Βικιπαίδεια

Χοσέ Μανουέλ Μορένο

Αργεντινός ποδοσφαιριστής και προπονητής

Ο Χοσέ Μανουέλ Μορένο Φερνάντες (ισπανικά: José Manuel Moreno Fernández, 3 Αυγούστου 1916 – 26 Αυγούστου 1978), ήταν Αργεντινός ποδοσφαιριστής και προπονητής. Για πολλούς που τον είδαν να παίζει, είναι ένας από τους κορυφαίους του αθλήματος όλων των εποχών, ακόμη και συγκρινόμενος με τους Πελέ, Ντιέγκο Μαραντόνα και Αλφρέδο Ντι Στέφανο.[1][2][3][4] Αγωνίστηκε σε πολλούς συλλόγους στην Αργεντινή, το Μεξικό, τη Χιλή και την Κολομβία και ήταν ο πρώτος (ακολούθησαν άλλοι οκτώ μετά από τουλάχιστον μισό αιώνα[5]) ποδοσφαιριστής που κατέκτησε τίτλους πρωταθλήματος σε τέσσερις διαφορετικές χώρες.[6]

Χοσέ Μανουέλ Μορένο

Ο Μορένο το 1941
Προσωπικές πληροφορίες
Πλήρες όνομαΧοσέ Μανουέλ Μορένο Φερνάντες
Ημερ. γέννησης3 Αυγούστου 1916
Τόπος γέννησηςΜπουένος Άιρες, Αργεντινή
Ημερ. θανάτου26 Αυγούστου 1978 (62 ετών)
Τόπος θανάτουΜέρλο, Αργεντινή
Ύψος1,78 μ.
ΘέσηΜέσος
Επιθετικός
Επαγγελματική καριέρα*
ΠερίοδοςΟμάδαΣυμμ.†(Γκ.)†
1935–1944Ρίβερ Πλέιτ256(156)
1944–1946Ρεάλ Εσπάνια41(13)
1946–1948Ρίβερ Πλέιτ67(21)
1949Ουνιβερσιντάτ Κατόλικα22(8)
1950Μπόκα Τζούνιορς23(7)
1951Ουνιβερσιντάτ Κατόλικα12(2)
1952Ντεφενσόρ14(3)
1953Φέρρο Καρρίλ Οέστε15(1)
1954–1957Ιντεπεντιέντε Μεδεγίν40(12)
1960–1961Ιντεπεντιέντε Μεδεγίν3(1)
Σύνολο493(224)
Εθνική ομάδα
ΠερίοδοςΟμάδαΣυμμ.†(Γκ.)†
1936–1950Αργεντινή34(19)
Προπονητική καριέρα
ΠερίοδοςΟμάδα
1954–1957Ιντεπεντιέντε Μεδεγίν
1958–1959Μπόκα Τζούνιορς
1959Αργεντινή
1960–1961Ιντεπεντιέντε Μεδεγίν
1962–1963Κόλο Κόλο
1964Ρίβερ Πλέιτ
1976–1978Ντεπορτίβο Μέρλο
Τίτλοι
Αργεντινή
Νικητής Κόπα Αμέρικα 1941
Νικητής Κόπα Αμέρικα 1947
Φιναλίστ Κόπα Αμέρικα 1942
* Οι συμμετοχές και τα γκολ στις προηγούμενες ομάδες υπολογίζονται μόνο για τα εγχώρια πρωταθλήματα.
† Συμμετοχές (Γκολ).

Ο Μορένο ήταν μέλος της ομάδας Ρίβερ Πλέιτ, γνωστής ως La Máquina, η οποία κυριάρχησε στην Αργεντινή τη δεκαετία του 1940 και ήταν μέλος της εθνικής ομάδας της Αργεντινής με την οποία κέρδισε το πρωτάθλημα της Νότιας Αμερικής το 1941 και το 1947 (το τωρινό Κόπα Αμέρικα), επιλεγόμενος στο τελευταίο ως ο καλύτερος παίκτης της διοργάνωσης.[7]

Θεωρούνταν ως πλήρης παίκτης που η παρουσία του έκανε μεγάλη διαφορά στις ομάδες που αγωνιζόταν.[8][9] Το 1999 ψηφίστηκε ως πέμπτος καλύτερος ποδοσφαιριστής της Νότιας Αμερικής και μεταξύ των 25 καλύτερων του 20ού αιώνα στις εκλογές της IFFHS.[10] Διέθετε υψηλή τεχνική, μεγάλη διορατικότητα και ήταν εξαιρετικά επικίνδυνος στην μεγάλη περιοχή, τόσο με τα πόδια όσο και με το κεφάλι.[11] Αποτελούσε τον καλύτερο συνδυασμό δύναμης και τεχνικής. Παρά τις φήμες για το ποτό, το κάπνισμα και την έλλειψη επαρκούς προπόνησης (στοιχεία αληθή που ο ίδιος ουδέποτε διέψευσε), ο Μορένο ήταν γνωστός και για την καλή φυσική του κατάσταση, γεγονός που του επέτρεψε να αγωνίζεται επαγγελματικά σε υψηλό επίπεδο και μετά τα 40 του χρόνια.

Βιογραφία

Επεξεργασία

Πρώτα χρόνια

Επεξεργασία

Γεννήθηκε στη γειτονιά της Λα Μπόκα, στο Μπουένος Άιρες, και μεγάλωσε στη γύρω περιοχή του γηπέδου Λα Μπομπονέρα, έδρα της Μπόκα Τζούνιορς.[12] Ήταν από πτωχή οικογένεια και αναγκάζονταν να δουλεύει στα πλυντήρια του λιμανιού. Ξεκίνησε να ασχολείται με την πυγμαχία αλλά έσπασε τη μύτη του σε αγώνα με ένα Γερμανό και δεν θέλησε να συνεχίσει. Μοναχογιός με τρεις μεγαλύτερες αδερφές, ο πατέρας του ήταν αστυνομικός και φίλαθλος του ποδοσφαίρου και τον υποστήριξε στις πρωτοβουλίες του σε αυτή την κατεύθυνση, αν και προτιμούσε τη στρατιωτική καριέρα για το γιο του. Ξεκίνησε σε ένα μέτριας δυναμικότητας σύλλογο, την Estrela de Brandes στην ηλικία των 14 ετών. Στα 15 του προσπάθησε να ενταχθεί στη Μπόκα Τζούνιορς, αλλά δεν τα κατάφερε με τον τρόπο παιχνιδιού του να θεωρείται αταίριαστος για την ομάδα. Για ένα μικρό διάστημα εργάστηκε στο περιοδικό El Gráfico στην αρχειοθέτηση υλικού και σε άλλες βοηθητικές εργασίες.[13][14][15] Οπαδός της ομάδας από την παιδική του ηλικία, η αποτυχία δεν τον πτόησε και όταν του δόθηκε η ευκαιρία μέσω ενός γνωστού του να δοκιμαστεί με επιτυχία και να γίνει μέλος των τμημάτων της Ρίβερ Πλέιτ, της αντιπάλου της Μπόκα το 1933, αυτός την εκμεταλλεύτηκε.[16][17]

