Βικιπαίδεια

Χρύσα Χατζηβασιλείου

Στέλεχος του ΚΚΕ

Η Χρύσα Χατζηβασιλείου (1904 – 1950) ήταν ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και μια από τις σημαντικότερες γυναικείες μορφές της ελληνικής αριστεράς. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ το 1924, έγινε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής το 1935, του Πολιτικού Γραφείου το 1942 και μέχρι το τέλος της ζωής της το υπηρέτησε πιστά. Ήταν από τα ηγετικά στελέχη που επεδίωξε την ειρήνευση και τον συμβιβασμό με τις βρετανικές και κυβερνητικές δυνάμεις κατά τα Δεκεμβριανά και πριν και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου.

Χρύσα Χατζηβασιλείου
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Χρύσα Χατζηβασιλείου (Ελληνικά)
Γέννηση1904
Μικρά Ασία
Θάνατος14  Νοεμβρίου 1950
Βουδαπέστη
Χώρα πολιτογράφησηςΕλλάδα
Θρησκείααθεϊσμός
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΕλληνικά
Γαλλικά
Ρωσικά
ΣπουδέςΚομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταπολιτικός
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/ΚίνημαΚομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας
δεδομένα

Νεανικά χρόνια - Ένταξη στο ΚΚΕ Επεξεργασία

Η Χρύσα Χατζηβασιλείου γεννήθηκε το 1904 στη Μικρά Ασία από σχετικά εύπορη οικογένεια. Ήταν απόφοιτος της γαλλικής Σχολής Καθολικών καλογραιών στο Οδεμήσιο της Μικράς Ασίας και γνώριζε άπταιστα γαλλικά.[1] Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στην Αθήνα. Το επάγγελμά της ήταν δακτυλογράφος και από τα νεανικά της χρόνια ασπάστηκε την κομμουνιστική ιδεολογία εμπνεόμενη από την Οχτωβριανή επανάσταση. Από το 1924 ήταν η εξ απορρήτων δακτυλογράφος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και με σύσταση του κόμματος λίγο αργότερα έγινε δακτυλογράφος της Σοβιετικής πρεσβείας στην Αθήνα.[2] Με τις πρώτες αποστολές στελεχών του ΚΚΕ στη Σοβιετική Ένωση πήγε στη Μόσχα και φοίτησε στο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργατών Ανατολής (KUTV) όπου έμαθε και ρωσικά.[1] Ήταν από τα πιο μορφωμένα και δραστήρια στελέχη του ΚΚΕ και έφθασε μέχρι τα ανώτατα κλιμάκια της κομματικής ιεραρχίας.

Εκλέχθηκε μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ στο 6ο Συνέδριο, το Δεκέμβρη του 1935.[3] Ήταν η πρώτη γυναίκα που εκλεγόταν στην ΚΕ του ΚΚΕ.

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά πέρασε στην παρανομία και συνελήφθη στις αρχές του 1938 στη Θεσσαλονίκη[4] μαζί με τον Πέτρο Ρούσο και τη Δόμνα Παπάζογλου (γυναίκα του Γιάννη Ιωαννίδη) και εκτοπίστηκε μαζί με τους συντρόφους της στην Κίμωλο. Ήταν σύζυγος του Πέτρου Ρούσου, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ.

Η περίοδος της Κατοχής και της Αντίστασης Επεξεργασία

Η γερμανική κατοχή την βρήκε εξόριστη στην Κίμωλο[5], απ' όπου δραπέτευσε μαζί με τους 36 άλλους πολιτικούς κρατούμενους του νησιού στις 20 Απρίλη του 1941.[6] Κατέφυγε μαζί με τους περισσότερους συντρόφους της στην Αθήνα και εργάστηκε για την ανασυγκρότηση του ΚΚΕ και παράλληλα τη δημιουργία και συγκρότηση του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο).

