Εγκεφάλαρτος

Εγκεφάλαρτος; (Encephalartos)
	; Θηλυκό Encephalartos lebomboensis σε καλλιέργεια.
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο:	Φυτά (Plantae);
Συνομοταξία:	Cycadophyta;
Ομοταξία:	Cycadopsida;
Τάξη:	Κυκαδώδη Cycadales;
Οικογένεια:	Ζαμιίδες (Zamiaceae);
Γένος:	Εγκεφάλαρτος; (Encephalartos); Johann Georg Christian Lehmann (Lehm.)
	; Γεωγραφική κατανομή του γένους Εγκεφάλαρτος (Encephalartos).

Ο Εγκεφάλαρτος (Encephalartos), είναι γένος της τάξης των κυκαδωδών (cycadales), εγγενές στην Αφρική. Διάφορα είδη Εγκεφάλαρτου (Encephalartos) συνήθως αναφέρονται ως αρτόδεντρα (bread trees),^[1] ψωμί φοινίκων (bread palms)^[2] ή καφρόψωμο (kaffir bread),^[3] καθότι ένα αρτοειδές αμυλούχο τρόφιμο, μπορεί να παρασκευαστεί από το κέντρο του στελέχους. Το όνομα του γένους, προέρχεται από τις Ελληνικές λέξεις εν (εντός), κεφαλή (κεφάλι) και άρτος (ψωμί), αναφορικά με τη χρήση της ψίχας για την παρασκευή τροφίμου. Από εξελικτική άποψη, είναι μερικά από τα πιο πρωτόγονα ζώντα γυμνόσπερμα.

Όλα τα είδη απειλούνται με εξαφάνιση, κάποια κριτικά, λόγω της εκμετάλλευσης τους από τους συλλέκτες και τους συλλέκτες παραδοσιακής ιατρικής.^[4] Ολόκληρο το γένος απαριθμείται στο CITES Appendix I / EU Annex A. Ο CITES, απαγορεύει το διεθνές εμπόριο δειγμάτων των ειδών αυτών, με εξαίρεση ορισμένα μη-εμπορικά κίνητρα, όπως η επιστημονική έρευνα.

Περιγραφή

Πολλά από τα είδη που διαθέτουν σωματώδεις κορμούς. Στο είδος Ε. ο κυκαδόφυλλος (Ε. cycadifolius), ο κύριος κορμός έχει ύψος έως 10 πόδια (3,0 μ.) και πολλοί από αυτούς μπορεί να είναι ενωμένοι σε μια βάση όπου είχε αναπτυχθεί ένας πρώην κύριος κορμός. Τα επίμονα, πτεροειδή φύλλα, είναι διατεταγμένα σε ένα τερματικό εξαπλούμενο στέμμα ή αυξανόμενα. Το άκαμπτα φυλλάδια είναι ποικιλοτρόπως αγκαθωτά ή εγχαράσσονται κατά μήκος των περιθωρίων τους.

Κώνοι

Οι αρσενικοί κώνοι είναι επιμήκης και μπορεί να εμφανιστούν τρεις ή τέσσερις την κάθε φορά. Οι θηλυκοί κώνοι φέρονται μεμονωμένοι ή τρεις ανά φορά και μπορεί να ζυγίζουν έως και 60 κιλά (27 kg). Σε μερικά είδη, οι αρσενικοί κώνοι με ώριμη γύρη εκπέμπουν μια αηδιαστική μυρωδιά. Όταν η γύρη έχει χυθεί και οι αρσενικοί κώνοι αποσυντεθεί, σημειώνεται μια ισχυρή μυρωδιά από οξικό οξύ.^[5]

Ρίζες

Άποψη του κάκτου Mammillaria marksiana όπου φαίνονται σε διάταξη προεξέχοντα φυμάτια, με τα αγκάθια να προέρχονται από το άκρο κάθε φυματίου.

Οι αποικίες των κυανοβακτηρίων Nostoc punctiforme προκύπτουν σε εμφανή συμβίωση μέσα στο ριζώδη ιστό,^[5] ενώ τα ριζίδια παράγουν ρυζικά φυμάτια (tubercles)^{[Σημ. 1]} στο επίπεδο του εδάφους, τα οποία υποκρύπτουν τον μύκητα μυκόριζας αβέβαιης λειτουργίας,^[5] ο οποίος ωστόσο, υπάρχουν υποψίες ότι διευκολύνει τη σύλληψη του αζώτου από τον αέρα.^[6]