Καριέρα σε συλλόγους

Επεξεργασία

Αργεντινή και Ρίβερ Πλέιτ

Επεξεργασία

Αρχικά εντάχθηκε στη δεύτερη ομάδα του συλλόγου. Προπονούνταν τα πρωινά και η οικονομική επισφάλεια τον βοήθησε να χτίσει μια εκπληκτική σωματική διάπλαση: τις τρεις ημέρες την εβδομάδα που έπρεπε να πάει για προπόνηση της Ρίβερ, το έκανε τρέχοντας δίπλα στο πράσινο-λευκό λεωφορείο που κάλυπτε τη διαδρομή. Έτσι απέκτησε τα πιο δυνατά πόδια στο αργεντίνικο ποδόσφαιρο της εποχής του.[13] Το 1934 επιλέχθηκε μαζί με άλλους νέους παίκτες από το σύλλογο από τον προπονητή της ομάδας για να συμμετάσχει σε μια περιοδεία φιλικών αγώνων στη Βραζιλία. Η πρώτη εμφάνισή του ήταν απέναντι στη Βάσκο ντε Γκάμα (4–1 υπέρ της Ρίβερ) σημειώνοντας ένα γκολ και αφήνοντας άριστες εντυπώσεις.[18] Η αυτοπεποίθηση τον χαρακτήριζε από την αρχή της καριέρας του και πριν από τον αγώνα με την Μποταφόγκο, με άγνοια κινδύνου είπε στους συμπαίκτες του: «Ήρεμα παιδιά, θα τους βάλουμε πέντε γκολ. Δεν βλέπετε αυτόν που με μαρκάρει πόσο άσχημος είναι; Θα τον χορέψω». Πράγματι, σκόραρε ένα γκολ και η Ρίβερ κέρδισε με 5–1.[17][19] Έκανε το ντεμπούτο του στο πρωτάθλημα Αργεντινής στις 17 Μαρτίου 1935, με νίκη 2–1 επί της Πλατένσε, σημειώνοντας ένα γκολ, το πρώτο της ομάδας με κεφαλιά.[20][21] Καθιερώθηκε στην ομάδα το 1936 και άρχισε να πλαισιώνεται από άλλους ιδιαίτερα ταλαντούχους παίκτες με πρώτο τον Αντόλφο Πεντερνέρα, ο οποίος υπήρξε ο καλύτερος συνεργάτης του, και με τον ήδη αγωνιζόμενο Κάρλος Πεουσέλε κατέκτησαν το πρώτο πρωτάθλημα εκείνη τη χρονιά. Σε 16 συμμετοχές ο Μορένο σημείωσε 11 τέρματα στο πρωτάθλημα.[20][22] Την ίδια χρονιά κατέκτησε και τον πρώτο διεθνή τίτλο το Κύπελλο Αλντάο (Copa Dr. Ricardo C. Aldao, αγώνες μεταξύ των πρωταθλητών Αργεντινής-Ουρουγουάης), για πρώτη φορά στην ιστορία του συλλόγου με την εύκολη επικράτηση επί της πρωταθλήτριας της Ουρουγουάης Πενιαρόλ.[23]

Γρήγορα έγινε ο μεγαλύτερος αστέρας του ποδοσφαίρου της Αργεντινής, μέλος της ομάδας που κατέκτησε τον τίτλο πρωταθλήματος και του 1937, κερδίζοντας το 85 % των πόντων, σημειώνοντας 106 γκολ σε 34 αγώνες με το Μορένο να σκοράρει 32 τέρματα σε ισάριθμες συναντήσεις που αγωνίστηκε. Τα αποτελέσματα της ομάδας εκείνης της χρονιάς την καθιστούν ως άξια του χαρακτηρισμού ως της καλύτερης στην ιστορία του πρωταθλήματος της Αργεντινής τον 20ό αιώνα.[24][25] Τις δύο τελευταίες αγωνιστικές ο Μορένο σημείωσε δύο γκολ με κεφαλιές και έδωσε μία ασίστ στη νίκη επί της Σαν Λορένσο ντε Αλμάγρο με 6–1, ενώ σημείωσε χατ-τρικ επί της Αρχεντίνος Τζούνιορς σε μια ακόμα συντριπτική νίκη με 6–0.[26][27] Ο δεύτερος συνεχόμενος τίτλος στο Κύπελλο Αλντάο ήρθε την ίδια χρονιά με μια εύκολη νίκη επί της Πενιαρόλ με 5–2 με ένα γκολ του Μορένο.[23][28] Την τριετία 1936–39 η ομάδα σκόραρε σε 96 συνεχόμενα επίσημα παιχνίδια, ρεκόρ κόσμου που παραμένει ακατάρριπτο σημειώνοντας 316 τέρματα, από τα οποία τα 84 του Μορένο, που ήταν ο πρώτος σκόρερ.[29][30] Συνέχισε να είναι ο βασικός μοχλός στον επιθετικό σχηματισμό της ομάδας που σταδιακά δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1940 και έμεινε γνωστός ως La Máquina («Η Μηχανή»), τη γραμμή επιθέσεων που αποτελούνταν από τους Μορένο, Πεντερνέρα, Άνχελ Λαμπρούνα, Χουάν Κάρλος Μουνιός και Φέλιξ Λουστάου.[15][31][32] Ο σχηματισμός αυτός, βασιζόμενος στις ακριβείς πάσες και με χρονικά μεγάλη κατοχή της μπάλας επιχειρούσε την επίτευξη μεγάλου αριθμού τερμάτων, θεωρείται ως η καλύτερη επιθετική γραμμή στην ιστορία του αθλήματος στην Αργεντινή. Η Ρίβερ Πλέιτ γνώρισε τα καλύτερα χρόνια της ιστορίας της και συχνά αναφέρεται ως η καλύτερη ομάδα του κόσμου εκείνη την εποχή.[8][33][34] Το κουιντέτο έπαιξε μόνο 18 παιχνίδια σε πλήρη σύνθεση μεταξύ 1942 και του 1946, με πρώτο στις 28 Ιουνίου 1942 απέναντι στην Πλατένσε που έληξε με νίκη 1–0 με το Μορένο να σημειώνει το νικητήριο γκολ.[35][36] Άφησε όμως βαθύ σημάδι στο ποδόσφαιρο της Αργεντινής (όχι μόνο στην ιστορία του σωματείου), γιατί περισσότερο από το ποδόσφαιρο κάθε φορά που συγκεντρώνονταν αυτοί οι πέντε σπουδαίοι παίκτες παρήγαγαν μαγεία. Χρησιμοποίησαν τον αιφνιδιασμό και από προσανατόλιζαν τους αντιπάλους τους μαρκάροντάς τους. Η ομάδα κυριάρχησε στο ποδόσφαιρο της Αργεντινής καθιστώντας τη χώρα τη μεγαλύτερη ποδοσφαιρική δύναμη της Νότιας Αμερικής εκείνη την εποχή και θεωρείται ως ένας από τους κορυφαίους σχηματισμούς στην ιστορία του αθλήματος, παίζοντας γρήγορα και με πολλές εναλλαγές θέσεων κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1940, κερδίζοντας μεταξύ άλλων δύο εθνικούς τίτλους πρωταθλήματος (1941, 1942) και τέσσερα Aldao Cups. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας τακτικός, τεχνικός και φυσικός πρόδρομος σε μελλοντικές θεαματικές ομάδες, όπως η «Χρυσή Ομάδα» της Ουγγαρίας της δεκαετίας του 1950, και η εθνική Ολλανδίας της δεκαετίας του 1970.[37][38][39]