Την περίοδο Μαΐου – Ιουνίου 1941 συγκροτήθηκε η λεγόμενη Νέα Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ (ΝΚΕ) με τέσσερα μέλη: τον Πέτρο Ρούσο, την Χρύσα Χατζηβασιλείου, τον Παντελή Καραγκίτση και τον Ανδρέα Τσίπα. Στις 1-3 Ιούλη του 1941 συνήλθε στην Αθήνα η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ[7] από τα 4 μέλη της ΝΚΕ και τους Κώστα Λαζαρίδη και Ανδρέα Τζήμα. Η Ολομέλεια κάλεσε τον ελληνικό λαό, τα κόμματα και τις οργανώσεις του σε ένα εθνικό μέτωπο απελευθέρωσης. Γραμματέας της ΝΚΕ ανέλαβε ο Ανδρέας Τσίπας με εντολή του έγκλειστου στην Ακροναυπλία Γιάννη Ιωαννίδη.[8] Την 1η Αυγούστου 1941, με την καθοδήγηση της ΝΚΕ, εκδόθηκε το πρώτο φύλλο της νέας σειράς του Ριζοσπάστη. Η ΝΚΕ ξεκαθάρισε το τοπίο από την μεταξική Προσωρινή Διοίκηση, περιέλαβε στις τάξεις της πολλά στελέχη του ΚΚΕ που δραπέτευσαν από τους τόπους κράτησής τους και έγινε η μοναδική και αδιαμφισβήτητη καθοδήγηση του ΚΚΕ. Έργο της ΝΚΕ ήταν και οι ενέργειες για την ίδρυση του ΕΑΜ στις 27 Σεπτέμβρη του 1941. Μετά την Εξέγερση και σφαγή της Δράμας στάλθηκε στη Θεσσαλονίκη με εντολή να σταματήσει τις ενέργειες του εκεί νεαρού αντάρτικου κινήματος[9].

Η ΝΚΕ με πολλές προσθήκες στελεχών αργότερα και Γραμματέα από τον Δεκέμβρη του 1941 τον Γιώργη Σιάντο ήταν η καθοδήγηση του ΚΚΕ ως το 7ο Συνέδριο το 1945. Στη Β΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ το 1942[10] η Χατζηβασιλείου εκλέχτηκε τακτικό μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ.

Το 1944 εκλέχτηκε εθνοσύμβουλος Πειραιά της ΠΕΕΑ (Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης). Στις 13 Οκτώβρη του 1944, μια μέρα μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα, το ΕΑΜ διοργάνωσε συλλαλητήρια σε Αθήνα και Πειραιά. Η Χατζηβασιλείου ήταν η κεντρική ομιλήτρια στο μεγάλο συλλαλητήριο του ΕΑΜ που έγινε στον Πειραιά, παράλληλα με εκείνο της Αθήνας που μίλησε ο Γιώργης Σιάντος.[11] Η Χρύσα Χατζηβασιλείου αναμφισβήτητα συνέβαλλε σημαντικά, με τις χωρίς ακρότητες θέσεις της, στο γιγάντωμα του λαϊκού εαμικού κινήματος στην Κατοχή ενώ από την άλλη έθεσε την πολιτική για την δίχως όρια συνθηκολόγηση στους Βρετανούς.

Από την απελευθέρωση στον εμφύλιο Επεξεργασία

Στο διάστημα από την απελευθέρωση της Ελλάδας (Οκτώβρης 1944) μέχρι τα Δεκεμβριανά και τη Συνθήκη της Βάρκιζας η Χρύσα Χατζηβασιλείου έλαβε μέρος ενεργά σε όλες τις πολιτικές εξελίξεις σαν μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ. Οι θέσεις της σε όλα τα κρίσιμα πολιτικά θέματα εκείνης της περιόδου ήταν μετριοπαθείς και ενάντια στο τμήμα του ΕΑΜ που ζητούσε τη ρήξη και τη σύγκρουση με τους Άγγλους.

Δεκεμβριανά-Συνθήκη της Βάρκιζας Επεξεργασία

Μαζί με τον άντρα της Πέτρο Ρούσσο κατέκρινε τον αρχικαπετάνιο του ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη για τις πρωτοβουλίες του τελευταίου που πρότεινε κατάληψη της Αθήνας από τον ΕΛΑΣ στα τέλη του Νοέμβρη του 1944.[12] Η Χρύσα Χατζηβασιλείου στις συσκέψεις του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ τις τελευταίες μέρες του Δεκεμβρίου του 1944 τόνισε πρώτη[13][14] την αναγκαιότητα εξεύρεσης συμβιβαστικής πολιτικής λύσης και μη περαιτέρω όξυνσης των πραγμάτων. Κατά την ίδια, αυτή ήταν και η θέση όλων των μελών του ΠΓ. Θέση που εισηγήθηκε εκ νέου σε συνεδριάσεις του Π.Γ κατά τη διάρκεια της ανακωχής με τις Βρετανικές δυνάμεις στα τέλη του Γενάρη του 1945 στη σύσκεψη των Τρικάλων.[15] Η πρόταση της τελικά ψηφίστηκε -αντίθετοι ήταν οι Κώστας Καραγιώργης, Καίτη Ζέβγου, Γιάννης Ζέβγος- και οδήγησε στη συνθήκη της Βάρκιζας και στον ολοκληρωτικό αφοπλισμό του ΕΛΑΣ.[16] Για την ίδια την Χατζηβασιλείου ήταν αδύνατη η δημιουργία Ελλάδας λαοκρατούμενης λόγω της γεωγραφικής θέσης και επίσης θεωρούσε ότι το εαμικό κίνημα είχε κάνει εγκλήματα που το είχαν εκθέσει διεθνώς και εσωτερικά[17].

