Αλφεράτζ
Αλφεράτζ ή Σιρά είναι το ιδιαίτερο όνομα του αστέρα α (άλφα) του αστερισμού Ανδρομέδα (α And), που είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού. Ευρισκόμενος στο σύνορο με τον αστερισμό Πήγασο, αποτελεί τον βορειοανατολικό αστέρα στο Τετράπλευρο του Πηγάσου. Ο Πτολεμαίος θεωρούσε ότι ο α Ανδρομέδας μοιράζεται μεταξύ των δύο αστερισμών και ακολουθώντας τον ο Γιόχαν Μπάγερ του έδωσε όνομα και στους δύο: α Ανδρομέδας και δέλτα (δ) Πηγάσου (δ Peg). Με τον καθορισμό των σύγχρονων επίσημων συνόρων των αστερισμών το 1930, ο Αλφεράτζ βρέθηκε μέσα στην Ανδρομέδα και η ονομασία «δ Πηγάσου» δεν χρησιμοποιείται πλέον για αυτόν, αλλά προς αποφυγή συγχύσεως, δεν υπάρχει αστέρας «δ» ούτε στον Πήγασο[1].
| Αλφεράτζ (α Ανδρομέδας) | ||
|---|---|---|
| Αστερισμός: | Ανδρομέδα | |
| Συντεταγμένες (εποχή 2000.0): | α = 0h:08m:23s , δ = +29°.05΄.26΄΄ | |
| Φαινόμενο μέγεθος: | 2,06 (2,22 & 4,21) | |
| Φασματικός τύπος: | B8 IV pMnHg + A3 V | |
| Απόσταση από τη Γη: | 97 ± 1 έτη φωτός | |
| Ονομασίες σε καταλόγους | δ Πηγάσου, 21 Ανδρομέδας (κατά Φλάμστηντ), HR 15, HD 358, SAO 73765, HIP 677, BD +28°4, FK5 1, GC 127, PPM 89441 | |
Ο Αλφεράτζ απέχει 97 έτη φωτός από τη Γη. Παρότι με γυμνό μάτι φαίνεται ως απλός αστέρας με φαινόμενο μέγεθος +2,06, στην πραγματικότητα αποτελεί ένα διπλό αστρικό σύστημα, δηλαδή πρόκειται για δύο αστέρες που περιφέρονται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους. Η χημική σύσταση του φωτεινότερου από αυτούς τους αστέρες είναι ιδιόμορφη, καθώς χαρακτηρίζεται ως αστέρας υδραργύρου-μαγγανίου (ο φωτεινότερος τέτοιος στον ουρανό της Γης, με δεύτερο τον γ Κόρακα), δηλαδή η ατμόσφαιρά του περιέχει αφύσικα υψηλά επίπεδα υδραργύρου, μαγγανίου και άλλων χημικών στοιχείων, όπως το γάλλιο και το ξένο[2].
Ονομασίες και ιστορία Επεξεργασία
Τα ονόματα Alpheratz και Sirrah προέρχονται αμφότερα από την αραβική φράση سرة الفرس (surrat al-faras), που σημαίνει «ο ομφαλός της φοράδας». Η συνάφεια με το άλογο παραπέμπει στην ιστορική τοποθέτηση του αστέρα στον αστερισμό Πήγασο, το μυθικό φτερωτό άλογο[3]. Μία άλλη ονομασία σε χρήση από αραβόφωνους αστρονόμους του Μεσαίωνα ήταν η راس المراة المسلسلة (rās al-mar'a al-musalsala), που υπονοεί την κεφαλή της μυθικής Ανδρομέδας[3]. Other Arabic names include al-kaff al-khaḍīb and kaff al-naṣīr.[4]
Στην παραδοσιακή ινδική αστρονομία ο Αλφεράτζ και οι άλλοι αστέρες του Τετραπλεύρου του Πηγάσου (α, β και γ Πηγάσου) συναποτελούσαν τις νακσάτρα (σεληνιακούς οίκους) Πούρβα Μπαντραπάντα και Ουτάρα Μπαντραπάντα (Bhādrapadā)[3].