 
«Η μηχανή» της Ρίβερ Πλέιτ. Από αριστερά: Μουνιός, Μορένο, Πεντερνέρα, Λαμπρούνα, Λουστάου

Στο πρωτάθλημα του 1941 ο Μορένο σημείωσε 14 τέρματα σε 30 αγώνες.[20] Ο πρώτος τίτλος της δεκαετίας εξασφαλίστηκε στις 19 Οκτωβρίου του 1941 με μια συντριπτική νίκη επί της Μπόκα με 5–1 με ένα γκολ του Μορένο.[40][41] Στο πρωτάθλημα του 1942 η ομάδα είχε την καλύτερη πορεία με 20 νίκες σε 30 αγωνιστικές και τέρματα 79–37, 10 από τα οποία του Μορένο. Στις 19 Ιουλίου 1942 άλλη μια συντριπτική νίκη επί της Μπόκα Τζούνιορς με 4–0 ήταν η μεγαλύτερη απόδειξη ισχύος.[20][42] Οι αριθμοί μπορεί να μην θεωρούνται εντυπωσιακοί μιας και η ομάδα δεν βιαζόταν να κερδίσει πρωτίστως ενδιαφερόμενη να έχει τον έλεγχο του παιχνιδιού κυρίως στο χώρο του κέντρου, συχνά ρισκάρωντας νίκες στο τέλος των αγώνων. Αυτός ήταν και ο λόγος που τους αποκαλούσαν Los caballeros de la angustia («Οι ιππότες της αγωνίας»). Επίσης, το πρωτάθλημα της χώρας ήταν ιδιαίτερα ανταγωνιστικό ευρισκόμενο σε υψηλότερο επίπεδο από αυτά των άλλων της Νότιας Αμερικής. Τα δύο επόμενα χρόνια ο τίτλος έφυγε από τα χέρια της Ρίβερ που κατετάγη δεύτερη μετά τη Μπόκα Τζούνιορς, το 1943 με ένα βαθμό διαφορά και την επόμενη χρονιά με δύο.[40][43][44]

