ. 172.
  8. ↑ Κουκούδης (2000). σελ. 182, 365.
  9. ↑ Κουκούδης, Αστέριος (2008). Από τη ζωή των Βλάχων στα 1900. Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Εγνατία Ηπείρου - Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα. σελ. 13. 
  10. ↑ Κουκούδης (2000). σελ. 171.
  11. ↑ Αραβαντινού, Π. (1905). Μονογραφία περί Κουτσοβλάχων. Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου των Καταστημάτων Σπυρίδωνος Κουσουλίνου. σελ. 49. 
  12. ↑ Αναστασόπουλος, Νικόλαος Α. (2007). Κοινωνία και ποινική πραγματικότητα στο νομό Ιωαννίνων την δεκαετία του 1930. Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων-Διδακτορική Διατριβή. σελ. 58. 
  13. ↑ Bérard, Victor (1987). Πυλαρινός, Θ., επιμ. Τουρκία και Ελληνισμός. Οδοιπορικό στη Μακεδονία. Έλληνες - Τούρκοι - Βλάχοι - Αλβανοί - Βούλγαροι - Σέρβοι. Μ. Λυκούδης (μετάφραση). Αθήνα: Τροχαλία - Παρουσία. σελ. 307. 
  14. ↑ 14,0 14,1 Κοκολάκης, Μιχάλης (2008). «Η τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο Σαλναμέ του 1895». Τετράδια Εργασίας (Αθήνα: Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών) (18): 273. http://helios-eie.ekt.gr/EIE/bitstream/10442/7682/1/N02.018.09.pdf. 
  15. ↑ Δαλκαβούκης, Βασίλης· Αντωνιάδου, Αριάδνη (2012). «Ανάμεσα σε δύο πολέµους. Επίσηµη και ανεπίσηµη µνήµη της δεκαετίας του 1940 σε µια ορεινή κοινότητα της Βόρειας Πίνδου». Στο: Δαλκαβούκης, Βασίλης · Πασχαλούδη, Ελένη · Σκουλίδας, Ηλίας · Τσέκου, Κατερίνα. Αφηγήσεις για τη δεκαετία του 1940. Από το λόγο του κατοχικού κράτους στη µετανεωτερική ιστοριογραφία. Πρόλογος: Νίκος Μαραντζίδης. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. σελ. 277. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Δημητράκου, Σπύρου Δ. (1970). Γεωγραφία. Άτλας Παγκόσμιος. Ελλάς. Β΄. Αθήναι: Εκδόσεις Δέλτα. σελ. 497. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Έξαρχου, Χρήστου Γ. (2007) [1987]. Η Φούρκα της Ηπείρου (Ιστορία - Λαογραφία) (PDF). Ιωάννινα. σελ. 100 - 104. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 9 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 17 Νοεμβρίου 2017. 
  18. ↑ Παπαγιάννης, Σταύρος Αστερίου (2004). Τα παιδιά της λύκαινας. Οι «επίγονοι» της 5ης Ρωμαϊκής Λεγεωνας κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1941-1944). Αθήνα: Σόκολης. σελ. 73. 
  19. ↑ Gogas, Thanasis (2012). «Identity, 'Otherness' and linguistic difference in Greece». Στο: Massari, Sonia. Italy, the Mediterranean... And Beyond. Atti della conferenza Echioltremare Roma 2011. Sonia Massari. σελ. 195 - 196. [νεκρός σύνδεσμος]
  20. ↑ Καλλιανιώτης, Θανάσης (2006). «Οι αντικομμουνιστές καπετάνιοι στη Δυτική Μακεδονία (1942-1949)». Στο: Μαραντζίδης, Νίκος. Οι άλλοι Καπετάνιοι. αντικομμουνιστές ένοπλοι στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου. Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας. σελ. 206 - 207, 257 - 259. 
  21. ↑ Κολιοπούλου, Ιωάννου Σ. (1996) [1994]. Λεηλασία φρονημάτων. Α΄ (β΄ έκδοση). Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας. σελ. 79. 
  22. ↑ Παπαγιάννης (2004). σελ. 150, 524.
  23. ↑ Χαριτόπουλος, Διονύσης (2009). Άρης, Ο αρχηγός των ατάκτων. Ιστορική βιογραφία. Αθήνα: Τόπος. σελ. 706. 
  24. ↑ Μαραντζίδης, Νίκος (2010). Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ). 1946 - 1949 (β΄ έκδοση). Αθήνα: Αλεξάνδρεια. σελ. 181. 
  25. ↑ Δαλκαβούκης, Βασίλης· Αντωνιάδου, Αριάδνη (2012). σελ. 273-278.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Έξαρχου (2007). σελ. 104 - 107.
  27. ↑ 27,0 27,1 Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951 (PDF). Εν Αθήναις: Βασίλειον της Ελλάδος, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος. 1955. σελ. 91. 
  28. ↑ Antoniadou, Ariadni· Giannopoulou, Chrisa (2011). «Within the community of Fourka: The case of the 'Saint Maiden'. Discourses and symbolic meanings». Στο: Nitsiakos, Vasiles. Balkan Border Crossings: Second Annual of the Konitsa Summer School. Maria Kapsioti. LIT Verlag Münster. σελ. 247. 
  29. ↑ Κολτσίδας, Αντώνης Μιχ. (1993). Κουτσόβλαχοι, οι βλαχόφωνοι Έλληνες. Εθνολογική, λαογραφική και γλωσσολογική μελέτη. Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη. σελ. 519. 
  30. ↑ Απαρίθμησις των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος του έτους 1913 (PDF). Εν Αθήναις: Βασίλειον της Ελλάδος, Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής. 1915. σελ. 64. 
  31. ↑ Σύγχρονος Εγκυκλοπαιδεία Ελευθερουδάκη. 24 (πέμπτη έκδοση). Αθήναι: Εγκυκλοπαιδικαί Εκδόσεις Ν. Νίκας και ΣΙΑ Ε.Ε. 1964. σελ. 678. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Φούρκα_Ιωαννίνων&oldid=10741133"