Μετά τη Βάρκιζα Επεξεργασία

Τον Οκτώβρη του 1945 συνήλθε στην Αθήνα το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ[18] (δέκα χρόνια μετά το 6ο) σε μια πολύ κρίσιμη καμπή για το κόμμα και τη χώρα. Η Χατζηβασιλείου άνοιξε τις εργασίες του συνεδρίου με τα παρακάτω λόγια : «Σύντροφοι και συντρόφισσες, από μέρους της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ να μου επιτρέψετε ν' ανοίξω το 7ο Συνέδριο του Κόμματος. Την επίσημη τούτη στιγμή ας αφιερώσουμε ενός λεπτού σιγή στα θύματα του αγώνα».

Όλοι οι σύνεδροι σηκώθηκαν όρθιοι, κράτησαν ενός λεπτού σιγή και ύστερα τραγούδησαν το πένθιμο εμβατήριο: «Επέσατε θύματα». Στη συνέχεια η Χατζηβασιλείου ξαναπήρε το λόγο και έκανε έναν απολογισμό του κόμματος για τα δέκα χρόνια που μεσολάβησαν από το προηγούμενο συνέδριο του, το 1935, μέχρι το 1945. Η Χατζηβασιλείου εκλέχθηκε ξανά τακτικό μέλος του ΠΓ του κόμματος. Το 7ο Συνέδριο απηύθυνε Διακήρυξη προς τον ελληνικό λαό καλώντας τον να συσπειρωθεί στον αγώνα για την ομαλή δημοκρατική λύση του εσωτερικού ζητήματος δίχως ξένες παρεμβάσεις.[19]

Η Χρύσα Χατζηβασιλείου πρωτοστάτησε και στη συγκρότηση του παγκόσμιου αριστερού γυναικείου κινήματος. Μαζί με τη Διδώ Σωτηρίου εκπροσώπησε την Ελλάδα στο ιδρυτικό συνέδριο της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών (ΠΔΟΓ) στο Παρίσι το Νοέμβριο του 1945. Στο Β' συνέδριο της ΠΔΟΓ, στη Βουδαπέστη το 1948, εκλέχτηκε μέλος του συμβουλίου της.[20]

Η περίοδος του εμφύλιου πόλεμου Επεξεργασία

Στα τέλη Δεκέμβρη του 1946, με απόφαση της ηγεσίας του ΚΚΕ, ιδρύθηκε ο ΔΣΕ με αρχηγό τον Μάρκο Βαφειάδη. Η Χατζηβασιλείου διαφώνησε με την δημιουργία του ΔΣΕ.[21][22] Ο εμφύλιος όμως είχε ήδη αρχίσει και στα τέλη του 1947 το ΚΚΕ τέθηκε εκτός νόμου. Η ηγεσία του ΚΚΕ με επικεφαλής τον Ζαχαριάδη μετακόμισε στους ορεινούς όγκους της βόρειας Πίνδου, ενώ, η Χατζηβασιλείου παρέμεινε στην Αθήνα και ανέλαβε μαζί με τον Νίκο Πλουμπίδη την πολιτική καθοδήγηση των παράνομων πλέον οργανώσεων του ΚΚΕ που δρούσαν στην πρωτεύουσα.