Στην κινεζική αστρονομία το 壁宿 (Bì Sù), δηλαδή το «τείχος», αναφέρεται σε μία ομάδα αστέρων που αποτελείται από τον α Ανδρομέδας και τον γ Πηγάσου[5]. Ο ίδιος ο α Ανδρομέδας ονομάζεται 壁宿二 (Bì Sù èr), δηλαδή ο δεύτερος αστέρας του τείχους[6]. Είναι επίσης γνωστός ως ο ένας από τους «Τρεις Οδηγούς» που υποδεικνύουν τον πρώτο ουράνιο μεσημβρινό — οι άλλοι δύο είναι ο β Κασσιόπης και ο γ Πηγάσου. Πιστευόταν ότι χάριζε σε όσους γεννιούνταν υπό την επιρροή του τιμές και πλούτη[7].
Το αστρικό σύστημα Επεξεργασία
Οι πρώτες μετρήσεις της ακτινικής ταχύτητας του Αλφεράτζ, που έγιναν με τη μέθοδο του φαινομένου Ντόπλερ από το 1902 ως το 1904 από τον Αμερικανό αστρονόμο Βέστο Σλάιφερ, απεκάλυψαν ότι η ταχύτητα αυτή μεταβάλλεται με περιοδικό τρόπο. Ο Σλάιφερ συμπέρανε ότι είναι μέλος διπλού συστήματος με περίοδο περίπου 100 ημερών[8]. Μία τροχιά για το σύστημα του Αλφεράτζ δημοσιεύθηκε από τον Γερμανό αστρονόμο Χανς Λούντενντορφ το 1907[9] και μία ακριβέστερη από τον Ρόμπερτ Χόρας Μπέικερ[10] το 1910.
Διακριβώθηκε ακόμα ότι ο Αλφεράτζ ήταν φασματοσκοπικώς διπλός αστέρας. Ο αμυδρότερος αστέρας του ζεύγους απεικονίσθηκε συμβολομετρικά από τον Σιάο Πέι Παν και τους συνεργάτες του το 1988 και το 1989 με το αστρικό συμβολόμετρο Mark III στο Αστεροσκοπείο του όρους Γουίλσον της Καλιφόρνια[11]. Εξαιτίας της μεγάλης διαφοράς λαμπρότητας μεταξύ των δύο αστέρων, οι φασματικές γραμμές του συνοδού ανιχνεύθηκαν μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1990, από παρατηρήσεις των Τζόσελυν Τόμκιν, Σιάο Πέι Παν και Τζέιμς Κ. Μακκάρθυ που έγιναν μεταξύ του 1991 και του 1994, και δημοσιεύθηκαν το 1995.
Η περίοδος περιφοράς του συστήματος είναι σήμερα επακριβώς γνωστή ως 96,7 ημέρες. Ο κύριος αστέρας έχει φασματικό τύπο B8IVpMnHg, μάζα περίπου 3,6 ηλιακές μάζες, επιφανειακή θερμοκρασία περίπου 13.500 βαθμούς C και βολομετρική λαμπρότητα περίπου 200 φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ηλίου. Ο συνοδός αστέρας έχει μάζα περίπου 1,8 ηλιακές, επιφανειακή θερμοκρασία περί τους 8.200 βαθμούς C και βολομετρική λαμπρότητα περίπου δεκαπλάσια της ηλιακής, κάτι που τον κατατάσσει στον φασματικό τύπο A3.
Χημική ιδιομορφία Επεξεργασία
Το 1906 οι Νόρμαν Λόκυερ και Φ.E. Μπάξαντολ (Baxandall) ανέφεραν ότι το φάσμα του α Ανδρομέδας εμφάνιζε μερικές ασυνήθιστες φασματικές γραμμές[12]. Το 1914 ο Μπάξαντολ υπέδειξε ότι οι περισσότερες από αυτές τις γραμμές οφείλονταν στην παρουσία μαγγανίου και ότι παρόμοιες γραμμές υπήρχαν στο φάσμα του μ Λαγωού[13]. Το 1931 ο Γουίλιαμ Γουίλσον Μόργκαν ταυτοποίησε 12 ακόμα αστέρες με γραμμές μαγγανίου στα φάσματά τους[14], πολλοί εκ των οποίων υπάχθηκαν αργότερα στην κατηγορία των αστέρων υδραργύρου-μαγγανίου[15], οι οποίοι παρουσιάζουν περίσσεια χημικών στοιχείων όπως ο υδράργυρος, το μαγγάνιο, ο φωσφόρος και το γάλλιο στις ατμόσφαιρές τους[16]. Στην περίπτωση του α Ανδρομέδας ο κύριος αστέρας του συστήματος είναι αστέρας υδραργύρου-μαγγανίου, που επιπλέον παρουσιάζει περίσσεια του στοιχείου ξένο.