Ο Μορένο είχε κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη των επιθέσεων αγωνιζόμενος ως εσωτερικός επιθετικός (inside forward), είτε δεξιά είτε αριστερά στο σχηματισμό (στην πιο οπίσθια θέση του κουιντέτου που στη σημερινή εποχή αντιστοιχεί σε αυτή του επιθετικού μέσου) χάρη στην ευχέρεια που διέθετε στη χρήση και των δύο ποδιών του και έχοντας λιγότερο εκτελεστικό στόχο σε σχέση με τη δεκαετία του 1930 και λειτουργώντας και σε ρόλο πλέι μέικερ δημιουργίας παιχνιδιού.[15][45][46] Έμενε πιο πίσω στο κουιντέτο για να τροφοδοτήσει τους συμπαίκτες και να δίνει το ρυθμό.[38] Και ήταν ίσως, ο πρώτος παίκτης που προσαρμόστηκε σε αυτό το προφίλ που έγινε δημοφιλές πολλά χρόνια αργότερα: αυτό του πλήρους ποδοσφαιριστή, του συνολικού ποδοσφαίρου.[16][47] Μερικοί τον χαρακτήρισαν ως χορευτή των γηπέδων, γιατί του άρεσε να «παίζει» με τους αντίπαλους αμυντικούς, τους οποίους απέφευγε ξανά και ξανά μέχρι να εξαντληθούν. Και συνεργάστηκε λίγα μέτρα πίσω από την πρώτη γραμμή της επίθεσης, επειδή είχε επίσης εξαιρετική διορατικότητα στο παιχνίδι και αποτελεσματικά περάσματα. Ήταν επίσης ικανότατος σουτέρ. Οι περιγραφές για τις δυναμικές επελάσεις του αναφέρονται στο χαρακτηρισμό ενός τυφώνα. Δεν είχε τον κύριο εκτελεστικό ρόλο αλλά τα γκολ που σημείωνε εντυπωσίασαν έχοντας δυνατότητα σκοραρίσματος με κάθε δυνατό τρόπο.[16][18][48] Η τεχνική αρτιότητα του Μορένο εκφράστηκε και με τη προσωνυμία που του δόθηκε El Poeta de la Zurda («Ο αριστεροπόδαρος ποιητής»).[1] Ο τρόπος παιχνιδιού λατρευόταν από τους θεατές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των ομάδων που υπέφεραν από αυτό σε κάθε αγώνα. Ο χαρακτήρας του, εξωστρεφής και με χαρακτηριστικό σεβασμό προς το κοινό, τον έκαναν εξαιρετικά δημοφιλή και εκτός γηπέδου.[49][50] Για τον χαρακτήρα του στην Αργεντινή του έδωσαν το προσωνύμιο fanfa.[22][51] Ήταν ο απόλυτος αστέρας του αργεντίνικου αθλητισμού, ο πρώτος ποδοσφαιριστής στην ιστορία της χώρας που ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια του αθλήματος έχοντας μια άγρια προσωπικότητα και παρουσίαζε την εικόνα ενός ποδοσφαιριστή που ήταν πολύ διαφορετική από τους συνομηλίκους του, τόσο του παρελθόντος, όσο και του παρόντος του.[17][52] Μελαχρινός, ευθυτενής, με περιποιημένα μαλλιά, μουστάκι και μποέμ χαρακτήρα, σαγήνευε τους πάντες με τις προσπάθειες των υπευθύνων της ομάδας να του αλλάξουν την εξωγηπεδική ζωή να πέφτουν στο κενό.[22][53] Ήταν λάτρης της νυχτερινής ζωής, τακτικός στα κέντρα διασκέδασης και δεινός χορευτής του τάγκο. «Είναι η καλύτερη προπόνηση» διαβεβαίωνε. «Βάζεις τον ρυθμό, τον ανεβάζεις όποτε θέλεις, κάνεις όλες τις κινήσεις και δουλεύεις τη μέση και τα πόδια σου».[11] Το 1939 μετά από ήττα της Ρίβερ από την Ιντεπεντιέντε με 3–2, που κόστισε στην διεκδίκηση του τίτλο του πρωταθλήματος, η διοίκηση τιμώρησε το Μορένο για την εξωγηπεδική απειθαρχία του και το αποτέλεσμα ήταν οι συμπαίκτες του να αρνηθούν να αγωνιστούν υποχρεώνοντας την ομάδα να παρουσιαστεί με αναπληρωματικούς σε εννέα αγώνες.[14][18]

Μεξικό

Επεξεργασία

Τον Ιούλιο του 1944 η διοίκηση της Ρίβερ πήρε την πρωτοβουλία να υποβαθμίσει το Μορένο σε αναπληρωματικό σε εκτός έδρας αγώνα της ομάδας. Ο Μορένο αντέδρασε άμεσα αποστέλλοντας με τηλεγράφημα την αποχώρησή του από την ομάδα.[13] Αγωνίστηκε στο Μεξικό, στο σύλλογο Ρεάλ Εσπάνια, τους δευτεραθλητές της χώρας στην αγωνιστική περίοδο 1943–44, που ήταν η πρώτη επαγγελματική στη χώρα. Ο σύλλογος κέρδισε τον εθνικό τίτλο και κατά την αγωνιστική περίοδο 1944–45 έχοντας στις τάξεις της τον κορυφαίο Ισπανό σκόρερ Ισίδρο Λάνγκαρα και πέτυχε οκτώ συνεχόμενες νίκες συγκεντρώνοντας συνολικά 18 σε 24 αγώνες. Οι δεξιότητες του Μορένο αξιοποιήθηκαν επαρκώς από τον Βασκικής καταγωγής Ισπανό και ενώθηκαν με αυτές και άλλων ικανών ποδοσφαιριστών όπως ο τερματοφύλακας ανάλογης καταγωγής José Sanjenís, με τον Αργεντινό να αναδεικνύεται σε είδωλο στη νέα του χώρα.[54] Οι επιδόσεις του στη νυχτερινή ζωή ουδόλως υστέρησαν και στο Μεξικό και την περίοδο της ζωής του στη χώρα απέκτησε το προσωνύμιο El Charro («Ελ Τσάρο»), που είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να αναφερθούμε στον παραδοσιακό καουμπόι του Μεξικού και σε πιστή μετάφραση σημαίνει ιππέας.[50][53][55]

Επιστροφή στη Νότια Αμερική

Επεξεργασία
 
Σε προσπάθειά του το 1949

Ακολούθως επέστρεψε στην πατρίδα του και στην Ρίβερ στο τέλος του 1946. Η δεύτερη θητεία του διήρκεσε τρεις χρονιές. Πρωταθλητής και πάλι το 1947, ήδη είχε συμπαίκτη τον Αλφρέδο Ντι Στέφανο ο οποίος όπως είχε παραδεχθεί αργότερα έμαθε πολλά από τον «καουμπόι» του ποδοσφαίρου.[56] Στην επανεμφάνισή του με την Ρίβερ στο γήπεδο Arquitecto Ricardo Etcheverri (έδρα της Οέστε) εισέρχονται 45.000 άτομα, 10.000 περισσότεροι από την κανονική του χωρητικότητα, πολλοί μένουν έξω και ο Μορένο τους αποζημιώνει με ένα χατ τρικ απέναντι στην Ατλάντα στο τελικό 5–1. Εκείνη τη χρονιά σημείωσε 10 γκολ. Κατά τη διάρκεια ενός αγώνα εναντίον της Εστουδιάντες, δεκάδες οπαδοί ήρθαν στο γήπεδο για να «εκτελέσουν» τον διαιτητή. Ο Μορένο μπόρεσε και τους σταμάτησε. Σε ένα παιχνίδι με αντίπαλο την Τίγρε, ο Μορένο δέχθηκε μία κλειδαριά βαγονιού τρένου στο κεφάλι, με αποτέλεσμα να πέσει στο έδαφος αιμόφυρτος. Ο νεαρός Ντι Στέφανο έτρεξε δίπλα του και τον ρώτησε αν χρειάζεται να διακοπεί ο αγώνας για να του προσφερθούν οι πρώτες βοήθειες. Η απάντηση ήταν αποστομωτική: «Κλείσε το στόμα σου, ένας ποδοσφαιριστής δεν υποχωρεί ποτέ!». Ο Μορένο σηκώθηκε και συνέχιζε να παίζει σαν να μην είχε συμβεί τίποτα.[57] Οι αναμνήσεις των Αργεντινών του 20ού αιώνα και των αθλητικών δημοσιογράφων της εποχής, αναφέρουν ότι ο Ντι Στέφανο παίζοντας σαν το Μορένο έγινε ο «βασιλιάς» της Ευρώπης.[51][58]