Στα μέσα του 1948 η Χατζηβασιλείου αντικαταστάθηκε στην καθοδήγηση των οργανώσεων του ΚΚΕ από το μέλος του ΠΓ Στέργιο Αναστασιάδη, γιατί κατηγορήθηκε ότι δεν κατάφερε να στείλει στελέχη και μέλη του ΚΚΕ από την Αθήνα και τον Πειραιά στις τάξεις του ΔΣΕ, στην περιφέρεια.[23] Ήταν η περίοδος που η ηγεσία του ΚΚΕ είχε δώσει το σύνθημα "Όλοι στ' άρματα, Όλα για τη νίκη", καλώντας όλους τους κομμουνιστές να ενταχθούν στο ΔΣΕ. Η αποτυχία της αποστολής εφεδρειών από την πρωτεύουσα στο ΔΣΕ στα βουνά, οφειλόταν και στο γεγονός ότι οι κυβερνητικοί είχαν φράξει αποτελεσματικά όλες τις εξόδους από την πρωτεύουσα και επίσης στο ότι η Ασφάλεια είχε εξαρθρώσει πολλές οργανώσεις του ΚΚΕ στην Αθήνα, τον Πειραιά και σε πολλές πόλεις.[24] Ήδη από τον Απρίλιο του 1947 λειτουργούσαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Μακρόνησο, το Τρίκκερι και τη Γυάρο, όπου στάλθηκαν χιλιάδες αριστεροί.

Η Χρύσα Χατζηβασιλείου στα μέσα του 1948 εγκαταστάθηκε στο Γράμμο μαζί με την ηγεσία του ΚΚΕ.

Η Χατζηβασιλείου στη διάρκεια του εμφύλιου πόλεμου αγωνίστηκε μεταξύ άλλων και για τη χειραφέτηση των γυναικών. Στις 25 Οκτωβρίου 1948, στις περιοχές που ελέγχονταν από τους αντάρτες του ΔΣΕ, ιδρύθηκε η Πανελλαδική Δημοκρατική Ένωση Γυναικών (ΠΔΕΓ) με Πρόεδρο τη Χρύσα Χατζηβασιλείου. Το καταστατικό της ΠΔΕΓ ψηφίστηκε από μια πανελλαδική συνδιάσκεψη γυναικών του ΔΣΕ και του ΚΚΕ στην οποία παρευρέθηκαν και οι : Ηρώ Μπαρτζιώτα, Ρούλα Κουκούλου, Αύρα Παρτσαλίδη, Μαρία Μπέικου, Μαρία Κολιγιάννη κ.α.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης στις αρχές του 1949 επεδίωξε να απομακρύνει τη Χατζηβασιλείου από την ΚΕ και από το ΠΓ του ΚΚΕ γιατί διαφώνησε μαζί του σε θέματα τακτικής του κόμματος και του ΔΣΕ. Στις 30-31 Ιανουαρίου 1949 συνήλθε στο Γράμμο η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ.[25] Η 5η Ολομέλεια καθαίρεσε από αρχηγό του ΔΣΕ το Μάρκο Βαφειάδη και τον διέγραψε από το ΚΚΕ ενώ παράλληλα, απάλλαξε τη Χατζηβασιλείου από τα καθήκοντά της για λόγους υγείας.[26] Επίσης ψήφισε την εισήγηση του Ζαχαριάδη περί της έντασης της προσπάθειας του ΔΣΕ μέχρι την τελική νίκη που δεν θα αργήσει γιατί "ο μοναρχοφασιμός παραδέρνει μέσα σε ολόπλευρη κρίση και θα συντριβεί, οπότε το κόμμα θα αρχίσει χωρίς καθυστέρηση τη σοσιαλιστική οικοδόμηση της χώρας".[27] Έτσι λοιπόν, οι επικριτές του Ζαχαριάδη μέσα στην ηγεσία του κόμματος μειώθηκαν.

Την άνοιξη του 1949 στη Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ στο Βίτσι η Χρύσα Χατζηβασιλείου ήταν απούσα και άρρωστη από λευχαιμία και νοσηλευόταν σε νοσοκομείο της Βουλγαρίας.

Μετά τον εμφύλιο Επεξεργασία

Ακολούθησε η ήττα του ΔΣΕ στον Εμφύλιο Πόλεμο, τον Αύγουστο του 1949, από τον κυβερνητικό στρατό και η προσφυγιά για χιλιάδες αριστερούς αντάρτες. Η Χρύσα Χατζηβασιλείου μαζί με πολλά στελέχη του ΚΚΕ βρέθηκε στις ανατολικές χώρες, παραγκωνισμένη από την ηγεσία του κόμματος και άρρωστη.