Αξία τροφίμου

Κατανάλωση από τον άνθρωπο

Σε πολλά είδη, η ψίχα του κορμού περιέχει κάτω από το στέμμα, άφθονη ποσότητα υψηλής ποιότητας άμυλο. Αυτό παλαιότερα αφαιρείτο από τους γηγενείς κατοίκους ως τροφή. Ο Thunberg κατέγραψε κατά το 1772, ότι οι Οτεντότοι ( Hottentots)^{[Σημ. 2]} αφαιρούσαν τη ψίχα του στελέχους από το στέμμα και το έθαβαν τυλιγμένο σε δέρμα ζώου^[6] για περίπου δύο μήνες, μετά την οποία θα ανακτηθεί για να το ζύμωμα του άρτου,^[5] εξ ου και η λαϊκή ονομασία "broodboom" (δηλαδή αρτόδεντρο). Η ταφή της ψίχας, προφανώς διευκόλυνε τη ζύμωση και το μαλάκωμά της^[5] και η ζύμη ψηνόταν ελαφρά επάνω από μια θράκα.^[7] Επίσης, το 1779 ο εξερευνητής William Paterson, διαπίστωσε ότι η ψίχα ενός «μεγάλου φοίνικα» πλησίον στην King William's Town, χρησιμοποιήθηκε από τους Αφρικανούς και Οτεντότους, ως άρτος. Η ψίχα είχε αφαιρεθεί και αφεθεί έως ότου γίνει υπόξινη, πριν ζυμωθεί σε ψωμί.^[5]^[8]

Τρόφιμο ζώων

Εικονογράφηση κώνου Encephalartos barteri.

Εικονογράφηση κώνου Encephalartos hildebrandtii.

Οι μεγάλοι του σπόροι, αποτελούνται από ένα συχνά δηλητηριώδη πυρήνα, ο οποίος καλύπτεται από ένα εδώδιμο σαρκώδες στρώμα.^[6] Κατά συνέπεια, οι θηλυκοί κώνοι καταστρέφονται από τους μπαμπουίνους, καθώς απολαμβάνουν την ψίχα πέριξ των σπόρων.^[5] Επίσης, οι πίθηκοι Chlorocebus pygerythrus, τα τρωκτικά και τα πτηνά, τρέφονται με σπόρους, αλλά λόγω των απρόβλεπτων τοξικών ιδιοτήτων τους, δεν συνιστάται για κατανάλωση από τον άνθρωπο.^[6]

Έντομα

Οι πρώτες instars προνύμφες, κάποιων aposematic σκώρων looper, που ίπτανται την ημέρα, είναι συγκεκριμένες για τα cycads και το γένος Εφκεφάλαρτος (Encephalartos), είναι ένα από τα βρώσιμα φυτά.^[9] Περιλαμβάνουν το leopard magpie (τα περισσότερα Encephalartos spp., άλλα cycads κλπ.), η Millar tiger (που καλλιεργείται Ε. villosus), dimorphic tiger (cycads κάτω από δασική κόμη), spotted tigerlet (Ε. villosus), inflamed tigerlet (Ε. villosus), Staude tigerlet (Ε. ngoyanus, που καλλιεργείται Ε. villosus και Stangeria) και pallid grey (Ε. natalensis).^[10]

Στην καλλιέργεια, διάφορα λεπιδωτά έντομα επιτίθενται τα φύλλα του γένους. Αυτά περιλαμβάνουν τα: cycad aulacaspis scale (Aulacaspis yasumatsui), zamia scale (Furchadaspis zamiae) και latania scale (Hemiberlesia lataniae).^[11]

Ταξινομική

Το γένος έλαβε την ονομασία του το 1834, από τον Γερμανό βοτανολόγο Johann Georg Christian Lehmann. Όλα τα cycads, εκτός από το Cycas, είχαν θεωρηθεί ως μέλη του γένους Zamia. Μέχρι τότε και μερικοί βοτανολόγοι συνέχισαν να ακολουθούν αυτή την γραμμή για πολλά χρόνια μετά, αφού ο Lehmann είχε χωρίσει το Encephalartos ως ξεχωριστό γένος. Η ιδέα αρχικά ήταν πολύ ευρύτερη από αυτή που είναι αποδεκτή σήμερα, συμπεριλαμβανομένων επίσης των Αυστραλιανών φυτών που ξέρουμε τώρα ως Macrozamia και Lepidozamia.^[12]

Είδη

Αναπαραγωγικός κώνος του E. sclavoi.