Μεταβλητότητα του κύριου αστέρα Επεξεργασία
Ο Αλφεράτζ έχει αναφερθεί ως ελαφρώς μεταβλητός αστέρας[17], αλλά παρατηρήσεις από το 1990 μέχρι το 1994 βρήκαν ότι η φωτεινότητά του είναι σταθερή με ακρίβεια 0,01 του μεγέθους[18]. Ωστόσο, ο Άντελμαν και οι συνεργάτες του έχουν ανακαλύψει, σε παρατηρήσεις που έγιναν από το 1993 μέχρι το 1999, ότι η γραμμή του υδραργύρου στο φάσμα του (στα 398,4 nm) μεταβάλλεται σε ένταση καθώς ο κύριος αστέρας περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του. Αυτό προφανώς οφείλεται στο ότι η κατανομή του υδραργύρου στην ατμόσφαιρά του δεν είναι ομοιόμορφη. Η εφαρμογή απεικονίσεως Ντόπλερ στις παρατηρήσεις τους επέτρεψε την ανακάλυψη νεφών κοντά στον ισημερινό στα οποία συγκεντρώνεται ο υδράργυρος[19]. Μετέπειτα μελέτες με απεικόνιση Ντόπλερ (2007) έδειξαν ότι αυτά τα νέφη μετατοπίζονται αργά πάνω από την επιφάνεια του αστέρα[20].
Παρατήρηση Επεξεργασία
Ως αστέρας δεύτερου μεγέθους, ο Αλφεράτζ παρατηρείται εύκολα με γυμνό μάτι από όλες πρακτικά τις κατοικούμενες περιοχές της επιφάνειας της Γης. Από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο βρίσκεται ψηλά στον ουρανό την νύχτα, όπως φαίνεται από τα μέσα βόρεια γεωγραφικά πλάτη[21].
Οπτικός συνοδός Επεξεργασία
Το διπλό αστρικό σύστημα του α Ανδρομέδας έχει έναν οπτικό συνοδό που ανακαλύφθηκε από τον Ουίλιαμ Χέρσελ (William Herschel) στις 21 Ιουλίου 1781.[22][23] Γνωστός ως ADS 94 B από την ένταξή του στον Κατάλογο διπλών αστέρων του Άιτκεν (Aitken Double Star Catalogue), ο συνοδός αυτός είναι ένας κίτρινος αστέρας τύπου G5 με φαινόμενο μέγεθος περί το 10,8. Δεν βρίσκεται στην πραγματικότητα κοντά στους δύο άλλους αστέρες, απλώς εμφανίζεται από τη Γη στην ίδια περιοχή του ουρανού[22] Η παράλλαξή του, που για πρώτη φορά μετρήθηκε με τη διαστημική αποστολή Gaia, το τοποθετεί σε απόσταση 1360 (συν ή πλην 20) έτη φωτός από τη Γη.
Δείτε επίσης Επεξεργασία
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Bayer’s Uranometria and Bayer letters
- ↑ Alpheratz, Kaler Stars [1] Αρχειοθετήθηκε 2016-05-07 στο Wayback Machine. 14 Φεβρουαρίου 2013
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Allen, R.A. (1899). Star-names and Their Meanings. G.E. Stechert. σελ. 35. LCCN 99004138.
- ↑ Goldstein, B.R. (1985). «Star Lists in Hebrew». Centauruς 28 (3): 185. doi:. Bibcode: 1985Cent...28..185G.
- ↑ 陳久金 (2005). 中國星座神話 (στα κινέζικα). 台灣書房出版有限公司. σελ. 170. ISBN 978-986-7332-25-7.