Το φθινόπωρο του 1949 μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο της Βουδαπέστης για νοσηλεία. Όμως η σοβαρή ασθένεια της εξελίχθηκε και πέθανε στη Βουδαπέστη το 1950 ξεχασμένη από τους περισσότερους συντρόφους της. Ένας από τους ελάχιστους συντρόφους της κομμουνιστές που πήγαν να την δουν το φθινόπωρο του 1949 στη Βουδαπέστη, στο νοσοκομείο που νοσηλευόταν, ήταν ο Κώστας Καραγιώργης. Ο άντρας της Πέτρος Ρούσος διαφώνησε με την κριτική που άσκησε η Χρύσα στο Ζαχαριάδη, επέκρινε τη στάση της και διαχώρισε τη θέση του.

Η Χρύσα Χατζηβασιλείου τάφηκε στη Βουδαπέστη. Το 1975 τα οστά της μεταφέρθηκαν και ενταφιάστηκαν στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 Ελ. Σταυρίδης (1953), σελ. 478
  2. ↑ Ελ. Σταυρίδης, (1953), σελ. 282
  3. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος (2012), σελ. 284-286
  4. ↑ Βασίλης Νεφελούδης (2007) σελ. 167
  5. ↑ Πέτρος Ρούσος, "Η Μεγάλη Πενταετία" (β΄έκδοση, Αθήνα, 1978) βιβλίο Α': "Το ξεκίνημα 1940-1941", σελ. 37: "Ο πόλεμος ξεσπά στην Ελλάδα": "...Στην Κίμωλο βρίσκονταν τότε εκτοπισμένα δεκάδες στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος, όπως η Χρύσα Χατζηβασιλείου (γραμματέας της κομματικής ομάδας των εξορίστων) μέλος της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., ο Πέτρος Ρούσος..." κλπ
  6. ↑ Ιστορία τη Αντίστασης 1940-45 (1979), σελ.201
  7. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος (2012) σελ.378-380
  8. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος (2012) σελ.380
  9. ↑ Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε Χατζής. ό.π σελ 179
  10. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος (2012) σελ.405-409
  11. ↑ Ελ. Σταυρίδης (1953), σελ.479
  12. ↑ Μιχάλης Λυμπεράτος (2006), σελ. 124
  13. ↑ Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΗΡΘΕ Του Γρηγόρη Φαράκου πρώην γ.γ. του ΚΚΕ
  14. ↑ Γρηγόρης Φαράκος (2000), σελ 303-304
  15. ↑ Θανάσης Χατζής, τόμος Δ (1983), σελ. 377
  16. ↑ Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε του Θανάση Χατζή
  17. ↑ Θανάσης Χατζής, τόμος Δ (1983), σελ. 377
  18. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α΄τόμος (2012), σελ.526-535
  19. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α΄τόμος (2012), σελ.533
  20. ↑ Χρήστος Τσιντζιλώνης (1988), σελ.294
  21. ↑ Περικλής Ροδάκης (1987), σελ.189
  22. ↑ Συνέντευξη Έλλης Παππά στην εφημερίδα Αυγή (3/11/2009)
  23. ↑ Περικλής Ροδάκης (1987), σελ.201-203
  24. ↑ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (2000), σελ.144&153
  25. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος, (2012), σελ.603-607
  26. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος, (2012), σελ.606
  27. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος, (2012), σελ.604

Πηγές Επεξεργασία

  1. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος 1919-1949, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012
  2. Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, εκδόσεις Αυλός, Αθήνα 1979
  3. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000
  4. "Η Μεγάλη Πενταετία", Πέτρος Ρούσος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1976
  5. "ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ", Περικλής Ροδάκης, εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 1987
  6. "Ακτίνα Θ'", Βασίλης Νεφελούδης, εκδόσεις της Εστίας, Αθήνα 2007
  7. "Τα παρασκήνια του ΚΚΕ", Ελευθέριος Σταυρίδης, Σύγχρονη Σκέψις, Αθήνα 1953
  8. "Στα Πρόθυρα του Εμφυλίου Πολέμου", Μιχάλης Λυμπεράτος, εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2006
  9. "ΟΚΝΕ 1922-1943", Χρήστος Ν. Τσιντζιλώνης, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1989
  10. "Ο ΕΛΑΣ και η Εξουσία" τόμος Α', Γρηγόρης Φαράκος, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000
  11. "Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε", Θανάσης Χατζής, εκδόσεις ΔΩΡΙΚΟΣ, Αθήνα 1983
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Χρύσα_Χατζηβασιλείου&oldid=10499540"