Encephalartos aemulans
Εγκεφάλαρτος ο αλτενστείνειος (Encephalartos altensteinii)
Encephalartos aplanatus
Encephalartos arenarius
Encephalartos barteri
Encephalartos brevifoliolatus
Encephalartos bubalinus
Εγκεφάλαρτος ο κάφριος (Encephalartos caffer)
Encephalartos calsloanii
Encephalartos cerinus
Encephalartos chimanimaniensis
Encephalartos concinnus
Encephalartos cupidus
Encephalartos cycadifolius
Encephalartos delucanus
Εγκεφάλαρτος ο δενισόνειος (Encephalartos denisonii)
Encephalartos dolomiticus
Encephalartos dyerianus
Encephalartos equatorialis
Encephalartos eugene-maraisii
Encephalartos ferox
Encephalartos friderici-guilielmi
Encephalartos ghellinckii
Encephalartos gratus
Encephalartos heenanii
Encephalartos hildebrandtii
Encephalartos hirsutus
Encephalartos horridus
Encephalartos humilis
Encephalartos inopinus
Encephalartos ituriensis
Encephalartos kisambo
Encephalartos laevifolius
Encephalartos lanatus
Encephalartos latifrons
Encephalartos laurentianus
Encephalartos lebomboensis
Εγκεφάλαρτος ο λεμάνειος (Encephalartos lehmannii)
Encephalartos longifolius
Encephalartos mackenziei
Encephalartos macrostrobilus
Encephalartos manikensis
Encephalartos marunguensis
Encephalartos middelburgensis
Encephalartos msinganus
Encephalartos munchii
Encephalartos natalensis
Encephalartos ngoyanus
Encephalartos nubimontanus
Encephalartos paucidentatus
Encephalartos poggei
Εγκεφάλαρτος ο πρεΐσσειος (Encephalartos preissii)
Encephalartos princeps
Encephalartos pterogonus
Encephalartos relictus
Encephalartos schaijesii
Encephalartos schmitzii
Encephalartos sclavoi
Encephalartos senticosus
Encephalartos septentrionalis
Εγκεφάλαρτος ο σπειροειδής (Encephalartos spiralis)
Encephalartos tegulaneus
Encephalartos transvenosus
Encephalartos trispinosus
Encephalartos turneri
Encephalartos umbeluziensis
Encephalartos villosus
Encephalartos whitelockii
Encephalartos woodii

Εικόνες

Εγκεφάλαρτος ο αλτενστείνειος (Encephalartos altensteinii) (450 ετών).
Encephalartos woodii x natalensis.
Εγκεφάλαρτος ο λεμάνειος (Encephalartos lehmannii).
Διαρρηγμένος κώνος και οι σπόροι του Encephalartos villosus.

Σημειώσεις

↑ Το φυμάτι (tubercle), είναι γενικά μια προεξοχή σαν-κρεατοελλιά, αλλά έχει ελαφρώς διαφορετικό νόημα ανάλογα με το σε ποία οικογένεια φυτών ή ζώων χρησιμοποιείται και απευθύνεται.
↑ Οι Οτεντότοι (Khoikhoi) (/ kɔɪˌkɔɪ /· «άνθρωποι άνθρωποι» ή «πραγματικοί άνθρωποι») ή Khoi, ορθογραφείται Khoekhoe στην τυποποιημένη ορθογραφία των Khoekhoe / Νάμα, είναι μια ομάδα ανθρώπων Khoisan, οι οποίοι κατάγονται από την νοτιοδυτική Αφρική.

Παραπομπές σημειώσεων

Παραπομπές

↑ «A Dictionary of South African English». Dictionary Unit for South African English (DSAE). Oxford University Press (UK) & Associated Institute of Rhodes University. 1996. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2015. bread tree n. phr.
↑ «A Dictionary of South African English». Dictionary Unit for South African English (DSAE). Oxford University Press (UK) & Associated Institute of Rhodes University. 1996. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2015. bread palm n. phr.
↑ «A Dictionary of South African English». Dictionary Unit for South African English (DSAE). Oxford University Press (UK) & Associated Institute of Rhodes University. 1996. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2015. breadfruit n.
↑ Schmidt, Ernst· Lötter, Mervyn· McCleland, Warren (2002). Trees and shrubs of Mpumalanga and Kruger National Park. Johannesburg: Jacana. σελ. 46. ISBN 9781919777306.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 Smith, Christo Albertyn (1966). Common Names of South African Plants. Botanical Survey Memoir. 35. Pretoria: The Government Printer. σελίδες 179, 264.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 Palgrave, K.C. (1984). Trees of Southern Africa. Cape Town: Struik. σελ. 43. ISBN 0-86977-081-0.
↑ Van Bart, Martiens (16 May 1987). «Kirstenbosch kweek nou ook broodbome vir die publiek». Die Burger. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-07-29. https://web.archive.org/web/20130729225440/http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1987/05/16/3/13.html. Ανακτήθηκε στις 21 January 2013.
↑ Paterson, William (1789), A Narrative of four Journeys into the Country of the Hottentots and Caffraria, in 1777-79
↑ Donaldson, J. S.; Basenberg, J. D. (1995). «Life history and host range of the leopard magpie moth, Zerenopsis leopardina Felder (Lepidoptera: Geometridae)». African Entomology 3 (2): 103-110. http://reference.sabinet.co.za/document/AJA10213589_82. Ανακτήθηκε στις 22 September 2015.
↑ Cooper, Michael Robert· Goode, Douglas (2004). The cycads and cycad moths of Kwazulu-Natal. New Germany [South Africa]: Peroniceras Press. σελίδες 76–93. ISBN 062031978X. Η παράμετρος |access-date= χρειάζεται |url= (βοήθεια)
↑ Miller, Douglass R.· Davidson, John A. (2005). Armored scale insect pests of trees and shrubs: (Hemiptera: Diaspididae). Ithaca (N.Y.): Cornell university press. σελ. 425. ISBN 0801442796.
↑ Alice Notten (Μαΐου 2002). «Encephalartos woodii Sander». Kirstenbosch National Botanical Garden and South African National Biodiversity Institute. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Οκτωβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2006.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Εγκεφάλαρτος