Τα εσωτερικά προβλήματα στη χώρα υποχρέωσαν το Μορένο να μεταναστεύσει μετά την απεργία των παικτών το 1948, όπως και πολλοί άλλοι. Μετακόμισε στην Ουνιβερσιντάτ Κατόλικα της Χιλής με ποσό που ήταν ρεκόρ μεταγραφής στην ιστορία της χώρας. Την ίδια χρονιά ο σύλλογος κατέκτησε τον πρώτο τίτλο πρωταθλήματός του. Το ντεμπούτο του στις 27 Νοεμβρίου έγινε στον κρίσιμο αγώνα με την Άουδαξ Ιταλιάνο, και το ελαφρύ πρόβλημα υγείας που αντιμετώπιζε ο Μορένο δεν ήταν αρκετό να στερήσει την παρουσία του στη νίκη με 2–1. Συγκέντρωνε πλήθος φιλάθλων στα γήπεδα που πήγαιναν μόνο και μόνο για τον παρακολουθήσουν.[55] Επέστρεψε στην Αργεντινή το 1950, αυτή τη φορά για να παίξει για τη Μπόκα Τζούνιορς (που παρέμεινε η αγαπημένη του ομάδα) και το επόμενο έτος έπαιξε ξανά για την ομάδα της Χιλής, χωρίς όμως αντίστοιχη επιτυχία.[59] Στη Χιλή ήταν ο καταλυτικός παράγοντας για την εισαγωγή του επαγγελματισμού σε μια ομάδα νέων που μοίραζαν τον χρόνο τους μεταξύ σπουδών και ποδοσφαίρου.[60] Αγωνίστηκε επίσης μία σεζόν στην Ουρουγουάη, με την ομάδα Ντεφενσόρ. Ο μόνος λόγος που δεν θριάμβευσε και στην Ουρουγουάη ήταν επειδή απέρριψε πρόταση από τη Νασιονάλ του Μοντεβίδεο, όπου είχε φίλους. Πάλεψε για να αποφύγει τον υποβιβασμό της ομάδας και τελικά πέτυχε το στόχο του.[9] Εκείνη τη χρονιά, έπαιξε 14 παιχνίδια για το σύλλογο και σημείωσε τρία γκολ. Σύμφωνα με το ετήσιο βιβλίο του περιοδικού Fútbol Actualidad, ήταν ο καλύτερος παίκτης στην ομάδα εκείνη τη χρονιά.[61] Το 1953 επέστρεψε στην Αργεντινή και στην Οέστε.[62] Στο σύλλογο έμεινε λίγους μήνες, κάνοντας το ντεμπούτο του στις 19 Απριλίου σε αγώνα εναντίον της Πλατένσε (5–3) όπου έδωσε τρεις ασίστ και κέρδισε ένα πέναλτι. Η επιστροφή του στη χώρα του ήταν πόλος έλξης πολλών οπαδών και άλλων ομάδων με πολλούς φιλάθλους να μένουν εκτός γηπέδου. Αγωνίστηκε μόνο στο μισό πρωτάθλημα σημειώνοντας ένα γκολ απέναντι στην Εστουδιάντες ντε Λα Πλάτα.[63]

«Ο Μορένο ήταν ο ηγέτης. Ο καλύτερος ποδοσφαιριστής που έχω δει ποτέ. Ένας καλλιτέχνης, ένας ζωγράφος. Ένας καλλιτέχνης του θεάτρου, του κινηματογράφου, ένας χορευτής». Αλφρέδο Ντι Στέφανο σε συνέντευξή του (Süddeutsche Zeitung - 2008).[64]

Ο Μορένο στη συνέχεια μετακόμισε στην Κολομβία το 1954, στην Ιντεπεντιέντε Μεδεγίν, όπου θα τελειώσει την καριέρα του. Ήταν ταυτόχρονα παίκτης και προπονητής του συλλόγου. Κατέκτησε το πρωτάθλημα της Κολομβίας το 1955, το πρώτο στην ιστορία του συλλόγου. Άφησε βαθύ αποτύπωμα στην ομάδα και τη χώρα ανεβαίνοντας στην κατηγορία του μύθου, όντας ο αδιαμφισβήτητος επικεφαλής μιας σειράς σπουδαίων παικτών που φόρεσαν τη φανέλα της ομάδας και κατακτώντας δύο τίτλους που χρειάστηκε να περάσουν 43 χρόνια για να επαναληφθούν.[65] Έγινε έτσι ο πρώτος ποδοσφαιριστής που έχει κατακτήσει τίτλους πρωταθλήματος σε πρωταθλήματα τεσσάρων διαφορετικών χωρών, στην Αργεντινή, το Μεξικό, τη Χιλή και την Κολομβία. Το 1957 κέρδισε τον τελευταίο και 12ο συνολικά τίτλο πρωταθλήματος σε ηλικία 41 ετών και ουσιαστικά αποχώρησε από την ενεργό δράση. Επιπλέον, εκείνη τη σεζόν, η DIM πέτυχε τη μέγιστη απόδοση των πρωταθλητών προπονητών του θεσμού με 82 % αποτελεσματικότητα (21 νίκες, δύο ισοπαλίες και τρεις ήττες). Οριστικά αποχώρησε αγωνιζόμενος με την Ιντεπεντιέτε Μεντεγίν, σε φιλική συνάντηση με τη Μπόκα Τζούνιορς προς τιμή του στις 27 Σεπτεμβρίου του 1961, έναν αγώνα κατά τον οποίο συμμετείχε τόσο ως προπονητής όσο και ως παίκτης. Η Μπόκα νικούσε στον αγώνα 0–2 και ο Μορένο, που ήταν ντυμένος με ρούχα στον πάγκο, παίρνει ένα μπλουζάκι, παντελονάκι, κάλτσες και φοράει τα παπούτσια του. Μπαίνει στο γήπεδο, σημειώνει δύο γκολ και η Ιντεπεντιέτε νικά στο παιχνίδι με 5–2.[66][67][68]