- ↑ Hong Kong Space Museum, 26 Νοεμβρίου 2008
- ↑ Olcott, W.T. (1911). Star Lore of All Ages. G.P. Putnam's Sons. σελ. 26. LCCN 11031153.
- ↑ Slipher, V.M. (1904). «A list of five stars having variable radial velocities». The Astrophysical Journal 20: 146. doi:. Bibcode: 1904ApJ....20..146S. https://archive.org/details/sim_astrophysical-journal_1904-09_20_2/page/146.
- ↑ Ludendorff, H. (1907). «Provisorische Bahnelemente des spektroskopischen Doppelsterns α Andromedae». Astronomische Nachrichten 176 (20): 327. doi:. Bibcode: 1907AN....176..327L.
- ↑ Baker, R. H. (1910). «The orbit of α Andromedae». Publications of the Allegheny Observatory of the Western University of Pennsylvania 1: 17. Bibcode: 1910PAllO...1...17B.
- ↑ Pan, X. (1992). «Determination of the visual orbit of the spectroscopic binary Alpha Andromedae with submilliarcsecond precision». The Astrophysical Journal 384: 624. doi:. Bibcode: 1992ApJ...384..624P.
- ↑ Lockyer, N.; Baxandall, F.E. (1906). «Some Stars with Peculiar Spectra». Proceedings of the Royal Society of London. Series A 77 (520): 550. doi:. Bibcode: 1906RSPSA..77..550L.
- ↑ Baxandall, F.E. (1914). «Stars, Spectra of, on the enhanced lines of Manganese in the spectrum of α Andromedae». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 74 (3): 250. doi:. Bibcode: 1914MNRAS..74..250B.
- ↑ Morgan, W.W. (1931). «Studies in Peculiar Stellar Spectra. I. The Manganese Lines in α Andromedae». The Astrophysical Journal 73: 104. doi:. Bibcode: 1931ApJ....73..104M. https://archive.org/details/sim_astrophysical-journal_1931-03_73_2/page/104.
- ↑ Cowley, C.R.; Aikman, G. C.L. (1975). «A study of the lambda 3984 feature in the mercury-manganese stars». Publications of the Astronomical Society of the Pacific 87: 513. doi:. Bibcode: 1975PASP...87..513C.
- ↑ Smith, K.C. (1996). «Chemically peculiar hot stars». Astrophysics and Space Science 237: 77. doi:. Bibcode: 1996Ap&SS.237...77S. https://archive.org/details/sim_astrophysics-and-space-science_1996-03_237_1-2/page/77.
- ↑ «alf And * (entry 019001)». Γενικός Κατάλογος Μεταβλητών Αστέρων. Αστρονομικό Ινστιτούτο Στέρνμπεργκ. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιουνίου 2017. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2008.
- ↑ Adelman, S.J. (1994). «uvby photometry of the chemically peculiar stars Alpha Andromedae, HD 184905, HR 8216, and HR 8434». Astronomy and Astrophysics Supplement 106: 333. Bibcode: 1994A&AS..106..333A.
- ↑ Adelman, S.J. (2002). «The Variability of the Hgiiλ3984 Line of the Mercury‐Manganese Star α Andromedae». The Astrophysical Journal 575: 449. doi:. Bibcode: 2002ApJ...575..449A.
- ↑ Kochukhov, O. (2007). «Weather in stellar atmosphere revealed by the dynamics of mercury clouds in α Andromedae». Nature Physics 3 (8): 526. doi:. Bibcode: 2007NatPh...3..526K.
- ↑ «Alpheratz». MSN Encarta. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Νοεμβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 19 Αυγούστου 2008.
- ↑ 22,0 22,1 Burnham, R. (1978). Burnham's Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System. 1. Courier Dover Publications. σελ. 111. ISBN 0-486-23567-X.
- ↑ Βλ. σελ. 140, στο Herschel, M.; Watson, D. (1782). «Catalogue of Double Stars. By Mr. Herschel, F.R.S. Communicated by Dr. Watson, Jun». Philosophical Transactions of the Royal Society of London 72: 112–162. doi:.