(Αγγλικά) List of African Cycads
(Αγγλικά) Cycad Society of South Africa
(Αγγλικά) Indonesia Cycads Forum^{[νεκρός σύνδεσμος]}

[6] Το φυμάτι (tubercle), είναι γενικά μια προεξοχή σαν-κρεατοελλιά, αλλά έχει ελαφρώς διαφορετικό νόημα ανάλογα με το σε ποία οικογένεια φυτών ή ζώων χρησιμοποιείται και απευθύνεται.

[8] Οι Οτεντότοι (Khoikhoi) (/ kɔɪˌkɔɪ /· «άνθρωποι άνθρωποι» ή «πραγματικοί άνθρωποι») ή Khoi, ορθογραφείται Khoekhoe στην τυποποιημένη ορθογραφία των Khoekhoe / Νάμα, είναι μια ομάδα ανθρώπων Khoisan, οι οποίοι κατάγονται από την νοτιοδυτική Αφρική.

[sae1-1] «A Dictionary of South African English». Dictionary Unit for South African English (DSAE). Oxford University Press (UK) & Associated Institute of Rhodes University. 1996. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2015. bread tree n. phr.

[sae2-2] «A Dictionary of South African English». Dictionary Unit for South African English (DSAE). Oxford University Press (UK) & Associated Institute of Rhodes University. 1996. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2015. bread palm n. phr.

[sae3-3] «A Dictionary of South African English». Dictionary Unit for South African English (DSAE). Oxford University Press (UK) & Associated Institute of Rhodes University. 1996. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2015. breadfruit n.

[tsmp-4] Schmidt, Ernst· Lötter, Mervyn· McCleland, Warren (2002). Trees and shrubs of Mpumalanga and Kruger National Park. Johannesburg: Jacana. σελ. 46. ISBN 9781919777306.

[Smith-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 Smith, Christo Albertyn (1966). Common Names of South African Plants. Botanical Survey Memoir. 35. Pretoria: The Government Printer. σελίδες 179, 264.

[Palgrave-7] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 Palgrave, K.C. (1984). Trees of Southern Africa. Cape Town: Struik. σελ. 43. ISBN 0-86977-081-0.

[db-9] Van Bart, Martiens (16 May 1987). «Kirstenbosch kweek nou ook broodbome vir die publiek». Die Burger. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-07-29. https://web.archive.org/web/20130729225440/http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1987/05/16/3/13.html. Ανακτήθηκε στις 21 January 2013.

[Paterson-10] Paterson, William (1789), A Narrative of four Journeys into the Country of the Hottentots and Caffraria, in 1777-79

[don-11] Donaldson, J. S.; Basenberg, J. D. (1995). «Life history and host range of the leopard magpie moth, Zerenopsis leopardina Felder (Lepidoptera: Geometridae)». African Entomology 3 (2): 103-110. http://reference.sabinet.co.za/document/AJA10213589_82. Ανακτήθηκε στις 22 September 2015.

[cooper-12] Cooper, Michael Robert· Goode, Douglas (2004). The cycads and cycad moths of Kwazulu-Natal. New Germany [South Africa]: Peroniceras Press. σελίδες 76–93. ISBN 062031978X. Η παράμετρος |access-date= χρειάζεται |url= (βοήθεια)

[mil-13] Miller, Douglass R.· Davidson, John A. (2005). Armored scale insect pests of trees and shrubs: (Hemiptera: Diaspididae). Ithaca (N.Y.): Cornell university press. σελ. 425. ISBN 0801442796.

[Plantzafrica-14] Alice Notten (Μαΐου 2002). «Encephalartos woodii Sander». Kirstenbosch National Botanical Garden and South African National Biodiversity Institute. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Οκτωβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2006.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[Σημ. 1]

[6]

[Σημ. 2]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]