Κατά την διάρκεια των 26 χρόνων της επαγγελματικής του πορείας σημείωσε 224 γκολ σε αγώνες πρωταθλήματος πρώτης κατηγορίας.[69]

Διεθνής καριέρα

Επεξεργασία

Ο Μορένο ήταν μέλος της εθνικής ομάδας της Αργεντινής από το 1936 έως το 1950, με 34 συμμετοχές και σημειώνοντας 19 γκολ.[70] Έκανε το ντεμπούτο του στις 9 Αυγούστου 1936 αγώνα με αντίπαλο τη Ουρουγουάη στο Μπουένος Άιρες.[71] Στις 10 Οκτωβρίου 1937, σκόραρε απέναντι στην Ουρουγουάη στο Μοντεβιδέο και καθιερώθηκε στην εθνική ομάδα.[72] Στον αγώνα με αντίπαλο την Βραζιλία (1–5) στις 15 Ιανουαρίου 1939 σημείωσε δύο γκολ στη μεγαλύτερη εντός έδρας ήττα της Βραζιλίας μέχρι το 2014.[73] Ήταν βασικό στέλεχος των νικητριών ομάδων στο πρωτάθλημα της Νότιας Αμερικής (τώρα Κόπα Αμέρικα) του 1941 και του 1947, ενώ ήταν δεύτερη στη διοργάνωση του 1942. Η δεκαετία του 1940 θεωρείται η καλύτερη στην ιστορία της εθνικής της χώρας συγκρινόμενη ακόμα και με τις ομάδες που στέφθηκαν παγκόσμιες πρωταθλήτριες δεκαετίες αργότερα.[74] Ο Μορένο ήταν ο πρωταγωνιστής των επιτυχιών της ομάδας και τη δεκαετία αυτή θεωρούταν ως ο καλύτερος παίκτης του κόσμου.[17][45][75] Το 1941 η Αργεντινή νίκησε και τους τέσσερις αγώνες της και ο ίδιος σημείωσε τρία γκολ. Στον αγώνα ντεμπούτο με αντίπαλο το Περού, η νίκη με 2–1 ήρθε και δύο γκολ δικά του. Η νίκη στον τελευταίο αγώνα επί της γηπεδούχου Χιλής με 1–0 έδωσε τον τίτλο με το απόλυτο των τεσσάρων νικών.[76][77][78]

 
Με την εθνική Αργεντινής

Σημείωσε τον αριθμό γκολ 500 της διοργάνωσης σε αγώνα εναντίον του Ισημερινού το 1942: πέτυχε πέντε γκολ στη συνάντηση της 22ας Ιανουαρίου, ισοφαρίζοντας την επίδοση του Έκτορ Σκαρόνε από το 1926 και του Χουάν Μαρβέτσι από την προηγούμενη διοργάνωση, ρεκόρ στην ιστορία του Κόπα Αμέρικα που παραμένει. Εκείνη την ημέρα, η Αργεντινή νίκησε τον Ισημερινό 12–0, η οποία είναι επίσης η μεγαλύτερη διαφορά τερμάτων σε ένα αγώνα της διοργάνωσης και η μεγαλύτερη νίκη στην ιστορία της εθνικής Αργεντινής. Τα τρία γκολ τα σημείωσε σε 10 λεπτά, το γρηγορότερο χατ τρικ στην ιστορία της διοργάνωσης μέχρι σήμερα.[79][80][81] Ήταν ο πρώτος σκόρερ του πρωταθλήματος εκείνης της χρονιάς με επτά γκολ σε έξι αγώνες.[82][83] Μέχρι τον τελευταίο αγώνα Ουρουγουάη και Αργεντινή είχαν σημειώσει από πέντε νίκες και η αναμέτρηση με την Ουρουγουάη είχε χαρακτήρα τελικού. Στο κατάμεστο Εστάδιο Σεντενάριο, η γηπεδούχος ομάδα πήρε τη νίκη σε ένα κακής ποιότητας παιχνίδι με 1–0 και το τρόπαιο.[84] Ο Μορένο επιλέχθηκε ως ο καλύτερος παίκτης της διοργάνωσης του 1947 που πραγματοποιήθηκε στον Ισημερινό. Σε εκείνο το τουρνουά η Αργεντινή πέτυχε έξι νίκες παραχωρώντας μία ισοπαλία, ο Μορένο έκανε εντυπωσιακές εμφανίσεις και σημείωσε τρία τέρματα Ήταν ο τρίτος συνεχόμενος τίτλος για την ομάδα του Γκιγιέρμο Στάμπιλε.[85][86][87] Έκλεισε την παρουσία του στο θεσμό με 13 τέρματα, στους δέκα πρώτους σκόρερ της ιστορίας.[79][82]

Δεν έλαβε μέρος σε κανένα Παγκόσμιο Κύπελλο, καθώς δραστηριοποιήθηκε την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και οι δύο ευκαιρίες που είχε ήταν το 1938 και το 1950, σε καμία από τις οποίες η Αργεντινή δεν δέχθηκε να συμμετάσχει, στην πρώτη περίπτωση λόγω διαφωνίας στη διαδικασία της προκριματικής φάσης και στη δεύτερη περίπτωση λόγω εσωτερικών προβλημάτων.[19]

Μετά την αποχώρηση

Επεξεργασία

Μετά το τέλος της ποδοσφαιρικής σταδιοδρομίας ακολούθησε καριέρα προπονητή: η αρχή έγινε με τη Μπόκα Τζούνιορς και ακολούθησε η εθνική ομάδα της Αργεντινής σε πέντε παιχνίδια του Κόπα Αμέρικα του 1959.[70] Το 1962 ανέλαβε την Κόλο Κόλο της Χιλής,[88] ενώ ανέλαβε και την Ρίβερ Πλέιτ, χωρίς αξιοσημείωτη επιτυχία.[68] Τελευταία ομάδα που προπόνησε ήταν η Ντεπορτίβο Μέρλο της ιδιαίτερης πατρίδας του από το 1976 έως λίγο πριν το θάνατό του (τελευταίος αγώνας ήταν στις 11 Μαρτίου 1978) και η οποία τον τίμησε δίνοντας το όνομά του στο γήπεδό της, ενώ οι παίκτες της αποκαλούνται Los Charros.[53][70][89]

Παντρεύτηκε την επιτυχημένη ηθοποιό του κινηματογράφου Πόλα Αλφόνσο (Pola Alonso) το 1948 και μαζί της εμφανίστηκε σε ταινίες, ενώ σκηνοθέτησε και μία. Απέκτησε πέντε παιδιά.[13][68]

Τόσο λαμπρή και ενδιαφέρουσα ήταν η καριέρα του, που υπήρχαν σπουδαίοι συγγραφείς που δεν μπορούσαν να αντισταθούν στην πρόκληση να γράψουν γι' αυτόν, όπως ο Εδουάρδο Γκαλεάνο στο βιβλίο του «Ποδόσφαιρο στον ήλιο και τη σκιά» (Soccer in Sun and Shadow). Είναι ουσιαστικά αδύνατο να ποσοτικοποιηθεί η κληρονομιά του.[90] Ο θάνατός του συνέβη το 1978, μόλις δύο μήνες μετά την κατάκτηση του πρώτου παγκόσμιου πρωταθλήματος της Αργεντινής. Τα επιτεύγματά του, που κορυφώθηκαν στη δεκαετία του 1940, είναι χρονικά πολύ μακριά για να έχουν την αντικειμενική αναγνώριση, ενώ η φήμη του παρέμεινε περιορισμένη στη Λατινική Αμερική με την Ευρώπη να βρίσκεται στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρά τα εντυπωσιακά του πεπραγμένα, την εκκεντρική προσωπικότητά του και τις ποδοσφαιρικές του ικανότητες, η απαιτούμενη αναγνώρισή του χάθηκε μαζί με εκείνες τις γενιές που έζησαν τις καλύτερες στιγμές του.[45][91] Το 1980 το ίδρυμα Konex της Αργεντινής τον τίμησε με το πλατινένιο βραβείο (μεταθανάτια τιμή) ως τον κορυφαίο ποδοσφαιριστή στην ιστορία της χώρας μέχρι τότε.[92]

Τίτλοι

Επεξεργασία

Ρίβερ Πλέιτ

  • Πρωτάθλημα Αργεντινής (6) : 1936 Copa Campeonato, 1936 Copa de Oro , 1937 , 1941 , 1942 , 1947
  • Copa Aldao (4) : 1936 , 1937 , 1941 , 1947
  • Copa Ibarguren (3) : 1937 , 1941 , 1942
  • Copa Adrián C. Escobar : 1941

Ρεάλ Εσπάνια

  • Πρωτάθλημα Μεξικού : 1944–45

Ουνιβερσιντάτ Κατόλικα

  • Πρωτάθλημα Χιλής : 1949

Ιντεπεντιέντε Μεδεγίν

  • Πρωτάθλημα Κολομβίας (2) : 1955 , 1957

Αργεντινή

Ατομικές διακρίσεις

Επεξεργασία
  • Πρωτάθλημα Νότιας Αμερικής (Κόπα Αμέρικα ) πρώτος σκόρερ : 1942
  • Πρωτάθλημα Νότιας Αμερικής (Κόπα Αμέρικα) καλύτερος παίκτης : 1947
  • Καλύτερος παίκτης στη Χιλή : 1949
  • Premio Konex de Platino : 1980
  • IFFHS : 25ος καλύτερος ποδοσφαιριστής του 20ού αιώνα
  • IFFHS : 5ος καλύτερος ποδοσφαιριστής της Νότιας Αμερικής του 20ού αιώνα
  • IFFHS : 3ος καλύτερος Αργεντινός ποδοσφαιριστής του 20ού αιώνα

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 «FIFA : Argentina's twinkle-toed maestro» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2017. 
  2. ↑ «FUTBOL ARGENTINO: VOLANTES DERECHOS : Puro talento» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2022. 
  3. ↑ «Pele's tips for top hit rock bottom» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Απριλίου 2024. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2024. 
  4. ↑ «South American greats» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  5. ↑ «UEFA : Players with most league titles in different countries» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 8 Απριλίου 2020. 
  6. ↑ «Top 25 Greatest Soccer Players You've Never Heard Of» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2023. 
  7. ↑ «RSSSF : Copa América archives» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  8. ↑ 8,0 8,1 «Encyclopædia Britannica : José Manuel Moreno». Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  9. ↑ 9,0 9,1 «Moreno, o gênio de campos e tangos que foi chamado de melhor do mundo, mas que a Copa perdeu» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2023. 
  10. ↑ «IFFHS Century Elections» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  11. ↑ 11,0 11,1 «FIFA(es) : El Charro inoxidable (03ago.2015)» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαρτίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Απριλίου 2020. 
  12. ↑ «El Charro, los goles, la noche» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Απριλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 «Se llamó José Manuel Moreno, lo llamaban El Charro» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2023. 
  14. ↑ 14,0 14,1 «CRAQUE IMORTAL : JOSE MANUEL MORENO» (στα Πορτογαλικά). Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2020. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 «JOSE' MANUEL "El Charro" MORENO: Nessuno mai più come lui» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2020. 
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 «Before Maradona and Messi, there was Jose Manuel Moreno» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2023. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 «La milonga de Moreno» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2023. 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 «Moreno, o melhor jogador argentino da 1ª metade do século XX» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2020. 
  19. ↑ 19,0 19,1 «Ο μποέμ σταρ της Αργεντινής που έκανε τα πάντα στο γήπεδο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2020. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 «José Manuel Moreno – Goals in Argentina League» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2024. 
  21. ↑ «Efemerides mes de marzho-dia 1» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαΐου 2007. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 «Moreno, la leyenda que se fue hace 25 años» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2023. 
  23. ↑ 23,0 23,1 «Campeonato Rioplatense - Copa Dr. Ricardo C. Aldao - Match Details» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2024. 
  24. ↑ «El campeón del siglo» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 15 Νοεμβρίου 2022. 
  25. ↑ «TORNEO DE PRIMERA DIVISIÓN 1937» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2023. 
  26. ↑ «1937. River goleó al Ciclón» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2024. 
  27. ↑ «Argentina 1937» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2024. 
  28. ↑ «La exitosa historia de River en la Copa Aldao» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2024. 
  29. ↑ «Real Madrid quedó lejos del récord histórico de River» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2020. 
  30. ↑ «Bayern could not reach River: the five scoring streaks» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 2021. 
  31. ↑ «The New York Times : One Step From World Cup Final, Argentina Channels Di Stéfano» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουλίου 2020. 
  32. ↑ «Hace 100 años nacía José Manuel Moreno, una gloria del fútbol argentino» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  33. ↑ «"¡Yo jugué al fútbol de casualidad!"» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουνίου 2020. 
  34. ↑ «Os 25 Maiores Esquadrões do Imortais!» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαρτίου 2022. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2022. 
  35. ↑ «UNA MÁQUINA EN EL CIELO» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Απριλίου 2024. Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2024. 
  36. ↑ «El debut de La Máquina de River» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2024. 
  37. ↑ «THE CLOCKWORK OF LA MÁQUINA, THE TEAM THAT REINVENTED ARGENTINE FOOTBALL» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Μαρτίου 2021. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2021. 
  38. ↑ 38,0 38,1 «LA MÁQUINA DE RIVER» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2024. 
  39. ↑ «Football's greatest : River Plate 1941-47» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2020. 
  40. ↑ 40,0 40,1 «Esquadrão Imortal : River Plate 1941-1947» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2020. 
  41. ↑ «La Máquina» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2020. 
  42. ↑ «River Plate 4 - Boca Juniors 0» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2023. 
  43. ↑ «What if they met? River Plate's La Máquina, Il Grande Torino» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2023. 
  44. ↑ «Los Caballeros de la Angustia» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2023. 
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 «El Charro Moreno : le meilleur joueur des années 40» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2023. 
  46. ↑ «Top 25 Greatest Playmakers Ever» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  47. ↑ «JOSE MANUEL MORENO, el mejor jugador en la historia del fútbol argentino» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2020. 
  48. ↑ «7 GREATEST FOOTBALLERS OF THE 1940'S» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιουνίου 2018. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2018. 
  49. ↑ «José Manuel Moreno: More Than Worth The Trouble» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2020. 
  50. ↑ 50,0 50,1 «El mejor jugador del mundo, hace 70 años» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2020. 
  51. ↑ 51,0 51,1 «El Charro Moreno, la foto y los recuerdos» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Απριλίου 2024. Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2024. 
  52. ↑ «José Manuel Moreno : A Different Type of Player» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 18 Απριλίου 2020. 
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 «Ο άστατος δάσκαλος του Αλφρέδο ντι Στέφανο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 20 Αυγούστου 2020. 
  54. ↑ «"El Club España: 100 años"» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  55. ↑ 55,0 55,1 «La leyenda de Charro Moreno sigue latiendo en los corazones chilenos» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2023. 
  56. ↑ «José Manuel Moreno, el futbolista que inspiró a Di Stéfano» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2020. 
  57. ↑ «"¡Yo jugué al fútbol de casualidad!"» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 2021. 
  58. ↑ «El Charro Moreno» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2020. 
  59. ↑ ««El "Charro" Moreno dio cátedra en Chile». La Cuarta» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Φεβρουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2020. 
  60. ↑ «JOSÉ MANUEL MORENO» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2023. 
  61. ↑ «José Manuel Moreno: el Maradona de los años 40 jugó por Defensor» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2020. 
  62. ↑ «José Manuel Moreno» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 8 Απριλίου 2020. 
  63. ↑ «1953 // EL CHARRO MORENO JUEGA UN AÑO EN FERRO : El gol olvidado del Messi de los años 50» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2020. 
  64. ↑ «"Fußball ohne Tore ist wie ein Tag ohne Sonne"» (στα Γερμανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2020. 
  65. ↑ «El poeta que le dio su corazón al DIM, un equipo con 100 años de vida» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2023. 
  66. ↑ «El día en que un técnico del DIM se metió a la cancha a jugar» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2022. 
  67. ↑ «EL CHARRO MORENO SE RETIRABA CONTRA BOCA Y HACIENDO DOS GOLES» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2020. 
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 «José Manuel Moreno» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 8 Απριλίου 2020. 
  69. ↑ «World Record of the national championships (1888/89-2011)» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2021. 
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 «José Manuel Moreno, un ídolo de época» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2020. 
  71. ↑ «Argentina v Uruguay, 09 August 1936» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2024. 
  72. ↑ «ЧЕМПИОН ЧЕТЫРЕХ СТРАН» (στα Ρωσικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 2020. 
  73. ↑ «Five classic Brazil-Argentina matches» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Νοεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 2023. 
  74. ↑ «SELEÇÕES IMORTAIS – ARGENTINA 1941-1947» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2020. 
  75. ↑ «I NOSTRI PALLONI D'ORO DAL 1900 AL 2023» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Φεβρουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2024. 
  76. ↑ «Copa América 1941: Argentina gritó campeón en Santiago» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2021. 
  77. ↑ «Un recorrido por todos los títulos de Argentina en la Copa América» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2024. 
  78. ↑ «Southamerican Championship 1941» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2020. 
  79. ↑ 79,0 79,1 «CONMEBOL : The Top Goal Scorer At Every CONMEBOL Copa América™ Tournament» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιουλίου 2024. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουλίου 2024. 
  80. ↑ «Mohamed Salah, Sadio Mane And The Fastest Hat-Tricks Scored In Major Competitions» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 15 Απριλίου 2023. 
  81. ↑ «A 80 AÑOS DE LA GOLEADA RÉCORD» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2024. 
  82. ↑ 82,0 82,1 «Copa America's top scorers: Find out who the leading goal machine for Copa America is» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουνίου 2023. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2023. 
  83. ↑ «Copa America top scorers» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2020. 
  84. ↑ «CONMEBOL : La AUF celebra aniversario de la Copa América de 1942» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Απριλίου 2024. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2024. 
  85. ↑ «Copa América 1947: ¡Tricampeones!» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Αυγούστου 2021. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2021. 
  86. ↑ «1981. En la casa de Obdulio Varela» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2020. 
  87. ↑ «Southamerican Championship 1947» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 2020. 
  88. ↑ «José Manuel Moreno» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2023. 
  89. ↑ «Querido AscensoMerlo: de Maradona a Moreno» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Απριλίου 2024. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2024. 
  90. ↑ «La leyenda del Charro Moreno» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2020. 
  91. ↑ «El Charro Moreno: el futbolista y la leyenda» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2020. 
  92. ↑ «Konex Awards - 1980 - Sports» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2020. 

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Χοσέ_Μανουέλ_Μορένο&oldid=10659489"